Ka Nupepa Elele, Volume X, Number 10, 22 September 1888 — HE MOOLELO NANEA NO Uwepa Ka Mua o na Ui o ka Honua. Helu Ekahi o ka Wiwo Ole. Hale Aniani Pakui Damisa. [ARTICLE]

HE MOOLELO NANEA NO Uwepa

Ka Mua o na Ui o ka Honua.

Helu Ekahi o ka Wiwo Ole.

Hale Aniani Pakui Damisa.

Pane hou aku Ih u» Reina Tarafa h,! aole nnei pono e uh«i kaua mahope oka meheu okn iio keokeo ? He pono no, oiuj he b[ki no i i'ii ke lele a oiaku mamua o kela, ak n e e kuu haku, mai 'ele kaua i kei?i wa, no l-a m'*a, aohe o t<a»H liule'inn kup 1 bo e hana aku »i e»a w.-le no fcsi mea pono ia 'kaua, e nuibo mnlie kau» ial» |<eiu. a. mahope ahu e hoao no kaua e iim i wahi no kakoa e noho enemi ai oiai ka mea nona ke " l'o o ko'u kupoi-akHne no :a, a o ko'u makuakaue he hapaha il|o no ī*/ >■ he 1 hōi oe* panē aku la ua Reina TaraJa la Auwe! he kopana'ia mao'i i ko'u lohe ana i keui mau huaolelo mai ia oe m »i, ©.. k'a'pa ma' ana p:.ha oe i : 'u he holoholnna wau ? P»ne aku la o Da'misa aoie au e kapu k">raTi o'e »ku -an- ia oe, «t<a, he k-umu ne . o<ai 3 ko Biute Wupuniknne he ilio maol' » Oi», nona hoi ka ino-. o Sērobiona, a o Bi'Jte hoi be hapa karvk« oia a he hapa ilio a Dana (Biute) hoi me ka ni Mauna Uwita o Hwepiā. kou makuahine, nolaila, e ka— pa mai ana anei oo ia'u ho kapii wa!e aku? Ae, pela io ka hoi, aka nae, aohe o'u manaoio he oiaio kau mau mea e kamai 1(0 mai nei ia'u. Hahope iho o keia kukai olelo ana a - nobo īho la laua ir»e ke auo: -■nkiroyto oo ba hoi mai o Biuto m» mai ka 4 j3btk%|l,lßuabai kii wahine mai, oiai, o keia ' < a Bmte ma, he huakn īmi wahine Jā o Aūpuni Mwuna Gula, ka nohea hoi nona ka..inoa Kanani o Maun;i Gula, a e J(ii' ' ,i I | '"V" U U'ou* n a i,ul' i beL « j ,i l i k:.:(n a \iU HL-io t><* i * *. i<i u.-a. »IH <. - n i r .*5 . iA .h n. • iJuaiisa ia i-.pane aku ?«> •:* l •. e kua hakn.ano e wehe mai oe i ke . : umaoHiao o luna o kau kookoo kupua, ike no auanei oe i kek«hi hua an'api uu bo a e lawe ae ia mea a hoolei aku. I kela wa » hooko ai o Eeina T»rala i ka makemnke o ks !eo a I.awe ae la oia i ka hua «niani mailoko ae o ua kookoo la ā hoolei aku la. I leela wa ana i hoolei aku »i oia no ka Ww i ku jHUii a» kekahi lio keokeo hulu - nani imui* ona a «a lako hoi i na pono holo l'o a pau aohe wahi hetn«hema'i koe. In wa pane Lou ae ai ke kooko'» kiipu jJamisa penei o ka lio au e ĪWe al«, o k;i lio ao ia. a rnai hopohopo kou naau no b lawe ana mai iaia i l;o nou, no ka uiea, u-< li»' h nou, a o ko lio ka hoi i» e k«u ai . i ike i na niaka onaooa o ka mea i «apnia ka nani o Mauna Gula. Ua tobe ann o na Reina Tarala la pane hou aku 1» oia i keia sekona no anvi kaaa e hele ai ? Ae, wahi a ka leo o Damisa. **.. Kahaha] wahi h Rdna Tt;rula e nana mai o i ko'u «ahu, he ns»>i ko'u uwu helehelena a p&u ro»i luna a l-»Io, aoho puu aohe kee, aka, na ka pelapeia o kuu wahi -4ele i hooAalowale iho i kekahi nani o ko'u nana ia enai.' . Pane m«i I» o Dami6«, e kui. kei«i ; he on-io k«u mau me» e pane mai !a, nolai'a e webe hou aeo" ike pam omaomnn o kau kookoo, ae taīa'u"i"no oe i ka liua ani«ni i kuni iu me ka hua he'u xx (olua pe'a) lawe ue oe ia «nea a paki aku, a e īke koke no auanei oe i ka hooko pololei ia o kou mak< mi»ke. I kel» w a wehe ae la ua lleina Tarala la 'ua hu'. aniani i« a hoolei aku la. a e like roe ka imo ana a k» maka i xu mai ai kekahi mau elemak"le elua aia ma ko laua mau Imia e p*.'i ana i kekahi pna .lole noni loa i hana noeau ia mailoko mai o ke ani*ni, a he e'molino kona mau w<hi a pau mn k«. nana aku. I ke keiki alii Rema Tarala e ku :ma. hele nvii la ua m u e!c'«*fct»le la. a tH>aahu iho la i u« p-a lole li i< Reina Tara|', • rio kekiihi msu pokole, ua pa* ael la ua paa lole la. ! Aia mamua o ke kuka o ua Eeina Ta-: rala h t popohe ana he wahi pua aniun» oia k« na eiem ; :kule hookomo kapa i pam. mai ai pem-i, O ».ena wi-.hi p-ia ani«ni a» e ike lu nmmua o k-w kukn o<'i no iia meu i»atia e hoo5ol" i kou aahn i na wa a pu! o like rae kou makeniake, ina p;iha he u!a--ul» keokeo a eleelo a kapa pouli pah.i. ua lawa loa ia m:.u t? ea i kena vvah: i'ua k« hana e 'ike mo kou makeinuke nie ka e'eu

