Ka Nupepa Elele, Volume XIV, Number 14, 16 April 1892 — Moolelo Kaao NO KAUMAILIULA; KA Pua o Kanaka Maikai; KA UI E KUKO AI KA NAAU; O KE Kai Maokioki o Kona. A O KA LUA OLE HOI NONA KA NANI I LIKE LOA ME Ka Imu Ahi Enaena I KA PO POULI, A O Ka Ui Hoomalule Uhai Puuwai E HOOHAI AI KO KA HONUA. [ARTICLE]

Moolelo Kaao NO KAUMAILIULA; KA Pua o Kanaka Maikai; KA UI E KUKO AI KA NAAU; O KE Kai Maokioki o Kona.

A O KA LUA OLE HOI NONA KA NANI I LIKE LOA ME Ka Imu Ahi Enaena I KA PO POULI, A O Ka Ui Hoomalule Uhai Puuwai E HOOHAI AI KO KA HONUA.

• r —MOKUNA XIII. ' * -Ka hoohui ia ana o Kanmailiala, ka' * lpīiknkiii Uwiia Kamahao o ko ■> 'Kai Maokloki o Kona me i Uiaaaawao, ke Kukui Lapalapa 5 Honakeleia ' o ka Aina Pali t Huliloa o . — # Kailua ka Makanī. - A PEHEA, he mea ala o Malie* e wp olelo ia o Kaolanapokii paha ia, a o ka poe Malie e ae o lakou pa C ha o Mailelanlii a me Mailelauuai ; a i>e dqī wale keia poe maile he mau ' — ho'ahauau lakou a pau no Kanlanapokii, a pela ria kh kane o Petero ke ~ kii katilana a malafo mai ona na kii e ae y o kona mau hōahaoau ma ka oiha ūa kahun», o Petero paha e olelo la aeiT> Kamoiioahi paha jp, a o ua kij e ae o Kaah&pahau & o Moai ahha pa&a t he tloi wale keia poe aole e pan i ka helu ia oia ka mea i hookomoia «i tua ka pule haoai ai, no ka lehule ha loa o o& moa, a penei ka poie ana; v Eia ka ai e kini o ke akua Kā leliu o ke akua * Kapakui o ke aktjaA ka halapa i la auwai la, Amama, , E kf mea heluhela, e kala mai i ka - meī e kakau tei i feeia moolelo, oiai, ,' na hala loa /nai nei kakou imua a ina r> e iiali aku ana kakou i hope e loaa '■ ,m atcu ana uo o Kaumailiula ma i Wai alaa. * Hoomaka aku la ka h'uakai alii e hele no Waialua, a iho aku 'a i ke kahawai o Waimea ma ke ala aku o Pilia»ama a hoea ma kela aoao o Ke ahuohapou ka palena o Koulauloa me \ Waialaa a hele aku la ma Kapaeloa a ** ke kala o Lauhulu a hitfi i Ukop. Ua hookipa ia iakou e Lauiwahine * " ke aliiwahiue o Waialua, o keia Ltwi wahine no kamea e aoho nei i Ukoa aua lilooia ike kiuo moo mahope tnai o ka mat)awā maoli o kona ola * ena, a i keia ya a ,ka huakai alii ī k.pa ak'n ai i*ona la, oia uo koua wa • m e noho. kino maoli aua; paina iho la iakoa a pau a maoua, akoakoa mai la ua mea a pau o Waialua, oiai maniua aku o ka ueo ana mai o k<ij>uak<ii ahi, ua hai e ia aku ka lohe i ko Wai alua no ka huakai alii a no ka mea' . - v * kuulaua kamahao/ Kaumailiula a me . kana opuu daimana, a eia na'meaa pau ke akoakoa nei e hoolei pau nna i ko lakou naua »na māluna o keia mau mea uam kamahao; ulii ilio la ka| po ua wehe ia ka enekiui mahu o ua' niau ipukukui uwila kamahao nei. j Holo ae la ka malamalama o ka ula weo me ke aweawe o ka ula leua a hoomaiamalama aku Iu ia * u uo ia mea ua kauo ia kā noouōo o na mea e keiā mau moa nam Iua ole p }.»ela ko lakou makaikai :ina a hiki i ke ao ana, paiua i ho 'a lakon ai [tau a maoua.

