Ka Nupepa Elele, Volume X, Number 17, 10 November 1888 — HE MOOLELO WALOHIA NO NA'LII O SEKOTIA I KE AU O KA MOI EDEWAKA O BERITANIA I KA M. H. 1296. NA LA O KA ELEELE-NA AO OMAMALU O KA HOOKAHE KOKO. HE NANEA EEHIA. [ARTICLE]

HE MOOLELO WALOHIA NO NA'LII O SEKOTIA I KE AU O KA MOI EDEWAKA O BERITANIA I KA M. H. 1296.

NA LA O KA ELEELE-NA AO OMAMALU O KA HOOKAHE KOKO.

HE NANEA EEHIA.

\Umthiia no l:a Ehh', Ka Leo Wwep ■■--■- - ole o MOEUNAI. SEKOTrA. *'He puuwai ko'u i piha man me na kooi ake aloha no ka mea pilikin wahi a Walaka i pano akn ai, a oiai aole i maopopo ia oe ke ano o ka enemi ana ona ia Sir Eonakl Crawfoi'd a ioe a'u, nolaila he mea pono e wehewehe aku au ia oe. Ua ike mua au ia Baliola he eha makahiki ae nei. oia Jxoi'.ka manawa a'u i hele pu ai me kuu kupunakane e ike i ka ha na a ka Moi o Knelani roawaerik* o na kflLnaka elua nana e manao ana e ka.il " ika noho Ali o Sekotia. Ua hele mai o Sir Konalel knu kupunakane mā ka aoao o Bruce, a ua kapae ia hoi au ma ke kamailio ana ilokd o ua halawai maln ala. 110 knu opiopio loa-,

aka ua lawa no nue ia'u ka naauao e hiki ai ke hoomaopopo i na mea e hana ia ana e lakon, ana maopopo no ia'u ka iaanao Ba!ioln. a loaa iaia ka noho Alii ma kc kmmiknai ana e kuai hool/lo »'iu ai 1 k"na aift».

Aka nae hoi. ua J:i no ka .VJoio St;kotia, ua u >ho ha<n-u wa!«J no' kuu kupunukaoe. Aote loa i poinn koia BaJiola i kona inaina n.na n<> Sijr KonaW, nol»i!-> u« hoike ma» no mamuli o kana mau huna an.> inaWa i ku» kupunakane a me a'n pa, a na. Ii 1 p hoi maua i enemi iinua o oa m'aka o ka lehulehu, nolaila ua kipaku ole mai oia ia maua mai ka hae kilakila ok a aina aloha -nei o Sekotia; «ba ke ka)» nei an laia t keia hora ano, nWe kaniuhu nei au no kona pilikia. aioha ine 'ua ke kan«ka me k» nāau ii«waliwali a puni wale; u» pi ni oi» ima kipe hoowale*va]e n kela kanoka naau awehia Edew >ka, a i kei;» la he paabao oia na kala Toweh lnkoiuo o Ladana kabi hoi i olelo ia i ohe ona ahailono. Nolaila ke hai aku nei au ia oe he aloha loa at» iaia me kuu naau npau, a «al ua hm 1» au ia oe i ue sno o ko'u man»o Āona, nolaila ua au e hoolohe «lra ī kau mau olelo i koe.

Me ka helehelena hauoli o Sir 3ohn Montia i hoomaka aku ai oia e hahai j knna moolelo penei:

"Iloko o kela kaua mainomo raa Ber wiek, ua haule o Haku Dougtas iloko o ka eha kukonukonu, r aneane e pau kona ike, ua lāwe ia oi« e kekahi poe kanaka! Sekotia a mai loko aku oia kauhale, ua Hkali aku au ia«a a hiki in t D imbar ike maka hoi au i ka hauoli o na Pelekane i na hana eleele a ma i* la, I k la hoi ihaalele iho ai na Kauk'iu \lir'tiun i hookumu keli k<ua ua h-e'e >ku la o Do' - glas me ka manao e hui me Wa Moi B īliohi no kekahi mau mēa ana i m>»nao ai he pono no ka aina, Aka iko muua hoe* ana aku ilaila, ua ike aku la maua ika Moi« kamailio malu ana me ka Eart Atbol, a e ao aku ana hoi keia E«rl i ka Moi e hele »ku oia a kokai oielo no na iiiea oki «in< me ka Moi Eneleui i walii e-pa-"' kele a« oknua ola.

