Ka Nupepa Elele Poakolu, Volume IV, Number 50, 12 December 1883 — NA ANOAI KAULANA [ARTICLE]

NA ANOAI KAULANA

[?]

. u mjb jui u. jevjbl au.t * me mm Alil, it me fc« poe KAOLAN a O ha wa 11 NEI ia«t iaii i «i;i itlt fitoA.

' . i„ i i --■■-—i ' fi xa elile poamlu:';: . JB oia«4tt mti kou mhomni li'a, lai'lii mm fcukix • jxaee akn i keia mau A'ooai i km m iii*Lttiifty i iko mii a^&a.-Eo&'k&uiilh, e pe-tt ImA hoohia!&ai 'l&oolelo, a My|k a m» hou, t pela aku. " v ^ * t Oiia, o Ma o Ma.poe i'ike, a 1 noho §» ®e «m .alii,. a .hgie pu, .«i pu^oielo pu. a iawelawe pu t na haaa» kaulana, i%a nei kaunaunu, i me na hana o kela ano keia a.nt,. • ^ Nolalia, e hai no au ma na mea kaulana uui, a iki paha, ke hiamoe oie, a auwana ole kuu m&u wahi kup&kako, o*Dohepono, o Ikemaka, • o Nalo^aie.la»;'4 i A H 1 L Ē* *lT " . : ^ Nioau — Uwai ke 'lii ī kapa^ he_Nagplion a no ka Mo&n& Fakijflka, i kona wa i noho • Mei ai ao Haw&ii nei? Haina — Kamehameha I Ka Nai Aupuni Kauka®.. .'e N — Heaha k&na m&u hana kaulana mua, i kom wt #pio kamalii, a hiki i, kpna wa i nui ai? H— 1 0 kakoolohe i ka leo 3" - kwia m'au MumkMa-Aiii, a me kona mau kahu alii, a me ka ieo ao o kona mau kahuna. NMia hou ua hana kaulana ana ia wa H — O kona hopu ana i ke -kanākamiuke, ia lmakaloa, a hapai a lawe i' mohai tia ke akua iia Kaili, a kau i ka -lele. A o koni hanau raua hoi o Kiwalao, hopu oia i ka puaa, a me ka ahui maia, a kau i ka lele. M — Owai o laua ka i kau i ka noho Moi mahope o k& make ana o Kalaniopuu? H — O Kiwalao. N — A -heaha ko Kamehameha aupuni ia maU i&? H — O ka maiama pono ana i na akua ia Kaiii me Kaiaipahoa, a me ka hoolohe loa i kn leo o kona mau makaa, na kahuna, Nolaila.f hoihoi ia oia ma kuauina e noho ai, ma H&I&wa Kokoiki, kahi e ku la kona kii i keia ia; malaila oia i ao ai i na hana o kela »n.o keia aiao: ... .. N — Pehea kona ano, - a nie ke kulana o kona kino ia mau la? 1 H— Ua nui, & puipui ui, alawalawakua o ka ikaika koa, kona kulana ia mau la. A ua akamai nui kiekie ma kana mau liana i lolii hoomakaulii ai. O ka oo ihe, a kuia, Pōi'Oiu, o ke akamai i ka alo ihe, a pohaku, o ka hakoko kulakulai, a hapai i na mea kaumaha, o ka uhai pu i kek&hi mau mea oolea me kona mau lima nunui kano kauila. Ua olelo ta no hoi e ka poe i ikemaka, a noho pu ia mau la. Ua Iiiki wale no iaia ke ahai pu 1 ka-hapuu nui, i kalai kiokio ia e _ na kanaka, me kona mau lima wale no o;a e ahaki ai, a oia no~ ke kumu ī ikaika ai oia i ka uh&i pu i ke kanaka. A ua kui aku la kona kaulana i ka ikaika, akamai, a koa hoi imua o ke aloalii aimoku o Kiwalao, a me kona mau pukaua, na koa a me na kahiina. N — Pehea ke aloalil Aimoku ia mau la, no keia mai Io.no no Kamehameha? H— Ua komo mai la ke anu maeele o ka loala» i na 5juii a pau, a me na. pukaua o Kiw&lao no keia lono. A o kekalii mau alii, a pukaua a koa uuku e noho popopulu wale aku ana no, maialo o ke Alii Aimoku, ia mau la, oia no o Keeaumoku, Keaweaheulu, Namahoe, Kufc&api«, a nui akn, aia no ko lakou mau puUwai aloha nui mahope o Kamehameha, ka- : hi-i-lolii..hoopne-jxialie .ai ... .... Oiai, ua ike lakou ma ka uli, a me na kahoaka © keia noho kilokilo ana. - O ke keikī ia e oU ai na iwi. a e puni at na maku. a kakou e ike nei. Nolaila. aohe haaa a Kauhikoa ma, o ke kali wale aku no, o.ke kau o na waa i ke aki* Pehea ka manao o na 'Lii, a me na kahuna imua o ke 'Lii Aimoku? - '• - - p H. — Ui koi malu aku lakou ia Kiwalao e k,ii e pepehi maiu ia Kamehameha. A penei na olelo mali- powa a ' ua poe"aIii kipi nei» me na kahuna. E ke alii, e Kalani; nou luna, nou olalo, nou ka nui, nou ka iki, penei oo noonoo, o ka wa kupono keia-e kii e ako i ka mu-o, o-u ka maka o ka wauke, 0 i opiopio, a me ke koo m;ika o ke ka ipu, « I kolo ole aku. N— Ua liooko ia anei ko lakou mau ohu- | mu pawa pepehi malu i<, Kamehameha la m&u Ia? H — Ua neo, a hoka lakou i' ke keiki rhaItnm ahun, » hopu i ke kanaka inake a kau 1 ka l«le, me ko i a ia.manao. oie ae i lea iaa- *& moino o ke kamaka. A «a komo-nui ne hoi ke aloha minamina i kona iqau makue atii kahu a pau, Keeaumoku, Kamnnawa Keaweaheuiu, Kuhaupio. No' keia mau ohumu poi po, a. ke aloaiii uo Kamehameha. N — A pahea ka manao o kona rnau mu kaa nona la wtf

