Ka Nupepa Elele Poakolu, Volume V, Number 10, 5 March 1884 — Ke Ano o ke Kanawai Mamalahoa O [ARTICLE]

Ke Ano o ke Kanawai Mamalahoa O

KAMEHAMEHAI KA »1-1 AUPHNI KAULA»A »A»A I HOOHUI I KEIA SIAU MOKUPU»I I. HO0KAHI.

KA MEA' I OLE'LO lA HE HĪENA A BE ■ NAPOLLONA NO KA MOANA PAKĪPIKA; 1 WoM ak-aĀek ia e ka Sak a Moohie Mmū&na o ke Aupuni Mawaii; a nana hol I hooīilo i ka noonoo. maikai o ka iehuIehu i mea hia-a; oiu hoi ko kakou. Uuuhi ālooielo Kaulana, nona • ka inoa o Moses ' Manu. • . jg A Kameiiamelia e kulou ana īīaīo o ka E Papa Konane a m.e na puu No-a, pane iho ia m kinaM mna ī lawe mni i i:a poa no īmua o te Alīī, eiike me. ka mea a Im e!trop,lf«le o fe?,i © 'Papai1! iioo«.nfi mai ni e k lak'ou iinua o [iiiiuehameiia, c:a iioī aem huaoielo mau ke paoo iimia o aa. aiīi, E Kalani — e; a ne iiuaoMo liaum oie "keia ' 'ke 'olelo Imaa o na aiii. i I ka īohe vm o ke alii Kamehnmei n « keia huaoieīo a e-a ae la kona nm iiiaka , . ifsat me ke auo hnhi: oie, a iaia i huli pov> B® ae ui. a nuna peiie ae k i ua poe kan i-ka-nei, a hai ae Ja o;a i ku b uaoielo Aloha, & penei kana hunoielo snua .oi, __ nana po.no oia i na iieieheiena o na poe nei a liuiia iki paaaa ae ia oīe ; Koa no hoi oukou, Manao ole ae noiroi- ouko^u— e owau o ke alii. s_Ftiie iho la o Kainiki, 'Koa makou, Holili no hoi oii maka, Kohu Hoku, pa ole no hoi oe i ka pohaku. Pane liou no o Kaniehameiia i kana Imaoleio hookahi, a pela no hoi o Ilainiki, paīaa a pakoiu keia raati kukai oialo ana a ke mlii me keīapoe iiLiia oia i pepehi. Aia hoi o Kaahumanu ke ht::i -ou-pu mai !a kona alo ija lo iiok.o 01 ka hale, a ke pane • m&i k i liana kuaolelo weliweli; Kamahio ©a e ke -aiii, kāifioa;3ie ida-i ae ko ke kamka iiuna o ka Lele, eia ka, he kamaiiiu n'uhēmhomo, a- kē~i.ofae sei o K«n:?inrn,e:]a i «M' keia rr.au olelo mai kana .Ahiwaiime mai. Aia ma kelu mau kuk. ' oiele a lie alij rae Kainih. ua olelo-hou. aku o Kamehamelia im. Kainilei, a j.ie kona ir.au iioa. M kahua a nai ka -leō i lohe ia aiai e na alii a me ua, Uauaka, a ,io ka manawa a'.ua a ke aiiī i oleiomī i ua poe pio nei nolaila, \m oielo f ku o Kainiki ia Kamohameha. Pehea makou o Mhen ai? I mai ke a4ii; ' ' Eenei oukou e ka^ea aī, LTa oia makou ; e, He MAMALAHOE KANAWAI, a nolaila., ua hoomaLa koke no o Kainiki e kaKea me ka leo nuh_ me — ka^-hopohop'o -ole-au-k& make. o A i ia nana^ pono 'ana o ke alii i,-ua po§,kanaka, neit ua. - ike oia1; hookahi wale lio mea e k&hēa nei o Kainiki. Nolaila, olelo ae la ke alii; Pehea olua e ku wale' nei?Kainoa no hoi iie kahea hke ko oukou i ke Ola, A no keīa olelo hou ana_aku a ke aJiIj akahi no o Kaluai a me Kauulu a ho- i ohoAike me ka leo nni; elike me ka. make- ; make o ke aiii. Ua oia makou — e. He I4AMALAH0E KANAWAI. l.ka Johe pono ana mai o ke Aliiwahine kaahum&nu 1 keia kahea a ua....poe kanaka nei a mt na allī e noho ana. . He mea e ka ' huhu o ke aiiiwahine a . oie p.a alii; ine ko l&kou manao ole.e oia a-na keia poe kanaka a he mea kahaha nui.keia 110 ka manao o na alii, a 0 Kaāhumanu i kela manawa, iiai ae la oia 1 kana olelo. I ke kamaiiio mai nei no k& o ua alii nei — a; 0 ke ola no ka ia o keia poe.k«oaka. ' ' Minamina wale ke kanaka 0 luna 0 ka Iiele.. -O keia olelo a, "Kameham.eha imua 0 na pio}'a oia lakou mai leko inai o ka tnake, .ualil&ia i mea e nune as na alii a me na kaiiaka, Aia mahope iho 0 ke kohea 0 ua poe kanaka nei, ua kena ae la ke alii i ke kanaka nana i Jawe'"mai5 e welie i na kaula Lino i hoopaaia i^a na lima o ka poe pio, a m ū& wehe koke 111 me ke kaulua oLe, a 110 keia manawa i hoopuka aku *āi o Kamehameha i kana hunolela imua o na pio, oia hoi keiit I keia la e hiki ai ia oukou ke hoopoina 010 i kuu manao Aloha — a hiki i ko oukou . mau ia hope. a he mea e ōla |d ko'u inoa a me oukou i na hanauna ma keia mua, oiai, ua lawe ia mai nei oukou e • kau ia iluna o k& Lele i ke\ji la, me ko oukou manaō oie e - olm &na oukou, & oia ka'u uku nui ia oukou aole o oukou wahi haawina aina mai a'u aku nei, aka, o kahi au eKainiki I hahau ai ia'"u i ka hoe 1 pela 110 boi rae olua e Kalu11 m&, makai 0 Papai, malaila no oukou e • noho ai a make; aele hh alli nui a mau a!ii e ae nana e papehi ia oukou. A no oukou ke ola i keia ia. ola pn me ka oukou mau wahine. n& keiki a « ko oukou mau ma« . ■ " kB*tirīi'«5"k<J oukou ohana. & pāu do&, haiw aoie e m&n&o aku i ke Konohiki - m& ko'u ; «MO to' fet «lii: « ...eaa V > .. r.,: " '.. ;