• Laaie&i'aiiī' ia W^ialua uo Ewa mi ke kula o Kemoo, hela akn Ta nTT K i ' Lkr.] ua me kuuWi '—, - • . . ■ • i Kipapa-a itio tnai la ma fce ku!a o ! T ĪT" n»hawele a ua ike io aku ka hunkai alii e ! ko Ewa, a lee hoomakaukaa hi ko laila poe i ua mea ai. Hiki aku la ka- haakaī alii raa Ha laulani a ua hookipa īa e Kaleleman li ke alu o Kwa, a paina īho la iakou a hooluolu iho la, a e like no toe ke aoo mao oka kakou niae» mUimih tna ua wahi a paa a lakou e hiki nku ai, peiu loa īho la no keia. liooluolu iho la lakou ia po, a 1 kei ao aoa ae, paf na iho ia. Haalele i'a laiia a hele mai la me ka awiwi a hiki Kapukaki ka palena o Ewa a me Kona, /nakaikai iho ia i ka leinaa ka nhane kahi e iho; nei na ohane o ka poe i make aia no mawaena o Ka'pukaki roe Kapapak? lea he wahi kanoa oaku, elua kapuai a me hapa paha ke ana puni ma keia wahi ponaha 1 puka ae ai ua lala o ka ulu kupua p Leiwalo he ulu keia i kahu la ilalo o kapo koakini a hohola ae !a kona mau lala mawaho ae o keia ponaha a hua iho la ka uln i ka hapa pa he hanen kaokani a oi ae. O kb heluua o na mea a pan o ka alii, aia ma kahi o ka eha kao kanl me ehiku haneri, haalele ia laila a n©e mai 1a kā huakai a hala ke kula o Kaiwiula a hala o Henolulu, a e!e e'le a pimai. Hiki ka huakai i Wai kiki, wehe ia aē la na enekini uwila, paina iho la. Hala ae la ka po a haTa ae ia na b eloa, haalele na alii ia Oa hu nei ma ke ala moana, he mau hora pokole loa kaalo ao fa lakoo nei mawa ho o L&hama. A ike o Kahiewala ka moi o Maai, hoeuna noai la ia Papawai a holo mai la leela e halawai me lakou me ka nonoi aoa e fae iuka, a pela lakou i pae aku ai, ua makaukao mea ai k pama iho la lakou a pau. Hoike ms»i la o Kahiewalu i ka ape uo aua o na alii o Maui i ra hoopono pono aoa i hana ia ma ka Ia heihei o aa lio kakele naoana, a uo ka mea, o ka oukou mau hooponopono aua oia no na hooponopono aoa o ke aliiwahi ne Emepera, a aohe mea imua o kn hale. * Haalele ia Lahair.a mokio aku la ma ko lakon alahele i ka hokupna uo kekahi mau minute a hnli ae !a ma ka aoao akau, hala hope ae la na Wai hele waho ae la ma na aina Koo lau a motio pololei aku la no ka lae o Nanualele; a īke ae la o Kalanawa k"e alii o Ilana ua hoomanao ae la oia aole kela he waa e, a nolaila, kena ae la ke aln i kona hookele a b6 kanaka ikaika no laila, *ewawe keia a kaalo aua mamua, haawi aku la J ke aloha a ua panai 'a mai no hoi. E gpe iuka, He mau minute pokole wale no pae ana lakou nei ī ke aw x a o Kapueokahi e noho ana na alii iluna o Kauiki. Hohmakaukau īa ka papaainaa lawe lawe ae la imua o lakou kekahi kaika mahioe uio Haleakala, a oia no hoi ke kaikhmahine a Kalauawa me Ha nakalauoi a he waij>ahe kona nanaina, ai ibo la' lakou a pau a maona ua hoo lauloa ia na ahi e na iealea o ua aiha la. Da olelo ia tna o keia wahine la o Hauakalauai i kapala ai ka inea o ia aina o Huna, a he mea okoa imi hoi ka mea i a!e!<? ia ai o Hana ua lam haahaa ma ka mooleīo pili i pouula. A nolaila, he hope mai ia he mna aku no keia moolelo. Ano eia keka hi, o ka papa hoouohonoho o na raea a pau o luua o ka waa alii oia o Kama hu, Kukuiohiohi, Kapuaokapalakaoka hala, Kaokohiokala, Kapalakaokahina !o, Makaweli, KaumaHiula me Ulama wao. Noiaila, o lakou ne\ wale iho la »o ua mea o luna o ka wau ulii a huli hoi loa aku la lukou i ka home. He kau ka weli no ka mea, aia no ua iuna uui o lakon e holo ana i o a ia eei e malania i ko lakou maluhia, a «ha no he poe lawaia malaila a manao iakou e hookokoke aku i kahakai e luwaia ai, iie kauliihi a lilo i mea ole. Eia no hoi kekahi, ma keia hnukai heie o oa holoholona ia, ua hooniana waaui uo ko lakeo poe kuoiwono i r.a kuu kenikeui uo ka hooh:kihiki ana i k.i poe hiki ole ke hele wawae e !ikej

