Ka Nupepa Elele, Volume VIII, Number 28, 8 January 1887 — HE MOOLELO KAAO NO SISA MONIA! KA MEA HOI NANA I HOOPAHAOHAO KE ALO ALII Moiwahine MAREDINA! emalama ia Sisa o puka auanei mailoko aku o ka pa Alii. [ARTICLE]

HE MOOLELO KAAO NO SISA MONIA!

KA MEA HOI NANA I HOOPAHAOHAO KE ALO ALII Moiwahine MAREDINA! emalama ia Sisa o puka auanei mailoko aku o ka pa Alii.

!V? .moli no hoi o keia wawa mau i 6 kajn . o Sisa, ua hooholo iho la ka luaui Mo> nia o hele e ike i ka maka o kana keiki mahope iho o kana mau olel'o kaUkau a kakouiikoai maluanaae. No la moa, liuliu iho iā ka hapauoa no kona alahele, lawo ae la he k !; no ai ma kona kua. no ka mea he leiht e ala; a o ke kookoo ma kona limā.' lluli ae lā a haawi aku la i ke aloha i kana mau holoholona. no ka mek o kana wnhine Ua make oku ia he mau la helu wale no. Holi ae la ua luaui la hele aku la ma ke ala ana e naku helo aku ai o ka hiki i ke kuianakauhale. Ma keia huakai a kamahele, aia kona kino hoalulu a palupalu iloko ona hoawe koikoi o na wiliau kaumaha elua. Oke aloha ika wahine, kona hoanoho o kahi mehamehaf ao ke aloha boi i ke keiki; ka hua hookahi o na la kanikoo, ina hoi oiaio nei.

Luli aku la keia ma ke ala e ake o ka iihi kokoke aku ike kolanakauhale. He ekolu po a eleolu ana i hoomou ai i ka hele ana, aleila hoamaha iho la oia mala lo o kekahi komulaaa, makahi kiekieoa, nona ka mamao. ho 6 mile mai ko kulanakaulmle alfti. Huli mai la oia nana ika popohe aku ake kulanakauhale i kiponapioa ia e ka uliuli o na uluiaau, oiai oia e nalu ana mo ka ninan ana iaia; O ka'u Siea Monia no paha oe, he Sisa Monia okoi no p-ina ? Kahaba ! nani wale ko'u olohewa, ina aale nnn ia e kun lei k& hud-o iaiu puhaka me kou luaui makuahino i waiho hookahi iho ia'u i iaahi na kona aioha. A namuna amu wale iho la no i&ia iho. Pae ana he ieo ma kona kua, a na la mea i hoohikilele ae iaia i ka pane ana mai. . Hari-o-ta t>igaof t Atoli ino ae ta ia a paneakula: hari-o-ta mueaao. Oia hoi ma ka olelo ana : Aloha «e ka malihini, a| oia ka ka eiemakule i pane aku ai, Aiehaj kamaaina.

A oiai elua mau keia mau mea i hui'ku la meu a he mau kamaaina laue, noho pu lakou a kamakamailo. A iwaen» ona kokokoina oielo ana, niaau koko aku la ua elemakule i ka mea hou ano oui, 8 tM aoko aku iana kamaaina i ka mooielo mai mua a hope o ka moieio s Sisa a hiki i ka make kaanini ana oke kaikamahine alii Elibela i ke aloha, a me ka hoohui ia anā ma ke kihi o ka hainaka, (mare a ka poo Paniolo) ka ike ia ana o kaoa mau hnna pahaohao i kaoa aliiwahine, e ke kiiokiio wahine. Ika iohe ana o ua elemakule la i keia mau olele, hooioena hoohuhu ae la oia no SiBa, a uwe iho*la e nau ana kona mau ku'i ma ke ano hoonaionalo, e like paha mo nei la: ■ Hoonalonalo i ke aloha Pee maloko,, Hei ka waimaka hanini mawaho,

