Ka Nupepa Kuokoa, Volume I, Number 2, 1 November 1861 — Page 2
Ka Nupepa Kuokoa.
Ka Nupepa Kuokoa.
HONOLULU , NOV. 1861.
Olelo Hoolaha.
O ka nui o na pepa o keia pai ana 3,000. Nolaila, o ka poe a pau e makemake ana e hoolaha i na Olelo Hoolaha, e pono e lawe mai ma keia Nupepa e pai ai, i hikiwawe ka laha. E pai hou ia ana ke Kuokoa, penei:
Poaono,............................Novemaba 16.
Poakahi,............................Dekemaba 2.
Poakahi,............................Dekemaba 16.
Poakolu,............................Ianuari 1.
Poaono,............................Ianuari 11.
Mahope aku o ka la 11 o Ianuari, 1862, e hoopukaia ma ka Poanono o kela pule keia pule.
NO KA UKU ANA.
Eia ka uku o ka Nupepa Kuokoa.
No ka pepa hookahi, he hapawalu, 12½.
No ka makahiki, (1862,) elua dala $2.
O ka poe nae e kakau ana i ko lakou mau inoa, me ka ae e lawe i keia Nupepa no ka makahiki 1862, e haawi wale ia keia pepa, me ka uku ole.
He mea pono i kela mea keia mea i kakau i kona inoa no keia pepa, e hoomakaukau i na DALA ELUA ($2.00) i ka malama o Dekemaba ae nei. E kokua ikaika i nui na inoa, i ka wa e hoopuka'i ka pepa, a i loaa ia kakou ka Nupepa maikai loa.
KE hoea hou aku nei makou imua o ko makou mau makamaka, ka poe e makemake ana i ke kokua a me ka hoohui mai me makou; a e like me ke anuenue e kau ana i ke ao, e koi mai ana i ka maka e haliu aku e nana i kona nani, a me kona ukali o ka ua hoolioli i ka naau o ka poe mahiai, pela hoi makou e hiki nei imua o oukou, e hoolealea i ko oukou mau maka a me ko oukou mau manao, me na mea maikai he nui wale, i hoomakaukau ia na oukou, maloko o na aoao o keia Nupepa. A e like me ko oukou hoakoakoa ana e paina i na mea ai maikai i hoomakaukauia iloko o keia manawa loihi, me ka ono o ko oukou mau puu, i ka ike ana'ku i ko oukou mau maka, i ka bipi i hanaia iloko o ka oma, ka puaa, a me ka moa i hooluaia me ka luau, a i hanaia hoi a ono e ka poe akamai loa, pela hoi makou e koi aku ai ia oukou e hoolauna mai me ka ahaaina a makou i hoomakaukau ai na oukou.
Mai kuhi oukou ua nele ka makou papaaina no ko makou kau ole ana'ku i ke Kamelo ma ka aoao mua, a manao iho ua nele makou i ka ai i kela la a i keia la. He mea maikai ole ka ai mau i ka mea hookahi i na wa a pau, no ka mea, he pakua mai ka hope me ka ono ole, nolaila, ua kapae aku makou i ka io Kamelo i keia la mai ka makou ahaaina'ku. O ka oukou puni ka mea ono a me ka mea ai momona o na aina haole mai, e like me na mea a na haole e ai nei, oia mau mea ka makou i hoomakaukau ai na oukou i keia la, a ua hooluaia me ke akamai nui, a e loaa no ia oukou na pa, i piha i na mea ono o kela ano a me keia ano, maluna o ka makou papaaina. Ua ae aku makou e haawi aku ia oukou i na mea ono e like me ia; a e hana no makou e like me ka makou ae ana. Aole makou i makemake e hoopiha loa i ke Kuokoa i na palapala a ko makou mau makamaka i keia hoopuka ana, nolaila, he mau wahi palapala uuku wale no kai paiia noloko mai o na palapala he nui wale i loaa mai ia makou.
