Ka Nupepa Elele Poakolu, Volume V, Number 17, 23 April 1884 — Ka Huakai Au -moana, a me na Anoai o ke Alahao. [ARTICLE]

Ka Huakai Au -moana, a me na Anoai o ke Alahao.

Ma ka la 11 o Apenla, ua lialiu . ae la keia, 110 ka hoio anā no kē 'Capitaiaf he manāwa '€>le. no.noho ann i Faia, e kaii ana no \ ke* kāa ahi; liora 11:15, liaaleie ia Paia 110 Puunpne, oia ka w 1 3 1 a ka Ona Miliona; ua 'naaieie ia iaila hora 11:45 a. m.; i keia wa e'hiku kaa i-piha i na ohuo, hele ia la a ohu- ' ohu pono... ī'kē kaa ahi e kuu pam nei i kona holo, iioo'ho ia mai ana 4tMan oven ■b'oard -eia ka auanei' he Pake ua 'haulemai luna aku o ke kaa ahi. a e kakaa ana ē like me ka pahu barela; apho - i ku iho ke hk-aa ahi nona, oiai, ke nee mai la ka ua, aia .110' ka paiena o Kahului; hora 19:5 no Ka--.huluī. Ke .nee'nei ka_,,,ua me ka ikaika. a hawle piai .ana ka hae 0 lee Kilauea, i ia mai ana a.ole e holo' anu; ninau aku a ninau rhai,. '"pehea kakou ? Pehea -hoi. ' ' Pauaka maopopo ke Kilauea, . Okuu iho b i frc ono o_ J(nhr.!ui a liiki i-hora-5 p, ar., i a« ln', "Poho wale ka manaolana; no iuka Kilauea.1' Ke manao la n.o e hoi i ku homo; auwe I lsToo far off." 'A iho makawalu mai l-a ka hou mai nn maka ■ mai, ka ua mea pui la he hoka; aohe i li'a

iro,^hoea ana ke kaa o Josia h Haole. Ke 1 noke nei no ka ua 1 kana hana; ninau aku j la 1 iia hoa. Pehea kakou no Maalaea Bay ? Hookahi i naue mai me a'u, oia no kahi Simon Kani o ka JRain Ukiukiu, Kau iluna - 0 ke kaa no Wailuku ka heluna; 0 ka mil .0 na' hoa aia 110 mahope; kaalo na puu one kunihi 0 Kaihuwaa, 0 Wailuku nei. ;. Ua hke na alanui ia wa me na kahawai; he mea ole nae ia i na lio eleu o Opunui, ke j nee' nei imua; kaalo aua ua iiale ma o a j maanei, aolie maalo kanaka i ka ua"rnea*he ua. Hoea ana.makou i kauhale, pa ana kahea a Mrs. Haoie, iie olu ia la he waipahe, lioea ana ua keiki lalawai nei (J Haole) lulu :•■' iima pu, naue aku la ma ko laua home, hoo- •; pumehana ma ke kapuahi hao; aole i liuliu nonoho ana iluna o na pakaukau i liele a : * i luluu i na mea ai, a Iiki mai ana ko'u hoa 1 ka eha 0 ka opu, eia ka auanei ua ku'i ia īmai e Keoni F ulu: walā mai la na hola cofe eha-e-ha-la; aohe i liu iho hī ki mai ana kahi eueu Pimoe. Naue',aku la no kahi ' hooluolu, aole hoi wahi mea a moe iho, kaii uu meā I) e hia-a i 'ke bola kofe, K e hnna peno nei ka ua 110 Hiio; 3 ia niaī.ana, iiole.e hiki i Maaiaea 110 ka nui 0 ka wsi 0 ns kahawāi; ke milii ia keia uo • keis hih.i u'a wale. .Hora 2;30 a.m. Poaono, ■■ iiu-Hu raat ann hahi kalaiwa kaa, ala-ke aku ; j la keīa noho.aua mahope, na laio ka hana, "ekolu makou ohua; hala ka uwapo 0 Kalua, : ke owe nei ka-wai. - ---- K-e ael--:,i-.'ka .pili,-:.© ke 'ao, aia ka ma- : .nao no.-Maalaea' Bay, ii-una ilalo-.ku aha-i kej kahawai 0 Waikapu. Auwe ! weliweli ka . wai, ke -hele la a hoaleale i ke kaha^o Mapa; mo-ku :ilaila3 hora 4:30 akakuu ka wai, hap • ■M ho, ke au sei i ka waena o.ka wai; pili pu ka hanu, nape malie ka houpo, a pae maalahi aku la ma kela aoao, palekana; ua

