Ka Nupepa Elele, Volume VIII, Number 19, 6 November 1886 — KA NINAU POLUNESIA. [ARTICLE]

KA NINAU POLUNESIA.

■ Piuniio malulu iho noi, ua. lawein mai ia. nok'Āo m:i: o ka nupep.i B"NW Timb» o ka la 23 O Snpa f erqai.:! A i,.> ko niak.u n,an-i- h - mea ano nui fccit\, e p-mo.iu ke huike.ke ;a »k.s i.:.»v.u o .ko mnkou poehelulielu, i ik c a: lakpu iko wnho. mfti iiv u i'.iana» e pih ana i kek>.hi o na uinau koik ji n Huwaii i onou aku -ii īaua o ko ke ao nei. 4 ■>hoi k.i meae pili ana i ko Huwaii nei ake ana e noh<t K'uokoa- na Mokupuni o ka. l'ohin\=ia, n o loiw iike hoi ia mva Uhui na p->ryiikai oka >. »'n . e like ire ka h.aa ftna !n Haw-iii. nei. A eia ,ih" ua nianao 'ia: 0 1;- o Ilnwnii—a ma ke kapA -anū aku hoi n-» ka uvoa pili- Aupuni i ikeia ena k.inaka iii.ii Ka nianawa mai o Kuk: o ia iv> k- >5 4 n.iwich Istaiids—ke luekaKa nei ia iloko v kii "• o ki ioaa ana he «1001010 e hoo-hiu-'i' nui mai ana i ko ke ao nei. He lfthuj n-I'h--1 Ii līā ;i "h.-i 1111ri 1 īTr" >1 ' V' "" ; hi i»iii ii■&hlo o ke KumukanawAi a kekahi Moi o ka Ai'i', he Aha Kuhina axianio i na koikoi pili Aupuni a he Hale Ahaolelo Malftlo o keia Kumukak l mea hoi i hoolahaia ae makona kulana e ku "ei i keia wa e ka Moi Kamehameha V., iloko o 1864, ua holomua a koīi ae ia ke' Aupuni iioko ke kulana oni paaa iloko hoi o na kumu ; hoowiilwai pili kalepa, a hoea mai i keia wa o ia ; kekahi o na lahuikanaka holo.nua ma ka Moana Eakipika. He ano kamehai no hoi konakulana. 0 ia ka poemoku waiwai kokoke i ka Aiaa puni ole holomua o Amerika, a ke ku nei ift mau pāemoku ma ke kaha pololei 0 ka pili launa ana mawaeiia o Kapalakiko a me na awa kiimoku o Auseteralia. No kona hopponopono Aupuni kuloko, aohe a niakou olelo ana no ia aka, no kona mau launa kiiwaho ana, i hooko io iā, ai apuia mai paha, aole i neie ina mea e komohia aku ai ko makou poe heluhelu īhe na hiaai, e like mē ka nnkou e hoike koke aku nei. .Eia imua o makou ka "Hoike ake Kuhina o ko tia Aina E i ka Hale Ahaoleln o 1886." A maloko o ia hoike e hoike ae ai k< Kuhina o ko na Aina E, Hon. Walter M. ttibson (Kipikona) he moolelo no na launakuwaho ana o 1k Aupuni, no na hana i komn aku ai oia, a tne ks. kumuhana i hooikaika ai oia e koo i kona ' # kulana i hooi ia, ma ke ano he lahui i 'loaa. na pono Kuokoa mawaena o na mokupuni o ka Pakipika.

ku nei o Hawaii," wahi a Mr. Gibson mi ka hopena o kana hoike, nialuna oke kah-aa hanoliano aiawaona o ka poai ohana o na Aupuni, īnawnli c kona knlana Earistifttio a m« ka heioko naauao ana i kana man hana maloko nei o ka : aina a ms ka aina e aku, ma ke ano he Aupuui Kaokoa. O kona mau laana oluolu me ka lokalii me n.n Aupuni e. oia no ke kahna j>o,a o kona kuokoa, Oka Ahaolelo kupaa no ke Aupuui, oia no ka mea nana e kokua a hooikaika i keia mau launa ana me na Aupuni e, a e hoonipaa pu hpi i na lima o ka Aha Knhina no lakon na nooiioo alakai e hoala i na manao pilipaa n ine ke aloha ike leuokoa o ke Aupuni, mamuli o ka kwelaw» pono ia ana me ke kaulike o na hookel6 i ke Aupuui, a ma'k'a malama a hooko pono ia ka uoho'ni pili me na Aupuni e.