Pehea. ia wuu o haua ai i like ni mc ka olua miu rne& a kameilio mai iiui ? wahi a Rema Tarala i ninau aku ai. Penei, E kahea iho oe mo keia mau hua'olelo pokole penoi, Pua aniani D;imi.sa e ioli kou kapa i ulauh. alfii-i e loli no p īifeē me ia. ' A pau neia mau a'oa'o ana a oa mau elemakule la, ia wa l<oke no 1 nalo iho ai ua mau eleni»kule 1« mui na maka a«u o ua keiu la. 1 Ia \va !!'• hu' i hnli ac m Reina Tariia i:< " niij.ii liiu hi i kan-i kuo'-oo l%upuu penei. E fee kopkoo kupua Darais>. e hele anei kaua ano ?

Ae e heie kaua ano c kau maluna o kou iq !ele, a mai m.f ka'u & mai kanulaa, mni hopohopo a lē'ele ka oili no keka hi mea nkoa. onii OW"» nuu 'mah'opo o koa meheu • hiki i kou lanakila ana. I keia wa me kn nanu kaulua 010 iho* ano hopohopo ifio hoi i t ae ni na Kein>« Tarata a noho iho la' i.hina o kona lio leli' a ke nnna ako i U« 'e«eu 1« a k»k'Ou he n:mi ouoi ko'ia aahu 6 hulali ana a pum kon ' k'nn, he nan. okoa aku hoi kon i mau heiehelena mohaha a pon poni hoi kona niiu maka. 0 k«na mau nanaina i keia h"r< 1 ka !'<ana aku,-!>a.like .''oia nie kek hi kanaka mana iiui maluna o ka honua e fa« ke kiI» kilu o kona kulana a me kona mau hinhiona o ki wiwo ole a me «e koa, k«na ko-ikoo aniani e hnlali ana ma kona li■« a kona papale amani e;hul li olmolino ana maluna o kon'i poo, kona iio lele me kona kaloiina kiiakila a hoihoi ma ka nunu aka 0 kaia imu ii'ea a pau, ine lio niea 1« e hoike maoli mai no ia i k«na hiona e ]iln < ' aku n.o oia kekahi p«k«na o ke ao ku inea hoi naiia e hoopilihua «ku i ka naa" ii «ii lai-ui kaanka ona «upu' i hui, ā o k:i uiea tioi nnna e ho >naueue aku 1 ko Biuteon« noho mana ana maluna o ua mau A'>puni Hui la, aka, a ke au o ka manawa e hoike maiia mea ia kaua e ka. mea heluhelu. 1 ka makeukau ana o keia liuakāi a ua Reina Tar.ila !a, ua hoohuīi a la oia i -ke poo o kona lio a lele aku !a mal»lo o na kuhikuhī ana a ke kookoo kupna Damisa. a iloko o na kekona pokole loa nolo aku la laua iioko o na ao o ka lewa, aole hoi he mea hookahi i ike o kc aupuni Hoimeda oo keia be]e ana a R«ina Tanla, koej wale iho no o kaua ipo a me na makua o u« ipo la ana. Om oae o Reioa T&rala e knupau ana t ka lele o kona lio lele me ka mama i oi ■ HKr. ■ k {;■ «;i iniUan' ■■W-.