: hull mai la nana o ka waiho kahela mai a kuu aina aloha, o ka oni mai a Puuoumi aie he ipo la ia na Kauhikoa, a kulu. makawalu iho la n-3 waimaka no kuu home aloha; hora 6:15 a.m, 110 Maalaea Bay, luana iki3 hoea mai aua ka iiui 0 na kaa, lu na ©liu.i a pau a hoomanaolē la au i'nei mau wahi lalani mele : ■'Kohu auna manu i ke ene, f - Ka hohelo i ke aiialia; Na hipa a ka inokuahi Kinau." , Ku mai ana ka mokuahi Kinau, ee aku la keia, he -mānawa ole pili ma ka āpo, prnana aku k keiā, ,ua hele 0 hina a liuikau i na ohua o kela. a me keia ano, Pii na waap&. nakeke ka heleuma, oni ae ana ka hope 0 Kinau no Lahaina ka heluna; hora 8 a o£ no Lahaina , he 4 mau waapa e laiia- ana i waho me na ohua; ke hakaka nuii nef na "keiki waapa, e aumeu'me ana i na ohua, 0 ; like me na īlio i ka pauku iwi. Ileko ©'keia mau hana, ua moku iho !a ke kaula o ke kaula o ke alapii, a haule iho la iluna o ke poe 0 kekaiiī keiki 0 na waapa, a puka pu ke poo, a haule pa-lru ana iloko 0 ke-kai,- a ua lalau ia ā kau ae la iluna o ka waapa; ia #a 'hookahi, eia ke lewulewa nei ma ua,.slapii palakai nei he wahine, e lewalewa ana j iioleo 0 ke kai, a poholo pu aku !a i ke kai, a ma ka hikiwawe o na lima kokua, ua palekana. " ' . E na keiki puapuahulu 0 ka Malu Ulu, e akahele, ao inai nei kela keiki 0 oukou, e hana me ke kupono, o loaa aku auanēiī'ka elia'I okaku. ^.No moa ka heluna 110 Laliaīna, ke .kaiue nei 0 lalo. ke alahi nei ka waha o ke oeoe. . Kau a ku la ka ihu 110 ka lae o Kalaau, kunihi Lanai oni Moiokai, aole o kaha mai lea uluhua, ilaīla iho la no ka a hikianā 'ka hora 1 v ' ' <■, Hele mai la iokoīi- kupouli, niua mai la na. maka, e aho ka hele e ike i kahi bola kofe q Kinau, auwe ! no iuka', 3 wahi panaa berena 'huinaha, me kahi kiaha kofe o like* ka mahuahua.me kahi pepeiao he kenikeui, aolie hoi e hihi 0 mā.k'e ē auanei aohe e ike ■ i ke kaona. a e aho"no- e poale mua i na maka iluna o-Kinnu. Eia no makon i ka waena inoana, ikē īa aku ana -ka hele ar.a mai 0 ka Luna Auhau, |"oia o Mooheau, e jJalahālaha ana iia lima, u*ie kela ha-ke koia. ke hele la ka eke a linalma." ' . -- Luhimai'ia na ma ka, lapee iho hr ma ka • | aoao.„ o ko'u ^oa, he.kaua'1 kanana ia la, 0 1 Wolehu ka month. Jiok®.-o ka hiamee, lohe

ana i k<. hauwalaau 0 na i , e>a , Makapuu titahopo. oili mai ana 0 Uaimana Hila; 1 ke kope 110 0 \m 8. Kinau nei, o ka hala nr» m O' ka hora e ! i m a ; pau kuhihewa i ke Kinau, ke nole la i na puu ia 0 Ulakohio, ea aleu ua "kahi ka neo; alia hoū pili mai la i ka uwapo, ke nana naai la 1 kahi kanmaina, a .he ©le-lea ike ia mai. Hui na malea i K ou. ke huki in noi kahi pnīki i 0 a ianei; huki m a i la keia a ioaa ana knu ka'maaina, hoonoho ae ana kela ia'u 3 ke kaa pio, nonoho kela i Muliwaa, ke alawa la i'o ianei, hoea ana 1 H uehue.. piha . mai ana koia pa? ninau aku la au i kuu kamaaina^heaha keia ? Hē poe hoio lio ī j naii* aku auanei ka hana. poahi launa ole, Hookahi mea h i I u , aohe ieie iki o ka lio mawalio o ka pa, a o ke kaa ho1 johe ī Jtla; he like wale 110 nae na holo. O ko'u imki aku Ia no ia i ke kahu. k-m e hoio, ku ana i ka home, luln lima me kan-aaina. hook-omo ko loko ia waho. - He keu aku hoi a ka olu pono o keia honw i na lau niu a me n#kia-we...aole i ka welawela iho; > *Moe a '&e ae, e-.hi, 0 ana 1*1 a na pi-pa alahui, a ano kamaain*a iho anu, hokai oo hoi ua kuaaina, hoa-a i ke kaona. Ma keia ua hikī mai au i ka pahu hopu 0 keia huakai au*-kat. Ke-haawi'nei au i ko?u hoomaikai ia Jos>nh Maole a n>e kana

