Ka Nupepa Elele Poakolu, Volume IV, Number 34, 22 August 1883 — Ka La 12 to Feberuari. [ARTICLE]

Ka La 12 to Feberuari.

- INo Umialilo \ . He oīaib, ua oielb in i leon, o keia Umialilom k, o Umi 110 ia n Lilon/ a & ka ko mea tekau hoi, e Pae Aina T>- lieia. Umialiloa o 130 ia a Knlanikaumakāowakea, me Malaka-Waliinē, He oiaio no, ha elua Umi- ' allloa^ a aole nō hoi a» ko mea k$kau e Pne - Aina, naoa i hoike tiMi--M----m^ou---i--ke k*u*amoo o i& Umialiloa, a pene\ 110 ia: Ua pmfem to|i keia Umialiloa ma 0 ke ku amoo !a ® KeaWenuiamaweke la,* a he umi hanauna mai laila mai, a puka ia Umialiloa, ke kane a K u ihe wa i ka 1 uaopa laoa'oka la ni, i uokio aku ai a hanau mai ai o Papaikaniau, a nana-mai^o Kekaulike. Ka Plo a ka mea • - kakau o ka Pae Aina e ' olelo nei, a makou hoi i hoike nui ae uei, i na no 0 ka polole' kana-aole 110 i-Pio.. - Aohe he mau olelo hoakaka kekahi a ko ini'ea kakau e Pae Aina e pi)i ana no keia kumu paio, eia wale no, i ka olelo ana, 'ko' Ha-waii-Umialiloa, Kealiiokaloa, Keawenuiaumi, Kanaloakuaana, Kanalp'aakapulehu, a . lae Ke&we/ _ Ko Maui — Kihaapiilani, Kamalalawalu, . Kauhiakama, Kalanikaumakaowakea, Lonohonuakini, Umialiloa a me Kaulahea/ 'Ko Oahu — Kakuihewa, Kauakahinuiaku* ihewa, Kauaupena, Kuhihewakauaupena, . Kuhihewa maka wal u , a me Papaikaniau/ Ma ka hoonohonoho ana f ke ano o keia 1 papa, o ko Hawaii he ehiku hanauna mai a ' 3 XTmialiloa a hiki ia Keiwo. ■ . . .. «i- V : ■' ■• i:., ' Ma kO'.Maui hoi, mai a Kihapiilan-i a hi- ■ ki ia Kaulahea', he *eono wale 110 liao.au- - na, - _. " -e Ma ko Oahu hoi, mai a Kakuihewa hoi ., ' he a hiki-ia Pap'aikapiau^a m Kuihe-' /-^.wamakau^u ka āiea e hoopaapaa ia nei, lie ela- tra!e " n<&- - i '" .""•o ■ ■ ■ M ninaii-kakou, iie kahiko ioa ahei' ia? . Aole! 0 kf moopuha' "•kuakolii ktmha~o 3oko« kekahi ohana hanauna. * ...v-Ho-mea lehuleIuido^j-te^fttoT~^aia m a-ke '■ mele 6 'Kamauli 0 Ku.' a me- ke mele o 'W^ela,' -i hoike ia*iīiai, 'he umi_ moopuna-a, Haumea, a ike .ia oia', ma ke kuahioo >0 .t£a« po-s*l} he elima hauauna moopuna an^ma- , ke !a Jcatīāka; a he le]iuleH'u aku'Tia.,mot>le3o/ e pili ana i ba poe i ola loihi'a"1' :kanirn,a'opuJ na teaha a make akn la. \ - .O ka make ana iho 'nei ,no ia q Namaka, k'e kaikaiaa o- Kauakahiakaola). ma"i a "Kiha " 0 Kauai^ hiki ia Kamehameha 111.. he.eiima hanauna Alii, rn.akq.iho nei o Namaka. - / Aole' paha e eeni mai malalo o kā hrmcri - %i»-laaeaal no' paIiac o kn poe i hanau 3 ka wa o.Kamehameha I., i na makahiki 181&a hiki i 18 19, a ke ola mai nei 110, a mai a Kamehameha i mai a keia noho Alii ana. Iie^ . , -«om&' hanauna Alii. r Nolaila, e huli ae kakou a e nana ae -Umi, keiki. a Liioa, Moi 0 ■ Hawaii mahope jho 0. Hakau. E ola ana no 0 Uoii, nana110 o Keliiokaloa, a me Koawenuiaumi, eola, āna no o Umi, hanau ka moopuna 0 Lonoi-kamakahi-ki, 0 Kupololiiiii, he elua. laua ha.