Ka Nupepa Elele Poakolu, Volume IV, Number 50, 12 December 1883 — HIKUIKANAHELE! HEMOOLELO KAAO KAAC HAWAII. [ARTICLE]

HIKUIKANAHELE! HEMOOLELO KAAO KAAC HAWAII.

' o ' i - " ' HĒL 0 6. IA MANAWA e ku pu ana laua me ua eled.iaku.le ia,-imai la kela; ea, inahea kou hiki, ana mai ianei mai kela ao luhi mai. a me ka eha no hoi 1 I aku la o liiku iaia, ano inai la no hoi. : Ae, wahi a ka elema- ; kule: a'maanei iho la no oe la e noho ai ? A :

ae aku ]a no o Hiku, Olelo 3w» mai la ka elemakule, e neenee aku kauaa kokoke i ka halnu e kilii mai ia na 'lii. I aku hro Hiku iaia, aole kaua e kipaku ia mai »-• na kanaka 0 MHu ? Paue mai la kela, aole, no ka mea, . he po nui kela no Kaweiu, ka wahine maikai ■ A JL \ alo makou alii a Milu - Alaila. hele aku la laua a kokoke i ka hale kilu,,' ua piha i na akua he nui me na wahlne , ui. la laua i hiki aku. ai ike aku la oia i ka uhane o kona kaikuahine opio ua hele.a wahine maikai a aole i kana mai o ua mea he nani. Ia M.iJu ma kekahi aoao o ka papa kilu e ku ana iluna me ka ipu i kona lima. hoomaka aku la oia o.nou aku, aohe nae i pa ka pahu, aka, ua hal i hu ae la ma kahi e; e iliki mai nna hoi o ilawelu i kana ipu, oin niniu no a poha i ka pahu, a eo ae ia. Alaila. uwa ae la ka alia a pau. a iiio i ka haunaele, naha āe-la ia ianei, d mahope, hoomaka'hou iho la ke kilu ana; a ku hou mai la o Kawelu imua o ire anaina me kona nani nui. A o ka hoomaka koke iho la no ia o ke kilu ana; alaīla. oli mai la o Kawelu 1 ke mele ana i alualu ai ia Hiku, aa 3u ua i pii aī a malalo o ke kumu leh.ua; penei oia i oh mai ai-ma kona aoao e ku ana : Pii ana Hiku. s ke kualono, Ka lala e kau kolo ana, Oa keekeehi ia e ka ua, Ua helelei ka pua ilalo, Homai ana hoi kekahi pua, - 1 lei no'!«, V E Hiku e, boi mai? ' ... Kia hoi au o Kawelu " Ko -ipo 'k-uahine. - - A pau ae la ki i" o "i ° i keia mele, nou mai ia oia.i kant kiiu i pa no i ka pahu; ua ,'hoolio'ka pinepine īa o Miiu a me kana moo- ■ puna e ko Kawelu akamai. 'Eia nae hoi; ia Kawelu i oli mai ai maloko a kuu kona leo, oti aku la o Hiku mawaho. A lohe pono o- Kawelu i keia oli ana a Iliku, lilo iho la ia mea he mea pono ole i kona manao; a olelo ae-la oia imua. <> ke anaina. ka, kupanaha, elua wale no maua mo ko'u kaikunane i hana ai i keia mele. A o kona huli hele -mal.-la iio iaiwaena .o .kanaka, A ma ia hope iho, noonoo iho la o Hiku i' kahi e loaa ai o Kawelu iaia, oiai he mea hiki ole iā. . . . Aka. ia Hiku e noonoo nui ana i keia mea iloko o kona naau, hookokoke aku la ia ma"