Leds, i ko iaua pahol'a ana mai i bo laua lokomaīkai i kahi kuaaīna nei. A me ka Lunahooponopono 0 ka ēlele Poakolu kuu welina mau lo.i, a me na Opio oniu hua kepau ko'u luki lima. Kou oiaio, J.P.Hal'Lani Ju. Kawaiahao, Honolalu Ape. 16, 1884. i ■ Mr. Lunahooponopoao , a lohu oe Aia'mā ka Helu 15 0 ka Nupapa Kuokoa 0 kt la 12 1I10 neī, ua īke au 1 kekahi inanao, nona ke poo, '• He mau hana pono 'ole;" 1 a no ko'u ike ana he mau manao hoopunipuni eleelē loa k«la, i haku ia e kekahi mea 1 piha\i na manao ino ekaeka.. *j Ūa hoike ae ua mea knknu manao la 0 ke Kuokoa. ua hoike aku ka poe i loohia ia i ka mai lepera e noho nei ina ka Halemai Kuikawa Kia Kakaako nei iai<i, aole ioa he nana mai ona Kauka i na mai; hr iho wale mai no -a me na Wilikina, a hoi a ku me ka nana olē i raf mai. Ua hele loa aku kona mau manao inaina imua, a hoopuka ae la i ke ola ole o ka mai iepem ia Kauka Fika, i ka hoopau dala o ke Aupuni. a pela wale aku; e hoopau aku a e olokaa loa 'aku iaia. ■ O ka mea' e kakau sei kekahi 0 ha mai lepera -o -noho nei oia ka_Oālemai- nei^ a he urni o'u mahina maioko nei; u ke hoike nku nei au i ka oiaio imua 0 ka lahui a imuu hoi 0 ke ao holookoa'penei : He ekie. iiio ana mai a " Kauka Fika ma ka pp: .ruJ nei, 2 kela a me keia k ke ole !ii raau pilikia e ae; a ke-oie oia e holo no Kaio.\vao. Ina ua nui ioa kana mpn hana mawaho, alaila, hookahi no : ana Uho ana raai o ka la; jaia e hiki rnai ai, aole oia e liuliu ka hale Kauka , hoomaka mai la oia e kaahele ma na 'liala 0 na mai, me kekahi Wilikina a mau Wihkina paha; a me kahi poe haole niakaīkai a mau Kauka pa=

ha. I kahi wa, e hoomaka8ānā ma na hale 0 na wahine, e kipa ana ma keia a me keia lumi, e nināu.ana i na mai, a ma ua ano e ae ka mai, ua kakau koke oīā 1 ka puke i ka inoa oia mea, a hoolil'o hou ae la 3 ke ano 0 ka laau e jnu ai; e heie "-ana* oia a pau loa na hale 0 na, mai, e hinau poiio ai me na huaolelo waipahe, me he makauīane la i kana mau keiki alolia, a he hoike oiaio auame namaiapau e noho »ei malokonei hq keia mea, koe aku paha ka poe makemake e hoopunipūni, A no na mea hoi e pi|j ana i ke ola ole .0 j ka mai lepera ia Kauka Pika, pela io no paha, 'aka, ke manao 10 nei au'/ he oīa no. He mea oiaio loa, aole no e ola kekahī hiea 1 loohia ia i na ano 111 a 3- a pan,- ke ole oia e I ehoolohe pono loa i na rula o ka laau a 'k'e "f£aukt, oiai, 0 na laau haalei 'aole no' ii® waiwai ke inu ia, ke ole e malama pono ' ia na i*uīa, nolaila, 110 ke Kauka- aaei ka hewa * „ina e hookuli ka mai, a mālama ; ole i na ■ rula 0 ■ ka -laau. Ke iaku nei au, aoleēhe oiaio, ua.nui no ka r poe i. hookuu * ia mai- : loko aku nei; aole no qae i haaleie loa mai na hiohiona e-ka mai,aka, ua ike na Kauka ! ua uiama (oa-ka māi i kee, a ua.hiki no ke hookuu ia, a hoi .mqu ko lakou mau home e iou ai i ka laau a hiki i ka haalele loa ana mai 0 ka i»ai, ine ka hoopilikia ole aku .- no hoi i ka po@ a pau e launa ma i ana ma ia» kour AU'», 0 ke hapanuī 0 ka poe 3 hookuu ia, aole no he dama pono; ua houlei iā paha k 1 l i.au d e hapuku ana 5 na inea ai pooo ole, iomo n-a kiaha ra (&*-,- na apu t»wa, a pela aku. A i pii hou ae ka mai, no ke Ilauka anei ia hewa ? Aole anei'e noonoo ke kunaka nona iho, a e hoomanao hoi, he hookahi 110 ola o ke kanaka', a ina e ha-la ae ia, aole no loaa heu aku i ke kuai hou ia me na wa i • wai a pau 0 leeia ao, ke īke pouo nei uo hoi au, 0 ka poe ne i malama pono i na„ rula 0 ka laau, ke emi iiialieaku nei no ka mui, a ke pii ae la no ka ' mat mae. Ē nana ia Kev. S. Kaaua 0 hohala, uh lohe maopopo mai au, a ua ik« no hoi i kiiia kil i.'paī ia i kona wa i komo mai 04 iloko nei, oīa ke okeīa 0 na lepera inoino i komo iioko r.ei, mai kona poo a hiki I na kapuai wawae, ua° punl' i ka puupuu kiekip nunui, me he aa' pele la, a ke ku i ka hooweliweii.. He 97 ,pāha ona malama lioko' nei, akā, e nana aku iaia i keia* wa, aola hookahi puupuu maiuna ona, he kanaka klno ola maikai, a

