Ka Nupepa Elele, Volume VIII, Number 39, 26 March 1887 — HE MOOLELO KAMAHAO. NO LUSARA. KA MANU ILOKO O NA MALAPUA KA LIO WALOHIA I NA AINA O KA LEWA [ARTICLE]

HE MOOLELO KAMAHAO. NO LUSARA. KA MANU ILOKO O NA MALAPUA KA LIO WALOHIA I NA AINA O KA LEWA

Mahopo o ke kula an» o keoe o ka pnle a kekahi o lakou roa na iaoa hanohano o Debolo, a htki ika amama aoa. A ia wa I ho6bo nunulu ae ai ka leo o na mw a pau i ke mele hoano o Kepolo; O Kepolo ka ikaika lua ole, Ka mana kupua o ka lua po, He lehulehū kona mau kino mana, Puni tta lewa, a puni hou ae a puni no, Ma ka honua ua hohofa kona raann, Malaio o ka hohoou nui ka iknika, Pihi ka mani J Piha ka mana ! Kona ouii kupanaha he nani, Nani molale kona eiwi, Olu koni leo heabea-mai, Painuu a paikanooia i n» mea a pau, Hoano, hoala* holapa me hokake. Ika pau ana ona hoano i ko Kepolo ino«, ua pikai «e la na mea a pau ma ke nno hoomaemae. Hapai ia ae la ka mea e pili «n» iua haluwai la, mamuli o ka ninau a ka Persid?na- Ua awala koke mai o Kepolo ika pane roa na mea ano nui. Ua waibo ia mai ia aa niaan ika hale. ina ua ike ia ka maaio an« ae o kekahi kolohe maloko oka hohonu, amalunaae . paha ooaaieoka moana'/ lr īloole Kke s ic bi a» » Rw4poēli, (Hapaki or Nii#./ amo Liokai, aa paue mai lana, ua ike no iakou a pau. A ia wa i ula ae ai m hoopaapaa ikaika ana, a lilo i mea haunaale.

A no Keia mea, oa nui loa ka huhu o Kepolo, ua ooke aku U o»a i k» ai, a puehu liilii ac U na hoa o ia nha. & oia ka hooma<a aua o k« noho kuoe ana o. na oiea kino <na ka hohonu.

No k'eia hoka ana o Debolo, tc!e ae ia ua popuka la maluna o ka honua roe kona piha okiuki. O i noke walo iho oia aohe <oaa; hoomaho >iio 1« maluna o kahhi oioi oke kaahiwi o V«suvk ma Itālia, ftan« «e la oia iluna, a kololio mai la ka ea o kana mei mta kaua. A pane se Uaa o Kepolo, eia no ka hoi iluna h. li»lau hole m*i oei keia ilaio nei. Lele aku la oia a hiki ana 1 ke aupuni ona i ioaaaku ai i» Malamalama Otino, a hoi ak« la ia no ka hale aniani, a uoho iho la ine ka ualu nu> aua me ki ukiukl. Ano ka maluhiluhi loa, hina aku la ua o Kepolo la hiamoe, a nonolo aku la koua ihu, a ia wa i lohe mai ai o Lusora. a oia nana i hauoha ae «i ia M. Olino, e o aku ia Kuikeole maka hikina, a e loaa auan«i ke koloh* e pupue ana mi\ ke komohana, a he mea oUio, ua upiki ta iho la ua puka ihu o Keipolo, a kupaka ao la m? ka ikaika, a ua naaeue ae 1« ua aupuui la me he olai ia. ioo ae la la a nohe ana iluaa, a mibi iho ia i ka make; me ka puana ae. Nui ke akamai o ka mea nana e iawelawe ; nei ia oe, a nui no hoi kooa ike.