Ke hoomaikai nei makou me ka mahalo aku i na makamaka i kakau mai nei, no na palapala lokomaikai a me na manao maikai o lakou no ke Kuokoa. Ke aniani kilohi, ka mea nana e hoikeike aku i ka naauao, ke akamai, a me ka oluolu o ka noho ana ma na wahi a pau o keia mau mokupuni. Ua hiki ole ia makou ke hookomo i ka nui o na manao i hoounaia mai no ka piha e o ke kahua. Aka, he nui nae ko makou makemake e lohe, a e ike i na manao o ko makou mau makamaka, no ka mea, iloko o ke anaina kuka, aia ilaila ka naauao, a e heluhelu no makou me ka olioli, a e noonoo i na manao e hoounaia mai ana, a me na olelo paipai, ma kahi e pili ana ia makou ke hoomaikai hou ae i ke Kuokoa, e hana no makou pela.
Ke mahalo aku nei hoi makou me ke aloha i ko makou poe makamaka i ko lakou kakau ana i ko lakou mau inoa, e ae ana e lawe i ke Kuokoa, me ke kanalua ole, me ka lokahi o na manao. Ma ia mea, ua ikea ka makemake o na makamaka Hawaii e loaa kekahi Nupepa Nui na lakou ponoi, a ua makaukau no lakou e kokua like. A nolaila, e lokahi, e kokua nui mai oukou, e na makamaka i keia Nupepa; i loaa'i kaelele nana e lawe ka naauao io oukou la, a e like me ka hoku akau e ku mau ana ma kahi hookahi, ka mea hoi nana e alakai nei i ka poe hookele moku mai waena konu mai o ka moana a hiki i ka aina; pela keia Nupepa e alakai ai i ka malamalama iloko o ka manao o ka poe e heluhelu ana ia ia, a e lilo ia i mea nana e lawe aku ka hoohauoli ana ma na hale ana e komo ai. Mai hoonele kekahi hale, mai ka la hiki ma Haehae a ka welona a ka la i Lehua, i keia makamaka maikai o ke Kuokoa. I hoolauna ai oia i ka ike a me ke akamai i ka poe opiopio, a me na mea i oo, i hoomakaukau ai oia me ke ao aku ia lakou i ka noho lokahi ana me ka maluhia, a me ka oluolu, a e hoolilo hoi ia lakou he poe noho hana, a he poe makemake i ka oiaio, e ku e ana i ka palaualelo a me na hana hewa.
Ina he mea kekahi e heluhelu ana i keia mau olelo a makou, i lawe ole i keia Nupepa, alaila, e aho ia ia ke noonoo i keia mau mea, a e lawe nana a me kona ohana i ka Nupepa Kuokoa, a e malama hoi i kona wahi ola, i makaukau ai e uku mai i ka wa i haiia.
I ike ai kela mea keia mea i kahi e loaa'i ia lakou ka pepa, nolaila, eia ka papa inoa o na Luna.
Na Luna o ka "Nupepa Kuokoa."
MA HAWAII .
HILO — T. Spencer, (Poonahoahoa.)
" S. Kipi.
" T. Coan, (Mi Koana.)
LAUPAHOEHOE. — J. J. Porter
PUNA. — J. Kaina.
KAU.— C. N. Spencer, (Kale.)
" W. C. Shipman, (Kipimana.)
WAIMEA. — L. Lyons, (Laiana.)
KOHALA. — E. Bond, (Bona.)
KEALAKEAKUA. — P. Cummings, (Kapena.)
" J. D. Paris, (Palika.)
KAILUA . — A. Thurston, (Kakina.)
KEALIA.— Henry Clark.
MA MAUI .
LAHAINA. — D. D. Balawina.
" J. Kahookano.
WAILUKU.— J. D. Havekost.
" W. P. Alekanedero.
WAIHEE. — S M. Kamakau.
KAHULUI. — George Kimball
MAKAWAO. — George Miner, (Mahina.)
" C. B. Analu.
KALEPOLEPO. — J. J. Halstead.
ULUPALAKUA. — Kapena Makee, (Ki.)
HANA. — S. Kamakahiki.
MA MOLOKAI.
KALUAAHA. — A. O. Forbes, (Polepe.)
KALAE.— R. W. Meyers, (Maea.)
" Kaawa.
LANAI. — Iona Kalawaia.
MA OAHU.
HONOLULU. — J. Komoikaehuehu (mai Moanalua a Maunalua.)
KANEOHE.— B. W. Parker, (Paleka.)
KOOLAULOA. — M. Kuaea.
WAIALUA. — S. N. Emerson, (Samuela.)
