Ka Nupepa Elele, Volume VIII, Number 25, 18 December 1886 — KIA KE KAUOHA. [ARTICLE+ILLUSTRATION]
KIA KE KAUOHA.
HK KANAVrAT E lIAAWĪ AI I XA :KttLA*A LAI'MANIA "0 WA ALAKUI Mlf» SA ALAIX>A, A MK NA KULANA LAU'MANLA A MI! WA AKBA O KA ALAHELE KAU AOAO lI.OKO U KIS KI'LAM AKAUH ALli- O . ■ ' E hooholo ia e lea Moi ;i me ka Hale Ahaolelo o ko Hawaii P.'Mi Aiiiii i Akoakoo iloko 'n ka Aliaololo Kan Kanawai o , ko Aupuni. Pauku 1. Nu ke Kuhiua Kalniaina o hookohu i Komwina o Ekolu Kivilii, a liookahi o lakou k* Liina o na Hana Hou no ka Imawi ann i na kiilana lautKanifl ona alanui a ino iia alalon a kn]ana laumania a mo na akeft 0 na alaholo karfaoao a pau o ua mau alanui ?a, iloko o ua kulanakauhale la o -HouoM-h a o kelft a rae koia hakahaka oloko oua Koiniāina hi, e hooj>iha koko ia no. U» hiki m» 1 ke Kuhina Kalaiaina. no kokahi kunni, ke h.oopau aku i ua poe KomMiia la, n 'o' V. !-rhi j'aha o lakon, ā e uku ia lakou . mailoko ae o ka haawiua no ka Oihani Ana Aina Aupuni, koe nae iia Luna !a e na Han;» Hou. Paukp 2. ke Komiflina'i hoakaka ia ae la ma ka Pauku • 1 o keia Kanawai. e ana Rk.nhe}e, e hoilhvfti a o hoolaumania i kela a me keia alanui,, alalo» tv alahele kau aoao paha, o hoakea ia ana, hoopololei ia, a e hana hou ia ana paha, ai kauoha ia akn ai hoi lakou eke Knhina Kālaiaina, a e liana hoi i hooiala piha pono ino ka pololei, *a mo ona kii hoi 110 ua huuiala anu i;v, ine na laina hoolaumania a me na hoakea uua j aponoia e lakou, a i kakau moakakalea ia hoi maluna ' oiā kii 0 keia kumu hoolala nme ke kii. e kakau inoa uo lakon ma ko lūkou ano Ko;ni« ; n:i. h o knkan inoa pu aku 110 lioi ke Kuhinn Kalaiaina i;i mea, a e 'kauoha hoi i ke Sila o ka Oihaua Kalaiaina e hoopili pu ia. Pauku 3. Ona kumu hoolala a n>o na hii i hoakakaia ae nei m» ka Pankn 2 o keia Kamwai, o hoomaopopoia oia ke kii Oihana Hoiiilaumania o ke alamu, auwai lawe i na ino malalo oka ili okē alanui, alaloa, aalahele kau aoao paha. i hoikeia ai ua mau kii la iloko oua kulanakauhale la o Honolulu, a nia ia mau mea hoi e; hahai ia ai na hana 'a pau ao na alanui, na alalop. a.me na alahelo kau aooo, a e malamnia ia mau mea ma ka waihona palapula o loko o ko Koona oka Luna Kui ona Haim Hou. Oia mau kii, ame na kiimn hoolala, ua noa 110 i na manawa ā pou no ka nana ia aua e ka poe kuleanaīnaianiau roea. me ka.'tiku ole; e loaaaku no na kope ola mnu mea mai ka Luim Nui aku o na Hana Hou i ka poe « makeinake aha ia maumoa, īio ka/uku mau no ia ano hana; a o ke dala e loaa. mai ana pela, e hoihoi ia aku i ke Koena Kalaiaina ma ke ano be !oaa Aupuni. ¥hvisx 4 No na. .moa i mnkomatarm e lēla Kan&wai; komo lee kuianakauhale o Honolnln ma ka apana o Honolulu, ma ka Mokupuni o Oahu, n»ai ke kahawai o Kalihi mu ko komohana, ma ka hikina o ke kahawai o Manoa, a 6 Kalia paha, o ke kai no hoi ma ko alo, a mauka hoi o nā