Ka Nupepa Elele, Volume IX, Number 50, 30 June 1888 — NA KOMITE AHAOLELO NO KALAWAO. Na Hana i Lawelawe ia e Lakou. [ARTICLE]

NA KOMITE AHAOLELO NO KALAWAO.

Na Hana i Lawelawe ia e Lakou.

[Mai ka Makaninuuu niai.]

He uiau minuie i hala ae o ka hora 9 ahialii Poaono i hāla, ua haalele iho ke koniile oka Ahaolelo no ke kahua mai lepera o Kalawao. Hē uemikai-ka, moaua a lai malie ke kai, a ma ka hora 5 kakahiaha Sabati, hekau ana ka Likeiike i k« awa ku moku o Kalaupapa, a inahope o ka ]>ainā amo na hoom&kaukau ana, ua lele aku la k« komite a hoomaka i ka lakou hana i hele aku ai. Ua kau aku ma na lio, a hele ako la iloko o na kauhale e jiinaniiMiu ai no ke kulana oko lakou noho ana, malalo o na kuhikuhi a ke kokua luna uui A. K. Hutchinsou.

Ua loaa mai ika mea kakau na hooia ana no ke kupono ole o ka hoho aji4 © na niai maloko o na hale a ke aupuni i lioomakaukau ai. Ua hai mai lakon, i ka wa ua, aohe liiki ke pale ia aku na kilihnne ua iloko o kahi e uioo ai, a he opeo})e man kahi ukana iloko ona wa ua a jyui. LTa | halawai akn ka niea kakaa me Mit>. Kajioli, a uiai iaia mai kekahi mau kuiau hooia kupono o pili ana ina hale. Ua komo aku makou iioko a ua ike muka i na hakakaka o na hale. Ua makaikai ia na p&ipu wai, a ua iko ia, lie elua hale a ka.wai hookahi, ahe kokua nui lioi ia lakou. Ua holo aku makou e makaikai i ka lua hohonu nui o i eli ia ai e ka lnahine MaOame Pele, a e lana ana no ke kai iwaenakonu. Mai laila akn no Kala- i wao, a i ka lioia 8, ku ana makou ma walio o ka lialejnile Biloatna. ua komo iloko a makaika i i na j>aia eeliia o ua hale la. I Haalele ia Kalawao a holo no W ai koHi a hiki ilaila i ka hora 9. pa wahi wai a huli hoi no Kalawao. Halawai a ke Ivomite ma Kaulauaka opua. Ma ka hora 11 j>o»oi. ua halawai na Koinile me na mai i akoakoa mai ma • laila, me ka lakou mau hoopii ma o ke komite la. Sam. Kanaohakau I a ku ae ke ktiki laiawai o ua aiua la a uiuau aku 11 i ko lakou mau pilikui a; me na hem theuia, a «>ia ka Sam. Ka-j uu'iiakau i j>aue niai ai pene;: ; > \ Kumv lloovii. | 1 ua komile o ka Ahaolelao ke Au j {'Uni. —Aloha oukou. ( l a ukoakoa mai kakou ianei i;o ka| uooiioo ana i ko makou mau pilikia. • a me ua liemahema. a nolaila.. ewair o S:.on Kauiooakau. ma ka hi| a o na M.u a=. :. u ; 1 No k, Ki; p1« 1 i v» k« n k-'.i ik ī IV\j a Oi.a ilo'.o oka i., o P,:,,r,i i i -ki i,«" Ī

t . i!. 'kou ino na ah; k , .īk.",e; , !e. ao'.e i !,ov»ko koke īki mai ka Papa a inki ih'o «v.i i ka «

Ua loaa taai i na piai ma ia haawiaa he eha peke ahi a ka*mai nōo&alīl n»j ka mahina, a ua makemake makon e hoenai aka ©ia haawina i 1 pena no eha mahiua. 2—No ke Kopa. Ke loaa nei i naj inai i keia manawa, he hapalua auka Bopa "wale no iloko o 1 mahina, a ua makemake aoakou e hoomahuuhua ae ia haawina, i hookahi uuka sopa na ka mai hookahi no hookahi mahina. 3—No ke dala. -Ke loau nei iaa mai h© umi dala pakahi no ka makahiki, e loaa ana4ar lakeu- he- iapa <*j kela huina iloko o kela a me keiahapal makahiki. Ua makemake makou e loaa mai he liapa o k<iia mau dala ma ka io maoli, a aole hoi ma na biia alualu, oiai, he hookahi wale no ma-j nawa e loaa mai ai a he hookahi no manawa e liio aku ai ika halekuai o ke aupuni pau loa, koe no nae kekahi mau hemahema e ae; no ka mea, i kekahi manawa, aole loaa o ka makou mea i makemake ai iloko o ka halekuai.

