Ka Nupepa Elele Poakolu, Volume IV, Number 44, 31 October 1883 — KA LA 12 O FEBERUARI. [ARTICLE]

KA LA 12 O FEBERUARI.

plia he wahi hup.i iko ae ko !; a Ēi.p,"nt la ur ku i ka oiaio keia mau olelo o Pke#tPR e heelnha nei, i mea e haule ai «oto aeiaa ka ^ ohi K u ku hiokamoku r n«i; aks, he aie hā'.a wale no ia i ka O keia man oielo, he mau olelo fe»opilip>L wale r?o me ka oiaio ole, f ka wn e hanai ia ana <*K. V",, oia hoi o Kapuiiwe. ms Wainee, Lahaina, Maui, e , āna e Hoapili kane a me Honpili wama Wainee, o laua na kahuhanai; a o Keohokalole ka laua hanai mua. A i ko Kapiolani ma hoi ana i Hawaii, ta boi pu e Keohok i'oie no ke ao kula me na kumn me Lokeke ma -(Hirgg]es). I ka lawe ona o Hoipiii ina ia Kapuaiwa e hauai, hoih.oi' ia wwi la o Keohokalole e hanai pu i ke leeiki. O ka poe i hele pii mai i kokua no Keohokalole, o Makue, Kaipuhea, ra© Kaaiwaluhia, O keia poe wahine, ua ike-wale ao i ka hana aoa. o na- mea ai a ka hiole; a ua ao ia iakou ma ka oihana naauto ike lawelawe hana a hooponopono i na mea o ka hale ma ke aeo haole. Na lakou e humuhumu i.ka lol^ o K«puaiwo, a o ka- . hookomo ka Keohokalole'. 0 Ka-uikeaouli, aia 'oia ma Mokuhimakahi i noho ai. I kekahi la liana kapa pu'n no Kapuaiwa, ua kauoha ia o Kinau a me Liliha, e hele ae e h-ana. 0 ko Liliha mau -«vahi-ne I heie aku, o Kawelu me Kapoli; o . ko Kinau hoi, o Hamili me Luahiwa. Ma ka aoao hikina o ka hale pohaku o Wainee, he hale wai; ma ka aoao hikioa loa aku e pili ana i ka pa pohaku, he niau* hale pili 3; he hale uuku mauka, he hale hana mawaena

a io Kelaukha wahine ma. ka hale -makai Jw; o ka Iiale mawaena no Maelehiwa ma, ka wahine a Kaua. I ko Maelehiwa hale kahi i hana ia al o ke kapa pulu; a ikila na wahine a pau I kekahi la, holo mai la o Kauikeaouli ma ka waapa o Huanui, i o Hoapili ma la; o ka p®e o luna o ka waa-pa, o Kauikeaauli, Kapuiomilomi, K-ekukahiao 'a me Polokamu, oia k« haole kumu pale-pale a ke Alii, I ko ke Alii hiki ana.aku, hele aku la oia a hiki i ka. hale pohaku, a ma ka aoao ma Kaanapali o ka haie. malaila. o Hoapih kane a nae Kahuna kahi i konane ai. Hele aku nel o Kauikeaouli a haawe ma ke kua o Hoapili kane, a hoemaka ka nana ana i ke konane; - aia o Kekukahiko, Polokamu a me Kahuna mk kela aoao mai; o Kapulona-ilomi makai ®i.i, I ka pau ana o la papa, a hoonohonoho hou, haalele iho Ja o Kanikeaouh i kona ; wahi i noho ai. a kaomi iho la i ka poohiwi 0 Kapulomilomi; noonoo ae la ia e Hke me kona haawiua mau, e nele ana ke Alii I ka l»!e honowa, Hele aku nei kē' jL"lii, a hahai aku nei o Kapuiomilomi mahope. Komo iloko o ka h < le, a -kgna ako « — ĪAia Hoapili wahine e kii i.ke kaikamahine ia Keohokalole; kii aku la. ia ia Keohokalole, b lawe mai la laia a ma ka rumi ma OlowaIu © ka faale,*' waiho iho ia i ke Alii me Keohokalole, a puka aku la o Hoapiii wahine iwaho. A pau ae la ka halawai ana o ke Alii me Keohokalole, puka aku la laua ma faa puka mauka', a hele aku ]a ma ka lihi-pa a hiki ī kahl o Davida Maio, noho a Huliu malaila, a iho loa i Pelekane i o Kekauonohi ma k, a noho iluila. la Hoapili wa.hin,e i haaiele aku ai j na Ai.ti, a. i kona puka ona mai g, ike e noho ana o Kapulomilomi ma ka puka, wehe ae la ia