alaloa a .pau, he ekolu (3) niil.e mai kahakāi mai; Pauko 5. ona Kanawai a pau ame na hapa Kanawai e kue ana me na olēlo o keia Kanawai, ina keia ua hoopau ia. Apono ia i keia la 15 o Okotoba M, H. 1886. KALAKAUA BEX. HE KANAWAI E PAPA Aī I KB ALAI IA O SA ALASUI O HONŪLULU, LAHAINA Wa.iluku, Kaīiului a mb Hilo. E Hoohoio ia t ka Moi s a me ka Hak AkaoMo o ko Hawaii Pae Aina i akeakea ihko o ka Ahaoklo Kau Kanau ai o ke Aufum Pauku 1. Aole eae ia kekahi mea e hoahu, waiho a hoomun paha ma kekahi alanui, alahele a alaolowi paha, amaluna paha o kekahi alahele aoao a alahele e ae paha, a mallma palia o kekahi uwapo maloko oke kulanakauhale o Honolulu, a malokopahaona kulanakauhale o Lahaina, Hilo, Wailuku a me Kahului, i kekahi ano waiwai n lako paha o kekahi auo, koe wale no e like me ka moa i ae ia mahope ae nei. Pauku 2. Aolo o ao i& kekahi mea e kau, hoolewalo-wa, waiho, hoonlu, a e ae palm c hooulu ia maluna o kekahi «lanui, aiahelo, alaolowi. alahele aoao a uwapo paha, i kekahi mea hoailona, anini, lanai, kumulaau, nahelehelē, moa liihi, ina-i »l>\i iake alanui e i;i kunmhian, nahelehele, a mea ■ ■■' Jiihi paha, a o kekahi nioa a!ai o ae paha, koe wale no e Uke me ka mea i lioikeia iuahoiK.' ae noi. ipAUKU 3. Aole eae ia kokahi inoa e eli iua alanūi la, ala- ' lele; alaolowi, alaheh: aono a uwape? paha, a e liookaawale a "r'ijJaj#Bpaha ma kahi e i ke-kahi h'po, paj>ahele, na pohaku a pohaku a lako o no i han.i ia ai ua mea la, a ft i- ft iua papf.!io;o uei, a pL-haku kamoe, a j>opale .palia, koe vnlv !,(.• o uk' k:i luea i ae la maae nei. e uv !» kekaui mea e kuknlu. a hookmnu ( malana o kokahi uhiiiu;,. auihe-le, alaelowi, nlahelo -* a. nwapp pahu, i kekahi pou hoopaa lio, pou teletelefonc paha a pal-u Lue paha.,a moa oae paha, 110 o like'me'ka mea i ae ia mahope ae nei, 0. kek a me keia mea e hana ana i kekahi o ia e o na Pauku -1 in'urua ao nei, e * ku ka hewa L n:i d.tla .iolo o e:ui iho malalo o «Bifta,..'&. ,%4h hqi e oi aku manma o i>\ akal aakiumuualima me keiu howa. 6,.. 2Su ka Luna Aka\ui o hoikoike aki. īJuia .\ ;ue ; kue i Uvl lio;,kal»a k.. r.!\Uu 1 0 Keu
KaiiuAn.!, ;t <t i- biii *tn■>, li-» 'i-, vit lov.-a, waiho, hooulu", a o ;u. ]/. . Loouli! i;t k.-kiilil ujr t i a hkm oae pali.i, j;ie lio k'ie ik t Pankn 2-> keia K!U:a-' r .iii, e knuo]i;i ia oia o- hookwwaln :ik:i ia- mea, a o «a • eien la i -kauoha ia ' .]i<sla, L' nk-u no . l.m uku lio<»pai-, he olima dala no kola : īuo ><• ui ivw K( ti i u « t iha ho l . ..j o i i>i Uiw ni <n Li i» i-iko iiio 'ūuinu"!. Kiahwi'" i) ka h''ik>.- L .