Kolaila o ke kaona oke kuiiHihana alakai Av,puni kuwaho o Hawaii oia ke kuokoa lahni, a malalo akn o'keia ua akaka maloko oka hoike a Mr. Gibson, he ake ana ma ka aoao o Hawaii e hoakea aku i kona inau pomaikai kalai Aupuni Hu.muli ona hann kne Kanaw'ai ole ft pau maluna ona lahui okn Pakipika e mau nei uo ko lakou kuokoa mai na Mana E mui, a e ku nēj hoi aia ke knlana oi aku a emi mai paha o ka liolomua ma ke ano pili Aupuni knloko a kuwahopaha.

Okē kolana i loaa iA Hawaii maluna o ka Poapoe Honua ka mea nana i hookuene iko ala b#le nai no koiwi mau launa Aupnni kuwaho ana. O kona kalopa nni a.na aia ia me Amrri'ba Hnipuia i keia wa. Iloko oba makahiki ISBS o ka huiua vaiwai io o kon& man waiwai i hoouna ia i Ataerika a pela hoi me hona mnn wAiwai iaai mai ua iilki aku i ka 31,874,000 dala, na aueane Loi o oi aku mam\ia o 92 liapa-haneri o ka waiwai io o kona kalepa kuwaho holookoa. Alaila o Beritaiiia Nui mai ka lua, oiai uae aia iaia ka aneaae he 3,'i hapa-hancri wale no, nolaila, ioe iho la he wahi koena uuku i aneane oi iki nmmna oka 4 hapa-lianeii e mahelehale ia ai m&waena ona Aupuni kalepa e ae o ka liouua. O keia kuiana oi loa ana aku nei nae o ka oihana iaHpa mc Amonka Haipnia, aole no ia mamuli o na kumu iKli kulana oke ku ana malana ō ka ili oka honua. Hoko o J875 ua hoolioloia ke Kuikahi Pauailiko niawaena o Hawaii a me Amerika Huipaiā a mamuli o ka mana o ia Kuikahi i ae ia ai a kpiuo dute ole ka hapa nui o im uiea ■nln ame na mea i hana maoli ia iho e na Anpnni elna, iloio o kahi ame kahi. Oka mea i ikea ia no loko xnai o keia Kuihahi, i hookumu ia aka nei he 7 makahiki mamua aku nei. oia hoi ka paaai dut« ole ia a«a ona w&iwai Hawaii, e komo pu aua hoi ke kopaa ka waiwai nui 0 ka Pae Aina. no na waiwai a pau o kela a ms kei a ano i hanaia ma Ameiika. Ua hoomaka ia ke Kuikahi ma ka hapa hope o ka 1876. Iloko o ia makahiki o na waiwai i puka mai Hawaii ma ua hiki aku ka waiwai io i ka 2,271,000 dala; iloko o 1883 ua hiki aku ka waiwai io i ka 8,938, 000 dala, ano ke kopaa mailoko ae o ia huina, aole no i emi iho oialalo o 8,356,009. Nolaila, ua hooiuahuahua ia ae ka puka uui ana o kc kopaa mawaho o ka aina nw o ka hoohana ana la ake Kuikahi, aua hiki akn ia hoomahuahna ana i k» aneane e piha ka pa-£ia oka oi ana aku iniunua «ka huiaa waiwai io a j>au o na waiwai 1 pukao k« Anpuniiloko o ka makahiki 1873. Ak a liUia, eia o Hawaii ma ke knlana anehonehe o ka pahemo an.i aku o ia poiuaikai. - Maiioko inai o ka 1883, ua ala mai nti manao kanalua, ina paha e ae ana ke Aupuni o Ameiika Iluipuia e hoopaa hou i ke Knikalii no_jsliiku makalnki hou aku, a o keia mau manao kapekepeke aolp iio i uioo malie iki i koia wa. Ua hulu ku iiiannyrn nma o ku kuik,;hi, a ua R*'ike ia ka hoo,uau j liou au;i aku mawaena o ua Anpuui olua iK>ko o lannan, ISS-">, eia nae aole i u.wuoo iki ia keia aeliko e k>* KomiU' no na Aiua o o ka Alia Senate « Huipuia ika i hoopuku ia ai ka hoik«aMr. Gibson no keia makahiki. K? nwu la no nao ka paa ana o ka noliko kuikahi iivua, oi«i e u >on.»o ia ana kūia kum;ihana, e-ia iiae <> k« alohilohi amo k i maojK<po ole li« niau luea hookunana akn ir. i ka oihana mahiko o Hawan. Aia ma Anienka. ho jvhai ikaik.i o nn .;a- . .. , « 1 x k 1 X sr 1 i i t i » » « V u t 1 K \ i iMi <«iUs,ni. aw« k i m-i k.j !»...• •..! • \ i u » i /i: ~> U< K.; liOii '« « !«<• .. H.l n.kio Aiiinl' * • An«'viK-;