3 ki hainaka e lei ana i ka a-i, a-kiioi >ho ia K«pHiotnilomi. ''A ! Eia mai ko ma!o;v a p«fca loa aku ia a noh» me Hoapili ma. O k.eia. hainaka a Hoapili wahine i hoolei aku al Ī8, Kapulomilomi. o ka malo wai ia. A I ka hiki ana aku a noho ke" Alii I Pelekane, hoihoi ioa aku o Kapulomilomi i kana ukana ī kona hale^ma Mokuhinia. - Noho iho uei - o Kekukahiko me Polhkano 8* ® ka Joihi . loa o ka noho ana, ku ae ati ' o Polokamu e huli i ke Alii; a i kona kaak ana aku ma ke leua o ka liale, e puka mai ana o Keohokalole mailoko mai o ka hale wai; ninau aku o Palokamu, mahea ke Aiiii kuhikuhi aku nei o Keohokalole i ka h*le haua kahi o na wahine e hana ana; a Witt ftku la o Keohokalole i ka lima o Pololeamu, a kono aku la e Iieie ilalla; i hoolaku ia o Polokamu i hala loa lauula, a ike ole ia i ke- ke Alli hala ana. I ko laua lioea ana "āk'u "i"Tfa ' hale hana, liuli īlke mai la, na maka o na >vahine i ko lāua konio ana aku.; olelo .mai la ke'Wahi wahine, 'iealea hoi na maka o ke Alii." I ae la o Kapo.lt, <JKa ! He anoai paha o lea ipo li iiA* 4etweHar-8ktt~i«-.tet» olelo a lohe o Kauikeaouli a me wa.fainū, a hookolokolo ia ua poe wa- I r Mm mi ' j -ftft Iiaft'hiwftj a-.hool# lioi o'Lua-hiwa, a. kuhikuhi no na Kapoli -ka oīelo. Hpo," 'A hiilm ii o Kapoli e Hoapilhwakine i liiki w*l« i kon» nri ake ana'. ... . - ' 0 ka moolelo oiaio iho Ja leeia ® kū 'hoo- ' pilipll © keiā haole o B., a. oia aoolei©., ma ; ta huaoklo ipo wale no a Kapoli i hoopuku al, i hookahna iho a| ka .®#» .ka-kau o ka. IPaAAiiiA! he oiaio ia olelo, a lawe ne Ja i ni#a