djō ka loh, opihi a roe ua ia pili i ba puliaku., Q kekahi ona kaa o koia; poo mai ka hiknia mui a hvki i Kapu' W#w#ysygiiii k a '■u.il 0 .1«£ auo ia no ko lukou makeko a na hoa te ia. Ua -haawi lakou a hiki i taasarii dala o ke kao hookahi nole nae i ekemu ia aku. Akoakoa ac In na mea a pau ma ka !a i oleloia, hele aku ia o Kaulaokeahi a ku iho la raa ku welau o k» jiuu ai, a i'ako la: E oa hololiolona a pau o ka moaua haele oui mai eai i ka mea at i hon makaukau ia na oo'kou, alu aku la' keia } ka mea ai, haukawewe ae !a ia maluoa o'ka lakou papaaina i holio lā la aku maloko oke k«i; mai ke ku kahiaka a aui ka la ua pau oa mea a pāu i ka maona, akoakoa ae Ia na alii ame aa lur.a nui o lakoo, ku mai 1a ke kahunapuie o Ohikimakaloa, a pau ka pule ma ke -nol a Keaumiki, ua koho ia o Eohola i peresidena o Ke auka Ke kakauolelo. • Waiho mai o Kamanonuileleiona i ka hana no ka nmau nui oka !a, oia keia, heaha la ka makenTake oka haku nana keia papaaina kn mea i hoopiha moi ia kakoū i ka olioli, a'no ka eiea ina ein iloko o'a kona make make a paa e 'hooko koke no au me ka hakalia ole, ua apouo ia ko knmu hana a na kobo ia o 1 Olali e lawe aku i ka ninau nui okala i ka haku oka papaaina, a waiho ?a aku la ua uinau la. Pane mat la o Kaulaokeah; no ka ninau nui oka la, ke hoiko aku nei au ia oe, aole he mea e hookau maba ai i ko oukou noonoo, aole no hoi aa e hooiuhi aku ia oukou no ke kahi hana, aka, he ninau ka'u e haa wi aku no ka ninau uui o ka la a, raa luna o ia ninau ko'u makemake a pau a penei oa maoao la; £ha madah;ki i hala ae uei ua helo aka ko'u makuakane o Olopana i ke 4«aoaliiie Lonokaeho a Jmake oia mala ila. ua okioki i« ko'na kiuo a kiola iu i ke kai, a nplaila, o ka mea o oukou i īke a i ioaa paha iaia kekahi mea pih tke kiuo o Olopana, e hoihoi ia mai a paa pono a koe ole kekahi hauahu oa materi«i o kona kino ke kn pu nei no me keia Olali kana kakauolelo o Keau©ikio>iki, hoi aku la nei a hoike aku !a, oa loaa mai ka pane a na Keaumiki e hoike pau aku. Hoike ak* la o i na niea e pili ana ia Olopaua a me ka ninau pakui muluna o ka nlnau nui o ka !a, ina o ka niea i ike a ua loaū paha iaia kekahi mea pili i ke kino o Oīoi>ana i pepehi ia e Lonokaeho a me kona mau liunahuna materia e hoihoi ia mai me ka pan pono.