WAIANAE. — G. H. E. Keauiaole.
EWA. — Solomona Kahoohalahala.
MA KAUAI.
KOLOA. — J. W. Smith, (Kauka Mika.)
LIHUE.— W. H. Rice, (Laiki.)
HANALEI.— E. Johnson, (Ioane.)
WAIMEA.— G. B. Rowell, (Rowela.)
NIIHAU.— P. R. Holi.
O ka poe a pau e noho ana ma na apana i haiia maluna, e makemake ana e lawe i "Ka Nupepa Kuokoa," e pono ia lakou ke hele e kakau i ko lakou mau inoa, a me ka uku aku i na dala o ka pepa i na Luna i haiia maluna, a na lakou e haawi mai i na Palapala Hookaa i paiia. O ka poe e noho ana ma kahi aole i haiia maluna, e loaa no ia lakou na pepa ma ka lima o ka Luna e kokoke ana io lakou la.
Ka Hookumu ana o ka Nupepa Kuokoa.
ME OE KUU ALOHA. — Ua ike au i kou kino nui nani a hanohano i ka nana aku, i puka malihini ae ai ma ka malama o Okatoba ma Honolulu nei, mailoko ae o kou Ahahui Hoopuka Nupepa Kuokoa, a i kuu huli pono ana iho e heluhelu, a e ike pono i ka waiwai o kou kino, ma ka aoao mua a'u i huli ae ai, ike pono iho la au he Kamelo e ku ana. Auwe! auwe!! auwe iho la au i ka olioli nui i kou ikaika i ka auamo ia ia, me kou hoike aku iwaena o keia lahuikanaka i kona ano, a me kona helehelena, a me kona hiki kino ana mai i Honolulu nei, me kona kino e ola ana, a he mea makaikaiia ia e noho nei, a he Nuhou ia ma ke kaona nei.
Ma kekahi aoao, ike no au he Mokuahi, a malalo ona he mea hou mai ke Kahua Kaua o Amerika mai, oia na ukana kaumaha a'u i ike ai ma kou kino e amo nei ma kou helu mua o na Pepa Manuahi. A ma keia ike pono ana o'u, aole ou kaniuhu i ke kaumaha, ke olioli nei au i kou hoomanawanui, a pela hoi oe e hoomanawanui ai i ka'u wahi ukana, ma kou helu elua o na pepa manuahi.
Eia ua wahi ukana nei, e auamo pono aku no oe a hiki pono imua o ke alo o J. B. Keahiakawelo, he wahi umeke poi me kahi inai pu nana, a e kena aku oe ia ia e paina a maona, i pau ka makaponiuniu pololi, malia paha oia ke kumu o kona hoopuka hewa ana ma ka helu mua o ka "Hoku o ka Pakipika," no na kumu i mokuahana ai ka Ahahui hoopuka Nupepa ma Honolulu nei, a me ka epa hoopunipuni o makou ka poe i haalele i ka hui mua. I kuu nana pono ana i keia mau manao o Keahiakawelo, a me ko'u rnanao maikai a me ko'u ike hoi, aole oia i hoike i ka pololei a me ka oiaio iloko o kana Olelo Hoolaha.
E ka "Nupepa Kuokoa," e hoopuka aku oe i ko'u manao ia ia, a me ka poe a pau e nana mai ana, i ike ai lakou ia maua e ku ana i ke awakea loa, me ko maua mau manao maloko o keia mau Nupepa hou i hoopukaia ma Honolulu nei, a e hoakaka no au i ke kumu oiaio i mokuahana ai ka Ahahui; no ka mea, owau no kekahi lala o ia Ahahui mai ka hoomaka ana a hiki i ka mokuahana ana.
Aole i holo like ka manao o ka Ahahui mai ka hoomaka ana a hiki i ka mokuahana ana, no ka mea, o kekahi poe ua hele mai lakou me ka manao maikai, e imi a e noonoo, i ke kahua e paa ai ka Ahahui; a o kekahi poe hele mai me ka ona, a o na olelo a pau e olelo ai, he mau olelo kupono ole i ka makemake o ka Ahahui e holo ai ka hana nui i makemake nui ia, a pela no a pau ka hui ana, aka hoi, he holo pono no ka hana i kekahi mau halawai ana, a i kekaki manawa, hoopaapaa wale no a pau ka manawa, a e lilo mau ana nae makou he hapalua i kela po keia po me ka holo pono ole o ka hana i iini nui ai ka manao. Nolaila ano kulanalana ko makou manao, me ka manao aole paha auanei e holo ka hana, oia no ke kumu mua i kanalua ai makou.
