Ka Nupepa Elele, Volume VIII, Number 36, 5 March 1887 — HE MOOLELO NANEA NO HAMEBIRE KA Huihui Waina o Enegeti KA LAAU SITIMA O NUWELA. NA ALOHA EKOLU I KA IPO HOOKAHI. [ARTICLE]

HE MOOLELO NANEA NO HAMEBIRE KA Huihui Waina o Enegeti KA LAAU SITIMA O NUWELA. NA ALOHA EKOLU I KA IPO HOOKAHI.

Ka Punawai Kupua Belemona—A me Ka Ouli Pahaohao o na Huahelu Ekolu.

: (Unuhiiae Colf>urn H. Maemae.) 1: ..llmHipaEieelee t9aritikaa-e t e komo 1 iml ee iioko o'a, e aa'a hti oe e lawe aku i k«a wahi i makemake «i, ioa ma k« meaam» »a wahi a koa lealea lanoi ai, ' m|i a ka (eo i pa«e mai. r Huli ae ia.oia a naoa ae la mao a maanei o kabi aaa e haie nei, a ike ako la oia i ka nla oheieheio mai o ka pua o ka Waiohiaa r a e pua*poa mai ana boi ka nani hele «iuele o kona man iau, me he mea la e koi ekoaiiaai ana ne ia MiUkai Lihne i ka Waiopoa, i Ke kiei ihe ia i ke aio o Kalen», .: . ■' Ke kokolo ae ia ka obu i Mala'manai, He gQī oe oa'u i ke ku!a o Leilehua, Ee kaawili iho Ui i ke alo paii o Oabanui, A nui ka manao e tofl) no au e, Aleha oo oe e! la wa i pane aka ai la Hipa Eleeie la ka i aoa aka ika h iolelo e mae ai kona bu pua, a e helel < wale ai kona mau lau. me na heleheieoa o ka heihei i pane aka «i eia: £ ia paa nani a ken mau helehelena, ka Qtea hei o&ōa i hoohihia i ka naau o na ka makele makeihai e naue ao sna ma ke aiaka, lte loai oe ahe imi loea na kou haku,j afca, aoie k>a e hiki : kou kopaa a me kou 109418 heowaiewale ke ku mailmua o'a. s hlMa» ! fea «akeeunke pakaha o kou haku, ka oaēa laei aaaa i meba« ia oe e ku iwaho -i Weaeil •ka ua, ame ka wela hehana o aa kekeaa eka la. Nolaila, e noho no oe V» hoowaiewale. a naun kuku--6> &a ketii ken oiau pua, a nana kekaaM ona paknun eiu helelei i kou A i ba panina ioa o kana mau huae(n>to, i paae boa aka ai oia i keia enau olelo: | Bta an ke heie nei mamuli oka make>l ooike o ko'u kaku, a i ka wa e huli hoi mai a| ftß mai ka'u huak&i mai, e lawe no au ia 09 i »ea hoonaai oo ke kihapai o kuu hhIm wahine. A haalele iho la ka Hipa Eleele i kona kakele pn ana me ka pua oku Waiohinu. A aia «ia ke niau !» ne kana huakai he- . te, e kauoe ana ma na paiena walio loa o keAapaniPua. Ai ka hal« ana afau oka Hipa Kleele, hnli ae la na keomanao aoa a ka pua Wa<ohinu, a kamoe aku la no ka aina o Mariiikua. A 1 kona hiki ana. aku ika aina o .Malilikua, ike aku la oi'i i ka I'uuokHia e ul*weo mai ana nu ke a.io o k« halo o ka *ahine hanai holehoiom», a hui ne la iaua , iloko ona puili pume-naaa ana o ke ul iha, a«a kuka iho la laua i ka luua m« a e l.aDa no ka pomaikai oko lauu baku hou <Bab»akn ai."