kahi a na akua e piha aua , oia. kahi kokoke loa I ko Kawelu wahi e ku ana, rne ke kilu e paa ana 1 kona lima; a kau hou ae la o Kawelu i keia mele : Koe a kakae.. Puehu ka ia, - Koiīi-o i Ka ua aka-ki, Pii ana Kawelu J Hanakaumalu, - . Kui ana i ka pua o ke koolau, Aheahe koolau wahine, E Hiku e, hoi mai, Eia hoi au o Kawelu K-o ipo kuahme. A pau keia kau i ke oli ia eia, eniu ae la 0 Kawelu.i ke kilu i ka welau o kona linaa, ®ia kilwnae he kilu neenee, n paa ae la-oia ma ke au o ke kilu a oniu ia ae Ja, oia lele no o k-e kilu a pa no i Ua pahu, a hoiu aku h ka p&hii. Ia manawa nae, be nana aku la o Hik« i ka uhane o kona kaikuahine. - -'A pau ke kii« i.oa a Kawelu, oli aku ia o ;Hiku mawaho i ke meie a...kona kaiku&hine 1 oli mai ai. Ia manawa nae' pio-o iho la o Kaweliis a hele imi aku la i ka mea e oli mai ana. A no ko ianei pilau loa a me ka pakui launa ole, o ka' hooke-ke mai la no ia 0 na akua «lelo ino a pau. E, -e ke aliiwahine, mai hele aku oe me kela wahi akua ."pilau -o oki loa mai auanei oe I kona ino. Ao'hi mea.«. hikf ke hoomanāwanui iaia, no/lailāi « ho®kuke !oa ka pono t -hel« ia ma yk«hi e. / la wa no ke hoolohe la no ko ianei mau pēpeiao i :ks lal^h -mau olelo ino a pau 3a ianei; a meha iho la ka hauwawawa ana o na ikua. a pau, aiaiia, holo aku la beii,a hiki 1 kahi o ke kowali e lewalewa ann, ola no ■'hoi ke kanla ana i iho mai .ai, -hana ih.o 3a kēia a pat o lalo i ba kau ; pāepae, a noho Iho la' 'ke-iā ilana., e lele ana i o a ianei. A ifca,.na akpa a pau i ko ia-nei leie hele '& opu iiUna o ke k-o-wali, piha mai la a paapu i'na kine me na waiiine»

īa mana wa Iiiki aku la ka lohe imiia o MiPu me hawelu. lealea iho ia o Kawek; : ; ka leie kewali, a nonoi aku la ia Milu e eolo . i ka lele kowali. a ae mai la fcela, a o ka ! ! hele like mai la no ia o na 'lii a pau me ! Milu, a.o Kaweiu ke aliiwahine ka mea nana : ka huakai. A hiki o Kawelu me Miiu raa I kahi a Hiku e lele kowali ana, a me ka poe a pau i uknli mai ia Ia.ua, ke lele 3a no. nae keia I O keia hana nna pela a Hiku, he hana-i | oi loa afcu ka maalea i mea e loaa io ai ka ; uhane o kona L'aikuahine o Kawelu. ■ A. ike I mai la ua Hiku nei I ka uhane o kona ka i - ; kuahine, i aku ta oia i na wahi akua e iia ! j ana, E, e laua nei, e ka 'olua a ikaika ia'u i j ike mai ai ke a lii o kakou i. nei mea lealea, i laia »o e Iele nei ilunn o ke kowali. hana ae

; la oia i keia' wahi mele oliol i, penei : Kainalii kowali ole, t * ' j Kowali no ko makou, i Haule iho iialo. I A hina pe ! A hina pe ! la manawa no hooho like mai la na aleua a pau, lea no kahi akua piiau e lele mai lr. i ke kowali, me ke niele no i ]?a waha; ia wa leaha ioa iho la o Ka welu i ka lele !rcl'wah, a pane aku la oia īa Hiku Ē o kaua hoi ke ieie i ke kowali. I mai la kekalii poe akui). ka, mal hele aku oe e iele me ia, no ka mea, he wahi akua pilau 'I aku la o i Kawelu, aohe pilau. Olelo mai la o H iku iaia, e paie iho no hoi paha a kau iho oe maluna. n'u. A kau iho la o Kaweiu maluna o kona kaikunane, a ahai ae la ka pupuhi. Oiai, ī ka wa o Hiku e noho ana iluna o' ke kowaii, a pīi ae la o Kawelu a noho iho la maluna o ko Hiku mau uha; a ike iho la keia ua noho pono o Kawelu iluna ona, hukihuki iho la o 1:1 iku i ke kaula, a huki ae la ko luna poe me ka hikiwawe; a hao ae la no hoi ka mana o ke keikī kupua. Hookanī ae la na akua a p-iu -o lalo me ka leo nui, a liio ka wahine a ke alii i-kela wahkakua pilau ! Kauwa make ioa oe ia'u e na wahi akua pilau, wahi a Milu; a. hao ae la kooa mana. Aohe nae he lihi launa mai mahope o ia nei, no ka mea, ua awiwi launa ole ba pee o luna i ka huki ana. la laua nvaenafconu 0 ka honua, onioni ae la ko Kawelu uhane. I e uhu-a-a ana e lele hou ilalo i o Milii !a. | Aka ,-ia wa no lala u iljo ,1'a na lima o. Hiku j 1 ka uhane o kona kaikuahine, a waiho 'iho la iloko o kekahi puniu ana i hoomakaukun mua ai, a ooisni wale ae la no ka. uhane o ; Kawelu iloko o ka puniu. 5 A uwe wiwi ae ia e like me ke ano o ka iole i ka wa e poi ia ana e ka popoki. Peia no laua i pii aku ai iwaena o ka opu o honua, a hiki wale i ka puka ana iluna nei | o nei honua, a halawai pu hoi me ka auwaa | e lana malie ana i ka ili o ke kai, a e- k-ali ' ana ia Hiku. He oiaio ua halawai pu ko luna nei poe me ke aiwaiwa o keia Paeaina. A hiki o Hiku ma kahi i_ waiho-.akk.e-ki.no kupapau o Kawelu, la manawa, ua'hookuke i koke ia na mea a pau e kumakena ana. A ' paii na mea a pau iwaho inailoko aku o ka ■ hule kupapau, kahi e waiho malie ana be 1 kino o kona kuahine. Aohe mea kuleana i *