< l ;r aku oia hoikoiko ■iaia. . Pauku 7. E iuki ao ika Luna Aianiii ko liaawi i ka pulapak i -kokan :ia, i kekuhi mea eikuknl» aku ana i keknhi linKv, «• Ja\w i k<<kahi maliolo o nliMiui »•• me ke alahn!o >iOtvo ntamun iiio o ke kaliua, kahi e kukulu ia aku ana ua hulo oeī, aoio.nao e oi aku i ka hookahi hapalua o ko akea oke uluiitri a nu K-x kahi hapaluu oke :ilahole aoao, no kekahi mnnuu-a kqpnno, ikawa e kukulu ia ana ua halo ; la, aole nae e liaawi ia ua ae lu no ka manawa e oi aku mamua o elua mahina; aka, e liiki no ke hooloihi hou ia aku e*ke Kuhina Ealaiaina, u e hiki no i kela a me keia manuwa, ke hoppau ia eia. i na i ifce ia he alai kujK_mo ole i ke alanui a alahele uoao paha. I •,va e hala ai ka manawa i haawi ' ia ai e ua ae noi, a i ole i u;j palia ua hoopan ia ua ae nei, alaila, o ka mea iaia i haawi ia ai ua ae.nei, e hookaawale aku i ua mau mea ana i hoahuni, a e waiho ana palia ma ko alanui, aalahele aoao ipaha. n:amnli o ua ao.la, iloko.o o]ima la, a i na e hana ole pela, o kan ia nokahoopai, elima <htla, _malnn»- ona no mo hi o in ai n<v mea la mahoj->e mai, "'Ne-ka ana i kahi hapa oke alanui a alahele aoao paha, e kan.a malama i na ipukukiu maluna oia mea alai, e pale pono aku ai i na ulia poino. I'auku 8, E waiho no kela me kein i kekahi ano waiwai a lako palia, ma ke alaliole aof\o, ma ke alo iho okona liale, Ina e lawe mai ana ia, a i olo : o lawe aku ana paha, no ka manawa aole e oi aku ina hora ekoln, aole nae e uhi ia ke "alanni, e"ua uīau : waiwai a lakolā," a~w ft¥n i kolu o ke akea o ke alahele aoao; a aole.hoi o paila ia a oi ae ke kwkie mamua o eha kapuai. Paūku 9i Ona hoailone oihana i hoopaa ia me ka hale, e hiki ho ke kau ia malun» n-o o ke alahole aoao, aole nae e oi aku ke kawa, mai ka lialomai, mamua o ekoln kapuai, nona ko kiekie maluna a-e o ko alaliole aoao. aole e emi iho malalo o ewaln kapuai. Pauku 10. ona anini i kikoo ia me na hakahao, i hoopaa ia a paa pono ika lmlo. ;> ma ko alo o hoopaa ia ai ua anini la, a o na wahi a pau o via koo a hakohao la, aole e emi iho malalo o umikumHinakahi kapuai ke kiekio, mai ko alahele aoao ao; a e hiki no ko hoomoe ia maluna ae a hiki i ka aoao mawaho o ke ala kau aoao, a ina e lioolewalewa ia ua anini la, mai ua h&kaluio la, alaila, e kuu ia a kulike me ka palena mawaho o ua alahelo aoao la, ma na alanni i emi ole iho ke akea malalo o kanalima kapuai, e hiki no ke hana ia na lanai, aole nae o omi iho koleahi wahi oia mau lanai malalo o umikumainaknhi kapuai, mai Ko alahele aoao ae, aole no e oi aku ka laula oia mau l.mui mamua o eono kapnai, a o hoike ia no nn kii o!a mau'lanai a pau i ke Kuhina Kalaiaina, a i kona hopo paha, no ka hoapono ia ana. Eia nae, ina aole i hiki loa aku ka laula oka lanai i ka aoao mawaho o k© alahole aoao, iilaila, e hooloihi ia aku no ua lanai la, ma ka hooloihi ana iiku i ke kaupaku, a xna ka.paknU aoiu mai i anini pniia. a hiki i ka aoao inawaho o ! ke alahole aoao. ! Pauku 11. E hiki no ko kukulu ia na jwu no ka hoopaa ana i na lio, a ano hololiolona e ao paha, ma ka palona mawaho o ke ahihelo aoao, a nia hai palia o ke alanui, mamua ilio o