A aia hoi ka iāipa Eleele ke kaajM«it la mawaho o na pale hoahuftkai o ke Aupuui Pua e Ugetegina Kanul, e kilohi aoa kona mau maka hookolo mehea i ke akamai liu ole o ua keiki la i ka hanaana t kdna eina. He mau la ioihi kema kali ana i ke aoo o ka aina, ia manawa i pahola ae ai fee ala ona pua e hoomalule ana ika puawai o ua Hipa Eloele la- aka, aole nae ia he mea no ka Hipa Eieele e ponihei ai. Aiawa no i pahoia mai k« aiff™onaoflta oke Kiere, akahea ipai la oiai ka Hipa Eleele me b& leo fco©ta«iSifca£ o lea mea i piha ika maak*,»% naai la ©ia **» kuio: E ka naalihini hanohano, aoie a&ei i hiki i kou ohiolu ke kipa mai-noa ka horae o kou makanaka oei, e malai&a do au ia oe eiike meka hiki i ko'u ikaika ke kokua aku ift oe. . .— Pane aku la oia «ae na huaoleio e hiid ole ai ika noeau o kekaM mea ke paio mai; <£*ke kauwa a ka hoowalewale/aole loa e hiki i ka maalea o kou mau waihoolua ke hoowalewale no«i ia'u, oiai oe e imi a&a no ka lanakila o kou baku< O ko'u makemake wale 00, e hoi oe e ~hai aku ia Ogelegina Kanui. ua makaakau aa i na wa a pau no ka lawe ana iaia i ka* awa laneiawe ponoi na kuu haku. ao 0? auanei kekahi oia puulu. ' A o ka wa no hoi ia i ike ia aku ka luhe ana iho o kona maa lala, a helelei wale ihoJa kona mau paa, me he mau palaua i ilii noenoe la, ka lelehuna īluna o ka iiikai. Poali ae la ka moana i kā noe, pii mai la na nalu hakoikoi o fca~moana, uie he mau lalani kuahiwi la, a eia hoi ka ena makani oka m»ina oki Pua oke Kiere. ke haluku la iluna oua Hipa la. Pii ae la ke ahi me ka wa\.. hi ana ika hakukoi ana o na ale a lilo i mea pankiki, a me ia ano i nana aku ai ka Hipa £lee!e iloko o ke okooko oke ahi me ka neeu ofe aku ienua. aka, o kona makemake nui wale no, o ka noeueu aku i na kiai o ua aupuni la e makaala i ke ola o ko lakou h a k u >* i:o > niea c»»opopo «a oe e ka mea heluheiu, ao* le loa lakou i helu ia. la wa oia i o aku ai i kookoo au Skima imoa o ke abi, ka mea hoi a ka hookalakupua nui i kaena ai. ka Bufo o Newa, a koha aku ia ka leo oka hekili, e panaiena i ka lalaoa'alii o kauwila, a na ia mea i hoomahae ka neo ana 6 ke ali. A ifVa pu r.o hoi oia i pauai aku ai i ka ha ana i ka makani o kona waha malu* na ona kukuna o«ke ahi e mahae la. A la wa i iko ia aku ke emi ana iho o ke ahi a nalowale ioa aku ia. A loli ae la ua ahi ia i kumu pua e ku olohelohe ana, aole ka nani maemao o kona mau pua i na hera mamua iho, a p ko* na mau lala i me na lau uliulL 3ole ia mau mea maluna ona. Aka, e h<hi ia ana kona kino pua e ka Laau iiaka[;ūoa, a o kona halepaahao ia no ka ka Hipa e nauo aku ai ma kona alahele. Keehi iho la na kapuai wawae kuhuluku o ua Hipa Eleele la >luna o na huahu»kai d ua aupuni la, a lilo koke ae la ia i limu sleele e pahola aua iluna oka ilikai, ame ia «no i lalau ibo ai ua Hipa la o Maritikua i ua limu ia iloko o kana kieke. a i>oko oia wa i holo aku ai na leo anoano o ke kumakena ilalo oke aupuni, ana ia mea i hoeueu ae ika hiamoe o ua Niuhi la olalo. Ii al» ae ai j Ugeifgiua. Kauui, a ialao aku la oia i kma o-le, a puhi aka 1« maiuoa o ua lau ona kuinu pua, a kokolo aku la kfc leo aaoano o kana o-le puhi, a ftikt iiuna ona weleUu o ba illkai, a w»walo ae la kooa leo anoano eehia e pahola ana nialuna ooa ale lipoiipo o ka moana, a ua hiki aku ha waw»!o o keia leo i ua pepeiaoo ka liipa Eleele, me ka manao iho paha ouaeu la o Aupuni Pua, he mea ia no ua Hipa la e inakau »i, aka, aole nae peia. Lalau hou ih® la oia i kana koekooo i knpnia o Alohikauwila, a hoopuka ae la oia i kana mau huaolelo e ku ai kana kae* nn ana: l'. kuu kookoo kupiM, nuna ka ikaika i k.iapuni »a p j u ma na ao llawa o ka lewa, a i poai puni i* hoi mn na kula Inula ok* honaa, a i o <iu ia hoi e a'u iluna o ka ilio ka nuana, a eia hou kaua ko liuliu noi tio ka I ana i ka hnnn o hookel*k«'la hou i» ai k.i inon o kou h:iku m-i, ao ka mea lioi a na kupun - pau i wehweli nui !on ai. Nol.ula um in ii niaika i nui, a hiki i ka \ca o k'>«ta la ;u k.i i*> o u<i ilip* U iluna'o u kapaaiii ha», a'a«k, moe ibo ao i'ooa « ko'u **bi moe me ka oioo!u.