-^ nauna make. ' ■ Ma«-ke mele hoopapa a Kakuihewa me. , Loooikamakahiki, ■ ua olelaia mala-ila peeei: " : . 'O Hilo ua..kulukulua," A Haualeii -ka -Uahoa, ' ■ • . • • •Kaua a Ki-hewa; Hookahi kaua a'Kuihewa, A Kahiki ke kai, a ka Akoleā. He kanaka Kaioe, Kaiahulu ma; ".A Kualoa l,ka pali kapu, A Kualanakiia Keaweake— e; , G Kealohiikikaupea, ' . 1 Kiloipoina haalele wale iho no, A--aKulia vi Peapea; • ^ Halulu i Makahanaloa Aikanaka, A Kawaikini i Poouou, He Api Kaena. — He — i Kanaloa, He piina — he ihona Makua i Kaialau, ^ A Keena Iapu Kail^naloa; ' ' Kahili Kana, he akua—he Lani, A Kauakahi ā Kauakahl; H* anahulu Umi i Maui i Oahu, ' • • He kai ewalu ka noho ana I *ka Aina. 1 Hookahi ai a — na, "r ■ 1 Kohala o Wohilami; O Anua ko«Hamakua, % " I1L0 kb icuo» 1x2 a K!ii n i o i. «n <i ^ | l-i js£3 f? ..._ -.1 L-* Q n 6 •. ;.;••■/' ,/f// .f:-; ••/1: : ~ j —L//'-----" ^ 5ffl / UHIL £1 111B aālE&U" enm^umi tbc l-^onoi -ii hi iii ii oo ^ fl>AkbikI, i k. l»i ana i H»«,,i.

wwawwaaaw 'i 1,1 ■ H.iigarī3aiaE3BBBBP8^^ .1 uu; i^ui*1:^ ^ " '«i I Mnui Kilmpiiliuii, 1 Lanai Umia- — -lvan):i, 1 Oft!ii!«o ae Knknihewa, v I Knuai Kiunanuenn; O Huleui Ainn kahi ko. Ainn. o Mahuna A 1 i I -t • 1*Eha la 0 — elia/ ' " : ' ' CJn mnopopo ma lea moolelo 0 Kihapiilno Umi-a-Liloa, leona mea i ku ni o kona miwaia, oini i ka make/ana o Lonoāpii/no- - na Alii ae la 0 Umi 1)0 Maui, e ola pu ana ■ 110 me Kamnlalawalu ia manawa,. a aole no ■ i ai Aupuni 0 Kihapiilani no Maui e hiki ai ke lawe iaia he hanauna-okoa, no ka, m'ea, i ko Lonoikamakahiki hiki ana mai Maui. 0 Kamalalawalu ko lailm Alii^ke helki o Kihapiiiani. O Kauhiaka m ■, . aole oia.3 noho Aiii no. Mauir oiai ke p'o ana o Kamalalawalu i Hawaii, a. oia ka i mahuka hou i > -Mauib • • . • Nolaiia, .ima ko Maui aoao, ua haule, aku ■ 0 Kihapiilani, ua nele i ka noho Alii, he wa pokole.ko Kamalalawalu, O Kau^ia-kama -.hoi he neo, a kau koke mai la no o Kalanik'aumakaowakea. a lo^^nai la 110 0 UmialiSoa, i ke' kolu 0 ka hanauna, E hoi hotu. kakou-i ko -Hawaii,' i ko Umi noho an« a hoohalike ae i ko Maui, Oahu, a me ko laila mau Alli, e Iike me ba papa hoonohonoho a ka mea kakau 0 ka Pae Atna, a penei ih® la