Ka Nupepa Kuokoa, Volume I, Number 1, 1 October 1861 — Page 1

Page PDF (1.18 MB)

KA

Nupepa Kuokoa.

BUKE I. HONOLULU , OKATOBA ,1861 . HELU 1.

 

He mau inoa no ka Haku o Hawaii .

O ua o ka Haku o Hawaii nei he inoa,

O ka'u ula ai hawane keia ka puuhonua,

Ke kalakala U—ai—e.

O ke hoa oe a'u e manao iho la,

Aloha—e.

Aloha ino ko oukou hiki ana mai nei,

Ae—he hoa—e.

Kuu hoa i ka ua puukiuki anu o ka mauna,

Ua hooukaia mai au e ka leo ,

E pili ana ke ala me ke onaona,

A! Oia onaona la ua Hiehie—e.

Ae; E ae mai ka pono, mai kui aku oe

I ke kino o ke aloha;

A oia aloha la i paa aku oe,—ae,

Kapu ka luna o Kamaoha i ke kehau,

He kehau hoopiliia na Kekiowao,

E hoopulu ana i pulu ka maka o ka opua,—a,

Pua-i aweawe ula o ke Kaunoa,

I oni kahihi iluna o ke Kaunoapehu,

Hauwalaau i ka maka o ke Kaunoauli,

Uli mahole ka ili o Kekupukupu,

Paoa i ke ala ka luna o Kanehoa,—e.

He hoa no'u i kaua Leikokoula,

I hooluu kamalena ia e ka ua Ulalena;

Ua hala kou palena,

Ua lilo i ka wai, waiwai—a.

E puali inuwai ka pono,

E na keiki o ke Aupuni Hawaii , Hii—a.

Na IOLANI.

 

O ua o Kalanikauikeaouli—e;

Haku o Hawaii nei he Inoa.

He Niaupio ka'u keiki no na moku,

He kukui malamalama ia no ke Aupuni, Uai—e.

He paku he alai no ka aina,

He kukui lau nui hoomalumalu e malu ai, Uai—e.

Ke hoa oe a'u e manao iho la, Aloha,—e,

Aloha ino kou hiki ana mai nei, Ae, he hoa—e,

Kuu hoa i ka ua kui lima ,

Ua ku kala hale o Honolulu ,

E pehi ana i ke ala a waiho, kii hou no;

Aole na he ala e, o ke ala na i ke kiele, e—ae.

Kapu ka luna o Waialeale i kaua noe Lehua,

Lehua o ka Lehua maka noe,

Ua nonohe wale i Hauailiki;

I iliki ia e ka noe luna o Alakai,

Kai auna lakou a Kawaikini a Kawaikoi.

I ka hele kua, i hele hio i ke ala kipapa; a ola .

E ola i ka wai ua a Kanaulu,

Mai hooululu mai oe ia'u e ka moe,

Ua hala kou palena,

Ua ola ka wai, waiwai—e.

He puali inu wai ka pono,

E na keiki o ke Aupuni Hawaii , Hii—a.

Na ALII IOLANI.

 

O ua o Kalanikauikeaouli—e,

Haku o Hawaii nei he Inoa;

Hiapo a'u a Kalohelani,

Akahi lani a oukou e ike ai, Uai—e,

He lani kia kahi ka lani no na moku,

I kukupu a pua mohala i Hawaii nei,

I ku i ka mapuna auwaha alii, Uai—e,

O ke hoa oe a'u e manao iho la, Aloha—e,

Aloha kou kakahiaka nui; ae—he hoa—e.

Kuu hoa i ke kai waluwalu ili o Mamala,

He leo kai hiki mai i o'u nei,

Puiwa au lele mahui i ka lono,

Me kuu aikane aloha no me ke Kamakahala o Nuuanu,—e—ae, he hoa—e,

Anuanuhewa kou po i ona,

Aole ou kuleana o laila,

Eia mai no hoi au kou hoa,—e—ae, he hoa—e.