pili la Hawelu i»a ka hanau ana, o Hiku hookahi- wa-le no, Aole no e ae ia kana mau kauwa a pau e noho ma ka hale kupapau; aole hoi kona makuakane hanai; ua kuehu lea ia na mea a pau o ke aloalii, a me na mea eaea pau, mamua o kona hoomakaukau ana e hana ia Kawelu kona kaikuanine me kona mana. . I ka pau ana o na kanaka a pau iwaho, pani ia mai la ka puka e Hiku a paa; a panipani mai la keia i na wahi ano hakahaka uwiuwiki mai; a kau iho k ke ano meha maluna o ka mea e waiho ana i ka malu o ka make, a me ka mea nona keia:moolelo. A liuliu, ubi mai ia ke ano ahiahi 'liula, a pahola mal la ka po- maluna o ka aina. A i ke aamoe, ke mai- ia ke ano laīlai o ; na eheu o ka pouli, a. pahola nani ae la oa ' makani kehau -o fca po lai aum.oei a meha ka" leo o lca kanaku. a ua meha no hoi ka leo o na manu. Alaila, kuupau' iho la o Hiku i ' kona mana kupua ma kana pule a pau, a ' biei aku ]a oia i ke kino kupapnu o kona kaikuahine, a iie oia mau no ka maikai o ke kino, aohe oia i ino e like me ke ano o ka J poe make, a o ka hoomaka iho la no la o ( Hiku I ka hana ana . j Oi pono aku la oia a ma ka aoao o kena kaikuahine e noho ai, a hoomaka iho la oia I ka pule-umi ana, penei : E"~Kti, e Ku e,— E Ilino, e Hina e, — Hina ulu ka mole o ka honua, Hihipea Kona i ka. iau laau, Ulu ka laau pua ka pua, ' Hua a pala a ai — e, Ē ai e, fi ai se Kaneulumoe, Kanaiahuea e ala, CJa ala hoi-— e hoi raai. A pau keia pule ana a Hiku ma ka paia, nee aku la oia a :aa na wawne o ke kino 1 rpake o kona kaikuahine, a wehe enaiie ae '

| !n oja l kp poi o ka puniu, a kapalili aa la ka I uhane o koma^, 'ieaikuahine, a hopu iho Ja oin 1 1.,'- kona mau Iima me k'e akaliele, a paa iho 1" !oko o ki poho- o kona lima akau. A hoomaka hou ihola oia e hana i keia pule, penei : Ku hihi ka mole o ka, honua*- ■ ; Hihia i uka, hihia i kal, ; Hihia i ka pea Kapu, ' ■ I Kiikulu o Kahiki, A hiki e — Hiki, ' Ē hiki mai oe e Hooulu, j • Ē Hoomeha, ua meha, . ! - ] ; .Ua uielia ka jani, j Aohe ua, aolie ao ua po, He po e — Poele na moku, Po ka aina kaum.aha— -e, ' ■ lla kaumaha i ka noe, He noe anuanu — e, lie anu au ko ipo kunane.