A aia la ihea keia kolohe e noho nei ? Hahu ae la ua Pupukk la a lona iho 1« oia no ka hoi i ke alo kahi i n©ho ai. Pane ae la i&, kauwa make loa oe i&'u e ha kalohe. Miki aku la ua De(K>lo la e ka ha nu ana i k»t meheu wjw»c, a ioaa j«mjo iho la ka meheu \v>wac o kahi luahine mo ko VI. Malamalama Oiino. a mo kekahi wa. wup h(>liiho)ona, uwo iho la ua ino la, me o'elo «e pau ouko'l i ka m*ko i&'u. 11010 nelo aku la o Kepolo o hoomau ana i ka hom ana i ka mehou wawae. Hookoio a!;u li ua l'uaa nei tna kahi a inoukane oleele nia i hele ai. u i kn hiki aha akii i kahi kōkok« ia Lu»*ra roa, a i ka iko pouo ana ntu i kn hoku kahiko mleknN'uu |vint?■ aē 1« u* Kepolo la, K ks Ae» 0 ko aouli e tn.-»ko ana o<- ia'n. C « hoopuiwa ;a ku; Luk* m< nniie* ana o kok hi 100 lieki'i. llHiu pino m i la ls* ia U a nana, a ike pono »ku la uo lvoi ua Keplo I». a nau rlie i* ke kui, uwne ia a ihe īho il»b o i» **»•!

a mahopo ' lele ae la ia īlnoa a puka loa īlona o ka : pali me ka uwe no ka nui oka hehu.

He mau hana ku ika hoomaka'uka'a wale no keia aoa papoka nei <aa ke aoo hupo, s o ia mea, aa hoemi ia mai kona ikaika. aka aobe maaao o ke Kepok» ia mea. Hapapa «e la na lima ona e hopa ika hoku Per®iado, ia wa i kuupaa ia<u ai oa hoku la i ka weli o ko maiamalama aiohi*ohi.ua poseae ae la na maba o Kepolo, a so ia na hoolei naaupoia iho la oia ilale o Ka pali, a ili iho la oia iluna o kekahi poa V>ohaku, a aole i kanamai ka nai o kona bubu. , i

Paoeae laoīa me ka inaioa nui, E pakete oo olap ke l;!o i wahiue na'u, A1 ole ia. he mate no ka bope, peia no pakele no qlna a eiaa ke hoifaoi i« mai kau i»a hpi oa ikeolaa. Paue akil la o Lusara, aoie hookahi mea awanei i (hakamak* e lanma me kena ana holohoioaa ino moe lepo e iike me oe? A o kola wahi kookoo iaau, aohe o makoa ke katm o kau opala. No keia mea, aa piena loa ua Kepolo la, a pane mai ia : A nui ka ikaika pakele olna, a i ole pao no ia i wabi paina ahiahi, e lea a u* nei ko i£epolo hiaoaoe a oluolu maikai. Aia oo paha a nni ka ikoika oa paa no ia oe, aka i liapa iho he eeake no koa maikai loa, no ka mea, aobe hookahi raea mioamina ia oe. O Malamalama Oline hoi, kfe haalulu nei oia i ka makau, no ka mea. aā maopopo no iaia aohe oia e pakeie ia Kepolo, eit»j ua kau e mai kona weliweli no keia mau a Kepolo. E na hoa heluhelu, ma kela helu aka aei 0 Lusar», u« ike la ko Kepolo enau hana hooweliwell. Ahe mea oiaio, iaa no laaa 1 uleie haua, he mnopo no ma ke koho aka. e ioaa an2 no ia laoa na maholehole a me na palapu o nei mea he hakaka. Oiai o'Kepolo e konp«a ana i kona ina. ina nui nta ka ulupa aaa iua awaw» la me na pohnku. ame ka iuaipele. Abe mea weliweii ke ike aku.