Ua hooikaika aka o Doug!as e hnoliu i hoa ae t ka manao oka Mo', tka he tueu makehewa u»e [Ja htki ole nae ik» V. .>i e ha«W! i keknhi p.ne kupouo no na mea i olelo is aku e D->»gl>s, aka o ka uwe wale mai meb ho-.puk" ana i 10 huaOlelo, *-he oiaio o ko'u hopena ke a» mi hamama ka puka o k;t mat»e nou," mn nne o Earl Ath-)le noho ana me ka nupnku o kona iw»u kuenuk», oi »i kei. mau kuk-.» ©lelo ana, aku la i waho, I ka h li» ana aki» o Atn«-1. ku «e la o B*lioU m»! «on * noho ae a k.uno ak« l;» me «OU H-.ku iloko o kt»kahs keena. - liy puk« mai la me ka pai ■ i kei* v\;.!r Pahu ti4o * waiho iho U i <> k'Mi ■> a pane ma; la, ē M w,u- an«. kv w\ ihoaiU «<»i a« i k- <a pahu maia..-- ok v iiH-i-nm-ana. h-a«i m->s ■• '■ •■ ho ko .>1 ae a s i nn' -o īiii ko ch i . lioa'uenahu -um E i k'- s • N -i: .;:■, a «k • , L;.n.-.> shifV K , tne oe < ;tl--i-a { n t.. n, , i-. k« iwfa*-al'' k -. k ila\i. v.n,; ; kou w ha oo .-.īe» , ~ : U-

MmiiuH o.kou aioh-" i k<>u Mo' a l<on a?na. E n»na iho a hooko pom ()>ine'nai ;ii o B>lio!a ia c u 3 a hook'o; Mmi !s oi;i i fceia ko<no ma ko n manam ~Ku keke a'o la au a helo koke ak> a pukn in«w:)ho o&a p* . hule, hniav aku t;i na me Athol — nan:i pono m«i' oiai hu me na niaka kuoo ano huhn ninnu mai la oin iw u, b hele ana 1« Wii : hea. H:u :'ku ;i au, e helf ana s'u i o I)ag aU ne k; ;•"•> k ul«an ;Uia no h ia»i o kon»' HaWu, -e -kuku liilani an« -• ieoa ma kels ame keia aoao malalo o lioHilona o Athol; nan?i ae la hoi au ao u īko i koa Uu mau o ><in»,i keia wh kahea a e la 0 Athol e h( •'nviwi o'ikou i keia kanaka opio no kahuakai, a na'u e hool-iwa ī wihi moe U'/na haku lve koke iho in au lie poino e k«u m ina iii.-ihina oUa haku ak;i hiki ole nae i>'u ke huli i>ou ae a hoil nun aku iaia no ka oilikia e knu mai a nolnila awiwi aku lo ko hele ana a komojjoko o ka pa, ii;ma>ni o ka ae ia nna mal, ua k>u aku la «u i'ui o ko'u lio n holo m«i la me kn awiwi nv

Mu ko'ii hiki arr> mai i ke«a W«hi i hoouj»nao mua au i kela wahi huoa, a n laiau i w-iho ai i ka pahu.

He -pnle okoa i haln oe, aohe wahi m« i bhe ia mai no k* haku D gJi!asa.

