Ka Nupepa Elele, Volume XIV, Number 13, 9 April 1892 — Moolelo Kaao NO KAUMAILIULA KA Pua o Kanaka Maikai KA UI E KUKO AI KA NAAU; O KE Kai Maokioki o Kona. A O KA LUA OLE HOI NONA KA NANI I LIKE LOA ME Ka Imu Ahi Enaena I KA PO POULI, A O Ka Ui Hoomalule Uhai Puuwai E HOOHAI AI KO KA HONUA. [ARTICLE]

Moolelo Kaao NO KAUMAILIULA KA Pua o Kanaka Maikai KA UI E KUKO AI KA NAAU; O KE Kai Maokioki o Kona.

A O KA LUA OLE HOI NONA KA NANI I LIKE LOA ME Ka Imu Ahi Enaena I KA PO POULI, A O Ka Ui Hoomalule Uhai Puuwai E HOOHAI AI KO KA HONUA.

MOKUNA XIII. Ka hoohui ia ana o Kaamailiula, ka Ipukukui Uwila Kamahao o ko Kai Maokioki o Kona me Ulamawao, ke Kukui Lapalapa i Hunakeleia o ka Aina o ka Aina Pali Hulilua o Kailua i ka Makani.

I KA lohe ana o Owau a me kona poe i ka olelo, hoomaka ae la lakou e lalau ia Kamahu me ka ma nao e pepehi aku iaia. Oia ka wa a Kamahu i hopu aku ai Ia lakou a hahao aku la iloko o ka hale heiau. Ia lakou e paa la, ke imi nui la la kou a pau i kahi e hemo ai, aole la kou i hemo iki a hiki i ko lakou puhi ia ana i ke ahi. Hoopaa ia aku ka o Owau a me kona poe, a hoonoho ia iho la na kane e kiai i ua hale nei. Ua ninau aku la o Kamahu i ua mau kiai nei, ina ua maopopo ia laua ka nui o na poe e hana nei i keia mau hana. Ua ae mai la laua, a penei ka papahoonohonoho: Na kane, Keonepako, Keaweiki Kapii, Kaluapaala, Pohakuuli, Kala paiki, Kamehame, Ualaiki, Mimiole, Paumalu, Nanahu, me Polou, huina umikumamalua. Na wahine, Paunana, Waialoe, Pa hipahielua, Punaulua, Kawela, Hana kaoe, Naopana 1, Naopana 2, Kaoio 1, Kaoio 2, Puuwala me Kahipa, hu ina umikumamalua. O keia no na haumana i olelo ia ae nei he mau kane me na wahine no ia mea ka mea e kapa ia nei keia mau aina a hiki i keia la. E na makamaka heluhelu, aole i komo keia wahi o ka moolelo ma kau wahi o ka moolelo a kekahi poe a paa nei, aole ia he kumu e emi hope ai ka peni a ka mea e kakau nei i keia moolelo, no ka mea, ua loaa mai kahi o keia moolelo i ka mea haku moole lo mai a Kumuhonua mai, oia paha o Mose ma ka hoohalikelike ana E nana ae hoi kakou i na hana a