k «lo *-koknlii linh-, u uri iunu |TOTI li3 , aolo 0 Ōi āUU " mamua o eha kapuai ke kiokio Pauku 12. E hiki no ike Kuhina Kalaiaina ke liaawi i ka ae o kanuia na laau hoonani a malumalu paha, maloko aaai o kekahi alahelo aoao, «ole eOl aku mamua o hookahi kapuai mai ka palona aku o waho o ua aluhelo aoao la; a ; e hiki no hoi ke haaM : i ikaae e kukulu īa na pahu hae, na pou te.lega) - apq a lolefone i>aha, ffla kekahi alanui, ama na alauui pah» a pau, e liko mo ka mea ku i.ka pono o ka lehu; a ua haawi ia ka mana i ua Kuhina la o hana i mau rula e hooponopono ai i ke kuienlu ana ia.mau mea, a e hooko pono "ia me ka pololei ua mau rivla la, e kela jne keia mea, a hui paha, i haawi i« ai ua ae la. Pauku 13. E hiki no ika I.una Alanni ke haawi ika ae i kekahi mea a hui paha, e oli i lte alahele aoaß} u alanui | paha, ma ke alo iho o konu, a o ko lakou wahi a hale paha, ao ka hana aūft i kekahi wahi e hoohui ai ike paipu wai, a ' makani aa paha, a i ole. me kekāhi hawai lawe ina mon ino wale, ano na hana oae paha. A o ua moa la, a hui paha, e haawi.ia ai ua ae nei, e hoopaa oia i kana hana maloko : % mai o iwakaluakunmmaiia hora mahope iho oka hoomaka ; »na, a e hoopiha hou, e hoihoi, kukulu hou, ae hoomoe hou i ke alanui a me |:e akhele aoao,. i eli ia a i hue ia eia, a e hana hou ia a kuliko me ka inaikai a pna kupono, a e waiho iho ia walu me ka mnikai o liko mo ka manawa i haawi ia ai ka ae iaia. Ina ona oli ana, no na kumu i hoiko ia maloko o keia pauku, e \vaiJio haniama ia ma ka po, alaila, e kau a o malama ka mt|>a i Soaa ka ao ia, i kukui, a man kukui paha, ma kahi kokolqe i u;\ wahi la i oli ia, i kumu e pale aku ai i na nlia ix>ino. Pauku 14. E hiki no ke waiho ia, a hoakoako<Tla paha na, waiwai a malunn o uwapo, ma ke ano : kupono, ina nae e hookaa\>,sii> ia a waiho hamama ia, i wahi : e hiki ai fce hele aku a hde mai, a e hoakoakoa ia ua niau ■ waiwai a lako la, ke ,\nu o kue 010 ai i ka: hoopilikia i : kekahi mea e hele aku ann, a eiai paha maluna o ua uw apo la, a e poino ai paha ua uwapo la, a ua liaawi :ia ka mana i ■ ka lLuaa A«a Nu? «> hooy>o. .-por o i k;i waiho a hoahu ana iua j maumoa !a, a o :noa e wa'.ho ao hoalm aua i'ua mau lako ; ln, me ko kuo ina kuhiku» i ! t a Awa Nui, e hoouku ia ! no oia i olima da!a no ko!:i n mo koia luauawa $ii& e ai ! a oia no ka hoopEii n< < kola a nio k>na la e hoomau U ! ai ka hana ana pola. | Pauki s 15. O kola a imo koi,» nn>a o loaa aku aha ke kauoha : i hoakaka ia ma' Pnuk- o Kou Kaowai, a hooko ole aku | iua kauoha la iloko o iwaka'.iuki.n.aniaha hora, alaik, o ; hiki no Ika I-nna Alanui 00t..> aku iua kunui ala\ la, ao ! kau no na lilo, no na hook i-iwale ain noCniahn\.i o na mea ! iā, a iuu;a iu. l o uku na !ilo maw.»i.o ao o ka hoopai i hoaka- 1 kaia ma ua pankn !a % Pauko lli. O kok » » " ' \ea i l>>aa akn ka 40. i hoakakaia ma ka Panku t \ >n.»v\&i, ko hookau\ud 1 oia i na waiwai a uka 1 t \ wiilio sa eja inaK;n-\ oko : ahunn a alahole a<.ao j \' 4o uuii o ili hora lio iwa- ,| ka'u<*k i»n «inaha. 1 vihopo >:»: «> V » |ka manawa i | ]n ,k .oua ao 'a. :i I<h, . J,o; o iho oka hoopau \ J;j u\a o k;i nmna oua «o 11. a \;-i sau a nuianui 010 ina 1