hoopa'ipal olulo p«io nuna. Aka, mai l«a Wahi ponoi inni « ka poo i iko a i noho pu ma ke iinnina o mi Alii i pau iiku la I k» inak©,. O ki'in waliiiie o Knpoli o olelo ia nei, aolp oia o Knpuli waiiioo a Namnu i ma.ko iho nei. o Knpoli keia a Unea, kahu o Moliha, He wahiiie leaulana i, ka hookamakama i Tca hnole; a he wahine akaimai i kn lioloholo oleio O' ia :»lo. A no ia waliiue ka olelo kaulann o ia maimwa, penei : ^Pahua ko waha, I ka ulu kepau P! fc, No ka hele o keia wahine me ka haole ke kumu o ka haku ia i ke mele. n ua like keiu me bo Kaniniuokalani kaulana i kona wa e lawelawe ana ia hana. Penei kona; i "A lau a lau, Hale o Kaniniui Uanu .(on-e) wale no hale o Nmkai j" A o keia Kaniniu, oia no ka Paeaina ma i hapai ae nei he A lii. n he Wohi. Ka ! He opala, . - - A e hooiaio aku makou. ua loaa mai keia mōolelo m'ai ko Kapulomiiomi waha ponoi mai; oia ka roea i ike ia noho ana; a nana i malama iho nei i ka malo wai i kapa ia o Wainee. i loaa ai he maka, a he hoāiiona no ke keiki o Kalakaua a hiki waie i kona make.ana, ma Kaakopua i Honolulu nei; a waiho oia i kana ukana ia Kekukahiko a Iiiki i kona make ana a'ku la I ko Kauikeaouli hoi ana aku me Kapulomilomi i Mokuhinia, hai akn nei o Kauikeaouii, ua olelo oia la Keohokalole, inā e . hanau ho. keikl^ape, e kap'a ia kona inoa o Laamea, e like me ke keiki mua, a laua o Keoliokalole i make, A o kā -inoa a ko Kauikeaouli makemake, aole i ae o Keokokaloie ia inoa, ma ke ano- menemene no i ke Alii; a hiki i ka wa i make ai o Kauikeaoulii ■ akahī no o Keohokaiole a lawe ae ia inoa a kapa aku Ja i ke keiku. Na ka manao ino a me ka opu kopekope ka olelo -waleiho no a ka mea kakaii- o ka Paeaina i keia mau kuhikuhi lalau, a lawe

mai i ka olelo . h.oopilipili i oielo io; aka., ma epa waie no keia a ko mea kakau e Pae Aina, i mea e hoiaio ia ai, he kina ma ko ka | Elele aoao. Akar ē hoo'niaopopo iho ka ' lehaīehu e iike me na aiakai kumumanao

ana o kā mea kakau o ka Paeaina, mai. ka hoomaka ana o kona pehi mua ana i ka aoaa o na A lii e..ku nei L-ba nioleu, aole kekahi kumumapao i hoike ia me ka oiaio, a hiki wale i ka hoopuka ana i keia moolelo; nolaila, ma keia hoike ana, ua hiki i ka lehulehu ke ho-oiaio iho, he mau kumu keia e akaka ai, ua hauie o Paeaina ma ma ke alanui a ke kuhiiiewa, a oIh moolelo lalau ka laua e hoolaha nei i mea e puni ai ka lehulehu. Aka, ua maalea ka lehuleh-u, He noon-oo ka lehulehu, a o lakou no na Lunakanawai nana e hooholo ilio iloko o ko lakou lunaike hala iho i ka oiaio o keia paio ana; a o ka oiaio wale no ka mea i makemake ia, aole o ka hoop.unipuiii, A «a maopopo ,Ioa i ko lakou manao, no kn, nele o Paeaina ma a me kona mea kakau ī na. mea.ole.e pane ai, nolaila, ua -hele ma ka aoao kuamuam.ua haiiūli, me ka olelo-. iho.,. na ka ēlele i hapai mua i keia mea. ' '. Eia ka ka Elele; e nana aku ka lehuie hu i hope, ma na kaiamn mua o ke Kuokoa a me ka Paeaina, a e loaa no auanei ua o Paeaina ma e nao ana me lie kuapuu la, oiai, na laua i hapāLmua i keia hana, i ku aku nei ka euele e pale. - ' Peliea ? Ē«ku hou mai no anei o Paeaina ma Sa aoao o ka hoopunipuni me ka olelo mai, na ka Elele i hapai mua i keia hana ? Aole paha pela ka ike a me ka hooiaio ana o ka lehulehu no keia.mea. O laua:"no na lele nuia, a no ka nele olelo ole> nolaila, ua puka mai na olelo ino, haiīnli, kuamuamu.