Hela oukou e noiio ai me lea maiarrn a hoolohe i leuu olelo, a ke uobo nei au a hoi a kukaia i ke Kanawai ma Kawaihae, a eia - kmi. oleloliōpa loa ia onkōup Aia na Hale Papaa ke ku mai !a, ua piha 1 faa waiwai, a o ka-mea ikaika no o ouko|i i ke amo-ana peio no e nri ai ka wa^wai e Loa,i ana laia, a e hele oiileou ma ua mnu lin le la; aia malaila ka ei a nie Krx i-o, aj a maoua alail.n, hoi ina.i„ aole he piiikia i koe, muhope iho o ka pau .ana-O' beia. mau -oielo a ke alii, ua lawe- ia nku la ua poe kanaka. nei maloko 0 ka hale o ka-Aipuupuu, makiila lakou kahi i ai ai & lawa ka makemake ina mea ai. a ,lce Al'ii, noua'ka puuwei 'walohia o ke aloha lua ole o ka. haawina kumnhao, uana i pa'liola. i .ka nani hiwahiwa o kona K&nawai. Maluna 0 ka Lahni Hawaii nei, a he Kia i'Hoomanao keia i heopaa ia Ilokoo ka puu" wai o keia Lahul, mai ka jd i eha ai 0 ua H.iap.ai®le la nana i pulumi i k-eia Paeaina 1 hookahi ano. I ka pau ā'oa 0 ka a.i aua a ua poe kana- ; ka nei, ua lawe4a aka Ia lakou iloko 0 ka hale papaa, e ©hi i ka lakoa maa waiwai e makemnke ai, ua hoike ia mal la na Lako kapa a rae kela ano wai'wai keia ano, elike 00 me ke ano 0 ko'm a III noho ana o ia Au Kal.iko. Ua ohi a. lawe 0 Kal-uai. a me | Kaiala ma ka waiwai iiiki pono ia laua ke } :»«•?. nka? 0 Kalnikir ua ohi a lawa kana 1 Jiiutno nvu.i. lawe euila oia a waiho ma kau j wnhī e 11 Liī hon mai no oīa ī ka lua 0 j b"ana auaīiie WxiLwM4 a pela mm o\a i haīia • rr.Rii n: a hikī i )'f. ehmia o kana maii aua- | mo waiwai 0 3ca hoohikihiki aoa, a -no keia . I iiiēa. tii k'iiialua ka. manao o ka mea nana e malama 0 i.a kalo papaa 0 ke aiii, noiaila, heie aku la oīa a hlki īniua 0 Kamehameha u hai akn i ke alii no keia mau hana a Kainiki. a i ba lohe ana 0 ke lii 1 keia snaa olelo mai koiaa kanaka p-onōi mai, aole I i kemo iloko' 0 ko ke alii puuwai ka manao lmhu no keia mau > ina » Kaīmki, hoouna bc u aku k oia- 1 kona kanaka e kii ia Kiiniki e heie mai, a nki ua kanaka la iuiua 0 Kainiki, hu ua,u nia laia i ka maRemake o ke alii. nolaila, ua Iiele ak.u ia 0 Kainlkl a ku ana imua 0 Kamahameha, lmli mai la ke alii .a nana po-no iaīa me na maka oluo-lu me na Miaoak-a, me ,ka ninau mai imia; Ahia -au mamaka e Kainiki?" Paoe aku keia,. -aha, 0 ka lima keia, olelo hou aku ke alii. hookahi wale no hoi ōe, L'mu pa Uoi au auamo waiw..i; I J$qu mai 0 kair j£i E, auhea oe e ke alii ? he ma'u - īwe ia mai nei e make iinua'ou | e a.aluiii, a. hookahi !a o""ka- make—a hookuki ia 0' ke ola, a;.o ko'u wahi la hookahi | :iiy lano-keia' o' ka waiwai, ke kanakm, r j 1 la - he ohi pgmy hoi paha i& imu&" ou e kuu Akua, aoie au e hewa la oe, he ohina'una ke Koa., a lie punahele hoi nau 'i.keia ias' a he haawi na ka ieo ou e kuu Akua aohe mea. paa': -. • . ( - A pau kela mau oioio. a Kainiki imua o i£e AIII. aiu hoī, ua waiho mal ia ke aiii i kana