fi kualiioe e, e Kawelu — e, Ē aia , ala mai hoi. - A pau keia pule ana a Hi ku} o ka wa ne m on i onou aku ai ma ka wawae hema i ka uhane o kona kaikuahine. i L mana wa no nae e onou ana i ka uhane o Kaweln ma ka wawae hema, ua komo aku la ry ka uha-ne a hiki i ke kuli, puoho hou A ' e puka i waho, me ka makemake nui e i.ele uo i ke kino m a ke , a e hele no i kah: nna : noho mua ai ilaio i o Milu la. ka me-i, ua makau nui i ke kino i kn. ! waiho m.-ii me he "n -• kuhohola. A me he lav !>e! i no ke ano o ka poe :aii ē inake nei e līke me l;o Kawelu ano, ka mai i ke kiuo i ka waiho. puoho ino m- ī ku uhane e holo i kalii nna i makemake nui ai. Aka, uhu mai la kauhane o kona kaikuahine e puka a holo i pakele, aohe nae he lilki ua paa aku na \rawae i ke pani la me na iima. A komo hou aku la ka uhane a liiki i ka piko, a pela aku a hiki i ka umauno^a kani a oo moa ne la; a mohaU ae la na maka. Aka, aole nae e hiki ke pane mai,' no ka mea, he ola mai ka make mai. A eluaanahulu ka hana ana a Hiku ia Kawelu, a ola ae la, a hoi no e like nre kona ano mua. Ia Hina no I lohe ai a i ike ai hoi ma kona inana, ua haupu mai ia kona naau no ke aloha i kana kaikamahine ia Kawelu, no ka pea, ua piha loa o loko o kona puuwai I ■ ke "alohli keiki; a pe|a no o Ku, ua pii mai kona aloha me ka maeele. 4ka?. e nana pu mai kukou a pau I na eueu o ke kuāhiwi a me.ke kualono. - ka po i kokoke aku ai'i ka manawa kīlu o Kawelu, ua miki aleu la ke owau no ka hein.»hem;a, a ua hao aku la ka mana o Hina ia Kaweiu? a noho ana i uka o ke kuahiwi kualono; hookahi no po o ko Kawelu noho s.na me kona mau makua. 1 ke ao ana ae, e hano mnoli ana ka leo o kn r:iunu hoala kakah'aka o ua nahele la, Ao maoli uku la no o Hina ma na mea e pono ar ka noho ana i kana kaikamahine, e iike me ke ano m a u ' o ka poe makuahine e ao ana i ka iakou mau kaikamahine. Pela ne eia i ālakai aku ai i kana kaikamahine ma na mea e pono ai keia noho ana o ke ao malamalama. A pau ka Hina ao ana i kani kaīkamahinu ma na mea mana o na ano a pau, hoomakaukau iho la o Kawelu i ka hoi ana i kai maloko o ka noe, a mao ae ia, alaila, nee mai ua koko a ma ia «a koko oia i hoi ■

ai a b A. : : i kona wahi mau. O ka onohi ua ! koko? b.e hoailona ia o ko na 'lii nui ano mai i ka po mai | I ba wa i ola ai o Kawelu, aole ia mea i hoike koke ia imua o ke aloalii, no ka mea , ua k\.pu loa ī ka mana nui o Hiku, a hala he anahulu hou aku, akahi no a hoike ia _ keia mea hou i na 'lii a me na makaainana, a me ko ke aloalii no hoi a pau. Hele mai la na 'lii a uwe kumakena pu j me Kawelu i kona \va 1 ola hou ai; aka, o ; na makaainana, i kahi e loa e uwe mai ai, rio ka niea, he kapu nui no o Kawelu, a he mamo alii a he mamo .akua mai ka po mai Nola:t? kaukaweli a me ka ihiihi launa oie o ua mea o ke kapu o na 'lil nui i ka wa kahi'ko poiah wale o keia Paeaina. Nolaila. e na hoa heluhelu nupepa a rne na hoa hooipo o keia moolelo, rna keia wahi kakeu e hoomaha ai a e hoopau i fca olelo ana no iliku a me Kawelu kona kaihuahine, a e huli ae kakou e olelo maiaio nei no ko laua makuahine, a me Ku ko laua makuakane. A ike ia ae Ja hoi ko Kawelu ola maikai ana mai ka make mai a kakou i'hookahua ai. Alaila, pii mai la kona ui a me kona nani luaole, s hohola maikai ae la kona nani maluna o na kaikam&hine tjl a pau o ia au; aohe kekahi ui apiopio I hahāi' mai mahope 0 %ena nani. A ua kapa ia kona inoa o Keanoanolani; no ka oi o kona m, \ Oiai. ia manawa no, niakaukau iho la. o j Kaweiu e hele i ka heenaiu makai o Palau- ; eka, oia a me na 'lii a pau malalo iho ona. 1 keia heie una, ua iliiiia ka lehulehu a pau, a ua heie mai ke kapu mamua, oia hoi ka

ohia i kalai maikai ia? a hana makuu ia o luna iho. Ua wahi ia i ke kao loa, a me na mea ala i haohinuhinu maikai sa e ka poe kahiko, ; me ke akamai nui. A ua alelo ia, he aina ! ' ' akamai o Hawa ii nei i ka wa "kahiko • i ka hooulu i na mea ala o na ano a pa u. A hiki'ke alii rna ka. uluni-u o Paiaueka, oia a me kona nwl 'nhane alii, aliaaīna iho la ke al'ii, a. pau k < ..iie.ama ana, hoomaka ka a u ana i ka heeualu; kapu ke kai aolie waa holo; aohe kanaka maalo i ua la nei o kona heenaiu ana. Ua holo ka wela e like me ke ahi e- puapuai mai ana ma.ka maka o na mea a pau e kokok® aku ana imua o kona alo. ' 4 {No kahi wa aku, )