Ka Nupepa Elele, Volume X, Number 1, 21 July 1888 — Ka Hoole a ka Moi i Ka Bila Oihana Koa. [ARTICLE]

Ka Hoole a ka Moi i Ka Bila Oihana Koa.

Ma ka Elele oka .Poaono īhonei ua hai aku makou, aole o ka lilo o ka Oi-~ liana Kiaaina ka mea a ka poe hooinaoiuae e iuii loaanei, aka, o ka mana ikaika ma ka oiliaua koa ka lakou i hōpohopo ai. Ke lioopuka uei makou i ke Kan;;v ai i haua ia iho nei uo ka Oihaua Koa. i mea-e ai i ?a kini heluhelu ke kumu o ko ke Alii ka Moi hōole ana i ua l»ila 'la ma ka auiua la Poaono iho nei, a i hiki ai hoi i ua niakauiaka ke wae iho no lakou iho: ' KANAWAI. ; E PILI ANA I NA OIHANA KOA O KE AUPUNI. E līooholoia e ka Moi a -me ka īīale Ahaoielo o Ko Huv;aii Pae Āina. Pauku 1. O ka Oihana Kea oke Aupuui oia. no keia mau puali maliope iho noi: 1. oua Koa lviai oka Moi he Pūali Kumau p like me ka mea i hooiiiaopopo ia mahope iho nei. 2 0 na hai ia na inoa malalo iho nei: . Ka Houolulu Rifles . ,4 Puali. " King's Own., . 1 " " Queen's 0wu.... .1 " " Piince's Own.. ... ..1 " • • Leleiohoku Guarils.. .1 " Pauku 2 . Ona Koa Kiai oka Moi he-i3uali ia i oi ole ae mamua o 65 ka' na?a.ka nui o na kulana a pau. O na Aliikoa Hookohu ia o ua Koa 1 Kiai o ka Moi hookahi Kapeua a roe kona mau Lutanela elua a aole e oi ae 1 kulio a i hookohu ia eka Moi a e kakau pu ia ko lakou mau pa|apala kookoliu e ke Kuhina o n/t Aina E. E kepa ia na koa o ka Puali Kiai o Mpi e lawelawe ma ia hana no kekahi manawa i oi ole aku mamua o ekolu makahiki, a e lioohiki a kakau inoa iakou i kekahi olelo hoohiki imua o kekahi Lunakanawai Apana a Hoomalu paha ma ke ano e like me keia raahope iho nei: Owau o. ke hoohiki paa nei ou e haua no au ma ke'ano he koa I iloko o ka Puaii Koa Kiai o ka Moi no ka tuauawa he makahiki t v R:I mnuawi-, r>j« ll 3' ! k :i.' ■" 1 •. ) i ■ k\ Kaial. * i Koua Hooilnu* a Hppe; a e 1ō kū<. uo au uio l'. j .t i.'in.io « >e ];?. poioipi lUa,: muli o ke Kumukanawai o ke Anpuui Hawaii. Pela ke Akua e kōkuu mai ai ia'u, 1a0a... Ua kakauiuoa o i olelo ia maluua a ua hooliiki i ka olelo hoohiki maluua ae iiuua o'u i keia la 0.....TT.....ib........... Paukn 3. O kela e. me keia koa i hoohiki pono ia uana i mahuka aku luahope o ia hooliiki ia aua iua e ku ka liewa iaia imua o k«kahi Luuakauawai Hoomalu e kau ia maluua ona ,ku lioopai ilioopaaliao ia uia ka liaaa no kekaiii aolo i oi eaamua o 12 I Panku i. Qke Alii ka Moi ka AHiliikaua Nui o ua Puali Koa a pau o ke j Aupuni.

JPauku-5. 0 na Puali Koa Pualu i hai ia na inoa malunaae aole e oi aku mainua'o 65 o na kulana a pau ma kela a me keia puali, a na kela a me keia puali e koho ma ka balota, aole e emi malalo o kookalii manawa iloko o kela a me keia makahiki ma na manawa i hoakaka ia ma ko lakou raau kanawai, i Kapena a ■Lutanela. O na luna i koho ia pela e hookohu ia no e ka Moi a e kakan i ioa pu ia ko lakou mau palapala hookohu e ke Kuhiha o ko nd AinaE. Pnnkn O na puali eha o ka Ho nalulu Eifles oia no ka Bataliona Mua o na Koa Pualu Hawaii, O na puali eha « ae i ae ia ma keia K«nawai oia no ka Batiliona Elua o na Koa Pualu Hawaii, Na pa Aliikoa i hookohu ia| 0 kela a me keia Bataliona ma ka la' mua o Feberuari a mamua ae p#iha o! ia ia o kela a me keia uiakuhiki o koho ma ka *l»alota i kekahi poe e lawo lawe ma ke ano Mekia, Akukaua, Qu-| ata Master, Luna IS'ana Pu a me Kau-! ka o ka Bataliona i olelo ia, a ua ka| |Moi e hookohu aku ia poo me ko ael ipuanao Kona Aha Kuhina i mau! j ilekiii a mau Kai>ena no aa Batalioaa| pakahi i olelo ia, a e kakauinoa pu m\ 1 ko iukoa man palapala hookohu e ko ; Kuinna o ko na Aina K O na Alii ko.i o nMio r.ei i keia manawa ma kol,. ii uie keia Haīaliona. e mau j 110 ho l-o>i nnho sna mn in oiliana a i ka muuawu c a j Ja-