huaoieio hope loa, e hoi oukou a noho maiuna-o ka aina a'u i olelo ~oku nei ia oukon. a e iioololie .110 iioi oukou I ke Kanawai. Aloha oukou. ' ' " . O ka pau keia e.na olelo^-ke alii Kamēhameha me na kanaka 110 "lako;u na inoa i hoike la ma keia Moolelo; 'r .ka poe nana i haliau i ka. hoe, i ke Akua 0 kana'ka, A i ua poe kanaka nei i hpihi a hiki ma bo lakou wa hi makai o Papai, a ike rae ko | lakou ohana, me ka Maalahi . ' | A i ka lohe ana mai-o ka Elemakule, ua ! hoi-akU'o Kainiki ma me na auamo 0 ka i waiwai a ke alii i haawi aku ai. He mea e I ka hauoli 0 ka ohana no ko lakou pakele j ana mai ka make mailuna mai 0 ka Lele, a [ oia 'no ka hooko ia aoa 0 na olelo a ka Ele- | makule. " Kolaila, e ka mea heluhelu, ua maopopo ae la paha ia oe Uahi i loaa mai-ai ke Kanawpi Mamaialioe 0 ke alii Kamehameha i. a i mea hoi na ka hanauha h'ou- e-hooma» nao ai i ke Kanaw^l makuahine o keia Lahui, a i hoomana ia eka'Na-i Aupuni Kaulana, ka mea nona- Ua Leo i hohola ae ai maluna o keia Pae Aina me ka maluhia, A 0 lia ale ahiu 0 11 a Kai Ewalu e waiho mai nei.a me na Makalae a me namakani eha, Aole lakou e ike hou anā 1 . na waa kaua e Haulani ana ma ke Kai o Kaieiewaho, a ke Iiuli ae a nana aku i ko leakou mau M au- ; na, a me na Awawa, aole he kaua hou ana ma Nuuanu. aoie lie Paniwai ma Iao. Da kau ia e ka leo alii 0 Kimehamelia ka Lanakila, a-ua lilo o..-- Kaip'alaoa nia Hilo i hikimua no ke-.ola ina keia Kanawai; a ma ke Kal Hawanawana 0 Kawnihāe ke kukala ana." ■ A pau ko Ka-mehameha nolio ana ma Hilo, ua hoi oia^a noho na Kawaihae, me na aiii a pau, a me na kanaka ona, a hoala ia - Puukohoia; a i ka paa ana 0 ka hale o ke AkuC ua ike ia ke ano o keia Heiau, «a hu- ? * . li pono kona alo i Kahiki, a na Kahiki no ē komo la Hawaii nei. A ua ko ka olelo a„ ka Bteinakuie»-' - ' . ; . Ma keia .JI-eiau. no.-hoi 1 make ai o Keoua, a ianakila o Kamehameha 1. maluna 0 ! na alli a pau, a me na makaainana, a haavT walē mai 0 -Kauai, aia 1 kona ,mai ana ma Kailua, & napoo aku ia kona la, ua pua- ' na ae la oia i leana huaolelo hope loa ; ma ka ninau ana iho a nsyaLii, "l huaoleio na makon." . • Pane ae ia 'oia, E • oni walo, no oukou i kuu pono, &0I0 e pau. A lele loa ae la kona hanu ia wa. A māke iho la oia 1 ka po ~ g 3 -■y : _ 'f ■ m - 1 ^ l t • -■ s ■ • * l • > o Hoko^ a 0TfrtjeieiolJO^tt1ca-r*apa-«i~tho-nei mahina 0 kekahi,alii 1 m&ka &i i ka m&- ■ :kfhlli Eanpau M.,H 1847*48., ' "" j. "■ '

ke kane mare a K Eeeiikolani 1 m&keiho nei, ' - , 3 Ka hopena keii o ko kakou kuwill pu ana me k-a mea' na oa i kau'mua.] ke Kanawai no' kona Lahuikanaka, a loaa ai ia kakou ka nolio'na lanakila i keia ]a, Ma Jce:a pule ae u p īka a !■ ba ninaa kaulana a A." Liholiho Kamehameha IV., mai'Oko 0 ka Hale.Ahaolelo Alii 0 Beritaniaj kn ninau nana- i hoouimiua 1 ka Lolo keokeo o ka haole. " Aloha oukou. > Mos#'ManU.