l\c niaiimno nei niakou ua hoaia. la kokeihi mau kalai Aupum Amenk.i aole e aponola ke Kuikahi nio Hawuii aia wale no a ae ke Aupuoi o Hnwaii ē pnnni mni i Awa .d Piuiloa—.kekāhi hoi o na Awa kumoku maikai ma ka Pae Ama —la Amerika Huipuia. '.O.ua panai Aina la, ua ho.oupn īa no a hoolala ia e ke Aupuni n»waii iloko o ka iS>7V ka vva hoi i lilo ai kft heoholoin ftna okekahi Kuikahi kalepa nie Air.crika Īluipv.ift ho kumuhnna ano nui i ke Aupuni, ako, he mea «i»io, mile' e aeia he kumuhaha oia »no i-koia wa. U» makauknu o Hawaii e hoop(vr hou i ke Kuikahi,' uka aole lakou i makaukai; no ka piepielo aku iko lakon kuikahi i na hana nia ka hoohuai ana ae i na ho',oniua o k» Oihano Mahiko o Hmvai.

A ko nianao liei na kaunka Hawaii, wv hiki no kp niau aku koia iaau holonma ana oia oihana ae k« kwikahi 010. "He knmn- hoopōino i kd kakou man pon«," i kakuu akn ai o Mr. Gibson i ku Elelo Kuhina Hawaii ms Wasiiie'.on:i. oka manaoia aua nia un aina e, aole e ola o Ilawaii ke ole ko K*ißahi--a nm ka ko kukou man ])ono a pau maluna o ia mea, no ka noho'ua holoinna o keia nianawa. 11 no ka hoomau ia «kn o na pomaikai īna keia m<ia aku. Ona hoolei walao

'HiiWiili i kōlia i l aau kma ma keia tnea, uia &a hoohalikelike ana i na knlana, ua pakela oi loa 'aku ift mamua oko Amerika Huipuia: O Hawaii tnā ka hoakaka ana ae, ke loaa mai nei iaia kona mau loaa Aupuui nui ma o ka 10 pa-keneta <lutc i kau ia maluna o ka waiwai io {ad valo rem) o n* waiwai a pau i komo iloka o ka Aina, koe wale no nawaiwai i 'komo mai Amerika Huipuia aku. "Ua hookahua paa ia ko Hawaii Oihona Mīkiala waiwai nui," i hoomau aku ai o Mr. Gibson, ua hooiaio ia ka maikai a me ke kupono o kona niau lako hoonln, a o ka lilo no ka hana ana, iloko o na niakahiki ka kaikalii i hala ae ua eaai loa ae na nanaina e emi hou ana,' nolaila o ka hopena loa, ke hoopau ia ke Kuikahi, e ulu mai ana he inan kuia maaii&i no ka manawa wale uo, a e koi ia aku ana ka hoohainama ana niai onā ipuka alanui hoū akn 110 ke kalepa āna.

O tia auwaha h'Ai no ke ka!epa ana aole no i inauiHo ioa. aku ka imi ana. Ma o ka ia aiia o Ji9 alahao Pukipika o Canfiila, ua Hlo o| Cauada i hoa kak#lekele w«liwali no ka ōiliaua kalepama k.a Pakipika, i aneane e pau loa iloko ona lima o Amēiika Huipnia i keia .va. lua e hooholo i'i ana he knikahi i like m£ ko ke Aupuui o Amerika Hnipni» e kakanahia uei, alaila, 0 ke kalepa kuwaho ana oke kopaa o Hawaii e haalelo iho ana ia ia Amerika Hnipuia a hele akn i Canada a malaila e. panai ia ai sio na wai-i-wai a Haw&ii i makemake ai, ā tia hiki loa īa 1 Canada ke hoolawa akn.