! "" — - ■ .. : 11— On, hooholo' nialU; lakou ma ko lakou - j Ah&kukainalu, e kii ftM&lu kekahl o lakou ln Kamehameha, • hoihoi mai a noho pu i ko i alo, a 'nanm a,k« kakou, ina he ino * niai .ka_ kola aoao, iie ino nku no hoi ma nei 1 i.oi.o, iii no i m limā ana, he m&u keikika- - ne wiie no ka hoi„ i | ftkPeI» Iho la n.a. olelo pihapaha a na. makiia 1 kaae o Kamenameha i oielo al. me ka ho-po oie. - , ' I „A ai,. kii ia o ^Kamehameha e ko | Kuhaapio, niai Kona mai, a loaa i Kohaii, ? ra| iMeiliAihi e feC"ia kona Mi keleiwe i ieeia Im. He po he ao aoho k© ip -o kooa wn makua kaialli, Aama kunle* „ naoena i oliloiama feii moolelo'^mlohiā^ o ( 'keki^kili, tftti iiiataji iho. | N— pehea ka maiiao o ke aloalii ne leo lakou lohe ana ai hiki mmi o Kitai.hr ■ eia m|;Kalai mi?1 - ■':*,'-'/s# ■fi-&$l&uoIi kahi poe'mē ke kuhihewa'HOl, tn.© ko lakoii rtaanao paha e ko nii lyo la.fcBti mau lii poi-po ia Kamehumeln, Eia ka e hoka ina. . N*— Heaha na h&na hooheuFlioi®ihala k.a- " ma a nt koa o Kiwalao i ko Kamehameha mau kanaka? H — O ka pepehi ia an& o kekahi mau kamaka o Kamehameha. e ohi ia make ana i ka ka hola Auhuhuma kaheka, a make loa. N — Pehea ka manao o na alii, a me na fwahi kauna koa uuk-u o Kamehameha ia wa i make ai kona kanaka? H — Pii ke kai, okala ku ka hau, nau na ku-i, hae ka inaina, uila a ke ahi i ni maka, pehii na aakoko, oni na io huki, lalau na lima i ka ihe, me ka pololu, a o ke kaua iho la no ia. la wa no o ka hoomaka iho la no la o ko i r Kamehameha mau kanaka e,kaa i ka niu, i.no ka inea, he kapu loa na.?ke Alii Aimoku wale no ka niu ia wa, o ke alii e kua, a lu wale i ka niu, he make kona, a he ]ilo no kona aina, a he puhi ia ka hale I ke ahi, Pela iho la ke Kanawai i kapu ai o ka Niu ia wa. N — -Hea ha ka hopeiu weliweli o na aoao ehia ia mau 'a? H — O 1« hoolale o na ai a kii ut ja ina u la, welie i ko piko la e ka hoahaaau; wahi n ka olelo. Oia ke kaua ia .Mokuoim nei, i ianainla/ai o Kameha!tieh.a» a puni ka uina, aole nae i puni loa Ua olelo-ia ma keia kaua ana, o Kamehameha me Kiwalao, uuku wale no kona m au wahi koa, 7 iau wale no, a oī iki palia, ua iike ia me 2.800. A ma ka aooo 0 Kiwalao ka nui o na Alii, me na koa, a me. na kanaka. CIa oUlo ia, one-.-i kai o Malama, i ka nui hewa i ka wai nei inea he kanaka.- He 30 mano kanaka a oi aku, ua like ia me 120,000, aohe no h-e kanaka mai a koeaku. N — Pehea keia 'nui mano koa, a alii o Klwalao i ko laua ia ī hooili kaua ai me Kamohameha? H" — Puali hoi paha ka hau nui i ka hau iki, a ahualala kukui i Mokuohai, ka hele a ka w&ikahe Ikiika, pela i ko ai ka. oieio kauiana tnua. 