- m h;• 1 ke .o k-: ieWrt I -' i- . ■-.t - ■ , ; 1 ; i ke»a v.a kolie • . , .i.iea i ka.ia pua •iMiini-peuei, i'un amani 0 D»misa e lile ko'ti lole 1 lole pouli b nie ko'ulio ame na pono apauI ka wa no i pau ai o keiā mau huaolep>, oia no ka w» 1 lilo ae ai o Damisa a me Kema Tara'a a me kona lio i i-imu mea pouli mai o a o, a ua like lakou he» me he makani la ka ika ole ia mai I kela wa, ke hooman la i ka lele ana, ei'i nae i» lakou nei e lele aku nei ua ahuwaie m3i la lakou nei i ke kupua Fefaitna koe nae ka hi'ei i kona mau muka ke īke moakaka nv»i. olai ua filu ae la l»kou nei 1 ole. Ua maopopo no nae ia Faruitna na.mea a p*u o lakou nei." a me ko lakou nei kumu o ka hiki ana aku a me ko lakou mau makemake a pau. No ia mea, ua pani paa ae Ih ua kupu§ F r-ii.ua la i na puka ;« pau a me na rumi a pau e hookokoke aku ana i ka rumi kahi a k« nohea ka nani o Mauna Gul& e nnho ana. I ka makaukau e ana o keia mau mea a pau i ke kupua Furaima i ka ua hoono o pap* h«n"ri aku 'a oia i n» k'.ai > D«u ma na puka o na rumi a a noho iho me ka ho»m kaukau iuia iho no ka vpa e hiki mai ai oka eno.ni. I kei» wa hoi k;iu aku la o'Keina Tura'a muilun* o Aupum Mau»a G<ila, aohe uae hookah' w;ihi <r<ea i ike m-u i>» lakou n-i--aole iwaen» o na mauu Aeko. aohe pu no hoi iwaena o na lioni. Ia lakou nei i kau «ku ai, aia hoi ike iho la ke kupua D<niiSH ua pmi ia na puka a pao nona •< me konn haku, nol#ln, p ne ae H oia i koiia haku i keia u,au huaolelo penei. E kuu haKii, aohe a kaua alah»ie e ae e manaoai e komo la'ela'e kaua iloko o ka ai»a o .Mauna (iuin, no ka mea, ua pau aiai nei ka 'aina k«Ki e kom aku ui, eU; \v:iie no i*e ala e koino'ai kaui i na oe e! m=<ka'u o!e anr pe«*oi uo j Ina kaim e ko'no n heoho ia k«ua o na j | kiui no ka hohono kaiiaka m;u kuēmihope! j iho oe, a mai maka'u, uiail» lawe ae oe i ! ; kau kookoo «ei a o aku ma ka pusa ki o! ka puka. alaila o ka wa koke no ka hoi! ia i- nemo ai o l<a puka a k'.>mo !aeb»e ] kauu iiuko. a prja au;>n-i k nin e !:ana !s i a hiki i k<> k.-Mi.i e l.ui i->•» .•»< t , u . t ; ii'ika l. t t > „ vl , , i'Mio •• *v«< . . , , J lH no «r,ei k iua *- u<>!«o t") m : Ae s ;l, h i. .v ■ ', lK !10 k,., I ra«;ā_. i i,a k«. u » e ftai.»-au<« ulaiia, e |.PQ*lJu ītUw l],Cl a>u*UU.:

