Ka Nupepa Kuokoa, Volume I, Number 1, 1 October 1861 — NO KEIA PEIPA HOU. He Pepa Ku i ka Wa! [ARTICLE]

NO KEIA PEPA HOU.

He Pepa Ku i ka Wa!

Aloha oukou, e na kanaka e noho ana mai Hawaii a Niihau. Ina wa kahiko, i na la mamua ae o ka hiki ana mai o na haole, i ka manawa aole i ike ia aku na pe-a keokeo o Lono ma ke one o Waimea, Kauai, a maloko hoi o ke awa lai o Kealakekua e pili ana na hana a me ka manao o na kanaka i na mea hana mau a na kupuna, oia na hana o ka wa kahiko loa mai. O ko lakou kapa ka ili o ka wauke, a oia wale no ko lakou aahu. Ua lohe ia ke kani ana o ka laau kua i kela la i keia la ma na hale a pau, mai ka uka a hiki i kahakai. Ua ku-i ka lono o ia walaau me ka leo o na mele, a me na kanikau o na keiki a me na luahine. O ka waa wale no ka mea holo kahiko ma na kai ewalu o keia pae aina, i hooholo ia e na lima ikaika o ka poe e paa ana i na hoe, a me na kaula pe-a. Noho wale iho na'lii me na makaainana o lakou ma na wahi kuaaina, me na keiki hanau kinikini a lakou. Ua hopu ia ka manu oo o ka mauna, a lawe ia kona mau hulu melemele e hoonani i na ahu ula o na'lii, a hookuu hou ia e hoi i kona punana e hanai i na keiki ana, a e hooulu hou i na hulu i huki ia. Oia na wa kahiko i hala, aole no e hoi hou mai ana ia manawa. Ke waiho nei na kino o na kupuna o kakou i kahi e maha ai ko lakou luhi. Ua koe no nae ka mooolelo no ka lakou mau hana, e waiho pu ana me na mele a lakou iloko o na naau o ka lakou poe mamo e noho nei. He hanauna hou keia e noho nei. Aole i like lakou nei me ka poe i hume i ka Puakai a kakua i ka pau. Ua hiki mai nei ka haole iwaena o keia hanauna, a ua lawe mai i ka palapala, ka lole, ka Buke a ke Akua, me na oihana hou mai na aina e mai. Ua lawe mai lakou i na mea hoonaauao o na aina e ae, a ua nalo aku na mea kahiko o na kupuna o Hawaii nei. Ua ao ia na kanaka Hawaii i na hana a me na manao o na aina naauao. O kekahi mea hou ka Nupepa, ka mea hoolaha koke i na manao a me na rnea i hanaia ma kela aoao, a me keia aoao o ka honua. O na mea nui a pau i hana ia maloko o Farani, o Beritania, o Amerika, o Kina, a o na aina a pau, a hala ka malama hookahi, a elua maama paha, ua pai ia ma ka olelo Hawaii, a ua heluhelu ia e na kanaka mai Hawaii a Niihau, ma ka nupepa i paiia ma ka lakou olelo. Ua lawe ia mai nei e na haole ka oihana kamana, kapili hale, kapili moku, kui hao, humu lole, kalepa waiwai, wili ko, mahi kope, mahi raiki, holo lio, oo palau, ia mea aku, ia mea aku. Ua loaa i na kamaaina ka ike o ia mau mea a pau. Aole lakou e hiki ke hoi hou i ko lakou naaupo kahiko. lna e minamina ana kekahi poe i na mea kahiko i hala, aole loa e hoi mai ana kela manawa, ke makemake nui ia e lakou. Owai la ka mea makemake hou i ka waa i mea e holo ai ma na moana? Ua loaa na moku pea a me na moku mahu. Owai la ka mea kau hou i ka auamo maluna o kona hokua? Ua loaa ka lio holo a me ka bipi kauo kaa. Owai la ka mea haalele i kona hale laau maikai, a hoi hou aku i ka hale pili hiolo wale. Ua pau no hoi na akua kii. Owai la ka mea e kalai hou ana i na kii laau, a me na kii pohaku paha. Ua hiki mai na kumu e hoonaauao ana i na keiki naaupo, a me na kanaka naaupo i ka olelo a ke Akua. Owai la ka mea wawahi i na hale pule a me na hale kula e ku ana ma kea pae aina, a hoi hou lakou i ka noho ana e like me na kupuna i make? E like me ka poe o na aina naauao pela hoi maanei, e ake nui nei na kanaka i na Nupepa e hoike mai i na hana ma na aina a pau a puni ka honua. O na Nupepa ka ai hanai i ka pololi o ka manao. Malaila e kena ai ka makemake, e mahuahua ai ka ike. Aole e maona ka manao i na pepa liilii e like mamua. E kanaka makua ana o Hawaii nei, e ake nei e like ko lakou ike me ko na haole. Mamua, aole i hiki ia lakou nei ke hoomaopopo i na manao i pili i ko ka haole ike. Aka, ke kaa nei ia wa mahope. He kamalii mamua ma na mea naauao. Ua lilo hoi i kanaka makua, i keia wa. Nolaila, aole kakou e lawa i na pepa liilii. Ke makemake nei kakou i na Nupepa e hoike mai ana i na mea a pau e hana ia ana ma na aina o ke ao nei, i na oihana, i na mea akamai, i na mea e naauao ai, a me na mea e pomaikai ai.