Mahope wale mai, hoea mai ana ho k naka malihini m» ka puka nei, a ha'i u». he maleeniake oia e iKe i 1 » u ponoi, a on aohe a'u mea e niakn u n ma ke "no

ua kan-ika ala, u > ae a!;ti . k'.a?'"iaii ifomo msi, a fri,ilnko nn o keia keena,- < hnlaWai au mo u-> iila a" "'hanWi /n*i la o'a ia'u he'puol» paīapila i 'hn'awi ia a'A m<ii ka H aku D»gsl»fia mni'

H'ii in»i la oia i«'u ua lawe ia ko'u Haku « hookau i i r> ka mok" no ka lawe ana e 'iO"paa ma Towe'a o Ladana me ka lawelnwe irio ia e h f kōa o Enel.mi a neia PH no hr>i īi linln

nap o ka h ok <u ia ana o D »g«I"S' i k m'»k<. u < noi aku oia, e«e ia. mm oia e hde e h»' me ko<ahi Kahunapu eno mihi an«, i lo;>n ihja he wa > hw'Ui» mai ai 1 keia puoU» pHiap»lu *t ua '.'anakH -in 1 hple mai a' oia no ke K-.hu nHpul" h I)agal- sa i hui pu «i. Ua nele m«i keui Knhunn mai%' rne k:i honwiinawanui ik« J o ii oke ala hele no kona a "ha « «ei« ftin-<; ka «inn ho> ona i h'inan ii, b no ia kun>u oia i hele mai ai. Ov<i) bo>, oa ]jh kona naau ina hana » kekohi o na »!)) hant»u ponoi oka aina nei.

Nin a « «ku la au iu« Kahuna ala. ua holo io anei oe o"DagaUs ? ae mai lf oia, a »leir> bou mai la, a . ka au mn- kn>e ooe a hikj wale ika wa > nala wale loa ai ba moku.

Hooho la >»e li he leo kaniuhu mai umaum» ae o Wa'eka, oi«i o a e hoolohe un« i nei mau olelo a Str Monua, ak» hoomno aku I» n>> o Sir Montia i kana m»u olelo, Aole .VHte o Dagnl-s wiwo ole a'me.ka \4oi kai iawe ia ma ke ano he pio, uka o kh paepae Hemolele pu kekahi olikoha keuah» i lnve la. E na maknmaka heluhelu o keia paepae Hemolele o lakoha he Pohaku ia i lawe ia enai maī ka aioi Hemolele mai, ahe poliaku kahiko ioa i punahela i na lahui kah'ko mamua loa aku oke au oka Haku lesu KristoUa lawe »a mßi nai ka aina Hemolele a SepHnia a i Irelani a malaila mai a Sekot'a, uolaila he mea nui iwaena o kela Lahui.

"Heah«!" i ninau aku ai o Wnlaka me ! ua maka huiia oka in*in:i Ua aa anei o JB. liola e aih-.e i ka lei maemae ona Moi o | S-kotin nei? Ka makana laahia h. i a "iFergu6. t titea pnani »vaie na kela poe hoo--1 j he W3.P? j A< le o B< liola ki aihue i pane koke m-i i»ioSir Montia, aka he kauoha kel« mai' ka Moi maī o Enelani e iawe pu'iaaku ka pohaku Hemokle a hiki imua o konn aio, aU'k e pau ana ki ua pihuku ala i ,ke nul»i i i Ke ahi e kon* Uma ponoi. Lapu.ile ona lapu >le 1 p»ne m»i a t o Wftlaba. Ua ph. ae la ke oka iiinna. ile o aio keia 'nea a'u e hai aku nei ai oe a pela ti<>hoi me na mea i h»i i« mai ia'u e kei.i Kahuna maikai. Maoao iho la noei kela poe kip< 5 wahi a W -i-ka, e lilo ana i» lakou o Sei-"otia nei ma o ko iakou lawe ar,n i kela mea ! hami ■ le, oiai k t -noho nei n n»i p u |npuU o b^k<»t ( a i iiiipoi i kona inooU'lo me k« mai Weo nui .» e hiki mai nna no he 1« a Edewati i hr*lulu »i me ī»h puke o kom maB 1 wuli i ke k-niki Sekotiu. Wo hhm ole W!l hi * Montīs k- hana ; a il o ku oM k -uu U lie ; n, i ci=« k.« nv*W!» Ihe kt k»u pono ih ;n^i nei 'ko >.3 lja mau p.iuwai, a, in ~<> hi ma i< 'a ea u e iK'ho nei u« hoopuni ia « puni i>ono i n« k< a o Edwi.ka v la ke.a kaK«hiHSH I hi»»un. « m i«o ; '»• »• •;» «;,i* i K<~;a lv it.vu «ua loH» nonoi •a•• e ; -'l i'« k o *{><.• i K j f„ %rt mn . : !l - ■ • • ' 1 •* '•• *. u i : '!' ku W,Mks nk :" ' ;!i 1 - :^s i > •''■ ' i. • p -nu i- ;.■! i O'M K.A .. he ii-o | io« u»a ».b nana oku a Monvtia,