1 ikea aku i ka uwe ani ilio, āi ka hele ana ona kamaaina. Ka«i iho la ka aka hauoli a ka elemakule, a oia kaoa i pane iho ai: Ko oia oei no ka oe e SUa, a ho keo aku no oe a kahi keiki hoonahoa nui wale no hoi! ka hele ka ia ou a ki-ilili lua iluna o ka wokiu, o ka nam o ka lahui o Sepania liookoloho maoli no keia wahi keiki, aka, hookahi wale no pilikia mawaena o kaua, o kou hoohewahewa mai īa'u. Ku ae la ua hapauea Monia la a kaakoe akn la no ke kulaniakaah«le, A e waiho \kakou ika iuaui o kakou nana no ia e haahele mai i ke ala rao ka aiena a meioopa n® ka loa o ke aia. A o huli ae kakoa e nana ia Sisa Moma a me kona mau kino kamahao mawaena o na ale apiipii oka moana. Oiui ka moku e loia aua io a ia nei mamuli o ka luluu o na i-a i na pea, a aia mahope pone ka makaui, l e ka ia ana ka hookelo io a la nei c ka huila p kn hoe, a oia ka moa i oleloia eua keiki o Al'ka—-Oni ka huila he pe nwini.* A oiai na :k>no pahaohao e hookole aua ko lakou moku, a o o-iliili mai ana ke ao aina ma ka huina aouli, ake waiho aoao la ka moku, a oia ka kukou o hooheuo a e nei: Ho loaa paha » ke kaipuni, Ua hole a hilala na kia, Kiki) ka pea i ka makani. Ika noke a ke kalauwiiii, Uwi hone na likihi, Ma.lo na lopi oluua, Piha akamai kahi kuhoe, Ka lou-na iiio i ka ona meku, a iioko o na ia helu waie no ma ka moana ua iihi iauna aku la lakou i ka aina. A i ke 58 o na la, ku aku ia l ß kou i Sepama, a o ka kcra 4 paha ia oka kahikka nui ma ko lakou iieiu manuwa, ln laUou i ku aku ai, ua hele aku tm kino kamahao a hoaia aku la ia Sisa . Eko nlkua Haku e, walii :\ kino kamaheo i hoala aku ai, Eia kakou i ka aina •ka ip« la, e aia ae hoi p«ha oiai ke ala mvl n#i ka pili o ke ao. Pane aku la ua Li«a nei me ka ieo o ka moa j hole a nawaliwali: K hele aku ol'ua e makaikai i ka aiua i koia m#naw», ue haole pu mai k©'u uiannolana no na mea eae o keia wahi. Aohe no hoi he mea kau n<Ji e ae a ko u puuwai, o kela mau ipo elima wale no k'u i haaio ai i ka hewa; a he men o.aio, u* hele mai U ioko o'u a Ahi-a woia ka nianao, oka ike aku ike », 1 ka hale waimaka niii, Waiieie huua a ka mauu,

a pane hou aka ja ua 3isa U: O u haeiet He mea oiaio hoi, ke taoo aoi o'a mau mnka, ke ike aku nei no au ina . uhaoe akakja be heie mj\i noi me Qa pshikaua i>o ko kaua mai me a'u. A u« pane aku nei au ia iakou raa- ke ano nui, iioko o elua la wale no Jabott e kakili mai ai ia'u, aiaila ho«a aku au e kaua pn mo lakou, a o ka wa no ia e hooenakaia ai ke kaua hniiamahi no ka wa mau loa. wale no, wahi beu a SJaa i na kino kamahao L hoi pu mai ai rao ia. Pane aku la ua mau kino kamahao la, heaha la hoi, uwe ia 1 ke aloha; o kāla waJe nola hoi makou 1 hai aku ai ia 00, mai hoomahui i ka hewa, aohe hoi paha e hihl he paakiki no ko poo.

Ku ae !a ua mau kioo kamahao !a a paae aku la ia ia Sisa: Heaha la hoi, e iele uwaki wale hoi maua ma ke kaooa; a «na muli hoi o maal» waie ae kekahi eoau ulua olala, manao ae ke o>a o ka makakehau o ka poe Hoiokahiki, e aho hoi paha ia, Hoo pono iho Puna i ka waa palolo £ a ka ine liooheno i oa haia o Kookoolaa, Ua eha i ka makiii'a e ka Ulumaao, Hala ole ka maka'ihea ke A'e, a laua la no a hala aku iluna • ka oneki o ka moku. o ks Sisa ae hele aku inahope o na kiao pahaohae, me kona manao aoie ia oia e ike ia tnai ana e uo kino pahaohao, aka ua ahuwaie keia mau hana ana.