Ua ninau aku kekahi o na k©mite i ike kumu o ka makemake ana i kekahi hapa o keia dala ma ke dala io maoli, na liai mailakou, uamakemake lakou e hoolilo ia mau dala i ka holoi arm i ka lole a me ka humuhumu ana,' oiai, aohe o lakou mau lima. 4—Ua makemake makou i lunakanawai; oiai, he nui na poe haihai kanawāi. Va hoike mai kekahi no ka makewa o ka lunakanawai ia lakou; 'oiai, ua hoonna ia aku lakou ilaila malalo o na hoopai ana a ke Akua Mana Loa, a aohe pono o ka haawi hou aku i mea nana e hoopai hou mai. A ua hoole na komite i keia noi. 5—E hooaaahuahua iaei ka uku o na ma.ka.i; oiai+ he elua wale no dala e loaa nei ia lak<?u i ka mahina. 6—E hoomaemae ia ke alanui pali e iho mai la ilalo o Kalawao. 7——E kukulu ia i halekula olelo haole no na keikikane me na kaikamahine. 8 — Ina e make ke kane, o kana mau bila kikoo dala aupuni e pono e haawi ia aku i kona ohana ponoi. oiai, ii keia manawa, ina e moke kekahi» ua pau ae la no ka mana o ia bila. I 9—Ua makemake makou i kaa lawe kupapau. 10—No na kokua. Ua makeinake ia o hele pu ke kokua me.kana mai, e laa ke kano ina i loaa ika mai. Pela pu me ka wahine. 13—No na Paiai. E hoomahuahua ae i na paona pai ai a ka 25, oiai, he 21 paona wale no e loaanei i ka pule hookahi. 13—Ua makemako makou i ke aupuni e hoouna mai i ka' poi kalo palaoa.

14—Ua makemake makou i kauka hoopono a lawelawe mai i na ma'i.oiai aohe hana pono o ke kauka e lapaau nei ia makou, ua makemake ia o kauka Goto. I;)—Ua makemake makou e hoopau ia ka Peresidena o ka Papa Ola, no ka nui o kona hoopunipuui ia makou, o ka wahu ke ae mai, aka, aohe nae he liooko ia o ka liana. 16—No ko kana ana i ko lakou poe | make. Oiai, malalo no oko lakou mau lilo ponoi e kanii ia ai, koe wale no, ina aohe ohana o ka mea i make a hai ia aku i ka luna nni, alaila, lawe ae ke aupuai hana e kanu. 17—Ua makemake liiakou ia Bam. M. Damon oia* ka Perosidena oka Papa Ola. 18—Oiai, e Waikolu, lie walii in« loa no ke kii ana i ka lakou ai, nohiila ua makemake lakon e hoololi īua Kalaupapa. Ua kamailio aku o Ilon. Paehaolo i kokahi moa o pili ana ji kokahi Uila a lakou i hoouua mai ai i ka hale Ahaolelo no na īnoa e pili ana ika hoolawa ana aku ia lakou me ua lio. A ua noi pu aku no hoi eiia ina he olu-j olu lakou e hoouua ia kela mau koiki inai ole lie 27 malalo o Damiena ma ka halomai o Kakaako e hoonaanao ia ai. Na Hon. Kini i noi aku ia lakon o koho laik.ou i koiniio nana o helō o ninau ika manao o na inakua o uaj poe koiki nei. ina oao inai lakou * hoihoi hou i KakaaU>, a malāila ej hoonaauao ia ai. Hoolioloia. Maa-j noi i pau ai ka halawai ana ana ko mito. nio ko nv>i p\v mai nae o ua uiai e liooikaika na koiuito i ka lakou nvau uoi iloko o ka halo ke hoi aku i Honolulu. Ta haawi akn lakv>u iko lakou aloha hoj>o loa i na inai o Kala j 'wao. a kau uo la lakou maluna o na ekake a holo aku la no Kalaupapa. Halawai ma Kaluupapa. Ma ka hora 1 ponei i .tuo.iKoa au, ai vi;i nuii bu> kekah; luiio i u< omakaukau la uo ka !t a\ t o r. > komito

iv īno n.» m-ii ino l.ikou l;> lia;i\vi ;iku v» ilon. Paoiinolo 1 kUuu ttToVti r«4v*u. a kVAribWi »»ku i