Ua ninau mai ka Ahahui i ka Luna a makou i manao nui ai, oia o Mila, i ka uku e pai ai no ka pule hookahi; he haole hana no nae oia malalo o Aberahama ka Puuku pai palapala o ke Aupuni; aka, oia nae ko makou hoa kuka pu ia manawa, nana i hai mai ia makou ka Ahahui, penei: no ke pai mau ana i kela pule keia pule, he kanaono dala, ($60.00,) no elua tausani pepa; a no ka pepa ku i ka wa i hoopuka muaia i ka la 7 o Sepatemaba, he $85.00, ekolu tausani; a mahope mai, hoike pono mai ka Puuku pai palapala o ke Aupuni, a penei ke ano nui o kana hoike ana, ma kana palapala imua o ka Ahahui, no ke pai mau ana he $72.50 no elua tausani pepa, a no ka pepa ku i ka wa he $85.00, elua tausani pepa, a ma keia loli wale o keia papa pai. Nolaila loaa no ia makou ke kumu e kanalua ai, a ku makou a nana me ka noonoo nui i keia loli wale ana.
I ka hilinai nui ana o ka Ahahui me ka manao nona na pomaikai, a nona hoi na lilo a pau, ua noonoo nui no ka Ahahui i kekahua e hiki ai ke kupaa, a e lilo ai i ua Ahahui nei na hana a pau e holo mua ai ka hana o ka Nupepa o "Ka Hoku o ka Pakipika." Iloko nae o ka wa e opiopio ana ka Ahahui, ua ku no a nana i na papa pai elua, o ka papa pai o ke Aupuni, a me ko Mi. Wini papa pai, me ka manao, ma kahi e oluolu ai ka uku, malaila e pai ai, me ka ae o ka Ahahui, ina kiekie loa ka uku o ka papa pai o ke Aupuni, alaila, ina e emi ana ko Mi. Wini, malaila e pai ai, ke lilo nae o Mila ka Lunahooponopo a hoopuka'ku; ua hooholoia no ia mea, a ua ninau no ka Ahahui ma ka hoouna ana i na Komite e ninau i na papa pai elua, e like me ko ka Ahahui Hooholo ana. I kekahi po halawai o makou, ku a hoike mai na Komite i kohoia ma ko Mi. Wini aoao, ua hui makou me Mi. Wini, a ua kakau mai oia i kona manao a pau ma kekahi palapala, me ke kakau iho i kona inoa malalo, ua apono ko ka Hale, alaila, ua hooholo ko ka hale e heluheluia ia palapala; Penei ke ano nui. Ina makemake oukou na'u e pai ko oukou Nupepa, pono no, ina manao oukou, na oukou e uku ka papa pai, a me na pomaikai e loaa mai ana, me na lilo a pau, me oukou wale no, a o ke pai ka'u, pono no; aka hoi, i manao oukou ia'u wale no na hana a pau, no'u na lilo, aole oukou e lilo, ia'u ka hana a pau, a no'u hoi na pomaikai, pono no; aia no i ka mea i holo i ka Ahahui, oia mau mea elua. Eia nae ka uku o ke pai ana, ina elua tausani pepa, he kanalima dala, ($50.00,) a ina ekolu tausani pepa, he kanaono dala, ($60.00,) a ina eha tausani pepa, he kanahiku dala, ($70.00,) oia ka uku no ka pule hookahi. Oia ka Mi. Wini uku i manao ai e waiho mai imua o ka Ahahui, e hiki ai ke noonoo ka Ahahui. A mahope, hoike mai ana na Komite i kohoia no ka papa pai o ke Aupuni; penei no ia. Ina elua tausani pepa, he kanahiku kumamalua dala me ka hapalua, ($72.50,) a ina i oi aku ka nui o ka poe lawe ma ka elua keneta no ka pepa hookahi.