A ua ahuwale pu aka la no hoi keia mau mea a pau imaa o ko kaikamahiae kilukilo 0 Ua haiealii, a ke noke la oia i ka hahai i ke kaikamahine alii Elihela, a kemeke la ua kaikamahine alii la i ka uwe haaiipo oa hele a nae iki, « nuu &ai« ana no aa ui la 1 ka waimaka nokn noi oke aloha do Sisa.

Me holn, ina kaaa malaiia e ka mea heluhelu, he moa oiaio e kono papoahuia »a mai ana ko kkua mau waimaka o panai pu me ia, no ka mea, he ku i ka walohia ko ke kaikamahine alii nana;na ia manawa. £u ae la ke kaikamahme alii iiuna, lu ae ia i kona mau wiii lauoho, haehao ae ia i kona mau aahu a me iakeke weleveta loihi i kinohinohiia mena pohaku makamae, hoi aku la no kona rurai rnoe, me ka pe'a a« o kekahi lima ooa mahope o kona kikaia, a o kekahi lima paluiu ae la i na inaka, aku iho ia ma ka aoao o ka moo, a me ka leo haaio'ulo'u i kamaiiioae ai, a oia keia ana i pane ae ai: O oe anei keia ae e hele mai nei e kuu [Anegeiope f E wiki ! o wiki mai t aohe o'u aho i koe, Heaha ka ka nini o keia kino

£ a'u i hoomomoa- ai 0 ! e koia ahoe maniiawa nei, A h§a oeieie ioa ae, a i ik« »ho kau [aloha 1 ka'u molia nona, no ka mea i naha ai r kuu puuwai Ae ka manawa 1 heaha kau e kali ai ? E awiwi oe iaia me ke kaulua ole. Oiai hoi ko aliiwahina e uwe ana me ke kali oka hoea aku o kakakou Sisa. Aia hoi ua Sisa ia ke Vuo'e mai ia ma na alanui o ke kulanakauhaie. laia e hole mai nei, lohe ae ia ua eueu nei i ka lao o kekahi kaikamahine e hime* ni ana maluna o kekahi hale kokoke loa ike alanui. No ia mea ku iho la ua Siaa la e hoolohe.

A ika pau ana oka himeni ana aoa kaikamahine la, ia wa i pane ae ai o S»ea iaia iho ma ke kauoha ana ae i kekahi kino kino kamahao, penei:

E ke kino kamahao Kioi Haka, e iawe mai oe i knu piia hookani. Ia wa koke no ku ana ua kino kamahao 1101 me kekahi pila hooknni, a pane aku UKeoia ia Sisa ma ka i ana aku penei : *

Eia mai ko makemake, a ke hoi nei au no kahi oko ipo e nae iki mai la. I koia wa, aia na kanaka ke hele mai la ma na alanui, eia iiae aohe o iakou hoomaopopo ae e, o Sisa Monia paha keia, aoie paha.

I ke kino kamahao i hala aku ai huii ae ia o Sisa Monia a komo aku ia iloko o ka ha|e me kona ike ole ia m«i, a iioko ona «ekona pokoie loa, ku atia oia imua oke kaikamalune e himeni, m hikilele ae la ke kaikamahine i ko ia nei aloha ana aku.

Pano mai U ke kaikamahino, Aioha oe eke kahaka opio oani. Mai liea uiai nei oe ? A haalia kau oihaaa ? Pane ako la 0 Sisa me na hoomakeaka, he Holokahiki wau, a o na ale o ka moaoa Ko'u noho'l*i, a he o ia ha'u haoa, a qo ko'u loho ana ao nei i ke kani hoene o koū 100, Lanuhanu mat la e {ke i koa i ka himoui a me ka patitielte* o koa mau mānam&naiima ike kikoni ana iluoa ona |>apaki o kau mea hoehoene. Paue uku la ko kaikamahino ene 3|a niino aka iki &na, aole paha owau w&le ke akatnai uii keia huoa, he poe okoa no kekahi loi puumi ao ko iakou akaiuai « ko'u nei. Konoi h«u aku U ua Siwi la, e hoao hou mai hoi oe ika heonanoa ia kuua mo kau mea kani, a e uku aku no &u ia oe i ka uku maikai loa au e j>oiua ole ai tna keia mua akn. Me ku hoohie iluna o na helehelonu oka ui 1 hohola ue ai kona niau manamanuiima oefuiu fu iluna o ka papaki o kana ®gatm, « kiWoni iho ia <«:a nia v> . a . maanoi onact o ua ukeko ln, me ka pakui pu la me kon» leu w<u meK, a oia U, ia ,nn i mele ao avr l. keia iiaui « maliu mai, ;..i ai.oi i ke kllu>, K ku ,i p.ia i !ei, ■ l woui I; uluno i.o:kaua,