'Ala, ala, ua hewa ka honui 1 ka je:e mua -aaa. He hope ka ke kelki hoolohe, malama akua. ka Kamehameha ke koa. _ . Nolaiia, ua4ke.no kikoia mai kinohi mui, aohe kipi, a ohumu e pakele. - ĒMUe-m-e -K-i-walao 1 uhae -ai 1 -k-a-opu iKaleiomanu niho mano, e Keeaumoku, ma keia kaua ī hai ia maluna ae nei. -NolaiUi, ua ike ae la kakou e ka, poe heluhelu ua lanakila ae !a o- Kamehameha. M AHELE 2. Ma keia mahele I kau pono ae ai o Kamehameha, i ka Noho Moi no Hawaii nei, A. D 1782. A e ike no kekou i kekahi mau hana nui kaulana e ku nei kaunu a hiki I keia ]a, ana i haua ai me ua aiii, a me na kanaka he nui. N — Heaha na hana'nai kauiana a Kamehameha 1? H — O kona K&-u ana i Kanawai-no kona Aupuni he Mamalahoa, e hele ka elemakule, ka luahine, ke keiki a moe i ke ala, aohe alii} kilo, a kanaka nana e pepehi, o ka mea : nana e .pepehi a ppwa, Iie make -kona uku hoopai. O kona leokulu ana i ka helau ia Puukohola3 e ku nei kana. unu, ma Ka^aihae; a ma ka paa ana o keia heiau, i pepehi ia ai o Keoua no kona kipi, a ma ja la no i kukala pīha ia ai ke Knnawai; he mau Kanawai no kekah i i kukaia ia mai ia ia, he Waiahukini, he Holoma'ho a pela oku. A. pae mai ki k& leo hope, he Mmnalahoa ke Kanawai, ia wa i ola &i kahi poe alii, e neno a m&kau ana no ka make, iluna no o na waa k?Jii poe„ a ua liolo malu kekah: ulii o Kuukaiiela, a kouio i ks. ] i o I o o K o a h u - monu :i peo. A m:i keia lohe ann he Mamalahoa ke Kanawai, ia wa i pae ai na wau iuxa, & uki an ' n , n oili ne la ua knnaka pee . oei, ooio aiio, aoiie inuke i koe ua ola pr ia. Ke kaiai ana i na wna nui Kapeieleu. Ka huawi nnu i ka aina . no na Hii, a ( 1110 kona-'mau pukaua, nele hoi nu koa ona - i ka liaawīna. ■ • ^ Ka Nu - i ana i ke A u pu n i , •* ma i H & wa i i t a Kauai| a mpft!kahi ku waihona, i liookuhi Moi, nolaiin, ka moa K& Na-i Aupuni, 7 '' rne kaua ana'. Ka maia o Kuahewa, mauka o Kailu i, ī " : Kona, Hawaii. Ka hana ana ia Kihui ) i Lokom, & «le Kalepolepo, Knnahnp lianeoa im Maui i ■ mtm Loko. ..

- 1 . JL : LiLL" L.J MK-ILIW { i Ke kiji anii i na pohaku a puka, i %vah:. , hekau ai. na waa, a moku paha> ©. i mia l.<j i, wai no hoi, aia ma Kilae, i ' Kau -A i waiho la, keia maii pohaku pulea \w. ; ui kapa ia ia hana a Karn.ehaiuehft, o I , Kuiwal. - . - ' . J ! No kahi" wa aku- :