O ka Nupepa he hoonaauao ia i na haole aole, anei ia e hoonaauao i na kanaka Hawaii? O ka mea hoolealea i ko lakou naau, aole anei ia e hoolealea i ko kakou. O ka mea hoomahuahua i ko lakou akamai me ka makaukau, he mea hoi ia e nui aku ai ko kakou makaukau, a me ka maikai. Penei no ka palapala ana a kekahi haole ma Amerika, i kona mahalo ana i ka maikai o na Nupepa ma ia aina: "E kuhikuhi mai oe i kekahi ohana keikikane, a kaikamahine naauao, a ike auanei kahi ma ko lakou mau hale i na Nupepa he nui i heluhelu ia e lakou. Aole mea i nele i keia kumu ao maikai, e hiki ke hoomaopopo i ko lakou mana ma ka hoonaauao ana. Aole anei oe i manao i ka nui o na kumu noonoo, a me na kumu olelo a lakou e haawi mai ana no ka poe i akoakoa pu iloko o ka hale no ka ai ana, no ka nanea ana paha? Ma na Nupepa i naauao ai na keiki a kakou i na mea i hanaia ma ke ao nei a puni. Ua oluolu ko lakou noho pu ana iloko o kela hale kahi a ka Nupepa e hoike ana i na mea nui ma na aina e mai, i ke kamailio pu ana a lakou ia mau mea. O ka mea ia nana e hoomaikai ka noho pu ana o na ohana keiki ma na hana naauao, oia ka mea nui e pomaikai ai na kanaka ui o na hanauna a pau." Nolaila la, ke makemake nei kakou i Nupepa nui; he pepa hoi e heluhelu ia e kakou a me na keiki pu a kakou: He pepa hoala mai i ke aloha i ka ike a me ka hooulu mau i ka naauao; he pepa haawi mai i ka makaukau i na hana io e loaa ai ka waiwai e like me ko na haole loaa. Pela e lanakila ai kakou maluna o ka palaualelo, a maluna hoi o na luhi make hewa. Pela anei ko oukou makemake, e na kanaka o Hawaii nei? Aole anei i puka mai ka malamalama o ka la e imi ai kakou i na mea naauao mai Kahiki mai, a e ao ia ai hoi i na oihana o na aina naauao? Ina pela, eia no ka manawa e ala ai, a e kokua iloko o keia hana nui? eia ka manawa pono e pai ia ai na oukou he pepa maikai, a nolaila, eia hoi ka manawa e kau iho ai i ko oukou mau inoa no "KA NUPEPA KUOKOA." A ma ke kau inoa ana, a me ka uku ana i na DALA ELUA i keia makahiki i kela makahiki, i lilo ai oia i pepa mau e ao aku ana i ka hanauna kanaka Hawaii, i pomaikai oukou i keia wa a mahope wale aku.