Cho. Haliajloko i kn hmkemake, ika aanī Oīa Uka, ' v ka iuanao o lawe, I oßtt| pili pan no ke. Viao. a i ka holohe jaku a ua Sitii b, he ku maoli DO i ka nanphe e !ilo ai ka naau oka mea e haolohe aku ana, a i ka hope lua o kana hookam ana |aue u:ai l.j ua ui la, ua paw aela ko'u, a d pupu weuweu aku aaa au ia oe e ka malihmi. Pant> aku ]ft o-Siā>. ae t ua pnn i» nn 1» kan, a owau (toe, a tna i heowuhawaha oe, e b«okuke mq!u ae u'u, eka hoi ina e huli *pa oe iloko oke ah»ahe, alaila, mai haawalaa nui oe< Ia wa i hoamaloeloo ae ai o aa o Sisa 1 ka aha o kanft pila, a kau kepa ae ia oia i kana pila, a ihiki palanehe īho ia kahi mau manauiana liina f nā aha, a e kekahi lirut' i kona leo nust ke'meloaoa ao i kekahi maa (aiani eneie kahiko kaulana mawoena o na poe hooipoipO ona keiki aiii o Roma : &a aka ht i fea nwla a ke Klpnupuu,

Heia e ka maka o ke koa uli, Ninia au ejia e ka paa e Eoeie, Oa eha e naheie e Waika, Hui: Ku iho i ka pahu ka a ka awaawa. Hanane kikaia o ko Hiio kini, Uoi i|uuiaa i ke one o Hunal|ih, I ka |»lohaa wab»ne o ka lua, A iioko o na eekona jiokolelea, ieie'mai la ua e puiiki i ka ai o Sis«; me ka pane ana toai, ua iawa iho la e ke keiki akamai lua efie ika hookani pila. Ua iawa kan hoonnanea ana no kaua, naoi loa ae kau mamaa o ka'u/ Hooki pa iho ia o Sisa i ka hookaoi ana, a hoomau ake ia po ua kaikauahine la i ke kamailio anameke oei pu aku e ao mai o Sifia iaia ma ka hookani pila ana. Me na mino aka ane i haiii ae iluna o na heleheiena o Sisa.

Pano mai ia e Sisa, ua hiki no, aohe nae o keia piia, a ia iho okeia ano piia iho kau eao mua ai a maamaa iho i ka panapana ana, aiaiia heao aku kaa i keia piie.

mA wa hoomahie iho la ua kaikamahine g }a me ka eka iki ana iho, a oia kana i pane iho ai :

Hoaiai ka wai o Hnlawae iiuna, fie kiowai kapa ia no Haiwaiwahino, Oiaio oia paba—e, ine kona b»oia heu ana mai : Aia no paha iaia 00, heaha auanei ka'u. A nalo ako la )naa iioko o ka rutni haokani pil" o na ktikamahine k i kapa la o- Haki ka ijiaa. Ae, e waiho aka kakou ia Siea e ao ana i kana haumana nefuoefu me na helehelena oka wahīne ui ~a mahelohelo. No ka mea, ke ulahua xnai nei kakou, tne na niaaamao khulehu; owai a owai ia hoi kcta kaikainahine aua 0 Sisa e ao nei 1 ka b&oie oka ? He kaikardahioe keia-a kekahi kanaka waiwai nui o Sepania, na oleio īa, ua hiki I ka waiwai 0 ua kanaka la ke hului la Sopania holookoa a pan iloko 0 koni poho hma ke manao oia e kuai. A o ka inoa o ua kaimakamahino 10, oia no ka naea i hookaulana e ko Sepaniaa pau oka Ui Makalika. He lehulehu na keikj aiii, na Haku, na barona, na Makuiaa, na na Kavalia a me na Naita i hooluine ce i ke noi i/ua kaikamahioe ia a me kona n>akuakane i ke noi, 0 lilo i kekahi o Ukou ka papahi ana i ka nani 0 ua ui nei.