M« keia niaa buaatek) ua Ogeiegina K»oai la i aao iako ai ii» alo o koaa iima fßb ua kookoo la, » be btopa ana ka coeg i ike ia*ba. aiai h«», va Ba»biete loa ae ia ka moana i na elwi, a ia wa koke aa i liio ae ai.ua keohoo i k«ma ieau oiiali,-* a!a aaa issraena o oa «pana elaa i maheie ia, A āia boi fi»al«Jo o kooa kamu, b«*eloa (»aa Imaeu koraka e kadpuni mati ana me ba Iwia mao haieke wai afai i kek ame keia 100 ana aka maka, a e fceprg>i maa aaa &e koiaua~ai»u et»ea mo ke kaflaa®«al|iB« ls. .j. _ A m »a mte i booi kiwawe asa b aa !aae la, a hiki i ka pllī aaaokoaa 4eiau i-aa ao aa aw* ok& le* wa, aia wa i haepa aka.ai aa ©feea o oa pean *&{«&* ibe kuom, oaa laao ta »iabe ih® ai k©«a amu iate r a paa pj>iw> ka i?j o «a «Mjaaa la, i ka malamald o pssa roas taa. A eia hei |«jHipa Eleele fee kaiaoe aku nei i<raeaa 0)0« ama %b am koaa am ole a® thepe, akai, fua koaa maa iauaina a pan malana o Ra| moaaa elaa i njai»eie is,* me ia ano &e om e nee ia kaaa oie ka awiwi ooi. . ]. 1• . A&m l»ke bo. 1 kiko aku ai aa eaau oiaoa ia i ke|itt»Baa oka laaa me koiaoa mau oako, ajo ka jra ne ia i heleiei ihe ai na Sau o na ttome laaa la, a o &a iaa e h«ieiei iho ia iit|oa oka m«ana, he maa hua hekili lakoo | oV&mo ia ose na "popo ahi, a Ika wa epa iho ai liauiH ka moaoa, oa oe-i aka ia k* iakoa maa leo a hiki ilalo o tto ft«paai P«a, ana la raea i hoike aka i oa e!ei»akul& ta, oa Jkokoke ioa mai m mi* uote a laua el apuepoe hoo at me ka &i|» Eieele o Mantikaa, k<ma eoemi iao hoi aaaa i lumai Saia ilalo o k« hohoau. Ka ae ia oja iluaa, a holohoio iho la iaa> waho ek» Niā»i 0 kona haieaiii 1 kapaia. "Ka Rami oko anoano;" a t«a hoi k«sa papale muonoa a maiaoa o koaa poo, a puaoa t<e la oia i n»āo hoaoieio e ku ai kaaa hookeiakela aaa, me ka hooi ioa aka ika mea hiki i ka'a makapeai ke poana aka: O kou h&na aaaaka la ia * »* ai I keia hana fftw, e hoohlo do a.u ia oe i eaea ai na kua mnu mano kolaka, u na la«*» e paopao iho i kon mau iwi, a liloi mea kq»ula noli?na o ke aopuni pua a'u i hoonani ai me k« in&pa 0 ka'a maa meakupua Ake makaukau nei au, e liopo pio woe a boop«ahao ako ia oe 00 ka Lalepaahao o Kele «re M*jleme!e. . A i koia wa ana e kamaiiio la, aia oia he elimp miie ka maiaio mai kahi ako a ke kumu laau kupanaha e lu la i kana mau poka punahele -iana o ka moana, a <n wa oia i knuoha ussi »i s i.a m»nu koraka eiua eloī ko i.»ua m»u hulu ma 0 knmu oka laaa kupua. Me k* PiPu nui i hooko koke aku si ua mau uinnu k«r«ka la 1 ke kauoha a k» laua haku, ke hele U ko lunu hulu a puehu liilii ika makani. • A ia wa koke rio i hihi iho ai ke kumu laau maiuna o kahi ak» Hipu 0 ku nanea aua, a kokolo puanuanu mai la kona mau lal«« a aa ma'luna 0 «a llioa l;i, e hauhili ana i kona kioo holookoa mo kana nnu moa paahani, ake kahu la ka ena oke ahi ana wahi manu kora*<a elua ma ke kuinu o ua laau