Ka Nupepa Elele, Volume X, Number 7, 1 September 1888 — HE MOOLELO NANEA NO Uwepa Ka Mua o na Ui o ka Honua. Helu Ekahi o ka Wiwo Ole. Hale Aniani Pakui Damisa. [ARTICLE]

HE MOOLELO NANEA NO Uwepa

Ka Mua o na Ui o ka Honua.

Helu Ekahi o ka Wiwo Ole.

Hale Aniani Pakui Damisa.

Ilokn o kela wa knj>niKii o na noLea la i koaa wahi e ii;i I<> ole ukii ai, ua paholo ae la oin ma ka rurni o Keina - Tawala u Raio i4to la laaa malailn. EajiJiba! HOolale no paha nuanei ua wulo hapa iiio nei j ke knmn o ka hana, he mamo no naaeia na ' huoheno a kulnnia ma ia mea, a oia ka ka mea hakn mele 1 kiaui iho ai: I ahu la oe maanei, Js.e huipa kiani aku au, A ooe a owau kani ihe ka naiie, Oiuolu i't)UO iho ko'u houpo,

Ia lauai f>ahoii/ku ai ma ua rnmi la ua rmlo like aku 1» laU;», a pani ia mai la ka puka, a pau ae la ka ike m ana aku o laua. O ka rnea hoi uona ua kapuai e nakeke aiia mawalio oka hmai (y ka hale, o ke'hi Gonieivi(la ko ia, e hule e hele niai ana hoi e ike i kaua wahioe hoopalau. laia nae e kn ana ma ka puka e komo rnai ai ika rnmi hookipa. Oili mai la ka- nuiknukane o tia nohea la, a hookipa aku Sa i ke alii, a huouuho iho maluna o ka Uōlio. A o ka nua » ka uiuauma a ke iilii i nioau ae ai. Auhea kuu īpo? Oiai hoi, he mea man i ua ni la i ka wa a ke'n e komo mai ai iloko okw puka pa aia uh nohen la niMl ula kah> i > u »i,akH, i keia aole o'a i jke iki i kiina ip.. e hele akn arm e.hui «<ie ia e ii!cv-jue ru« la mamua ae, a he me i h«ohao no hoi i i i ka «nanao O he nlii. Pane mai la n"e ka makuak'<ne o OOhea la. o ki'U ipo cia.no o>uiaioko ric , a e noho iho oe a e bele ae a» e kali^n

Hele aku la ua kanaka 'a, a n • kt*ī<ahi man ni"ii»te aohe wahi mea h lu.a ki,. ».ia * nae ke luhe nei ke «lii C mei'oiln i ke»«abi n>au leo hawaO'»waiiu . » kekaln ni'Mi. be 'eo ao ke kune ii me Ha wahine. Mnhope ibo nue o Won» Ruo ohelohe #n«, maopopo »ku la liii», o k.na ipo ke_ kaiii a mē kekehi mea okou. I kela wa pii ae lu ka okalakaia lia maeele o k» in«inu ma na nnkoko o ua k»n»ta 18, a noho aln iho la ka huhu iluna odh me ka p«ne ana iho, ae, i»e hoao nei k« paba ku'u nloha e hoolala o ine kekahi iae« okoa nku. \Heaha 11 hoi wahi ho:i ana, ina oe e hana' mai ana ipe'a. a!)»ila, e make oe ia'u a me kai ipo jiu kekahi. IRa wa a ka makuahane i biti mai a; a hōole aku im»d o kami hunonu alii, aia no ha wa a ua aln la i p«ne roai ai peui-i: Owalka hoi kela e haw«in.>wana «na'i La aia k.ia romi? Paae aku !a ke kanaka aia ma ka runi' Pane aku 1« ka moi, aia no hoi ma kela rami mau«a. Ift wa i hele aku ai ua makunkane la a ■»«he aku la i ks pu 1 . a o ka rumi me ku pane ana aku penei. "Auhea la oe e Meresiii'a?" wehe niai oe i k» puka. Pane «n«i la o JReina Tarala maloko niai