kou iiiHU lioj)e mai ina 'ka oihana © ;like me ka.mea i olelo ia ao nei, . | Pauku 7. 030 la inahope ilio o keia Kauawai, na n,i Mekia oka Batalioua mua i olelo ia e kaliea i haiawai o na aUikpa i iiookohu ia o Paali Koa Pualu H»-, waii no ka noonoo ana i ka inoa o kekalii mea kupono hookohu ia i Konela no ia mau Puali Pualu. Na ka, Mekia, a ina ua kaawale oia ma kahi i e, na ke alii koa inalalo iho ona .'<m ke kulana e hobmalu ia halawai ana, a e hoomaka ka halawai o koho ma ka balota i kekahi mea kupono e waiho ia aku kona inoa imua o ka Aha Kuhina no ka Oihana KoneL'i. O ka mea ē k-aa ana iaia ka hapa nui o na balota a pau l©a oia ka xnca o hoike ia aku iloko o ekolu la inahope 'ho i ke Kuhina o ko na Aina E u ka luha koa e nolio lunahoomalu ana ma ia halawai, a ina āole i loaa i kekahi raoa mahope kōlīō ana nō ekōlu manawa, ka hapa nui o na balot;i a pau loa, alaila, o i loaa iaiana balota i oi ae mamaa o kekahi mea e ae ke hoike ia pela, a ina ua loaa i na mea elua a ol""4e paha na balota i like ka nui, a aole mea e ak i oi, aiaila.e hoike ia aku no ia mau mea pa-v kahi pfela ike K\ihma o ko na Aina E. ' '

Pauku 8. llo£ō o'lea manawa kupono mahope iho d' ka hoikela ana ; aku o ia inoa a maū inoa paha i ke Kuhina i olelo ia, nana no, ina aole i kue ka hapanui o ka Aha Kuhinn no ko kupono ole. o ka'moa i hoike ia aku ai pela, (ina lie h'ookahi wale no), i Ka Moi, n nana' no e hookohu ae iāia i Konela no ua Puaji Pualu Hawaii. Ina ua oi ae mamua o hookahi inoa i hoike ia aku, na ke Kuhina i olelo ia me ka ae ana o na Aha Knhina, e koho i kekahi o ia poe, a o kona inoa ke waiho ia akflL inaua o ka Moi a nana e hookohu ae iaia e like 1119 ka mea i : olelo mua ia.

Pauku 9. Ina aole e apono ia kekahi mea i hoike ia ae i ke Kuhina i olelo ia a hoike ia aku i ka Moi © like me ka mea i hoakaka wua ia ae nei, na ke Kuhina i olelg ia iloko o elua pule mahope ih# o ka loaa ana iaia o ia hoiltf>, e hoike aku ika luiia koa kahiko o na Puali Pja4la i olelo ia i waiho hou mai i no ia oihana, a e hana Hi me ka ho- " >. mr fftY'*'nkr,kn in. ir,n 1 ' ~rW> T . v " ];' ia KU ke ī iku mi e ka 4 ■ .a hiki i •; • Kuli iiia i o'i i'o īa m ka apono &iia o ka Aha Kuhina, e waiho āku ī ka inoa o kekahi naea kupoiio e ae i ka Moi, a nana no e hookohu ae i ua raea nei i Konela no ua Puali Pualu Hawaii. E kakau inoa pu ia ka pala pala hookohu o ke Koneia e ke Kuhina o ko na Aina E. Pauku 11. Oke Konela,i hookohu ia pela oia no ke Alii Koa nui o na Baialiona a elua o na Puali Pualu Hawaii, a e loaa iaia no kana hana he uku o hookahi haneri dala o ka mahina. Ua hiki i ua Konela nei i olelo ia e koho aku e lawelawe ma ke ano he ukali i k'&kahi luna koa me ke kulaāa Ka.peūftj a oia 'ka Aknkana o na Puali Koa Pualu Hawaii, a e liookohuia e ka Moi, ne kakau inoa pu ia kona palapala hookohu e ke Kuhina o ko na Aina E.'