Kapu ka luna o Kaala i ka ua Ulalena,

Lena ka pua koolau o ka lena ,

O ka lena ma i Haleauau—e—au,

Ahu wale iho no ka ukana a ke aloha i ka noenoe,

Noe ke ala o ka Lehua a ka manu,

I ai kikokikoi i ka pua o ka Wiliwili,

Walea ia manu i ke kaha o Kaiona,

Onaona ke kula o Peekaua,

Mai kaua mai oe ia'u e ke aloha,

Ua hala kou palena, ua ola i ka wai, Waiwai—e,

O ka puali inu wai ka pono,

E na keiki o ke Aupuni Hawaii , Hii—a.

Na V. K. KALOHELANI

 

O ua o Kalanikauikeaouli,—e,

Haku o Hawaii nei he Inoa,

Hanau aloalo a'u a Keelikolani;

Eia ua lani hou lani hou,

O ka maka o Haloa, Uai—e,

E pili ai ka hanu me he la ua 'la,

l ke kapu o Kalopelekei i ka la, Uai—e,

O ke hoa oe a'u e manao iho la, aloha—e,

Aloha oukou e noho mai nei, Ae—he hoa—e,

Kuu hoa i ke anu o Waimea,

Mai ka ua kipuupuu anu o Uli,

E nanahu ana i ka ili o ke kanaka a eha,

Eha malakia ka ili i ka olioli—e—ae,

Olioli no la oe o aha ia ,

Aia no i kou manao—e—ae—he hoa—e,

Kapu ka luna o Hainoa i ka hau o Kona,

Ehuehu ka moku, kai ehu ka aina,

Hoomamalu e malu ka lani—e,

Poluluhi kaumaha ka honua,

I ka hiki i ka malama ino o Ikuwa—e,

No Ikuwa ke'lii no ka Pohakoeleele,

No ke koele lani a Makalii iluna,

Na ke kulu i pua hina kaau i kanu,

Ua hala kou palena,

Ua ola i ka wai, waiwai—a,

E puali inu wai ka pono,

E na keiki o ke Aupuni Hawaii , Hii—a.

Na R. KEELIKOLANI.

 

                HE MANU SUALO.—I mea e maopopo ai ka pono o ka mahuahua ana o na manu ai i na poko a me na nalo, ke hoike aku nei au i ko ka manu Sualo ai ana i 900 i ka la hookahi. He mea ia e pono ai keia pae aina ke loaa mai ia mau manu ia nei. Ina aole loaa ia manu ma kekahi mau aina o Kahiki, ina ua hiki ole i na kanaka ke hooulu i ka lakou mau mea kanu. No ka mea, iloko o ka makahiki hookahi, he 9 mau hanauna o na nalo ai mea kanu.

 

                Ke hana nei kekahi hale hana lole o Pelekane i na a-i kala kila, ua hana ia ke kila a lahilahi loa, nolaila, ua like ka palupalu me ka lole.

 

KE KAMELO O ARABIA.

 

No ke Kamelo.

                Eia kekahi mea hou.

                Heaha ia mea?

                He Kamelo nae.

                Auwe! Mahea la ia mea hou?

                Eia ma Honolulu nei. E hai aku no makou ia oukou. Ua laweia mai nei ia holoholona hou mai Kaliponi mai, maluna o ka Yankee, i keia malama o Sepetemaba nei. He umi o ia poe kamelo i laweia i Kapalekiko mai Asia mai, a ua kudalaia malaila. Kuai o Halewai i kekahi i $250, a lawe mai ia ia i Hawaii nei, i ike na kauaka ia ia.

                He mea hou ke kamelo ma keia pae aina,—he mea kamahao. Ua heluhelu oukou ma na buke no ke kamelo, aole nae i ike maka. Elua na ano o ke kamelo. He kuapuu hookahi kahi, a he kuapuu alua kahi. Oia hoi, maluna o kekahi kamelo, hookahi wale no puu, aka, maluna o kekahi he mau puu elua.