owai oe? Owau keia mea oona keia Kale a heaha kau pane hou 01 N«ho «»atio oe mawaho, he|fta kou ku'eana maloko uei'* Paae aku 1« ua kanaka la, ini oe e wehe ole mai i k« pukh, alaila, e wawahi no au i fea puka, a e eha oe. Pane mai la u« eueu la mnleko mai, owai oe 3'u e mu-ka-u «ku «ie kaii n>a«ie B pau Wo'u nmke i*ake i ka n nea ima me ku'u mea a'u e haui-ni nei ika ohuKu ale. I k« pi an« aku o keia mau huaolelo i na pepeiao o ke kanaka, aia bui. u» |jhe me ka p«*hi umiūmi U e haeh'ie an* iu loko o kon« m«un, i( e liko ne ia i m o an. Oka «iiaka i pekuaWu ai u« k-n .ka !a i ka puk', a i hemo aku ka hana e kaawi t , V|S i ana »o lau» la ina kipono kuwili a >-e alo h». I fceia wa h u. ua hoai paumi i< ae i» • ka inama o u< k->naka i» i kei* w» a i («•«> wa mamua. a u» ī * e ;, i me he pt»k« Uiki)a ni .i n>a b?-i:ir,m>t«a ona k,m»k la a k»ocwa :.k«» in oia i e a im s],e »*i U ho 1 ke «!" ina ho?0 l( !e a Wui.f iki opio i oi «e kh nouonenea o koau «iau |$|ehei6o« \wu* o.kei» nu.

N.oJaii», t<u la ke »!ii a p*kt? -.ie 'a ' kea '.iiMii huii(vlct.» penei. Ooe e kena ke ki a <no ken'i k-i li'ne hooka'uatf:i(i «luii ko,u , mau en.'Uii a mmiiū» unn* i ok» n .poo aim o k-a ia 1 kei« 1» e if!fi > fua a lu». I'«n- aVu ln o Rei"a T-'rala mg nn he'o'K'īenn o ka -i.inoakH umm penoi, O oe p»ha ■ke mak-e e manmi: o ku iimu« ninl<e ana, ma«ao ;iuei oe o oe ke oole.i. t'ii? ' l'iiiio ii»"i ln iin i'ln li> uie h» an* iii -i im»a o'u. e li kak i knoa n<» ke ikai:,a o k<> kmia ih'U lala, holp hoi n>e ka m~n <u»ol3'po lioi me na pnhiknua. " TJa (nnkiukau au ma Ja man mea a pau* „ul:e kanahi* :■ keia puuwnr e kakalu,i iho ai, oiai he wai uuau ia keia i_k.eia >va oili /uai I» o Rein;i Tnr,»la_ mailnko nuh o ki< ru'tii a eia hoi Ka nohe» lū- UulO') nei ilalo a ke hiolo a!a Uona ineu waiinakn- i kau a mea r> ka maku'u a nip Ika niake i«e a'ii, ,f ke ma» _ka'u ala hoi a.maka'p ai na k"lohe." Aia hoi ka ruakuah<ne o ua nohe.i la >e kii ala m-' iWtvO o ka pulia, ai« «»+ mahope iki ona he kqii<i aiii knhi i ku ai r.e kona niaii helehelenn i he ei- pihn ika iiuhu a o Ke na -Tarala hoi, e n oin ke ku aku nei me kona in»u■'hel<'helena i.hele ā kokakē puoa i ke »hi a ka wahine. Oiai o ttc n.i Taral-« e ku ana. u i ninau ajfu lu oii i ke ahi, o oe t'o anei ku mea i oiakemake e halawai me a'u ma ka ho.ke an» ia kaua iho owai ia o kau» ke oolea?