I ke kau paona ana o keia mau uku, o kela papa pai, me keia papa pai, noonoo nui no makou, o ka pau dala he kanalima, no elua tausani, oia ka makepono, mamua o ke kanahikukumamalua me ka hapalua, no elua tausani, a pela aku a hiki i ke kanahiku, no eha tausani; nolaila, manao maikai iho la makou, ma kahi e make pono mai ana, malaila e pai ai, lilo iho la keia i kumu hoopaapaa no ka Ahahui a hiki
i ka mokuahana ana, oia kumu nui no ia i kue ai makou, me ka hilinai nui o makou, he pomaikai e loaa mai ana no ka Ahahui, nolaila, ma kahi makepono ka pono, no ka mea, ua like a like na tausani pepa; a o na uku, ua kiekie a ua haahaa, ma kahi haahaa ka pono.
Eia hou hoi; aole makou e hiki ke hoomanawanui iloko o ka Ahahui, no ka mea, ua uhiia ko makou manao maikai e na manao ona a hoohaunaele wale; nolaila, oia na kumu o makou i mokuahana a haalele ai i ka Ahahui a makou i kukulu mua ai. Aka, ke hoolaha nei o Keahiakawelo no ke ko ole o ko makou manao, pela no! pehea la e puka pono ai ko makou manao mamua o ka poe ano e o na helehelena, a o na olelo me he mau olelo la na ka poe Uhane ole. Oia na kumu nui i mokuahana ai ka Ahahui o ka like ole o ua manao, e like me na mea i hoakaka ia maluna.
Aka, ma keia mea, ua kapaia mai ka poe i haalele, he poe epa, a hoopunipuni, a i kuu ike ana ia manao o Keahiakawelo; ke hoike aku nei no au o makou ka poe noho malie, e hahai ana me ke akahele, me ka wikiwiki ole ma ka manao ino; aka, ma ka manao maikai a me ka oluolu ka makemake, a e ike pono mai no oukou Elua Ahahui Hoopuka Nupepa o Honolulu nei i keia wa, a e ninau mai paha auanei oukou, pehea la ka laua hana i keia manawa? Aia ma ka Ahahui o ka Hoku o ka Pakipika ka ona i na wa e halawai ai ia Ahahui i kekahi manawa, a aia hoi ma ka Ahahui o ka "Nupepa Kuokoa," he lai wale no ka hana me ka oluolu, aole ona, aole haunaele a hiki loa aku i kona lanakila ana, a ma na mea a pau i hoakakaia maluna ae nei, oia no na kumu i kue ai a mokuahana no ka like ole o na manao; aka, o kuu manao he aloha au i ka "Hoku o ka Pakipika," a me kona Kahua e kukulu ia nei; aka, eia wale no ka mea kanalua, o ke ano o ka poe nana e kukulu nei, oia hoi ka poe o ka Ahahui, o kekahi poe he poe ona, a pela i pilikia ai ia Ahahui i kekahi mau halawai ana. Nolaila, nui loa kuu aloha ia oe e ka Hoku o ka Pakipika, i ka hooiliia o kou kino i na ukana waiwai ole, oia ka huhu nui i ke Kuokoa, a huhu wale aku i kela mea keia mea, e hoopiha wale ana i kou kino i na ukana e hookaumahaia ai oe, aole ike pono ia kou ano maemae, e hiki ai ke hoonaauao aku i i kou lahui. No ka mea, o oe e "Ka Hoku o ka Pakiaika." he Nupepa oe no loko ae o kou lahui, a o oe ke keiki hiapo a keia lahuikanaka; aka, ke huhu aku nei oe i kou mau makua me na olelo ino pono ole he nui wale, aole oe e huli aku a nana ma ka Mokuna 20:12 o Pukaana. "E hoomaikai aku oe i kou makuakane, a me kou makuahine, i loihi ai kou mau la maluna o ka aina a Iehova i haawi mai ai ia oe." A pela ko'u manao aloha ia oe, e holoi oe i na manao huhu iloko ou, a e hoomaemae pono ia oe iho.
KEKAHI O KA HUI KUOKOA.
Honolulu, Oka. 22, 1861.