                No ka pono o keia holoholona i na kanaka o Asia a me Aferika, e hoike aku no makou i na mea a pau a makou e ike nei no lakou.

                Ua ku pono keia holoholona i na aina panoa, a palahalaha o na wahi papu. Ua hoohanaia lakou e kanaka oia mau aina, a o ke kamelo ke kumu o ko lakou waiwai ilaila. Ma na aina waoakua o Arabia a me Aferika akau, e noho ana na miliona kanaka. Ina aole ke kamelo, ina ua hiki ole i na kanaka ke hele mawaena o ia mau aina panoa palahalaha. He mea kahiko loa ke kamelo, ma Kinohi na kamelo o Aberahama, o Isaaka, a o Iakoba, me Isamaela. He mea laka ke kamelo. Aole i ikeia kona noho hihiu ana. He mea hihiu ka lio, ka bipi, a me ka ilio ma ke kauwahi o ka honua ;— aka aole i ikeia ka noho ana o ke kamelo, ke ole ke kanaka ilaila, he kahu nona. Ua hanaia oia i kauwa no kanaka wale no. Nolaila, aole i haawiia nona na mea pale i na enemi, e Iike me na holoholona e ae. Ina e hookuuia oia e imi i kona ola , aole ia e pomaikai ilaila, no kona ike ole ke malama ia ia iho i na enemi. Me ke kahu kanaka kona pomaikai ana.

                Heaha kona waiwai no ke kanaka?

                Eia, he mea hali ukana ia . He mea hooholo, me he lio la.

                He mea ola i na la he nui me ka inu wai ole. Pela kona hele ana a hala na la, me ka ai ana i na lau kalakala wale no e ulu ana ma kahi maloo.

                O ke kamelo ke ola , o na kanaka e noho ana ma ka waoakua o kela mau aina ai ole, wai ole. He mea ai ia kona io, a he mea inu hoi kona waiu. He mea lole kona hulu, a na wahine e wililopi ai, a ulana i lole paa. A he mea wahie kona lepo e moa ai ka ai. Ina aole ke kamelo, aole hoi he kanaka ma ia mau aina maloo. l ka wa hele, ua hooiliia na ukana a pau maluna o ke kamelo e lawe aku i kahi e hele ai. Na hale lole, na ipu, na hinai, na wahine me na keiki, a me na mea e ae. Pau loa ia mau mea maluna o ke kamelo, a hele huakai na ohana Arabia e imi ana i aina mauu kahi e kukulu hou ai i ko lakou mau hale lole.

                Pela hoi na kalepa oia mau aina. He kamelo ka "moku kalepa o ka waoakua." E hiki ia ia ke lawe i na ukana he nui mai na haneri pauna e hiku a hiki 1200 paona, e Iike me kona nui ana. Ua hookukuliia iho ke kamelo ilalo, alaila, hoee aku la na ukana a kaumaha. Alaila, hoalaiae'la ia i luna. Ua alakaiia ma ke kaula punuku, aole ka hao ma kona waha.

                He opu wai kona, kahi e waiho ai kona wai inu, he hapalua pahu a keu aku i ka inu hookahi ana. Pela no kona hele ana, me ke kahu e noho ana maluna. A makewai ia , ua hookomoia kekahi wai o ka opu wai iloko o ka opu ai mauu. A hala kekahi mau la, pau ka wai o ka opu, ua makewai hou no ia . I ka wa e kokoke ana ia i ka punawai hou, o kona hele pololei aku la no ia me kona ikaika a pau a hiki ilaila.

                Heaha kela puu nui ma ke kua?

                He io momona ia puu, aohe iwi maloko. E Iike me kona opu wai ka mea e loihi ai kona hele me ka inu ole, pela hoi kona puu ka mea ola no ka ai ole ana. I ka wa ai ole a loihi, ua komo ka momona o ka puu iloko o kona hokua, a lilo ia i mea ola no ke kino. Ia wa, ua emi iho ka puu ilalo, a he loihi ka ai ole ana, ua nalowale ka puu mamua o kona make ana i ka pololi.