me ka haikaika. Oia iho la vo iu hara a na kamalii omo waiu, Jh huli aku ke alo o ka iehulehu, a e nana aku i ke au ia, Kamehameha I, a e nana aku i na hana ino ana a ka poe o Keouakuahuula ia Kamehameha I, i ku like loa me ke kulana o keia hoopaapaa a ka mea kakau o ka Paeaina e hoopukaji^i>(ne oa-.-hana o'ia au. Penei ke mel^kuamtMyjijLL_mai a ko -Keoua aoao : ( ^ "O Kamehameha nimu nui Nuku alala pohue wai;\ - Niho nui niho palaulaui x f Kohi kalo o Waipio; | I - Umauma huluhulu, \ I Pa'upa'u ekaeka \ / Kohu akua o mua. 6 Keiki oe a Pueke; Aino ipu oe a Kuiiiole Kahu o Kalola a Kumuko'a, Haalele oe i ko kapa alii, .Lilo oe i ko kapa kau wa, i ka aoao ia Haae* 1 1 kapa i ka ule mahana, ' " : Mahana ai Kaula Iwi lelolele waha liewahewai A ko akua i haawi mai ai ia-oe,..- „,J O'ūka, © kai,. o luna, o lalo; O ka iioopae3 o ka ea pae 0 ke meki kau i ka honūa. muamu ia Kamehameha I; o Oho me Ipaapuka, »o Paauhau, i Hamakua, Hawaii» 1 k_o laua hahaa ana^i keia mele, iiL-hoomoe aku o Keaulumokh' i keia, mēle hoopaī, penei : """ ■ , 0 .Kal&iii anei Sou.hoa i aa inai a i, 1 i mai ai e kipikipi; I paha ai e. paio, l iou mai ai mt he moa ia„

Hc mea e nei he alii " . He 'lii, he 'īii paio; IIo noa, he noa liaka; He lupo no, he lepo oielo; He mahiai na ko kauwa. Aloha ia oe e alahakahaka, Kona ilio lepo iki, Kona kauwa makawela knapa, Kuakahiko o Naaiehu, Kai na ku 0 naia, Na manu ala kahiko i koe Ko kulolia ala makani, Noho lae o Kukuau; Lukuluku la iho luku ia iho, I kamaa no Kooku, } Ko pale wawae e Kohala keua, i A hehi-e-Kona ■ / I ka waha hewa ia Kalani, 1 ke kuhi lima i ka ai a la Kaha ulu anana pupuka Olelo kaenema. Hala iwi nui Makau-lii, • ^ Homai I» ,e hoinal, ' "m ■ Homai na i luku'a, V Mai luku limalima kakou He manna lfma i ke ino, He luku'na^no ke kiniponopono-, Ē hoeleia i ke kuikiii, Kui ka hema kui ka akau;| ■Aole ! He lūku'na no ke kinī- ha&iele loa, He hehl' wale.no ko iana, He keekeehi i ka wawae Ka la au niake o Kanoa; he hulu slii auanei P waea i ko aie, 1 koo laukani e Lono, ' Ēi ae ia Kehoano, Na laau pahi iepe lua, Na elepani niho wakawuka; Kaū lae nui niho oioi, Kau laau make w, E iuku ia ai o ke ino. He ino ohana.auanei, Aole! He ino nui haalele loa; I ahona i ke kuauhau,

I ka hoopaka a maka ana ae; He moopunK^a ke kauwa, Na hana kaink\a Kau» ' Na kamaiki na kk^aj#l.e, "i Oe nou no miana nei. ' Halihali mai oukou.