0»ai keiamau mea make « Kepolo e noke n% ua lele o aku la ka Hoku Pereiade ieaua o Lustrr& a tne MaUmaUma Olino, a ia wa i noho koke ae ai o Lasara iluna o ka noho ka iiopena o ke Ao, a o lama O'ino hoi pili wale m«i la no īa «oa ka aoao o Lus»ra, oiai hookahi no mea feupono e noho ilaoa o Ua noho. Oi#i Ia 4 t»«ctc »»t e4ete aaHiuii ō fea Lusara oieio i pane >6o ai» E ka Noho o ka lioamainoiooia, ka Hopena o ke Ao, e lawe ia maua a e hahai aku roahope o P»reiade ka Nui. la wa i luli ae ai ua noho ia, a qo ke ano kaumoha k&pak«hi ua kulana loa mai la ua no»o la: Aole nae boi o ke kikii loa a ka tuea haku mele i pauma iho ai penei Na ktv euoku no e luli, E kolana ke a'u o ka lioe, mamua ao o ke kupono ana ae o ka nohe, & lelo nku, i& wa via lilo eku la o M, Olino la Kepolo ma ka Ulau ia ana mai o kona loie i pulelo aku. ! ka wa i o M Olino ma ko Kiapoio, oia kana ī pWo iho ai: Ai manu no ka Pnnipeki. A o ka wa no ia o Debolo j 0 aku i kona kookoo gulat a ikeia aku la ka oili mai a kekahi m*u kanaka heleholenu i'upuka elai me ka laua iwi-iwi eleele a laolao, me na waha leula nunui akea. A pane mai la, he»ha kau i kauoha aeuei e ho maua haka aloha? Pene akuja ua o Deboio. e !iwe aka i ke pio a hoopaa i ka )iao. l>awe ia aku la o M Olino a hoopaa ia aku la i oa kaulahao ho kanalima. A noha aku U ia iloko o k\ ehaeha. Aloha wale ua ui lioomanwanui la. A o T)ebolo hoi, ua hoomau aka la oia 1 ko*w alual'» aaa ia Lusara. A O Loaara, hoomanao ae la oia i na mea mana oloko o ua noho la, a oia kana i |)ane iho ai, hekeu meoli au o kuu poina ia oe e kuu hoi. E k» mea heluholu, mo he la he wahi hoohuoi kou no ka lilo ana okela mau oiea maua a Dobolo la Lu8»ra. Pehea io la ko kumu i lilo ai? Kia; mamuli o k6 kiekie o ko Lnsai a mana~i iko, u« kri" oia i ua m«u mea la a lawoe huna, mahope o ko M. Oiino lelo ana mailuna ao ona a hele pu ai me ka luahine o ike ia Debola. Aole o keia >\a!o no kekahi m«a haohao a kaua a na wea heluhelu; aka eia hou no Kekahi: Meaha la kela mo&kano eleele, a owai la ia 1

o kokalii kiao no •* ® M* na kona makaa, a he iko kona, aohe u»e be »«»•( e like no ine iw Munu Ki»|Ho i okelo ai 1* Lusara mamoa o k«>n.\ liio&oa i ljo. Ue oani i» kf paak>kv lou la oe o helo i k*hi a ko u i»Atu» o h>fet ole al k<f hoou»ojwiHK Ma kt»ia m«u hoalt*ka una, ua law* palv* 1,1; a o «van-* av» kaiu 4 n«?bolo *■ uh«i U m»lu»pr o L»s?r«, a.ine ii'oo» hoohokA ia arta e o-a ka»ka«MhiiH* lal 1vIX*|k>1o i luH)kov\>ke aku at inahopo o Lussra, ua lu«i koke aKu ia o P*i>olo i kH

Ia wa I kaaoha koke iho o Lnsara, e ba !SoBe Kopaiae«ha, auhea koa raama »aa ? la i witi iho, fobe ae l» o feaai o na kihi oua noho nei, a 8ot& 4sNraa ami ka aiama. ia X ka do ba aoke ak» abe ofci ijb,Mpa W4iae. pai» BJe ka pakele aoa o Pele enai |a Kamapuaa, a pela hoi o Depolo. Ikeifeo.}a Koaa hoba moa, ua hao HĪsia#|epolo i oa mau mea make la iioko aaa, a »oe make ia ka i ka hahai aaa me ka #raao e ale naaoli no. i Ia Laaam e tele ana, a ikoaa hoU aaa 80 a a<tea %fe. e ke a lana o Kepolo %»leaa 0n«, aoke a lalo maUlo ae ona; .