                O ke kanaka waiwai o Arabia , he mau tausani kamelo ko kekahi, a he mau haneri ko kekahi. Ua heluia kona waiwai e Iike me ka nui o na kamelo ia ia.

                Aole ma Arabia me Aferika akau wale no ko ke kamelo wahi i noho ai. Ma na aina o ka Akau o Asia , kahi o na one palahalaha a me kahi wai ole, ua hooheleia na huakai kamelo e Iike ma Arabia . Nolaila mai keia kamelo i hiki mai nei. Ua kapaia lakou, he kamelo Baktria. He wawae palahalaha hoi ko ke kamelo, i hiki ke hele iloko o ke one me ka poho ole. Aohe maiuu oolea ko ke kamelo e Iike me ko ka lio; nolaila, he mea eha nona ke hele maluna o na wahi apuupuu, no ka palupalu o kona mau poho wawae.

                He helehelena inoino ko ke kamelo, aka, he naau akahai kona ke hana ino ole ia. Aka, ina e hana ino aku kona kahu ia ia, alaila, hiki ia ia ke huhu mai, a peku mai i ka mea e kolohe ana ia ia.

                I ka poe e noho ana ma ka aina waoakua neoneo, aohe holoholona waiwai Iike e ae, e hiki ai ke ola pono ke kanaka.

                Ma na aina waena o Amerika Akau, he nui na wahi papu panoa. Aole i ola pono na lio hele ma waena oia mau aina maloo, he nui na mea o lakou i make no ka wai ole e inu ai. Nolaila, ulu ka manao, he mea pono ke kamelo ke hele ma ia mau aina. Hoouna aku na luna aupuni o Amerika, i luna e hele i Aigupita a me Suria, e kuai i na kamelo i mea kaahele ia mau aina o Amerika waena. A ua kuaiia na kamelo he haneri a keu, a ua laweia mai maluna o na moku, a hooleiia i uka ma Tekasa. Ua hiki pono loa ko lakou hele ana ma ia mau wahi panoa. I ka makahiki i hala iho nei ko lakou hele mua ana. Mahope aku nei e lilo paha ia hele ana me na kamelo ma Amerika waena, i hana nui no na kalepa hele mai na aoao hikina a ke komohana o Amerika.

 

                KA PONO O KA PALAU MAMUA O NA OO.—I ka mahi pinepine ana i ka ili o ka lepo maluna, ua pau kona ikaika ke hoohua nui mai, e Iike me ia i kinohou. Aka o ka lepo malalo kahi i holo ole ai ke aa o ka mea kanu, aole i pau kona ikaika, e mau ana ia iloko o ka lepo malalo. Ina he mea hiki ai ke lawe mai i ka lepo malalo a i luna , a e huli i ka lepo maluna i lalo, oia ka mea e pono ai ka mahiai. Aole e hiki i ka oo ia hana; ma ka ili o ka lepo ko ka oo hana ana, a paa iho la ka lepo o lalo. Aka, ina e palauia ua aina la, ua laweia ka lepo paa o lalo iluna, a ua huliia ka lepo ikaika ole o luna a ilalo. Pela ua loaa ka lepo hou maikai, a ua hunaia ka lepo kahiko. Pela hoi ua wawahiia a okaoka ka mea paa i ulu pono ai ke aa o ka mea i kanuia. E na mahiai! e hana nui oukou i ka oo palau .

 

                O ka loihi o na alanui o Nu Ioka, ke hui ia a pau eha haneri umi kumamawalu mile a me ka hapa mile.

 

Kela mea, Keia mea.

 

                He nui ke ano kue o keia ola ana, mai loko mai o ke kai, loaa ia kakou na la hou, a mai loko mai hoi o na huaolelo weliweli, e loaa ai ke anuanu o ko kakou mau manao aloha.