No ke Kanu Pulupulu
Ua hele kaapuni ka mea Hanohano J. Ii ma ka Mokupuni o Oahu, i ka malama o Sepatemaba, a ua hoi mai oia. O kana hana i hele ai, o ka paipai aku i na kanaka, e hapai i ka mahiai pulupulu, a me na ano mahiai e ae i pili i ka makemake nui ia e ko na aina e, me, ka awili pu me ko kakou mahiai kahiko. Ma kela wahi keia wahi i hoomoana ai, ku oia a hai nui aku i kona manao iwaena o na kanaka; penei: I hele mai nei au e ike ia oukou i na kanaka kupa o ka aina hanau, e kukakuka a e kamakamailio no ka mahiai pulupulu. No kuu ike ana, ke moe nei oukou iloko o ka palaualelo, a ke hoopalaleha nei oukou i ka hana mahiai, i ku i ke kalepa nui ia e ko na aina e. Aohe o kakou lua dala ma Hawaii nei, e like me ko na aina e, auhea la auanei ka lua dala ma Hawaii nei, eia wale no o ka mahiai nui o oukou na kanaka, a hua mai, kuai aku me na haole kalepa e noho nei, a lawe ia paha ma na aina e; alaila, loaa mai ke dala, o ko kakou lua dala iho la no ia; nolaila, e hoomanao kakou i ka mahiai pulupulu, ko, raiki, ia mea aku ia mea aku, i eli mau ai kakou i ke dala a me ke gula ma Hawaii nei. Eia hoi; ma na aina e, eono malama kupono no na mea kanu a i kekahi hapa o ka makahiki, ua paa pu ka aina i ka hau, aole o lakou kanu, aole mahiai ia wa; aka, ma Hawaii nei, aole pela, ua hololea ka hana, e manao kakou e hapai i ka mahiai pulupulu, a me na ano mahiai e ae. Ua lawe ia i ka aina e na waiwai i kanu ia ma Hawaii nei; oia hoi, ke ko, kope, raiki, palaoa, a mea e ae, ua mahalo nui ia ko Hawaii nei mau mea kanu e lakou mamua o ko na wahi e ae, i na pela ko lakou mahalo i ko Hawaii nei mau mea kanu, alaila, e mahalo no auanei lakou i ka pulupulu, aole mea e nele ai. Nolaila, i pane mai ai kekahi haole kalepa, ia'u e noho nei ma Honolulu e paipai nui aku i na kanaka e kanu nui i ka pulupulu a kuai mai me makou, ua ae aku au i kona manao, oia au i hele mai nei.
Mai manao kakou, he waiwai popopo ka pulupulu, aole, hiki ke waiho loihi ia ia i ke kau a kau. He mea kaumaha i ko kakou noonoo ana ka emi nui o keia lahui, heaha la ke kumu o keia emi ana o na lahui kanaka o keia aina? Eia no; o ka palaualelo, o ka noho wale, o ka lealea, i na wa mamua aku nei, hele na makua i ka hula, a me na hana ano ino e ae i ike na keiki i ka lakou mau hana, hahai na keiki ma ko lakou mau kapuai, a o ka lilo no ia ma ia hana hua ole, paakiki ko lakou naau; nolaila, makau lakou i ka hana lima, hele no lakou mamuli o ko lakou lealea iho, loaa i na mai ino, a o ka make no ia i ko lakou wa opiopio a o na kanaka makua kekahi. Ina i paa mau ka lima i ka hana, aole e lilo i ka auwana, aole e pili mai ka mai ino, ikaika ke kino, hanau na keiki, a o ka pii no ia o keia lahui i luna; nolaila, e makaala kakou, o ka hana ka mea e ulu ai na kanaka o keia lahui, ua hooia mai ka poe naauao i keia mea, oia keia huakai ai i hele mai nei, e kauo ae ia oukou iloko o ke kino okoa o ka Aha Hui Mahiai, i hiki ai ia kakou ke apo i na lala oia kino, oia keia; mahi pulupulu, ko, kope, palaoa, a pela aku.
Eia no hoi; aole i like ke kumu kuai o ka pulupulu me na waiwai e ae. E like me ka nui o na paona o ka pulupulu, pela no ka nui o kona kumu kuai, aka, o kona waiwai e ae, i na e nui ka mea kuai ia emi kona kumu kuai. O ka helu akahi o ka anoano pulupulu ewalu paha teneka ko ka paona, ina 500 paona ua like me $40.00, pela no, ina 1000 paona ua like me $80.00, a pela aku.