- kuknH kauoha ir. n.a ift uf- nna, ahiih*, h.jj maua ko ka laihh ' Alanni e hooka'iwnlo_ aku : a uiau mun _a_t-kau a malnma i na knkui malalo o nn lih» o iui mea* la no ia hookaawale ana a nana e uku 110 ia inau lilo. oia hookaawalo pna, nie na ' kukui, mawaho ae o ka lioopai i hoakah>.ia inaloko oia pAuku 1 01010 ia. ; • • ■■■/:•. ■' *•••- Pauku 17. O kela īue koia niua t, kue ana ina honkaka a na Pauku 8, 9, 10, 11 a me 12 0 keia Kaiiawai, 0 kau no \ maluna ona ka lioopai, aole e emi ilio o elima elala, a aole hoi ooi aku mainua o iwakaluakuinamalima dala, 110 kela a me keia hen-a. ' • ' Pauku 18. O kela a nie keia mea i loaa aku ka ae, i hoakaka ia ma ka Pauku 13 0 keia Kanawai, a e hana hou ole i ke alahele aoao, ake kau ole paha i 0 like me ia , i hoakakaia, e hoouku ia oia ina dala aole e euil malalo o : ; elima, a aole hoi e oi mamua 0 iwukaluakumamalima elala., no kela a me kfeia iwakaluakumamaha hora, e hana hou ple 7^ ia ai: a e hiki no ika Luna Alanui ke hana hou, a e kan palia i na kukui, malalo o ka lilo o ua mea la, a na ua mea la e uku no na lilo.o ua hana hou ana la, a kau ana paha o na kukui, mawaho ae o ka ukū hoopai 110 ia liana ole ana. Pauku 19. Aole eae ia l.jkahi. mea liolokaa e liuki a e hookele paha i kokahi ano kaa malum* oko alahole aoao, — koe wale no, ina he mea hiki ole iua Ia ke pale ae ike kaii aku maluna ō~ūa līlahelo aōāo la, i >vaH! e komo a,ku āi T ~ iloko o kekahi pā, kahua, a iiokō paha~ ō~kekahf wahi ē ; waiho ia ai ua kaa la, i ka manawa waiho wale ia. Pauku 20. Aole eae ia kekahi mea ! e hoopaa i kekahi lio, a hololiolona eae paha, i kekahi kumu laan hoonani a malumaln paha ma na alanui a alahele paha, a i kekahi 5 pahu a kaola pahae lioopuui ana i ua laau la. '' Pauku 21. Aolē oae iākēkālīi mea 0 ,haālelo i kekahī lio ' " a hoki ma kekahi ahmui, alahele a. .ala,olowi paha, mo ka hoopan ix>no ole ia o ua lio la a hoki paha. Pauku, 22, Aele eae ia kekahi mea e lioopaa i kekahi lio a holoholona e ae paha, ma ke ano e alai ai ua lio la, a holoholoiu e ae paha, i ke alanui, m:i kekahi alahble aoao a ■ala eae paha. . ■;■ ■ . ■ ■' ■: ■■ Pauku 23. Aole eae ia kekahi mea e| kukulu ae ae paha 0 kukulu ia kona kaa, a o kokahi kaa .paha malalo o kona mana. ma kekahi alanui, alahele a alaolovfi paha, nokamanawa oi aku i na minufcc.» he umikumamalima, koe wale no, ina na hoopaa ia ua kaa la mo kekahi lio hi(ki ukana. Aolo no , hoi e ae ia kekahi mea e alai, me ke kuinu ole, i kekahi alanui, alahele a alaolowi paha, mamuli o kekahi