 

                E hana ia'na kekahi ahaaina nui, ma ke kulanakauhale o Ladana, me ke kokua ana i na dala e loaa ai ke "Kiahoomanao" maikai no Ioane Buniana, ka mea nana i kakau ka mooolelo o Keristiano, kela Buke i pai ia ma ka olelo Hawaii nei.

 

                Ma ka olelo a Camerona, ke kakauolelo Kaua o Amerika Huipuia, i ka la umi o Iulai iho nei, ua 230,000 ka nui o na koa ma ka Akau i makaukau mau no ke kaua, e hoonui ia ana nae a e hiki ana i ka 500,000 ka nui mamua o ka pau ana o keia makahiki.

 

                O kekahi wahine i hoohewa i ka malama ana o na kane i ka umiumi, olelo iho la penei, Ka! o keia nu hou o ka umiumi o na kane, he mea ino loa i ko'u manao, a nolaila, he hookui mau au i ko'u papalina ia mea. Kupanaha no keia wahine!

 

                O kekahi kanaka o loko o ka Papa koa o Rode Ailana, e noho nei ma Wasinetona, i kekahi la mamua aku nei e pulumi ana ia lalo o ka papahele o ko lakou hale koa, o kona waiwai he hapalua miliona dala. Ua aloha io keia kanaka i kona aina.

 

                Ua hiki mai ma Quebec kekahi keiki alii o Beretane, o Alfred kona inoa, oia kekahi keiki a Victoria, ka Moi Wahine o Beritania, i kona hiki ana malaila, hoike nui mai na makaainana o kona makuwahine alii i ko lakou mahalo a me ko lakou aloha ia ia.

 

                Ma ka la 25 o Iulai iho nei, ua make ke alii o Tureke, a ua ili iho kona noho alii ana ia Abdul Agei Khan kona kaikaina, ua olelo ia, e hoopilikia ia ana paha na Keristiano ma keia hope aku ma ia Aupuni, no ka like ole o keia alii me kona kaikuaana.

 

                Mai ke kukulu ia ana o ke Aupuni o Rusia a hiki i ka makahiki 1862, e hiki mai ana, alaila, loaa ka 1000 makahiki o kona noho aupuni ana. E lilo ana keia makahiki ae i makahiki olioli no ia aupuni, a e ahaaina nui ana ma na wahi a pau o ia aupuni.

 

                E hahai ana kekahi kanaka o Irelani i ke ano o ka pila hookanikani, penei, "He like pu ka helehelena o ua mea kani la me ka Pelehu, a o kona nui ua like pu me ko ka Nene hihiu, hoohuliia e a'u ke alo iluna, a anaanaiia e a'u ka opu me ka laau, e alala ae ana kela," o ka leo paha o ka pila kana i kuhihewa ai he alala?

 

                MOKUPUNI LANA.—Ua olelo mai kekahe Kapena moku, ua ike oia i kekahi Mokupuni e lana ana i ka moana, he 80 paha na kapuai, ma ke ana waena, he ano poepoe, ua hele kona moku a aneane 200 kapuai ke kokoke, he 20 kapuai ke kiekie mai ka ili kai ae, me na laau no e ulu ana maluna. Ua ike ia keia mokupuni ma ka Latitu 21, 59 akau, a ma ka Lonitu 72, 51' komohana.

 

                KULANAKAUHALE LAKO I NA OLELO HE NUI WALE.—Ua olelo ia e kekahi Nupepa o Odena, (aia ia kulanakauhale maloko o Tureke,) aia malaila e pai ia nei na Nupepa o na olelo ano okoa, he nui wale; penei: Olelo Hebera, olelo Helene, olelo Latina, olelo Lukini, olelo Farani, a me ka olelo Geremania, o ka olelo Italia koe, alaila lawa kela mea a me keia mea e noho ana malaila i na Nupepa i hoopuka ia ma ka olelo ponoi o ko lakou wahi, e like me kakou nei i ka kakou olelo ponoi, o ka olelo Hawaii.