Pano mai ]a ke aiiī me ka lele nna mai e ku'i ia Reui i Tania pei ei. o'»aul Ae!\"l Ow»u no! ! ! a ku> mai ]a oia me kek.ihi, o' k.iina niau puupuo ikaika loa, a alp ae. 1« 0 lieina Tnr>ila' « h«la ae. Ia ka puupun « na alii Ca'i erod -t !a <t rae ka eleu lua ole i nanaō aku āi na l<ni» o "a Rei'"-a Tarala l-i i na nlō la a h:'pai ae la 'iaīa iluna a pukl iho la iaia me ka' hikĪAViwo lou, a uiake iho la ke al'iL' Ia wa nua-e ka hoholo o ka m«eelc maloko 'O 'kn puuw:u oWa noaea a me koritt «iHknakane no keia mke aua-o alii, a he niea oiaio ua īhh'a l u>a no ken. niee mainoino i h-an<» ponoi ia' ai e na lana taenemene ote o Rairia T»r<ila. I kela yva ho'ohnlo he'e ae la o Re'na Taralf la in- l iko o ka mmi me ka pane ana>ho i mau huaole o i koaa kookoo pvnei. E Diims > ano u« lanakila'au a «a '• aa 1 'a ku h noHano niua loa nia 0 ka 1 we ana ae a a nvke loa ka enem». Mahope iiio o Uei» huli in n 11 u • R-»ina Taraia a (jaue ma- la i ka makuakane o' Ka nohea penei. E ke kannka mai h»-' iia'u i)> ii ik i'ii mau mei i hana iho nei f <c ka iv.ea, he mea;liilii wale no ia, «ole no hoi i- he -nea e h"pohopO ai o kou n -iiu •» <• t.;.n 1« po ai hoi, K ■ i-e a«u au la oe, i keig la no <-■ n.-iio iu in..luna o ka ii'-ho alii a o o« auan i na hoo Ima c ke kalaunu, a o kau kniki-u>ahine ka'u wahme no kn man

io e i pa"e mai uu k 'n'ka la i keia m»u fiu I. lel v io i't Rpina raia no kon» ;.iha maka'u k;kahi » no kona manao kekahi he uiau hoopunipuni ri* u keiiiH T r !n la.

Aka nae, aku 1 ina knnaka a pau e 10-u aria iaii mf ke al»nui me olelo »na aku u« mako ke a|ii ua powa ia e kewahi kanik».

I ka lohe »na aku o n« Kuhina a me na aiihikiiiia amena »o m«ke ana oko l;>kou moi, u:> laiou koke ia ae la na ko-» no lakou ka heluna i hiki" aku ika 2 000 e t>aa ana i n> pu me na p>hiknoa a meni newa. a maki /marchj pol >fei m'ai !a ianou no kahi o ke alii e waiho a make ana, a o ko jakou m:>kem..ke nm hoi o ka hopu p>o aku i ke kanaka nana i hana i ke'n hewa a hoopaa ma ka no ka li ana īaia. Aka uae, i ko hijji ana m»i ! knh)' o ke alii e w« ho a make ana, oia hoi, he oiaio na mea a lakou i lohe ai no ka .make; o ke aiii. Kau nui .ku la ko lakou matiao o ka ike i ka moa nanu i h .na i ke'.a kaiaim», aka, i «o lakou wa i ;vnnu ai, oii n" ka wa i oili mai ai o JRein*» Tas*la a fany

m.ii 8. He h-1 ka ouko» e ninau nei, o ! >'a mea a ou'<ou e ninau nei owau no ia, a heaha ko «iik;to '• anio, e pephi anei ia'u. Auhe » ou' ou e ua koa o kk ahi wahi a R in i T;>ra u i pune bt«u aku ai. Mai miuiao <.ut-o« e lunakila nns> oukou malun» o'u, a<.ie! a<»l«> 10-», w li!<e onko» a pau me he pniku h>au 1» i hle i ka wai, a olokaa wale iho no >iuna o ka ili o kei bai. j 0 kam m » ole'o » ReinaTnr l' i j>ant' aku bī ua lilo i« h» 1 muu mea hon»Mukiufei i ka nnau o ua koa, o ai, u:« ho«a ia ko iakou inain* i ka make o ko lawou alu. 1 kel< W;« !!<i hoi ua kauwh\ »e la n* al'ikt»H i na koo e hupu jnfca, mawua ae o ka hooko nna #u o n« l koa i ko I - knu make<n*ke ua h;«pai ae 1« ;o R p, ii i Taralt< > kan« k«okon aniani a o |mai la imua o na ko». » e like me wa ..na ml.- o iva p;n! !<>-« jho \* |»kou » 1«;. ni iKiM .ik«hi wei apj«i - *<> o!.- * ike; ! K *•' » i*k- U «>al| kau». « o lia! »< 1 W. I |*U ihu Ui kv.Hu Kj!iOf ' - 1... ko a . ko ho i'o\<> he 3 m; • ' I •-• » e k.» <iu uwai>>v. 'iu <> KO .i»ou mau kuio ] j N*.. h'e hijfo*, ainaiu g ky kupua i •