A 0 ka olelo naanao ūhneamai ka woha maio kamakuakane 0 ua kaikamahine la a oiu keia: He mea liiki ole ina pua ke lele wale mai iloko oka hinai aka inea nana lakoa e ako, aka na ka mea kui loi e wae & kana pua 0 manao ai e ako.

A oia boi, Wahi aua maknnkane i p*ne hou aku ai: Nana no e koho i koiui inakemake aoho na'u.

Ea, ua lawa ae la na hoonieio ana e na makamaka nu ke kulann a me ke ano 0 keia kaikamahine. *

Mahope iho o ko laua luhi ana i k x buna ehaha me ka wela nui, puka aku iqua no ka rumi nui. Ia wa i pane aku ai 0 bisa, ke hele n*M au, e noho hoi oe a lio«*< hou mai aa.

Pane aku lu ua kaikamnhine la, la hoi, o hele, a mai lalau walo aku oe. Me ka palanehe a me ka eleu komo aku la ua Sisa la iloko o ka halealu, n hiki loa aku ia om imua 0 ke f Atnwahine Eliheln, a i ko.Elihela huli aua ae, ike mai la oia i kana aloha e ku aku ana ua heie n

Kilakiia ke kon&ka i ka poi-* ke «loha, Onaona ke kino i ke kola kamikeinako, Kukuni hao kila a ke akamm, Iloko e keia pianawa, he mau miinUo koia n»m hoa'loUa, e hoowili tvna i ke kala i k:i uhu a 1 ka palanipka la ku o ka uina o ua mau ui la. Mahopo īho o ke auume an« u na opna i ka lewa, ua pukaae la un mau ui U a n%nea iho la ma ka rumi hookipa, o hoohalu i kekahi o ko laua pakoie ina ka hoohele olelo ana, ao ka oi uku o i>« oK io walohia mai a Sisa aku, a oia k;ina i p;>nr aku ai; j K kuu aloha, ho mau hor;v wale no ko'u 1 uni keia manawa aku, alailn, e mokuhia ku enaawe o ke kaula i hipuu i« ai kaua, ko kaula hoi i paiapalaia ai kem mau huaolelo maluna ©tw, no i» mea, e hanlele jaku ke kanaka i kona makuaK.mo; a o pipili Nooin i kana w.ilnno. 1 A ko «noane Ua mai nei mukiua o'u ke jk,kot o kela mau liuaole'o eol«iu -ai# a iiala ti«» ka huina « koi| niau 1:>, -l:nl« o Uoi oo ka icp« »-ka iepo, aj o ka ii!»» >;o i k.i mea na«a on i hatu. A auo, e ki.u uloh:i, \\jjln Uou a n iw

noi aku oei aa i koa oiuola s i ka'u oqau lawehaia ana a paa ia oe. 1« hookuu mai ia'a e hos iluaa o ka moku. ao Ka mea ke ano mai nei [uiiiaoa e'n 4te ponioniu oka make. On«n aka ia oa Stsa |a he wnhi apana pepa, n»e ka oielo »ka } eia iho kou hoaooho, ke poina ole nae oo ia'a A i makemake Oe ia'u, e b»hea tho oe,e Kini Kalapu, ke kioo pahaohao oiHaa/e oili mai ©e, alaila wa koke no ia ē oili mai ai> ——--— —;— I ka lohe ana o ka oi Rlibela i keia mau olelo mui a Stsa aku, qa fjtō ia i mea hoo-! piLiaiku ma». ia Eiiheia, a hehee ibo Sa oia ma fae am> oiauie, a waih<j iho ]a oia lialo, Me ka hopohopo 0 Sisa t lele iho ai a uiu. ae ia i .kana aioha Maaa £nē ka iaa'nsts' ua Lele ke ea ia Oiepau. Kahen iho 3a o a t|a Eii!*els alōlia : e aia g e ka ae, «ia no wia, mai hookauoiaha oe ao'u, e hoopau a e hoopoina i 8» noooee ana no keia mau mea a pau, a e hoa* iho i kahi apana popa, a e fena oe ia'u e hele pokole