■ I make koa me Unulau, 1 kiai no Halaea, — He^kini huihui makau o' ; Na ka lawaia o Mana, ■ He ia oukou no ka lewa, He Hailepo he Hihimanu, He nalau kiai awa, He limu lana he Lipuupuu, He liniu. lana no kau wahine, No Kailua no Ahulili. He poe lumalumaina o Oahu; He kupono i ke kai hehee, He moa kai no Kaaawa. Nona hoi ka i ia ana ia nei -e. Moe maiie i ke kai o ko Haku, O ko Haku na la i lono oe, Hookoio ka make o Oahu, Koni ka wawa lohe i Kap, Ua lau manamana iLiIa; Homai la e homai, Homai na i nee ia, Neea iu ka neea i kai, Neea i paumaele, Nokea i leahi paawela, Kahi paa i ka po Kuakinī, Kahi paa i ka po Kuamano; He Man^ holo iuka kuu lāni, He N iuhi moelawā Aimoku, ' E hoonua ai i na lau honua, He pihapiha uiaula ka iani, He puu kolea ole i ka nioku, He mokumoku aleuleu o Kau, He moku pakt ua ole ia, No kou. lani i lono oe. He moleu Aimoku no Puna,

He moku kaawale no ia, No kuu lani i lono oe, Iie moku uhaiaholo.o Hilo, He moku hele wale no ia, No kuu lani i lono oe. 0 Keaau & Waiakea, He ipu Hilo. , He poi o Laa-e-a; No loko io rio na ipu la, X^NyL^waIa.waihontia ma!" ) Ua haha'u ia ae neH^ia mele i mea e ma/opopo ia ka pepehi ana o Ikukeleiaiku, a ma ka lalani ewalu a me eiwa, nona m hua olelo i hoohie ia i hoomaopopo ia ai kiia mau olelo. M1le lepo no he lepo olele." Oe mahial na ke kauwa, A ma ka lalani ūmikumamalum a me umikumamaha, malaiia. » "O kona kauwa maka wela kuapaa, Kuakahiko o Naaiehu, Koi na ku Umia!" No Hilea a me Nmalehii, ka lahuikanaka 1 kapaia ma ke ano o ko iakou kaĀ?va makawela a ke mele e olelo nei. \ c,0 Kona kauwa makawela kuap.a, Kuakahiko o Naalehu." - L ktt'pa-'irai'''ta - HĒ ka Ipu e, E ka ipu e kai mai, Olohio e, „ _ Olohio la!" O ka ehana kupuna ponoi' keia o Kaainiu ^okalani} a Paeaina ma i hapai ae'heitia no ka lahui hookahi iakou. +" Ma .keia mea © puana like mai" ai ka I®« hulehn a pau'mai o-a-o met-.':ka t.flteJo mai. Heaha no la ka--P«ea-iB«: ma i lel© iho lt. E laa ke 'mo la! v' pololei no kt 'PMaioi

: I' ' 11 „ ^rpmrn, n§ lakau ke kule.ma i ka meie 0 «•Ileni ka 1 Lani kn inaoli llooua! ' He omio ho kulema 'eo lakou ina kahi a ka Ēi elk i L.uh.ikuhi ae nei, no lakou ka i ia ana ma ke mele i lioike i.a ae nei maluna. ' - • "He ino i'honi nuanoi, aole! Ifc ino nui haaiele, I ahonā i ke Kuaiilinu, 1 ka hoopuka a in"1 ka ann a e , He moouuna n > \-c kauwa, Na hana kaliiko a Ka-u, Na ke.maiki m ka malele, H« nou no \liana nei!'' C } kela Kamaiiii a ine Kama lele, aia no ma aoao n Kaniniu (ok lani) he Iahuikanaka keia no Ahulih ua kapaia ia lahuikaB.tbā Wahi rio o u.a inele oei; "Hemoa ka-i no Kaaawa, • Nona hoi ka i ia ana., E i ia nei — e, Moe malie i ke kai o ko Haku. O ko Haku na la, i lono oe ,} Loaa aku la o ua o Paeaina ma me ka ®ea kakau. an-a a Puapuākea, ia Haniepo, a kukai aku hoi ka ila o Puapuakea ma. ka hoike nna aku o ka Elele, r>o ia kulana, a R0 ia lahui no ko rnea kakau e Paeaiaa. "He akiniho no -Hamakua!" A ma k:t aoao kahuna hoi o ko mea kakau. e Paeaina . ua kapaia lakou ma ka inoa: "He kapa uoakuekue! . No ka oloao oloao!!; No kahi wa aku.