la i na komite a pan imaa o lakau* a lakou i komiie no ka hele 'ana mai « hui pu me na komiie, a e hoike mai i ko lakou mau pilikia a me na hemahema, anaae like mai lakon. Ua kahea ia ae la o Hanapule, no Hanalei, Kaoai keia kanaka, aua ka mai oia a h&imai la imua o na konaile i ka nui o ko lakou mau pilikia: Ha Kumn Hopii. I—No ka wahie. Eia makou iloko 0 k& pilikia nui.no ka wahie, a ke poīoai aku nei makou i ko uakoū. olualu ■ e hooikaika aku i ke mai ia makou me ka wahie'. %—Ke noi aku nei makou ia oukon jma ko ke aupuni aoae e hoolawa mai !I mokuahi, i moa lawe paiai na makou, oiai, he nui na poino e loaa ana ika waapa i na wa a pau. 3-—E kukulu ia i elua hale lolepipi, 1 no Kalawao a 1 uo Kalaupapa nei. 4—E pono e hoouna pn ia na kokua me ka poe i loaa i ka mai, oiai, he uui ka pilikia ke nele i ke kokua, a he 126 ka huina nui o na kokua ianei i keia wa. i 5—E pono ke aupuni eae mai i kela i a me keia mai ine 1 lio. i 6—E pono ke aupuni e uku aku i ka la&ou mau dala uku makahiki ika wa hookahi, i ma ke dala io maoli, a i $5 ma ka bila alualu, a aole hoi e like me kel-«. wa, he bila alualu wale 1 no.. Ua hoike pu ia mai no hoi i na komite kekahi kanaka i nui ka mai mv luna ana, ano ka hiki ole ke loaa kaija wahie, na kuai aku oia ika wahie no ka eono dala no ka paila. Ua ku mai o Sol. Kamaalo a nonoi mai e hana ia i mau paipu wai no lakou , he 100 paha kak i aeW i ka wai ole. 7—E hoopau ia ka Peresid«na oka Papa Qla. Mahope iho o keia, ua ku ae o Hon. F. Gay a hoke aku la i kona manao imua o lakou penei: Eia no makou ma ko oukou aoao i na wa a pau, aole loa makou e poina ana ia oukou a hiki ika pau ana oka Ahaolelo, a ona i kuinu hoopii a oukou a pau loa, e lawe akuana makou ia mau kumu hoopii'a noonoo iloko o ka hale i ka wa e hni hon ai makou ma Honolulu. Ano na iseu e pili ana i ko oukOn pilikia ika wa&e,e nooneo- ia ana no ia e makou, a, pßla pu no hoi me' ko oukou nau pilikia no na mea e pili ana ikaoukou ai.

Hon. W. Kiui—O ka maka mua loa paha keia o ko'u ku ana aku imua o oukou. Oka makou linakai mai nei i keia panalaau, aole loa ia malalo o na hana lealea, ua lawe mai au i ko'n noonoo ana a pau maluna o keia kumuliana, a ua ike no hoi kakou i na haftwe kaumaha c ili iho ana malunao ka wahine ke lawe ia aku kana kane a hookaawale ia ma kahi e. Ua ike kakoii nia r>a mokuaina o ka hema, ua laha lanlaha loa ae keia ano mai mamuli 110 ia oka noho huikau ana. TJa hoomaopopo ia, ue aaeane hapaha miliona ilala oke anpuni e hoolilo ia nei no keia ninan; aka, ina wau i manao mamuli oia lioolilo ana iā mau dal;t a oi aku paha e loaa ai he ponoa mē'ka palekana i keia lahui. alaila, e hoolilo j\ku ike dala. Ina e hapai ia mai ana keia ninau iloko o ka hale, e kokaaaua au, aole au i miuamina i ka lioolilo ana ike dala. No ka mea e pili ana i ka Peresidena o ka Papa Ola, ua hoike mua aku no wau iloko o k a Hale! aole oia he kanaka kupono ma ia wahi. Maaao au. he mea pono