ma(a«a o na kijn, no fea raea elua wale no knua Pane atfu la ra Drimisa 1a i na pela 'e hele koke kaua. I keia wa komo al'U la Inua nei a hiki ma kajauk« o ka papu e k?>mo »ku-ai i!oko aia'hoi uhnhu mai 1« na kiai mai o a o nie ka hooho leo nui > na. Auwe! he hohono kenaka keia ! ! 0 keia ma» leo olowalu nae o ua kiai,' aole 1 kuemi hope i > iho e «a Reit»a T:i-; r«la la, o »ku i:i o;:« t kiinn kookoo a k ipaua, a he in»i« hemo akn la ka puka a omoole "pōlīōlō - snfo~līī _ lāua nēi itv^ A anii laua ne) mālōko, '>low»tu ae la ka leo o na kiai a pau mawaho me ka pane āna penei, aawe! heaha la keia 1 kani ka«>tthao o ka j)uki>, «uw ' ia ke'ia h:iuia!no *no-e "• •• Ia 1 : -ua - I;■ , : i:i : . , wale ao «u :;or ;•.< :- ;,j wale, iho lu IIoom:tk'« . :• : . . ::i .. : ; ke komo uiti» !•• ;• a • ka puku 50 . īho la ia puka, oiii. aohe ona puka ki e -hiki ai ke wehe, aohe np hoi he wahi puka uuku, he 111:4«ia pu w«le uo. • No ia mea uft hoomanao iho Li o Damisa e poho wale rna no k;t paha k-« l«ua huakai hele, noiaiia ow ) haw-n wnr>a ;»e ai 1 kona haku penei, E kuu haku e lia pai ae i.kou k >okoo a e luku aku i na kini a oau, naalia, oia paha .ka nana oi hoike m:ii ia kuua i ke alahele e hiki aku ai i kahi a kaua e numao nei. Ia wa hap-'ū *e la ua Rein« 'Pui'alu lv 1 iiuna wo"koo a luku aku la 1 na kiaia p»u a i Ka hope loa o kuna luku ana, pii ■ ae la kekuh'! moo gultj a maluna o Ka palenno ke pani puku kfmo. aku la oia a [>ohoto I aku lu ii.a kela aoao. Iku Kein i Tai*a!u ike ana i ka oili nrta uku 0 inoo la i«a kela ao-'o, uu kooio likuku laUa a ka puka una ma keli oao. . . A me ia ano hookahi no oia komo hele āku si a hiki āku la oia 1 kekahi rumi uiiku, a mawaho ka pnka komo e waih'» a'n» kekahi paa kamna (laimnna nani loa, i okomo ia me na lau hoounni 0 na ano a puu, ma keia wahi 1 kulou iho ai o Rcii4 Taralu a uana ho la i ne paa kumaa a p»ne ibo la me keia mau huaole ! el« penei. ; ina 0 olua e keia mau p«a ka.i.ai na ! kamaa oka ui nohea K«n»ni o Ma-«nn Gulu, alaila ai® au a hoi tnai e lawe m 1;u aku no au i hookahi 0 ol]ija.