— _ -Uu > ^ *ts mapmr <?* r nrha nei, a ine he la, he wa1 pp !t ~. o kr n-r:: i 'eoe, -** i 0.3. Da pau ioa 110 paha. O ka poe nae i komo pu mai me ia, a i emi Jho hoī l-a ma; niaiaio ona, i «laiama ole l na vula o na laaa, ua pii ae ka ■ mai a oi ae ma.nn.ua 0 ba wa i komo niai ai. _ O ka mea e lmkau neī kekahi; he 17 o'u malama o ka īnu ana i (<a laau a Kauk® Pika_,7-ma Kalawao, T0- hoi maanei. O ke kanakn i ike ia u mamua.o' ko'u inu.- ana i ka laau, a ike boū mai i»'u .1 'keia --wa; e ■• olelo kaena auanei oīa. ua "Ikaika ka imn, ka hoihn'i hou aua mai 1 n.a . hiohlona maemae o keknhi kino kanaka -e- h«lelei ana, He manao poa ko'u, ioa aolc*au i inu .. i-.ka laaii a Kauka Pik a ī kona iiikl ana ae ī- Kalawaō, aoie e hala elua mahinu ma ia . h'ope" mai, aia au ileko 0 ko'u lu Jtupap?u; aka,i;i keia la, ke noho nei au me ka oluolu a Ikaika 'maikai ko'u ola klno 1 like me 'ko'u wa" i loaa ole i keia mai. A- ina ma ka oluolu o ke ola kino kn «3.uau, ke .olelo nei au, ua ola au, Aka-, ina *■ -.aia na -hiohiona, alaila, he. hapawalu paha 0 ka mai koe, u fcu lana. rt ei kun mamao» p palekana loa ana no au mai keia mai ae, ■:ke ole e loaa kek»hi raau ulia.e ae. .He nui no ka poe i. ioaa keia mau .Iiaawlna e like me a'u a me Kaaūa. Ina he ®faio -.