ae au a hoi koke mai; i pan» aka" āi o Sisa me ka maaiea nui. Ninau ae o Eiibe!a, heieee thea ? Maieko oei ao no o lea pa aiir, e ike i ka nani ona pua oko kihgMi, wahi a Sisa i paae aku ai t E iaiau waie aku no paha aaaaei ee? vra*> hi a E|ibela. No ka mea, he makemake au .£ ike i ka oiaio o kau mau oleio. Aka ua hoao maa aku o Sisa e imi 1 mesi nopa e kaawaie ae ai mai na hoelaka a*ha a Eiihela. Oiai laoae hoopanpaa nei, aia na kino kamahao ke makaikai la ia ioko e na rum kapu o ka hale aiii o Eiibe!a. i Aka, ke koi hooikuika ioa nei o Sika i ke e.liiwahine e ae m»i iaia e hookuu aku. Aole ioa ke aliiwahine i ae e hoekua koke : oo ka aiea, he mea maopopo ia kaoa he wa i kokoia ikaika loa ia o ka wiliau ikaika ma[waena o na ido i kauwaie ao ka manawa ! loihi a akahi no iaua a hui hou ia wa pokoi le. A peia auanei k«ua eka mea heiuhe* |iu e ike jJio ai i ke kumu i kaohi ai o EiiI beia ia Sisa.

īa laua e kamailio nei, hooho ana ka wahīne Kilokiio penei: A! Ooe e Sisa Monia, loaa 00 i&'u no ka wa hope ioa, e make 00 epouo ai malalo o ka'u oiliana, ka mea a'a i malama ai n» ka manawa ioihi. Heaha kau i heohaumia iho nei i ke aliiwaliine ? E 'make io ana anei kuu aioha i kaawaIrni9 na la Tōtffi, a ua iiUe ab hoi l*~me~Ka make, a ua ola bou aenei ? wahi a ke aiiiwahine i paae ae al. Pela ko'u manao, i pane aku ai ke kaikamahine kiiokiio, no ka mea, ua hoohoio pukaaa ina ia i haia ae, » ua haawi mai oe 1 ka haoa a pau maluna o'u, ana'u e hooko ka make au i makemake ai maluna maicri«.a. hana akamai. i He wa anei keia*»» ame ka lolelua nna 0 kou naau, rae ke kap»*. ae ou i ka kaua hoehiki, a ma ia kapae ana au e ke aliiwahine, i ala mai ai keia, hoopaap«a ana, a lilo i mia ikea wnle ia. I noke aku ai ua kaikamahine kilokilo la i ka nuku ia Eiiheia.

E ke hoa, ka mea iaia ka mana a me ka hikie hana i na mea a pau, wahi a Elihela i pahe ee ai. E hoolohe mai.

I na la o Adamu ma a mahope iki mai, oiai ua nui kanaka, a ua nui launa ole ko lakou hewa imua oko Akua. Pkiuki ihe nei ko Akna. No ia mea hooholo kuhihewt iho noi oia 9 holoi ia ka honua a laaemae ma ka luku hj ana ona mea a pao e ke kai nui. Wae ae noi oia he poe kakaikahi a hookau aku la maluna 0 kekahi waa aiii, he poemaemue keia,;mai na holoholona ai na ka-naka. Anaj ko lakoa noho mahope 0 ke o<ni ana 0 ko kai, ua loaa bou ka hevr<» e ka. honua mao Noa ta, ka mea a ke Akua 1 hilinai kuhihewa.

Ae a hoi kek&hi, i kekahi wa r»*>hope mai. hoopaapaa pu iho nei ke Akun tre kekahi keiki kolohe loa ana i uiakomake ai, a mahope ona kamailio tna olBua,nonoi aku noi u* keiki Uolohe nei eae mai ke Akua nnna e hana hoomaino'no kekahi kanakn pnni iho nei ke Akua ase kuhikewa aku la. A ina he ahahookolokolo kekahl nana e ahewa, he manaolana ko'u, e laua na lawe ola mua no ko kuhihowa. A o ka lua, o kaua 00 ia, no ka mea ma ko-u manao ua kuhihewa kaua, a mamul i o ia kuhihewa, ua hoohok hewa knua e lawe ia ke ola oke kauaka malalo ok«{ mana o kau eihan». i