1 kqcjKjjja?a ma kaawalo iki ana aku, ua hooie! ipPia. oia i ka -Aha Laaalana, a me j iameana aapeoiholao Pepeio ilale, mamaii te*T-faihia ana, o i noke iho i ke 1 ae, fta pipili ipai k a$ i no 3a mea, ua kakaa ia o i £hmle a put|&8 he ōpe ia. | i Paa iho iho o DepoIo la iloko 0 ua i . mea k, £«$£» &ea, na haute iho la oia a iwaena o m Aiaa o Napia. Aoie ihaalei i maoli oia, ak$ n» kona iilo i ka wehewehe, i | na enai ibo Uk o>ft ilaio a pela. i >11 ai o De> i polo malaea o ka aiaa o Napia. | I kona waffeo aoa ma ia wahi, he maa !a, I paha, «laila ua loa oia i kekahi Kilokilo ! haie aef, a oonoi mai la oia me ka leo o ikealoha. I ■ ; A na kek leo i hoopaoho ae i ke Kilokilo a heie *ku ia e nana, a eia kana i paoe I ae ai: Auti» o 00 ka ia e ka hoa'loha, ka | tnea i o na Powa, i Pane mai Kepolo iloko 0 ka maalea j noi, 4 awiq3$$ai ee e kokua koke mai ia'a ! e Io»a no ia ka makana au i ike mua loleai. i Awiwi aka la aa Kilokilo la 1 kahi o aa i pio la, nana pōao iho la oia a ike iho la aoi le e hiki iakt te$j«3hewehe, a pane iho la 0 keia lai »sft |jfci ole i ka'a eaaa kokua !anakeha«*«el*v Na ka aoeia kei-« m^u 1 haoa, o keia m Maawe o ke Kauoha Kai hik^—H® £fiueha maiaaa o ke Kauolia a ! he kaala oaaluaa.* ke kaula, Amene. Ia oa iuahiao ala a hele aku la no te» o Bfinbaio, uia mawaho 0 ka haie o ala, ia wa i kahujl'kok*9g|UljU*ā helehelena a lilo ae i la i w»baHBSHBL -ole, e like me kona L Wa n* aia « aia » a «a oan» i kona e ki|w fi k«" '*&(& *i i ka. manao 0 ka mea pAkaha waie, ia wa, k'omo aku la oia iloko e ka hale o na Dia-< ba!o ala, a ma ka ao*»o o ka moe 0 Diabak) i ku iho at ua Larala ala a kana :

Kilohi iho la eia maluna o kek&hi raoe i noi, a 'ke ibo la t»ia i kekahi kanaka qui e moe aua meluoa o kahi moe, a pane iho la oia penei: - A! o oe ka keia e DiaboIo inoino, rae kei» man huaolelo na Lusara ala i pane ae ai a haulo >ho U oia naa ka noao'o ua Diabo!o ala, a hiaiooe'like ilio la laua. Omi Iau3 o hiolani like ana maluna o ka l*lii nolu o Hukilua, a he m»u hora p«hai i Iwla ae, i« w* hiki mai la ka wa o oa Di-1 *bu!o e ala ai, a i* wa no aU ae k oia, a heme»puiwa nona kooa ike an* iho e moe ana kekahi kaikaeaahine ui ma kona aouo, a oia kana i pā&e :.e ai: A! nani ke kanaka laki nui wale owau, pipui waie mai oo na kaikaeoahine ai a paa ī i'u, a ua maopapa oo ia'u no ka maik«i no 0 ko'u »au helehelena a meka ui maoli no nolaila, makemake wale mai no keia poe kaikamahme ui a pau ia'u, e ake ana*Iakou 1 lilo aku au la lakou a olaolu ko lakou nnau. Ke ike pu ae la ao kaua i na olelo paea a no ka mea, he okoa ka mauao o kein kaikamahine i raoe ai m» ka aoao e Diatwle, aka, he okoa h»i na m«teao o keia K>abale i hana ai t a rae kona aaa oooneo kapulu. Ko keieahi mau aiaute keia aaua ana o ua KmhA.'o ala i ke baikamahme,j aia hei nnehe ihe la oia e iele e iho malena ona e heni tho ian, a e hooko pu hoi i fea iini a loko, i ku hke ai tne kaaa aea i kuko ai. Aka, iaia i makaukau iho ai e «iele, ike e iho la ot« i ka helali o kekahi pioe oma« uniHuma, oo ia aea, aaehe iho la ota e l«* (au iho e wehe ae, i nana pono ai oia, laia nae e milimili ana i ka n*ui o o ua m«« ala aia hoi, eili mai la kekahi mau kauUhao he 40 a wihwi l ae 1« ma na lima a me na wa> i wae o i)i*boto a paa loa iho ia ofe. ! 1 ka ike aaa • ua I>i«bo)o aei «a pa» nia | na kaulahao, ia wa lelele ae la oia ioa lianei me ka ehaeha nui me ka hoa aaa, ; au«re kuu r»ake e! aewe kuu make eM 1 kola wa, puehe ino ao la o Ru««ra ma> ; ale* Aui a paoe n\ai la me ka leo ikaika o I ke aio o ke kaoaka ikaika penei. f Al ooe ka koua e Dubolo ka me* i ka> j oe iho he ikaika oo.i ho maaa kopu* ho we kilokilo a pela aku t aKa. i koia hora, | he oe na'u he meai hoouuauoa hoi [fta>;»o% »» » m |a«