aoie ī ola loa kekahi l«pera ia Kauka Pika ifako o keia maii makahiki elua-, ana i ]apaau iho.net, aka, aole anei i loaa i kekah-i pae I loohia ia ī ka Iepera na 'haawma pomaikai)t like me ia a'u i hoike ae īa maluna ? " He mai ka lepera i olel» ia'aole laau e ola ai; aka, k® ike nei au, ke auhee aku nei ua - lepeia noi maluna o'u a me kahi poe e ae. He mai paakiki io no ma ka lapaau ana; me ka hoomana-wanui, a rae ka leihi 0' ka manawa e lapaau ai. Ua manao io au, e ola ana no. Eia ka nin&u i ba mea kakau 0 ke Kuokoa, a me ka lahui : Auhe-i ke Kauka nana i hoao me ka ikaika e in paau 1 ka mai lepera 1 na naakalliki 1 hala ae nei naamua ? a 'ua ike la, ua īoaa mai kekahi pomaikai ma ia lapaau ana, ' aoie anei he hapuku wale no ko ia wa, a o Kaiaw-10 kahi e kanu ai? r * " ' o Eia >io ka hoi he mai hiki no ke hoola ia a hooluoiu ia; 0 ke K:t uka anei uaha I haawf mai i keia mau pomaikai i ka lahui Hawafi5 -oia anei fca eiemi 0 ka lahui? oia anei ka ke kanaka Hawaii 'e kukala ai iloko *? 0 ka nupepa, e. iioopaa aku mai ka ōihaaa - aua e malama nei me ka maem'ae?O ke kanaka e hana ana pela, he onemi oia nona iuo, a rae kona ohāna.3 a iue k-ona lahuī kanaka . E hoopau aiiiei i ke Kauka 1 ike ia kona oluolu a me ke ano holopono' o kana mau hann, a -e hoonoho i Kauka i maopoopo ©le kona ano āme kaoa .maū hana ? Ke olelo nei au he haha naaupo 1-oa- ke hoor--,- :r - — :*- * * -* 1 pau la aauiia maik&|:-o.ka ī «P' im_ ; ■ m&kuahisfe'V;:*;gfah..R[c;ia g r.c u* oia 0 _ He piaīp no ua nui ka hoino i& 0 keia Kauka e kahi poe haole, aka, e lraoīg!re-^feia anēl .kakou i ka lakou mau hoino kuniu oje.

& e kipaku aku i ko kakou hoa'loha maikai ? Aole, aolp, aole loa no.LĒ paa kakou laia a paa; -a ke noi uei au } n& Lunamakaain'anaō» keia Kau Ahaoīelo,. e haawi i puu dala nui *■ Uana, a e hooholo ia i Kanaw^i e hoolilo iaia. I Kauka poo no ke Aupuni; & e hooponopo* no hou Ū fe Kanawai @ pili ana i ka. hoo- " kaawale ana I na .le.pera, © like me k&na-i.. naap&o ai, alalla, ua nana n& Lunamakaain.ana i kahi hana pookela no ko lakou pouo * a me ka pono 0 ko lakou ohana, a me-'kō lakou lahui. O ka oi fōa aku 00 nae 0 na Lunam-akaainana Hawaii a me na Alii tlawaii, o.iai u a manao &u 0 keia wale -no ke Kau Ahaoieio1 e hana ia ai keia mau mea e Pono ah a * p»toi«ha oukou, aiaila, kepuana aenei'au, iuwe ka.ko« ! iNo ka mea, eia īloko 0 pa kula ia e hanu liele mai noi3 & ke ' 'komo mai nei kahi poe iloko nei, aole Ioa ■ he wahi hiohiona- 0 ka mai iluo.a e lakōu» \ mamuli keia 0 ka nana an& 0 kekahi Kauka ma-waho,. aole.na Kaiika Pika nolaila au e nonoi nei'i na L. M. e noonoo poi.o lakou i pakele kakou, E„ kapae loa i ko oukou noonoO' ana * he mai lelē keia, oiai, ke hoikeamaka mai nei ka oiaio, ua loa« ke kaneU keia mai aole he loaa 0 ka \va hine; a pela no ka wahine āolō he loaa 0 ke kane. Aloha 110 ba Lunahoopouopono a me keiki ulele hua nieiaii. Thos. N. Biscirfc Branch Hosp:tal,. Aperila 14, 1884^. JB@* Ma ka hale mauka 0 ka Luakiai & Kaumakapili e ku noi 'ma.it hale i kauwa* kau-ae ai kekahi mou kanaka ipiopio ona rāma 0 keia Kaona ne(, ma ka Paaona la II 0 Apeiila bora~ 11 ponoi, © moe 'maikaU ana kekahi ohana mālalo a ua hale hei ahiki lele i ka le« nui hula kui ana a kekahi o laua, a ua papa ia keia 'hana <3 kn -poe- 0 raoe n«i maloki o-ua haie nei, he ote:-- ka lohe mai, oia. ne ka manawa i a loa m&i ai ke ahi enaena 0 ka hana a ka nunn i ua mau kaaka nei, a ua lilo ka mea -pono i r *- mea e pono ole ai ka noho ,.maeftiāe aaa 0 keia ohana e ka mea oua rama, a ua holina ia a ua hikl ka wiakai ilaila, āolō 5 kwe la keia mau kaiiaka i ka Halewai, ka mea i haawi ia nana e,.hana ia.s ho ole nae ka met a We'k. He hana pono anei keia £ kela - makai? - 5 Ua. lono mai iflhkou "he nui ioa ka u 1- ma " kekā h i „ apao " o * Ha m&kua Hawaīk -01&'i«'mau Kmi. . . /t