Pauku 12. O ua Paali ,Koa a pau , o keia Aupuni, a me na waiwai u pau 0 ka lehulehu i lawelawe ia uo ia mau pui>li a e pili ana paha ia kkoū, a me ,ka hoolilo aua o ua <iaU u p a u 1 hookuawale ia no ua hauu koa » me ka ; boua, ua hae a me ua kipu aua, mala- ! io uoia o kauoha a me ka hooponopouo aua a naaua o ke Kuhiua o ko na 1 AioaE, a e ioaa iaia ku maaa me k.. ae [ pu aua o ka Aha Kuh'ma e htk)p«n i I kekahi aliikoa o ua Kcja Ki a i o ka Woi ;ai ole ia ua Puali Koa l'ualu Hawaii, e hoemi a hoopau ioa 3 ka oiluuau koa, a o kekahi hapa paha 0 ia oihaoa k«-a, a e hooponopouo heu i un oihaua koa nei ina e hoopau ia a huaiole paha kekahi o aa Pnali i aeia ma keia Kanuwai. I'auku 18. E noho u 0 kekahi Kouela i hookohu m mahlo 0 keia Kana '■ wai ma koua oihana a iuki i ka hooku ia ana o koua hope. Kia uae, n..*| e ulu ae he hakahaka aui ia oihauui mamuli 0 ka make ana, hualele ana a I hoopau ia aua o ba mea 0 uoho «<ua, ■ m ke Kuhina 0 ko im Aiu» E e k».u-I oha aku Uoko o elua pu!e u.ahop* īho' cfla hukahaka aua e koho huu ke-' kahi mea e hoouna i;t ka moa v. na Aliī Koa 0 ua Bato!toua ia, i pan. raa ia oihana, n 0 hookonu ia o a e hke me ka mea i hot.kaka ia ma ka Pauku 8 o koia Kanaw;ti. K \vaih< :a a'O k« 9 iy* i

ka pule elua o Feberuari o kela a me eluu maknhiki mahope īho o ka hookoha ia aea o ke Konela mua malalo 0 keia Kanawai, a e hana ia kela a ene keia waiho ana ae e like me ka j me>i i hoakaka ia oia Pauku 8 o keia Kanawai. Pauku 14. Ua hiki ike Kuhina o ko na Aina e i kela a me keia mauawa mo ka apono ana o ka Aha Kuhiua, e hoopuku-a hoolaha i mau ruia i kupoiio i k"e o.leme kekaiuKauawai o keia Aopuui no ke alakai a hooponopouo ana i ka oihana koa. Pauku 15. Aole e lilo kekaki mea malalo o keia Kanawai i tuea e roai.ao ia aole e hiki ke kekahi poe e kaMpi aua i nmuao ai he pono e noho me ka uku ole ma ke aoo he poe ukali ponoi uona, me na kulaua hahohano aua. i manao ai he pono. Pauku 16. E lilo keia i Kanawai mai kona la aku e apono ia ana, a ma ia manawa, o ua Kanawai a me ua, hapa Kaiiuwai e kue aua i keia Kana«ai e hoo|jau ia, a naa keia ke hoopau loa ia ne ; t, " pia keia: Q kela wahi o ke Kauawai muao $«mehameha 111., i na hana i haawi ia iua Kuliīua o ko Huwaii Pae'Aina e pili aua i ii» hana a ua Kiaaiua, e pili ana 1 na koa ina na moieupuui a me na lako kaua. - Na Pauku 3, 4, 5, 6 a me 7, Haawina V.,'Mokuua IV., faapa mua o ke Kanawai Hoouohonoho i ua haua i haawi ia i na Kuhioa o kō Hawaii! Pae Aina. < r " :

Na Pauku 3me 4, Mokui<a 4 o ia Kanawai no. P«uku 4o ka Mokuna' M , mahele elua o ke Kanawai e pili ana i ke Kuhiua Kaua me na rtii<nuwa Mokuna 22 o tia Kauawai o 188(5, i ka[»u ia, "He Kanawai e kukulu a e hooponopuno ai i ka oihaua k.oa o ke Anpuni." #