Ist e oiihi mai oe I koa hewa ia'a, a i«ft 1 aole oe e mihi mai, alaila, e iawe ao aa i koa ola. : Pane aku la o Kaholo me I» ieo n«i ka* lakak, tne he maa tat}f?ani hekili ala e ku'i Bti» i fta wa faookabi, a 0 ka haiili o kona m«u maka, a« iike qo ia me ke olapa aoa e ka awila» a paae mai la penei: E ke kāikamahine inomo lapawoie, aole »h eae ana aaa i e hlo i kaawa naa, e& ike bo se, o ba numa o na kaaiabao he maa tausani,*%i like ia me na pokaa (opi pepopo iloko e ka poho o ksu ono tima ; a 0 keia eaao wahi kaalahao makalii aa e olelo mai neī, m like »a me ka oie. keia maa boaokk» aa Diabalo i paee ae ai a hooiaak» ae la oia e mokaeooka i oa feaolah«o me ka ikaika n»i me ka iapea aoa 0 kona kine io a ia nei, »ka, o ta man faooibai«a »oa a paa, ua makehewa . r*o, 00 ka mea aak i moku ae feookabi wahi kaoUhao, a i oie, wahi ano aina ae hni Uoko ona, o koaa hou kai bde a iifee me he wai ata, aohe nae he wubi mea a hehaoa^. ia wa i paoe aka ai 0 Lasara peaeu /A! make oa ia'a e X>iabolo aole oy wahi e pa. keie ai. Pane mai la aa Kiaāolo ala me ka leo o ka nawaiiwali peoei: - £ ke kaika.nahina inaikai, naoi kou inaui heieheiena a me koa ieoe paoe mai sei, eia B»e, e kau mau haoa he inoioo loa, kai no paha e Iike la me ke aao maa o na kaoe la a oie ua wahlne, eia ka he ino kan maa hana ia'o. Pane aku la ua Lcsara aia, e oio no hoi ko'a m«kemake afeu i.t oe, eoanno paha oe i »«'u e pnni wale aku no au ia oe, aole, ooie | an e ae aku i kaa, eia kaa manao ia oe, e 1 kahikohi mai oe la'u i kahi a kaa mea alo 1 ha e noho nei ka mea hoi a kua naau i pa« | haohao mau ai iloko 0 na !a loihi i hala ae nei, nolaila keia hoakai loihi i heie ia mai i nei, a eae <na» oe ia'a a me ka'a noi, i hele akn ai an no ala i ike ai au i i ; kona eaau inalea. i j Pane mai la o Diabolo, e ke kaikamahi- | ne maikai, aa ae aa i kau maa noi a paa : loa, ina n«e oe e ae aua e hookaa a»«i ana oe «a'u mai ioko mai 0 na poiuo a pau* i Pane aku la o Rusara. ua makaakaa aa no ka hooko akn i ka« noi be ae mai nae oe, e haawi pa mai hoi i na mea a paa e makankaa «i 110 kna haakai heie, alaiia, e hookaa no au ia oe. P»ne mai la o Diabolo, e lalau aka oe i kan o-le hookani a e baawi mai oe ia mea ta'u t e bibea _aku au 1 ko'u eiaa lio M« ofcahf e hol mai, a e hoi wale pai ae lakou. Pane aku la o Rusara me kona haawi pu ana aku i ua o-Ie ala, eia m«i ka o-Ie, a e hana oe o like me kuu kaaoha ta 00, i o!uolu akn ai au a pakele oe mai na poioo mai a kuu mana. Pane aku la o D«abolo, ae. Me keia wahi hmoielo ala o D>abo(o ala i j>ane a° ai a puhi aku la oia 1 kana o-!e a wawala hele 00 la fea leo hoanoano o ua o-le ala ma na pai« p»a o ua hale «i»im«na ala-i uhi ia me ke a'niam.