Kamahu i ka poe no lakou na inoa i hai ia ae nei. Pane hou aku la o Kamahu i na kiai, o lakou nei wale no anei ka poe e lawelawe nei i keia mau hana, aohe poe e aku i koe? Pane mai la ua mau kiai la, o ka pau loa mai la no ia he iwakaluaku mamaha, a o maua no hoi me na ku mu, oiai no lakou e kamailio ana, hiki mai la ka huahai alii o Kauma iliula ma me na alii a pau a hui iho la me Kamahu, a hoike aku la oia kana mea hou mai ka mua a ka hope Ia wa noho iho la ka lakou ahakuka no ka noonoo ana i ka lakou mea e hana aku ai, a hooholo iho la lakou e hoakoakoa mai na mea a pau o ia wahi ma Kupukea, a ua kukala ia me ka hikiwawe mai Waialua a Koolau. Emoole ua akoakoa mai la na mea a pau no ka hoolohe i ka hihia e hoo pii ia nei e Kamahunuiaikanaka no ka pepehi kanaka imua o ka Aha piha ma ka Paneko. Oiai o ka mea nona keia moolelo o Kaumailiula ke kahu o ka Aha, a o Kamahuaikanaka ma ka aoao hoopii a o Kuluehu ka mea ma ka aoao o ka poe i hoopii ia, ua noho ka aha a ua lawe ia mai na kiai i mau hoike no keia hihia, a ua hoolohe ia ka hi hia mamuli o na olelo ike a na kiai, a o ka olelo hooholo i hooholo ia ua ahewa ia lakou a pau. Mamuli o ia olelo hooholo ua ku ae ka kakou alii waipahe oia o Kamahu a hoakaka mai la imua o ka lehulehu i keia mau olelo; ma ka inoa o Kau lanapokii ke aliiwahine nana e rula nei na aina o Tahiki a hiki ia nei ua paa kona mau kanawai, o ka uku a ka mea hewa he make ia, a nolaila o keia hewa he kumu hoemi i na kanaka o ko kakou aina nei aole i make make ia keia hana, e pono e hookuu ia mai ka poe e paa nei i lohe lakou i ko lakou hoopai. Ia manawa hookuu ia mai la na ka naka a hiki i kahi e noho nei o ka le hulehu, ia lakou i hookuu ia mai ai, nana aku la ka lehulehu i ko lakou mau helehelena ua hele a haikea, a no ka nui loa o ko lakou uwe ia lakou e paa ana maloko o ka hale Heiau ua hele a upehupehu na maka. Oiai e paa ana lakou, ua hana o Po poki a me Iole i ka laua mana, ma ka laua oihana i maa, aohe wahi mea a maalo ae, ua lawe o Kaulanapokii ia mea a lilo, he ku hoolehelehe kii wale iho no aohe wahi mea o loko.

Ia iakoa e ku aoa imōa o ke nnaina e hoolohe i na mea e hana ;a ti)at ana malana o lakou, o Popoki a me Io!e na &um.u a'o a hookahi o le ua hoopai lie ruake, a o na haamaoa mua hoi i ailolo, e bopaa ia ma ka'ha le hoopaa a hiki ijka make aua, a o oa haumana e hookuu ia la kou a pau. O Pouomahuka ka heiau pepehika oaka, a me ka hēiau 1 "Wailua i Knuai e pu'hi ia laua i ke ahS, no ka mea, o keia mau hftle heiau lie mau haie pe pehikanaka, a he tnea pono e hoopau ia oa hu!e o keia ano. Ma keia olelo hooholo a ke Alii K umuiliula ua mahalo mai la ka ]ehu iehu; o Puuomahuka oia ka iooa o ka Heiau a kakou e kuawiii nei, aia kona kahua-maluna se o Pupukea, ua olelo ia ma keia wahi o keia moolelo o ka ®i hookali keia o na heiau o ka nani ja me ka haoohauo, h« halo kakela j maoli koua ano 1 ke au o Kumuhonua | I ka wa i puhi ia ai o Puuomahuka j i ke aln ua kahea ae Ia o Kamahunui aiKanaka uaa ka iuoa o Kaulauapokii ke Aliiwahine o Tahiti ina ua kulike k'ana hooholo nna 'ma keiu hihia, elike me ka lakou i hooho!o ai. Alaila, e haule iho ke ahi mai ka lani a e i ka hale heiau a me keia poe i noahewa ia, haule «mi la ke ahi a hoepau iho !a i na mea apau i hoahewaia. [(ii ae ia ke oleoko o ke ahi i ka hapalua like e kki ena koua welau i na wahi a4.au 0 ka poe.-oe lio uua. A mui !»nei i lela aku ui ka huna o ke ahi o keia heiau a hīki i ka hei au i kopaia o Kahikiikmnaka, aia ke

m hale heinu i Kauai, hooka jhi o lāua wa i pau ai i ke aLi. j A nolniia, rqai keia mele i £hnku iu je ko= WaUsiu poo luiku nielp, oiai ō ko j Wailaa poe no j<fii lohe pono i keia ioielo hooholo kaulaim n ko k»»kou Aln Opio. EHike no mo ka uaui o konu eno pela jjo 1 tjani ui.kaua hooponopo «o ana i ke Aupunl o kana Kupuna Huhine o Kaulanapokii,a penoi ko me 1e i haku ia