kaa a holoholonapaha. : " - 24. Aole eae ia kekahi mea e hooneo a e kokua pah;i 0 hoonoe i kokahi hale iluna, a ma kahi paha o kekahi alanui, alahelo, alaolowi paha, me mua ole o ka palapala ae 0 hana pela, mui.ke Kuhina Kalaiaina a Luna Alanui mai paha. ' | . Pauku 25. Aolo oae ia kek&hi mea e hoolele lupe kekahi aianui, alahele #'alahele aoao paha. Pauku 26. O kela ame keia mea e hana ana 1 kekahi 0 na mea i papa ia e na hoakaka 0 19 a liiki i ka Pauku 25 o keia Kanawai, a lawe aku a hoopio i kekahi kukui i kau ia e like me ke kauoha keia Kanawai, o hoopaiia oia i na dala aole e emi iho malalo o ejima, aole hoi e oi aku i na dala he iwakaluakumamalima, no kela a me keia hewa. ' i Pa"6ku 27. hJ maha na Lunakanawai JKLoomalu ame Apana p keia Anpnni, 0 hoolohe a liooholo 1 na hoopii no ke kue ia o kekahi hoakaka o keia Kanaw^i. Pauku 28. Aole e manao ia kekahi mea iloko o keia Kanuwai e kue aku i na Kanawai a me na rulā paha e paa nei, a e hana ia aku ana paha ina keia hope, no ka hoomalu a hooponoj)ono ana i ka Apana i ike ia nja ka inoa " Palena Pauahi o Honolulu, " E pili no na olelo o keia Kanawai i na Alanui Aupuni a pau, na alahele, alaolowi., alahele aoao ma na taona i hoakaka ia ma keia maloko iho 0 na palena i hoakaka ia, i kela manawa keia manawa, e ko ]&uhina Kalaiaina. Pauku 29. E lilo keia i Kanawai ma!i ka la aku e apono iaai, aonaKanawai a me na hapa Kanawai a pau 0 kuo ana i keia, ua lioopau loa ia. ! Aponoia i koia la 15 0 Okotoba M, H , 1886. KALAKAUA KEX. HE KANAWAI ; ' \ E hoakaka ana 1 Kahi >?oho 1 Kauoiiaia ma ke i Kurono e Loaa ka Mana Koho.. Mo ka mea, ua nni na manao liko 010 i ulu ae, a ho nui hoi na mea like ole i hanaia 0 pili ana i kahi noho 0 ka wft koho, a ua ala mai hoi na kanalna 'a me na hoopaapaa 110 ka manao o na huaololo : " ka papf\ inoa o ka poo ku- . pono i ke koho balota o kona apana," 0 liko uie ia i hoakakaia maka Pauku C>'2 oko Kiuuukaniiwai, nolaila, £ MmM&'a e ka Afci a w *,•? īiale oko llineaii Fae Aina i /''.-ee ? A*,»'. 'A'wMiti e Jti i • 1. Aolo no oao ia koka!ii moa i kupono iko koho halaia o lu>okoiuo i hulolu no k.v aia walo uaa noho maoli ua moa la maloko o ka qpana koho kahi aiva 1 awnao ai o koho, aolo 0 ouū mai malalo o kanakolu la mainua okā la kolio. 0 kola amo koia inoa 0 hookomo aua i bBlojto ma kekahi apana koho* W valo no V. Hko nio. U i hoakakaia maanoi. \ na 0 hoahowala oia imna 0 kokalii Lunakanawai Hooa.alu a Apana paha. 0 h-oopaiia oia aolo 0 oiui mahilo o uml aolo !\o\ e oi aku maur,n!\ o liookahi h.auei'i dala . a i o;o. 0 hoo|maian\a ka italopa;Uiao 0 hana i ka hana ooioa. av»lo e oi aku mamua o olaa malanna. «V Pai ki: 2. E »iaiuv no koiaK&nawai, a o Hlo i Kanawai, main>sH> iho a->\-s : a ona K:>nawai a ino na hapi a pau e kue ana i k.kt i 1 na «<>. ■ : «. A|vcuiōk i koia la 13 o l>kotoba M, H KAI*AKAVA l\\X,