010 paha. ka hooko ana ak« i keia ni- j nau nio ka hikiwawe; oiai, e pono paha e kali iki, e noi īuau inai aua no palia auanei «ukou i na kanaka a pau e noho ae aua uia īa wahi e ia. l'a like ia ine ka pohaku kaa ia 0 ka nai, a»he uiu la e ka liwu." A kt> liooikaika nui nei inakou e loaa i kauka.no oukou, a ke kne nei hoi ma koii i n« l>aloin»i o Kakaa&o: oiai. he uioa maikni ka hoolilo ana o ke aapuui 1 ke dala inaanoi. a inaanei »o« lapaau ia ai. A i.n makemake nni au © ooi- aku i ko oukou olnolu e hookuu mai i ka oukou mau koiki i loaa ole i ka inai o lun ma līonolulu e ao ia ai i ka uaauao. Uvyv. Helokuuihi - lto V2 makahiki i hnli ao nei. na liiki mai au ianei, 0 li:lqr ih> mo ka nn\ a u e ike aku nei 1 la. |H>la no i.i inau la. Ko hooiuan*V uoi ;ut. ho :Ui palia |h» mai ol<> i noi ia aku -in waoihoii ko lakou wahwaku.ua vv ;U io ma» lakou, o aho ka uiako ana , niainua oka hoh» lio;v ana ma kokalii wahi, a ke

iiuukio n««i ;iu. o liko no paha ou- , koil pol.i. i :.t o k;i rtō o!e an* iß* koiki :u.Li i.'lo ;» oukeia »» ln>okttU. On;t 1: iii .n ; . i.ek .hi { w o oukow. u»; |nnkv "-n,i. ko : !W»> ikn.ka Papa Ola; iko koiko. »• k; «it>*>uo«|> ami:.. »»« kt?i« ( kiwu. » toV>? 1

Ola «aaka huli «a&a i kaaka^e^i'Lii J. Likikini —Ma ka makoa huakaiakunei ma .Kalawao, aole loa i loaa iki ka i'o a me ka waiwai o ka makou huakw mai aei ianei; aka, oiai makou e halawai nei me ookoa, akahi uo a loaa ka io a me ka waiwai o ka makou huakai i heie mai nei. Ina o makon i hoouna ia mai nei a he hiki ke h&awi aku i ka olelo hooholo no ka oukou mau noi,alaila r aohe olelo ana. Hon. A. P. Paehaole—Ma o ko makoo hui pu ana meo akoa, akahi no au a ike ī ka waiwai i'o o keia huar kai. Owaa ka mea naaa i hooikaika rmi loa i keia ninau e piK ana iā oukoa, a nolaila,.ke ike mai la ookou, ua hui kakou he alh ahe alo. Owan | kekahi kokaa loa i ka houna ia o na i mai me na kokua. Ua manao ke aa- : puni, mamuli o ka hoonaa ia ana o mai ianei, eia ke kuoau @ pan ai ka | lauiaha anao keiamai. Ua manao au, |'na e loaa i ka ma'i Kekahi wahine, |alaila, he mea pono loa ke hooana pu

|iamo ia kana kane, a pelapu hoi me |ka wahine, e hoouna pu ia me kana i mai, oiai, ua kumu kela mai iloko o kela kane a wahine paha, a ma ia noho &na o ia kaue a wahine paha, ua kanu hoo aku oo oia ia hua a aole e neie ka ulu oiai ma kahi ī kanu ia aku ai, a no na mea e piii ana i ka Peresidena oka Papa Ola, aoie e hiki ia'u ke oleio ae, e hiki koke no kela hana ke bana ia i keia manawa koke no, -oiai, e koho aua kekahi ma kekahi aoao, a pela hoi kekahī. Aole no i kulike i ko'umanao mekuu hoa ha nohano W.A. Kini, no na mea © pili ana i ua Peresidena nei, aka, he okoa loa ko'u manao mai koua mai. 2oa pāha he apawai ko a ua make kekahi iole iloko iho, a waiho aku ana no anei oukou i ua iole k a apopo a hiki i ka helelei ana iho o na me» popopo iloko o ua apuwai la, alaila, kii aku no e inu, e iike paha me na "pohaku kakaawale ibo eo ma kekae wai, aohenlo ia e ka lima." Ua rr,auao au, o ka haoa i kupono e hooko ia i keia la, e*pooo e hana aku, a mai hoopanee a kekahi maiiawa okoa aka. Me ke aloha no. A ma ka hapalaa o ka hora 2, pan ai na nni. a haa\i aka la ī ko makou ak>ha hope loa, a kaa aku l la ilana o ka toaapa a holo aku la no i luna oka moku, a ma ka bora 4 pono» i haalele aku ai ka Likelik® ia Kalaapapa, a au mai la i ke kai loa d * Honolala nei. \ Bamuel K. Pua. ' 1 Mea kahp o ka ,Ma.kaainaxa.