Ua hoomaopopo makou, aole i hala ae keia hoolala ana i ko ke Aupuni Hawaii noonoo ana. Ua weheia na hoolala ana ma oke keena Hooponopono Aupani Panalaau la me ke Aupuni Makua, a o na kumnmanao no ka hookumu ana i kekuhi kuikahi panailiko tic ka oihann kalepa dute ole ia, mawaena o Cai>3.da a me Hawaii, ao ' o uo i hooaiaka, e iaeke Aupnni Panalaan ame ke Aup.uni Jīakua. O keia kumuhana ua pili iauua loa ia i keia aina a like no hoi a like uie ko Cau*<lit. . . Oiai mai ka hamama aua mai o ka oihana kaiepa Pakipika o Cana-ia ame ka weheia ana ona launa ana ni« ka Hikina ma o ke alahāo Pakipika lao Oanaela, he mau mea nui no ia ē pili ana i na pohmikai ImepeHila o keia Aina. Eia no hoi, I lua e Aoonoio ia l'w kuika'ai mawaena o Canada a j me Hawaii, he mea paha auanei ia e pahola aku ai kona mau ponia.ikei ma na Aupur.i Huiia, ma o kekahi kuikahi kuikawa e hoopaa ana i kulana hoomaopopo lahui ioi ae ka maikai—o ia lioi i oeiika e pi'i a:;u i ka mea i kapae loa ia e ka |»auku eha oke kuikahi eku nei i keia wa me AmerikaHuipul». O kekahi kumuhana i komohia kuhohomj ai ke Aupuni o Hawaii, oia ke kulana o un lahui makamaka o ka Poluueaia. O keia mau hana i liana koke ia mai nei, wahi a Mr. Gibson, ua hoala ae ma ka aoaa o ke Alii ka Moi i na manao uiinamina kuhohonu no na ano lahui pili hanauna me ko Hawaii, a i lawa hoi ka makaukau e kukulu uo lakou iho, e Uke me ka Hawaii nialalo j) na aiakaī, i mau Aupuni a i mau kanawai o ke »ik> uoho'na naauao, no lakovi boi na kulana kuokoa i haupu ia ua lilo mai a lakou aku no ka neie i zia alakai me* na liokua kapoiio. * * * " A ua inauao ko ka Moi Aupuni o ka lakou hana ka hpoikaika e loaa i nalahni o ka Poluneaia i kua olā malalo o ka malu o kekahi Aupnni okoa, na hooia no ko iakou kuokoa. Maiunli o keia, ea hookohu ia o Mr. Carter, ka Esels Kuhiaa ilawaii ma Waiiinelona, i kela kau hauie lau aku iiei e holo me-i i Europa, i mea hoi e like ai me ka Mr. Ciirtci i elelo ai, "he ana ina e ike ia uiai ana o Hawaii ma ke ano he kuleana kona e iawelawe pu ika hookahua ana i ke kuluua noho'ua Aupuni o Poiaiiesia Wa«ua."

Ua loaa ia Mr. Carter ka manao kokua a mahalo naai a Mr. Ba) ard mai, ke Kuhina Nui o Amerika. a i kona liiki ana ma luropa, ua mahamaha ia aku oia ma na ano a pau e Haku 6alisebure a me Kauoa Herijert Uiamaik, Ua ike iho la nae ia, ua aelike ia mawaena O Geremania a me keia Aupuni no ka hooinaopopo ana a me ke kaupale ana i na paiena o kela a me kdia o ko iaua mau anapuni ana aku ina ea Polunesia. Aua lawa ae o Gereroania niaialo e kona mana ia wa i na Paemoku o Makala.

O no kukai palapala ana o pili ana uo ka Mr. Oarter huakai ame kana man kauna kamailio ana me na poo Anpuni o na mana o Europa, ua hoike holookoa ia maloko o na palapala pakui o ka hoike a Mr, Gibson, a «a piha ina manao koikoi. Aohe o makou kowu e lawe mai ai ia man mauao, aka e hoike aku ni« makou i ka kopena ano nui nm na olelo ponoi a Mr. Gibson.