kana. iioonohonoho ana. ' Hawaii; Umi, Keliiokaloa, Keawenuiaumi, Konaloakuaana, Keakealanikaae, iw.ikauikaua, Kanaloaikapulehu, Keawe; Maui; Kihapiilani, Kamalalawalu, Kauhiakama. Kala nika u makaowakea , Lo n ohonuaki ni , Umialiloa, Kuhihewamakawalu; Oahu; Kakuihewa, Kauakahinuiakakuihewa, Kuhshewakau.aupena, Kauaupena. Ua hoonohonoho ka niea- kakau mn ka Pae Aina, ma ke ano he hoonohonoho ana e ka hanauna mai ke kupuna, a i ka makua,a i ke keiki, a i ba moopuna ieuakahi, kua-" iua n..i ke kuakolu, a pela aku.. 0: Keliiokaloaa nie Keawenuiaumi, 0 ka Unii mnu keiki 110 ia, aole 110 hoi ia Kanaioakuaana ka 6oha Alii 0 Hawaii, aka. ja- Lpnoikama* ' Haiiiki, a me ke 0 Lonoikamakahiki, noho Alii mai 0 Makau'alii^ a o.-koha Iiope mai, 0 .iwikauikaua, a o I kona liop'l mai, oia kona psnihakshaka, aole o K-analoakapnlehu, a 0 Kuaana a I, ko I pani mai. , • - 0 PeLiei ka^papa pololei 0 ka po'e i ■. noho Alii mu "H&waii, 1 ko Umi wa e ola aeia, a hiki- i-alo^ nei, o Umi, ' Keliiokaloa, Koawenuiamni,' Mak kaualii,- Iwikauika.u^- a 0 I ke Iwikauikaaa Hooilina Aupuni, 0 kona 'pani ma.i, »nai a" Kauaaūā a. "^ia 1. o' Keawe, 0 • Kaiamamap w me JK-eea'umoku,.^, o Kalanio. puu rae Keoua, .Kiwaiao, a hiki ia Knme: -hameha ī. - Ko Maui hoi i ka wa ia Umi .ke._.AIii 0 Hawuii, O Lonoapii ke kalkoeke ■ 0 U«s, oia.vJk-e A3 li 0 Mau 1, 0 Ai ha koko , he wa pōkole kona noho ai Aupnni ana. QJ£anaaia lawa I u ,• 0 •• Ogiika I a ka uaeh n a ka * ma. 0 Kalanikaumakaowākēa, i Irb Umi lanakiia ana5 ua hoonohn iho oia i - lra Aina ia Aihakoko, e KumaSaenuiauYm 'kō" Hawaii Aiiii'iaLvai. ia Umi i Maui, e ola ana i ka wa hookahi. k, Ma ko Hawaii Helu A 1 i 1 r. ua kauiike ka noho ana a Umi, i ka \va e noho ana 0 Ka-. īanimanuia i Aiii no' Oahu, oiai'. ua ano. aoo no o Kakuihewa- i kona wa 1 noho Aupuni mai ai, a kani moopuna i ko Umi hiki ana i Oahu, a noho ia K u h i h e wa i ka 1 u a pa 1 a - oaokalani, oiai,-ua olelo fa ma kekahi mele kahiko: - •_ '• -A pohaku'o Kauai, : Hoi Umi'I Hawaii.' • • Ola hoi o Pohaku-o — Kauai i ?ka Lae o Kaena, a 0 Umialiloa Mui o Hawaii, ka mea i hele 1 Oahu, mahope iho o-kona hnalele ana i jce Aupuhi o Maui ma ka lima o kana keikl 0 Aihakoko. a no koPiikea aiie 11'u i e ike iKoIona na Aiii o Oahu i holo ai o.i'a il.a■moe aku i ka-moopuna kuakolu a Kakuilie » . wa ia Kahihewamakawalu hoi, wahi'a ko mea kakau ma ka Pae Aina, a ia'u hoi o ■^Kuhihewaikaluapalaoaokaiani. ; ' Ma ko -Utni Iiele.ana a Waianae, i ka Po-. haku-o-Kauai, I olelo ia ai ma ke mele, he kai-ewala ka noho