E ikeia maloko o laila lie ewalu ka nui o ua Puali ma ka pa 65 kanaka o ka. puali hookahi* A,o keia mau puali owalu e maheleia iloko o eiua Bata!iona. O na maliele eha mua oia uo na inahele eha o ka Puali Honolulu Laipaiu, a o kekahi mau mahele eha iho oia no na Puali Hawaii eha a i oia ka iua ona Bataiiuua. A aia hoi i ka Puali Kiai ponoi o ka Moi, u aole lxoi e oi aku mamua o 65 kanaka im ka huina pau loa. Ao na Ahi o ka |P.'.,.h O 3v,; M«,ii • 111 !' L'HOil :• 1 .< l'i. )L l ) I.C t 1 . !» t' 1 ū [ I '(«I. k.>hr " 1 X -I r» i t Voi |n l "i' i ( }>_I, Looii' ni' t l~e n-» ! k '< n - \ui o OL. P.ui.mi 4 oku JMa e holuhelu ai: "O ke Alii ka Moi ke Alii Kiekie maluna o na Puali Koa a- pau maloko nei o ke AupunL" A pene hoi ka panku 6. Ona Alii i hookohu ia no na Bataliona e kohoia oia ma' mua ae paha o ka la mua o Feberuari o kela ajne keia makahiki ma ka ba. lota ma ke ano he Mekia a Ākukana, a Luna Puuku a i ole o na Alii e ae a me ke Kauka lapaau o ka Bataliona, a o ua poe 'la hoi e e ka Moi ma o kona kukakuka ana me ka Aha Kuhina ma ke ano. Mekia a mau Kapena paha no ka Bataliona..

A e hooiaio ia ua oiau hookohu 'la uia ke kakau iuoa ana īuai o ke Kuhiiia o ko na Aiaa E. He kanakolu inau la taabope ibo o ka hola ana o ka bila e kahei\ ae ka Mekia o ka Bii|alioaa Maa i halawai no ua Alii i hookokuia o na Puali rualu a pau oialoko o ke Aupuni uo ka noho aua i Kouola 110

na puali Pualu. A 0 ka uioa e koho ia ana e na Puali 0 lokahi pu ia e ka Aha Kuhiua; ke kupouo nae ka uiea i kohoia i ka niakemake o ka Aha Kuhina e waiho ia aku koua iuoa iuiua 0 ke Alii ka Moi a naua e hookohu luai i ua mea 'la i Kouela uo na ruali Hawaii. A e hooiaio ia ka hookohu 0 ke Konela e ke Kuhiua o ko ua Aiua E, A 0 ke Konela ke Alit Nui maluua o na Batalioua a elua o aa ī'uali Pualu Hawaii. A e uku ia he hookahi haneri dah\ i ka uiahhia. E hoamalu ia na waiwai a pau, 0 na ruali o ka Oihana Kv>a o ke Aupuui, na vkla i hoo' kaawale ia 110 ka Oih,aua Koa, a uie ka Bana Puhi Ohe, uaiHae, ua Ki pu Aloha aua e Kuhiua o ko na Aina me ka &© pu ana mai o ka Aha Kuhi|ua, a ua hiki no ke hpopau i kekahi I AUi o ka Puali Kiai Mo| a uie na Puali j rualu, a ua hiki no hoi iaia ke hoeiui i hoopau paha i na pijiali a pau ioa a (i|olo kekahi inahele p;Uia oia. Ua ka Pauku 15 i ke Alii ka Moi 1o hookolm i kana luea e umuao ai he .kppouo i ukali uoua me ka uku ok\ he bila lapuwalp loa keia a ka AWolelo e haua ai, he kaili maopopo aua keia i ka mana hoo|vouopono o ka, Kvk\ mai ka iima Ki.Kana a uie ko ka Moi. a ua hooloK iu i ioko u xa liuia o ke Kvmela a me ko ke Kuhina o ko ua |Sina £. A im , KAia i <Ui» IvuiiiJT4

ma o ke Kūhina oko na Aina E— e hoopau ka i kekahi mea o loleo o ka puali Kiai o ka Moi, a i ole e hoopan loa i na puali holookoa a o kekahi hapa paha. ke ninau nei makou i na ua hiki ia lakou ke hana i keia mau mea, alaila naahea iho la hoi ke kuleana o ka Moi ma kona ano Le Alii Kiekie no na puali a pau o ke Aupuni. Nolaila o na Hawaii a.pau o kapa ana ia lakou he mau Hawaii oiaio, a e koho aua nae ma ka aoao e' hoololi ai i keia muna nialoko o na kanaka elike me Akepoka, Kakiha, Kalina, a o Autina paha aole loa e kala ia na kiko .eleele aai mai a lakou ae ma keia ao a ma kela ao pau ole..