Ua hoike mai ka hopena o na inea i hānaia, i ka pono, a ua hoea mai na hooia no ka mahalo nui iao keia kumnhana a Hawaii i hoala ai, n\a na wahi a pan i hoakaka piha iaaku. * » - *

0 ke Knlniii» Herit»iiia m» Wasiu#tona oia o Si! Lionel West, v.« lioike aku ia Mr. Carter i koua lannaeio, o I.ord Eosoberry, ko ka Moiwabiue KuLina Nai 110 na OihHiia o ko ua Aina E, na aiwuo i ka tntir.no o kokua i na lahni Poluuosiik ma kā pna :uw «V n i kc Kikou kuoko». O ko Beritauia N'ui knkna, moa ano uui loa, l'u low mai ia k»ko* ua liooia a Kelemania, ke uana uei oia i na Paemoka e nioo ana mawabo (w o n» palena, ka mea boi ana i ki;ka pu ai ine Eueiaui, ma ke *no na i ia no B€ritania, ■ (ma nu mea i>:'; i ke Aupuui luiiyerisila* aia uialaio o ka mana o ua Aupuui 'la. Mai keiu iua«i\o ! )Uivi i lawe niai ai o Mr. Gibsou i k;» niiiiino hojn> [ mawaho so o ka paloiu a ko tīoroii\an'i!i ni>uvAi ! npo afc-' !«. a H» l'" no hoi nio ko na i*«leu« j . . . M:,\ .. k- . e Mr i - , . V 1 ... * . v U I e n:» I .. i.K h . i- ,i<» i> ha niai i uji kok'::J .1 «II- M- a;oh)t o HnWiiii. a ke k«v.- noi Ji« k.< S.īuKv... I . iUaiīt...i.i v aku i Konū>iiu i n»

F;iemokt Kihbatt, e nnīp.ii aku i na 'Lii n nie iia kaīiaka e hana i mau -kannwai a tne na kahua hooponoiioao r,Q ke kulaiia .paa o kft noho'na •Aupuni. 'kii'walwhia kiiloko, a me ta iokahi mawiena o lakou. oisi o ko ine-a hooknhi wal<: no i» e !oaa mai ka ike kaokoa ln a huoia ia ko lnkou kuoko» o na Mana Aupuni Niii.Ma k«> makou manao, he mea piinn ke Uia« ria hoohoihōī una ' I ke kumuhana lioopomaikni o U&wa-ii- i lawc!a\vf | ae la. iUa palaina ia o Hawaii nisi na kaikm ho« - , kaumaha ana, aole wal'? 'mamuli o ka manao maika> o kona laliuikanaka, aka iuftmuli maoh oka J hoomau ana i na launa niaikai me na Man» nui i komohia pu aku nia Uii l'nkipika, Ua hana oia i na eana e loaa ai iiia konr holomua, a noiaiii, ua R>aa pono laia- ka wakaukau-e kukua i na iahaiknnaka npo liko, a e like hoi ke ku ana, ma ka hooikai'ka aha i wahi e ho!o lea ai keia haaa. Ha hnnnpohiluhi uo keia, pia uao- ho< niea pona ke hololea ia hnna a ua nui 110 īm kuniu .lehnlelui e mahalo ai i ka inanao akah?;i a "aie ko knokoa i lawelawe ia ni e Mr. Gibiion'a me ke Aupnni Hawaii

Mai ka wa i lele mua ae ;ti na^iono; lilo ana i Luna Kakau Kope Xui 110 ke Aupuni, a hiki waie mai i ka,. wa i hooiaio ia ai kona hookohu pono ia ana ma ia knlana, aele i nele kn wslaau nemanema ana aua Nupepa liaole 0 keia kulanākauhale 110 kona kupono ole e hoonohoia ma ia Oihana. Aolo miikou 1 īke iho i na kuniu maopopp leu e hiki ai ke ike ia aole i kupono iki ke Alii i kohoia aku la ma ia Oihana, mamuli 0 na hoahewa ana a b makou mau makamaka X;ipepa. O ke komu uui nae a «aakou. i īke iho ai, oia hoi keia, o ka Oihana ī.una Kakau Kope, he oihana pili ia 110 ka palekaua o ka waiwai 0 ka lehulehu. Aka, aole i hoomanao iho lakou, nole keia o ka oihana maa loa i hoao la ai ko ke Alii Kuae tnakaala no niī'hiea e pili ana i ka palekana _o ka waiwa v o ka lehulehu. (siai ho elua a ekolu paha manawa i kohoia ai ua 'Lti 1a i luu& helu a luna ohi hoi no nā Apana o Ewa a rne Lahaina. A oiai'oia ma ia mau oihaua, aole loa i ike ia ka hemahema e liiki ai ke haawt* ole ia na hilinai ana. " .