ana i ka Aina. / / Aiaila, lie ekolu no hanauna ke kaawale, a loaalnai la 0 Kui&ewamakawalu. Aole paha i maloo na iwi 0 Umi 1 ka wa . j..moe ai oia «ie -Pluhiliewamakawalu, e like me ka makou. i hoolaha mua ai, • He oiaio, ua olelo mak'ou, aole a inakou Buke Kuaahau, e like me lea ka mea kakau ma ke Kuokoa a me k-a Pae Āin; oia kana ma kona ike Buke, a iaia na moolelo, o kana ka oiaio, aka, aole oia ka , Lunakanawai ma ka hoohoio aoa i ka oiaio, o ka lehujehu 0 lakou aa Lunakanawai, nana e olelo a hoo1 /:v. L7cr. >r k/u ::cc. ka Pae Aine. j ;wU. :■ : /:r "T. j j.:y. kr po;C- ; ;.|-j.i.-. : :.vTT.r. e :>c e i.:r. ■■ e'oe. : kr. hcc!r.:r:i: rnr. 0 koir :. '",■ /- ~ >.c r/rr :,;cr. :re ::x. ]:cc L:.rs. i j. < • * - • . ! ; ^ ^ > r — ,'r •" f r' rr r' i ."r <• t ' ' ' ' " j ' ' ' -. ." I, I » ■ 4 %' .L ■ . |. 1« | J »_/ t ' , - — ' - r< . • " /'• ••>. - t . r< \y * i / i ■■• ■. ■: * .1 . V-. s. r. ; k L Si. , :: : :,.:;• :"r u-'./ it,m. .■!■':■ ;:;rc l: : "■ ī ':<'.( : -■■'.. -■'•■' ■'( '■ i; = ■ :■.:. .. - .-■■ - .:■ ;sp r r. r;.-j : :?■'■■: rr ~-'rr. •- . i 1 : r'l 'T f, "s K 'V"r"h . ; ;i:" :,(■. : ry. e ' tl» f - I ' . . I . :■•«} »}'!- «• m . .. .*! i ■ -■ ■ ■ - '■■■ ■ 1 . = ■• ■ . - : .« i i - ■■.... i . I keia kujs no , oa ua uleliia. }oa leo mea 1 /'■-. : : ; r: , v::]n;r ><, ' 7'K t ■ */■'. ':'!V "./■"■ : : ; r'i.

mui i ka olelo hoopunipuni, ā oia ka ka olelo » ke kanaka e make ana. Ka ol-elo ae, aōle au o ola ami, ua rnakt? au i ke lialohe j ana i ke Alii ia LunnHlo/ .- . " - /„ Eia! O kei i m iu olelo i waiho ia -ie nei i Koo e kokua ai i kn na miu olelo paio, na kohu ole loa. ■ Hilahila! Hilahilaī! Hilahila pau ole.!!! Ka-'.-mauaO' ae o knlii mea paio i kil raa ka aoao o ke Kumuolele.^ Ka olelo ae he mana ka keia mea he anaana, n he hilinai ka oia. ia mea, a e pimi Aku nna ■ ka lehulehu. • '' ' > -- i '" . - . " l • l-.na pela'-ke ano o ke kulana o'la, meakakau ma ka Pae Aina, he makeheWa ioa keia maka peni o ka Elble e hoopau hou aku i ka maaawa no kein kumu hoonaapaa, ua iike me na momi e kiloi ia aJLa i na puaa. I puaa la hoi ia o aha ina. JF Oa puaa hoi paha ia~ o a " naku. Ua'naku; ua nele huaolelo ole. Ua nele hoi paha ia i ka huaolelo;ole,: "oiai ke'olelo nei oin, aoie maluna oSM Kamakau a ene koG W Pilipo poo ke koko o na Lunam&kaainaua Ara ma ka Buke 4. ■■Hel«J§, o xa lu 17 o Feb., 1874, ma ka Nuhou Hawaii, keia mau olelo peiiei; • " Eia iho inalalo nei ka papi inoa o ka poe kipinana i pepehi na'Luoamakaainanaa. wawahi i ka Hale Hookelokolo i ka