keU, aua oi aku hoi ka mana o kei koo-i.-no tfnnua mami'n « na »>en numa a pau i loaa nv<)un>, o na nipnni hui, a ua aneirie like nm kona mnna me ka kookoo kupua ii Lo'a e paa la ke Kookoo hot e like ole ai ke ho> la ia ka mea m -ke. I kn ike ana o k* koeni o na leon a me na iiMko» o kukii ana mawaho no k?"ia ''OH-lowaie kup-<naha na o n.a ko'ā, .ua olowaiu I-ike m-<i la nn.-leo o nn kanakn n pau m.ii oa o me ka puana like ana m«i ppuf i. E ke koiki kupnn ha lua ole, e ola m»kou h | Mu e p<itio ai. Pane h-ku la o Reinf« Tnr.<la īa, ae, h* B ōln uo ko oukon a pau i.na oukou e boo- ■ -ho inai aea-i ka.u-mea. e kauoha aku «» .ia oukou. ■ Puat ! ' ie !i ua poe la a p-.u !oa me "tji mai lo o ka-u-ma'i "lelo a« up'kou e liooloho iii a nau hoi makou e hoohana e li«e me kou makemaki'. , I kela w» aku 1* ua Re tin Tarala 1h i na al'ikoo e hoi a 0 hooni.iKaokau ka hale'ilii no ka mea e hoi ,u.ku :i»' l oia o lieina T"rala e noho īloko o na Hale 'AI iT.

Aia nial<ilu na aliikoa a hoi akn la Uui--kui »ku la hoi ka lono ma ha wa' i a p^u

o ka aioa no ke'A m<U me<» kiiiiah.u a pau i li >na la e' ua Reni < T-«rala la

I *« mik'iukaa aua o kn ua -'kii la.nmi la u» R*'nt Tarala la a kau aku lu oinluna o ee kaa aiii a holo aku ia no ka h 'leal j.

Aia hol iloko o ka halnalii i kela wa he m«u Wiihineui.no la<»ou kaiielunu ioi ..tnttmuu o ke 50 a he m-u haia w-ihine w<le oo i-kou a pau na (<e »1 «i Caaicri«d■» aoie no hoi oia i male i keknhi o liiuou, 'n <i Mar. j s<'di;i wal" no karjB, ipo i tu;il<e.ni-

ko ai e (nale lai-a aole hoi i hui, a imke e i.kn Aupaui (konu au|iuni ia 1 banai ut ai ) laia noi.iin.o i hiki aku ai ua liookuke aku Jn keiii ia lakou a pau Ina me ka pane iui i ;iku e. hoi ou.Wuu ;i, pau no ko onko.i «"puni » me ko oukou mau wahi, a e h >na ■ 'ku e 111;e me Uo ouko'i makem 'ke n pa" 1 ah'ipe ilio o ka hooponopono loihi n i 0 Ke n i T;irala i ke anpu.ni, uu kuikahi' at ' la na meu a.pau tū3 ko laknu alu h 'la hoti 'ie la kekahi mau la lo>hi o keia uoho_ ;.na o ua Reina T r la I < m « keiri aiipuiū, I kehahi la, oiai oi« e noho nna mn ka !.»n i o na hale, » e huli pono-ma koim. ,ii" ina iio tiakuuiaku(iia e lele ae am m-i k< iewa. ilokd uo nae o kona nui, aia hoi puiwa ae ia oia i kekahi men paiia nat.fi k;i lewa, a h'kile'e ae la oia. a n - nau koke iho la i kana ko»koo anumi o ./■Risa. E ke kookoo kap'm o Damit;a! He a ke-a fioha kani 'hao o ka la (nul« ? He kii'puā! wain a li a 1 > ane .n;>i ai. ; He kuiiua ka oa. o wal ]a '•upun? O ka iio Ct3*eo'>a! wahi hou a ke uookoo kupuu .innni. ' Auwe! Qw.*i ia lio? a nowai oi£»? O ua lio la he ho ia n « Biute, a he Ko keoweo kupu'i. fi ho oiali hoi no ka honua a me k» lew .