: 3 ! ~ ! *■ H.i V :$■ i% ;k -i -0 > ? - ' v !ho a : •■■..■:'■■■ '■ . ?Vj" 1l(?. '. ; ' '■; 'i.-'ka'- . W?.i* i ke h. i loa aua i Üb. ' ' hoea ae |a o M ela a malueloo a akaak f •, a puni iuo loa oua kai .1; i opuka ae la oia i keia ī . ■ "£e hooko ia mai I ■ ','npp maka'u ne»i; oia - iho la no ia ma kou m .■ :ai t~a mo a hiki i kou j ia mai keia wahi aku." ■ lekiko ala ke h->lo ala m ' lanua ole, eia nae ua p i kuka ona, aia no ke s i.i . kahi o ka mea kopaiana' i ' H'aalele iho' ia &.e mwaka. opio i i keia wahi, a hele polohi aku' la oia! no ka home o ka Lede t|io Rose' a i ke kokoke ana »kno a*lv[onafe<la Ia i ka hale, ike aku I » oiA ka Lede opio i manao ia ai ua pola ia e noho mai aua me koua nam iW ole; hoomau aku la nō o Monafedl i ka hele ana aku a kokoke loai akAi uo a ike mai ka Lede opio ia ia nd ia mana— wa hoike aku la keia ma i t hoailona ana aku e nOho malie j>ia, t>he make hoopuiwa ae, a peahi aku ia oia i ua Lede la e hele mai. i Nahoiho laka Lede o to me ka nalu ana īho, he maka'u ia.no keia kanaka opio, oiai ua īke )ia i kaua mau haua hoolelehauli, jia aia nae ua Monafeda la ke ku mai la me kona kulana kilakila a me na hllehelena ui maopopo ahe mea hiki ile hoi i kekahi mea ke manao aku 7iie kanaka pauwai el«»ele oia f Kai hou aku la o MQjafeda he mau kaina wawae hou aku aku .iho la tnal.'lo o ka lanai a paue alu la. "E hele mai e ka Led(j opio mAikai aohe ou mea e hopo ai ao'a oiai he mea ka'u e kamailio $vu aua^oou." Ua ape hiui ole ke kue aku i keia noi a ke kauaka ouio.

iU no'u oiai he uua*DOU." ijßose ke kue iaaaka opio.

Ku ae la oia a hahai aku la ma!i , fepe o ke kauaka opio, akaiih hiki oleiaia 4ce hoopau ae i koua mfaao, aia no he ] raea «uo kupiiuaha kcldhi e pili ana i i keia kauak;* opio; aka iia ūia ke auo ; o kana kamailio ana, aahe wahi mea aia ui' e ike aku ai to ke ano e o keu» kaiiaka opio. Aakai aku la o \lonafed)»ia Rus'e a nmklo o ka malnmalu o kekuhi kumu lam a hoomaka aku 1h oia e kaniailio ia Rose. "E liose, e-hiionalowile koke oe ia oe iho i keia \va ano.'l Aohe o'u maopopo i ieau meu o kamailio mai nei, t jiane mai ai o Kose. '♦Oia wa!e uo ke aln.iui e hiki ai ift oe ke mare (»Ie nu- Wn adeaa," "L'ehea i nuiopopo ai ia oe o Waladeza, a aole a'nei he ai <» mahaoi keia ou e kamailio nmi uei :a'u i pane akn ai o IWe." ka L*>de opio m likai, he hoaj al<»ha ī.u »(»«." j 'Hle hoa*h»ha tiuu?" | "Ae." ; | "Aih paha kek;usi iea ano 0 e pili: 'iUHi nei me o« *' He men oiaio a, he auo % ko"'i" oa. ak*oai»o?" ' "% ,uaaat> ' <«• h.ih aiHM e 'ioike, au :a oe £ ktA..\ , lU »u nie;. o p.li ana' ao'u." i , ! ,u> lu '< u meu e kaua-j i lua ai m oie* j>,"