Poaba, la 12, i wehe ai ka Ahaolelo no-kē -koho Moi ana; a ke paa nei i ka halewai~-**ekotu nae i- kūniā^ Kanealii, ' Keaiakua; Puweuweu, Paakaūk, Keoneloa. Kinilaut Kalawa^ Kahelemauna, Kihei, Kuaana, Kaailuwale, Kekapa, Koalii, Kapilao, J, Kaulahea, Kameheu, Opiopio, David, Kealoha, Moke (hookuuia), Paaoao, Moluhi, Maikai, Naoo,.Kaiua, Kamakea. Kaailuhau, Kapule, Pa, W m , JBrown, Hev. G. W. Pilipo (behua), Moio. Alohikea, Geo. Bell, Kapau, Kalama. Kuaiwa, Keko, - Kanepaiki, Mahoe, Mahi, Keoki, Mahoe, Kahele, Keikeikai (kmiia no ka tna?j5^amaalewa, Puhipaka, . Kaluaioahu, Kiiliuakea, Nailipelapelā,. Ma'ka.iijaf Keakui, Puhi- : hale, Kalahi, Koloa, Piko, Koa/W. S. Pahukula, Nahoiowaa, Vitoa (bētaia)/5 E nana .-houina ka aoāo 5 o ua Nuh&uiHawaii nei o ia la no, ma ke kolamii'hope0 īa aoao, a ma ia wahfi ike pono ia*i na mea 'e pili aha no G. W. PHipoi penei?.. >; " ■ " Ua hookuu ia o G. W. Pilipo mai Jo..feo mai o ka halewai no ka bela ia ana" 'he tansani me ēlima haneri dala< .. O Simeoni ' ^aai me Hoapili- o Kona^ Hawaii, ..n&^hope iio lea bona ;'■• •• " ; ■ ■ ■ . . Pehea la ka mea kakau ma ka Pae Aina e hoole nei. aole i komo o G. W. Pilipo i ioko o ke kipi 'a me ka hookahe koko, oiai, ke paa nei kona inoa me ka naopopo loai "ra.eka Kev. i hookomo'-.la'iīiaawia: iho ka G. W. Pilipo a im* bela ia iia keonimana hemolele la, mahope o kona hoopna ia ana. ' ■' . - "* -.-■■ _ : ; *. ■ ■ . : / INolaila, ma keia hoike ana le.kaii la no ke kiko eleele a nlaula hoi o ke.kqk©":ma--, , luna o.kona poo. A e iawe pu'ana iiCoia : ia mau kiko a hiki i ka luakupapau, me ke kahea mau ana* o ke koko .o .-Lonoafji. Eia au, ka mea a Rev. G. W. _Pilip® 1 kumakaia ai. A pehea iho la la hoi īa e ua : o (fie¥i) G. W. Pilipo e pee aiai ;nei, ..o aa ltiaa:fee> ;kakau 1 na olelo ma ka Pae āiaa? kao'āe Ia i ke aniani i kau 'ia i ke kukni a eleele ■ i nalowale, hoopulou-feku nei.hoi- o Kawainui ma i ke koloka eleele« i nalowale kela, e huna waie no aole e -nalo, ' ke uiaula mai la ke koko/o oa opea o ia puaa ana 'i kahe ai, ke hilīhili la no ke koko ī na. lima pna, ikaika nae'oalima i ke kakau i'-'-ka' anaaha o Moēhonua ma ia Lunalilo I : aohe ike iki iho i na leulu koko o Lonoeea e hapala la i na lima ona_ a.eae na ola mahunehune o kekahi. mau Lu na ma kaa ina na e ae. Uā hookuu paiia ka tēdiuiehu ia S;;Mi Kamakau, mai ioko ae o keia poe nana i luku i na Lunamakaainan» , aka. oiai, aole he paa o kona inoa, aka o !fev..G; W. Pilipo ua kuni ia'he'ma-ka kona, t nia/ka la mahope e ike ia ai oia, I ,-rr.