la, ke he!e ta a Enaena oa ahi 0 Kiiuuea i ua lua, Ke huopoulila ia k-iiu Keauheui a ia wa koke ®o i kiola hou mai «i 0 Uge* lcgin<» Knnui i kana kipuk»i kauUiii .Vioroco maluoa o ka llipa Eleole, a aia ka leo paapaaina oim hekili ke\ihai ia ina ka meheu oko kaulniii, a 1 ka imo aoa oka maka, ;u:i hoi, ua puni uo la ke hoio* okoa 0 ua llipa Eleelp ia i ke kipuka iii. A ia wakoko no 1 iUoie ai ke kino m»o li o ua Hipa U 1 kooiu iaau rose ooi, a hihi aku U kopa ma - J lala ipaluna o ko kamu laau e iuhe iha-ia kona mau iala a me kona mau lau m#luna eaa. aka, aoie n«e ia he mea na ke a!»i e kanaua mai. A iloko o kela n ».c keia aekona, e iohe mau m aku aoa ko knpaiuiu 0 na eheu o aa wahi manu hana kop-naha maiaio 0 ke kuniu l»:tu, a ua hiki nku hoi ka Ualulu e ka laua mau kaaa imua oua Hipa Eieeie U; ao ka hohono oka uahi, ai« ia ke pahola la iiuiu 0 ka mo»na, a aoie wale hoi »«la\l«. Aka, ke hina ia ke>a »abi kupauaha i!una o ka mna iaula o N c«io, a ke uhi paa la hoi kona aahi hohono iluna oka »m» o M«ritikua, ka aiua aloha hoi o ua Hipa Kleelu la Na ka pakui o k«M» eahi, i kono aku 1 ka n'K>noo o ka wnhineJtauai hoh'holona, a me he me* la, aolo keia uahi nkoa, no kam 3l<pa no paha 1« e inehai la i t>»nola 00 ka im>;\ <> ko-n* llnkuu • <ne, a me ka hanohano o kana nt«li>>ini kaahele e aoho ho« kauwa (a i iia iho taa kt> aae b« Kahuhipa I ka a«a« «-Kkfe.

oai belohe)r»« }b I&a* ke me E feits boa&sho * 5& av& ka wn B 'a loe.ma te* mahea fea poso a bib &|t a paa, aa®k« fewi(Aflad jKg.ijK» e feos« &aKtt a!otoa qg|Kl . Aka, eia aa h#m oaoa aku k.t, p«||a a i boa eb; s»i i hāāE|l&a|tißl» &naft *r kaaa vt*H jA<ma pmßjk.f «fea*i la, * & oapa ote)o « pwi«» !?**.«£ 3. ~: ' •- Aaoka mmsm *m!' \&> *feaht m a aaoa koo Uui iia »ate «r H ttaws&tee leūl bor«?&oteQa ia bw4oim.«%j %ahi .m&m h T « pa»e oiai la: •• * . Kka nholee mma t a 6e§©lō »kā dsa I» mefeea o koui»«s e feifc»te& la ileiioa bs pllikia. « Xa wa koke bo i loaft a i^b ßO Damoj oa wahi mana Fik»%«k,liaAuil paahk* hi® e pohi aaa i ka J0»« J.«r* Wa pokēle «r«ie &o, ea hiki aka ikaika hooaee o kehi makaaipaahiehl* i faalii o ke ahi e halaka ia nMi kāMipa £i@» eU, a maheie ia ae te4sa-|jj%l*« feeahi iloko« n» opana ha M&olahu «4d. Me ka eiaoole aai, i lfe«i 1M ai U a wa> hi manu la i koaa fhoa kaaw% 4 batkoko U iloko o fea īaia ahi em£ka a TJgeSegina £anur. * Iba wa a kahi maao e ahai la j faoca hoa'loha no Ua paleUaoa. aia hoi, ea iohe ia aku h ka ieo li<wlttlcitia"'o IJgelefioa K&oui e knhea ana ioa kiai oke Aupohi Paa, e hopu a paa ik» k«iobe « hoio la, wahi *m i kahea mai al Ika wa i puka aia*si,o ka -haaololo kena ina kjai, aia hoi, ia ako la he luaa taß6ani o»o kanaka kiw> po» iio « uhai mai la mahope o aa mea e hoio U: A aia raa ko lakoa lima, jU maa iaau newa Sftima, a aWmaa gptso Ba> F*?p® sj ®i » ®W |iSteu a paa e hah»i U.