Ke hoomai&ai aka nei i» oe no a mea. Eia ro& a'n he mana hoololi vno e iloko oka imo ana ab» maka. 4ma kekahi maiiiiwa maikai, e : vehewehe aku no au ia oe i kahi o ceitt niana o'u. O ko'u iuoā o Manobda Uelano he keiki i*u na kekahi :anaka Kalepa waiwai toa o ; nu make oia iloko q ko'u mau la opio 08, a pelo me ko'n makui'hine. U'a vaiho .1« a.u rna ka !ima o kekahi kumka maikai, a i ka pnu atia o ko,u oau la o k« faefe ana i ke kula, ua iOohak au i ko'u māu la mu ua mea : inoikaika Rino, a ma kekahi wa. ua ā e au ūa hanauia aa -na keia "i«u maua kupauaha; ; nolaila ua hoa-. , ea au i keia haawiua a hiki 1 ko'o . *e aua ua # lawa ia'u ka ike a me ka / : lana no kapaio ana i ua poe haua •.ewa, ua hooliin hu i:t'u >-ho he hoa oka papa M;>f u»>. ku hoopakele ;ua i ka poe lnM.ipennu wale ia enā ma pukaha, ,/u m>ifc..>make , kaa aku'i 1 . > v" uihluu i o ke- ; <ahi me;t, nka o batia uku tu» uae au ' ua niea hiki o'.- ai ke uu lu» . rri ii i Mekiko e kii h"U nui ia oe a ! nki i kuua pauulio ana ma' i ke>a ola .'ia. "■ .' vj;. v ; ' I ka paa ana o keia wehewehe ann a ; x !onafeda noua iho la Rose, ua paue . >ke mai la o R. se. ! •*Heaha ko mea i <>le!o triai neve : »onalo ano, eau la'u iho uo keia wa?! "Mai puiwa oe ke hai aku au m oei .ekahi mea hooielehauli ea v " ■ <k Ua makaukan au e lohe no na | tlo hoolelehauli apau, nolaila e bi«i ! ii e like me kou makemake." "Ina ua makankau oe, alaila eia ka haina; ua manao.o Waladeza *6a make oe." IJ>» mauao o Waladeza ua make an. i — mauao oia ua pepehi malu I oia ia oe." hooiohe mai, ua hoohana au i i kuu maua a hiki ī ka hoea ana o keia ano im.ua o kona aIo."

Oiai nae o Mouafeda e kamailio a'a aia h.oi o Rose ke nalu ala i kela mea ana i ike maopopo ai uo keia kanaka opio a me kona Kaikuahiue i ualo kupanaha ai imuao kona mau muka ponoi.

Hooma» aku la no o MomtfedH i ke kamailio ana: Hoj koke iiiai ana uō o Waladeza īa nei uei ,ke aue yau ae kona pihoihoi, a ina e īke mai ana oia ia e ola aku aua me ka maikai t alaik e ike aoa oia he haawiu» auo a

wale no no kona poo, afaila e lilo aua i mea pilikia loa nou, a he kauaka hoi ia o ke kulana ino loa, a ke lawe hei oia i na ano apau oke kanaka lima koko, alaila aole oia e kali no ka hana aaa i kekahi ona hana ino lo;>, aka ina oia e hoi hou m.a'i a ike ole ia oe, aka o kela kiuo kupanaha wale no e waiho mai la kana e' ike hou aluila e paa ana koua manao ua make io maoli no oe ma koua lima, alaila e hoi ioa ana oia a noho ma kuaaina me ka- aa hou ole e hele hou mai ma kou haie.