O ka helu elua o na anoano, 7 paha teneka ko ka paona. O ka helu ekolu, 6 paha teneka ko ka paona, pii maoli ka waiwai a me ka lako i keia lahui; ke hapai kakou i keia hana.
Eia hoi, ina makemake kekahi poe ma ka hanai holoholona, pono no, he hana waiwai no ia, he waiwai ka ili, a me kona kiwi; a me kona io, a me kona aila, a me ka hulu hipa, ua lawe nui ia aku ia mau waiwai o Hawaii nei ma na aina e, nui ka loaa malaila. O ko kakou waiwai no ia o ka paa mau o ko kakou lima i ka hana mahiai, a me ka hanai holoholona, he kumu ia e hiki mau mai ai na moku kalepa o na aina e, e lawe mai ana i waiwai no kakou. O ka waiwai a me ka lako o ke kanaka i puka ma ka hana ana, o ka waiwai no ia o ke aupuni, no ka mea, aia i ka lima o na kanaka oia aupuni iho, ka waiwai oia aupuni. I keia wa, aole he waihona dala o ke aupuni, he wahi hapa uuku wale iho no paha, no ka palaualelo o na kanaka, aole hana.
O ka pauku elua o ko kakou pono keia a'u e hai aku nei ia oukou. A o ka pauku akahi eia no ia, o ka malama i ka pono o ke Akua, oia ke koo o ke kanaka hana e kupaa mau ai oia, a pii ae kona loaa ina e hiki i ka wa e haawi ai i ka mahina hou, hanai kumu, manawalea, haawi no ka poe i paa mau ka lima i ka hana, a o ka poe noho wale hana ole hiki ole ke haawi, hilahila ino lakou. O ko ke Akua makemake no ia o ka hana o na kanaka a pau i ka hana, nolaila i hanaia'i ka honua i wahi noho no na kanaka i wahi mahiai no lakou. Eia hoi, a i paa ko kakou manao ma ka hana, e pono e hoomanao kakou i mea e kaa ai ko kakou aie, i ka hua mua o na mea i kanu ia, a me ka hanau mua o na holoholona i waiwai loaa no ke Akua, a me ka hapaumi o ko kakou waiwai he rula keia e apono ia mai ai kakou eia, a e piha mau auanei ko kakou waihona a hu, e like me ka mea i oleloia o ka mea lulu liilii, e haawi uuku ia no ia, a o ka mea lulu nui, e loaa nui mai kana. Nolaila, i na e malama ole kakou i kekahi o keia mau mea elua, a'u e hai'ku nei ia oukou, aole no e pili mai ka lako ia kakou. Aka i na hui aku kakou i ka mea mua oia ka malama i ke Akua, me ka hana, alaila lawa ka lako a me ka pono o keia lahui. Ua akaka ia oukou na manao i hai ia maluna, aole paha he pohihihi, o kahi a ko oukou manao i ku ai aole i akaka ia'u ia.
Nolaila ka ninau aku ia oukou ke ae mai nei anei oukou i ka mahiai pulupulu? A o ka poe i ae mai e haawi wale no au i ka anoano no oukou me ke kakau ia nae o ka inoa o kela mea keia mea pakahi. "Pane mai lakou, ke ae aku nei makou e kanu pulupulu, a eia ka huina o na inoa o na kanaka, o ka halawai mua ma Wailupe he 15; ma Puha i Waimanalo 12; ma Kaneohe, he 50 hui pu me ko Heeia 17; ma Waikane 35; Halawai ma Punalua me Kaaawa 3; no Makaua i kai 1; no Makaua i uka 2; ma Hauula 19; ma Laie wai 33; Halawai ma Waialee, aole nae i kakauia na inoa, ua waihoia aku no na ke komite kohoia oia o Kalanipoo nana e kakau na inoa o ka poe makemake a hooili ae ma ka Aha Hui o Kaumakapili, ua waihoia aku ma kona lima na hua pulupulu. Hiki ma Waialua, ua holo ka hana malaila, pela ka hai mai a kekahi komite, oia o Kaiaikawaha, aole i halawai malaila, ma Waiakaaiea, halawai ma Makua 34 ua hele mai ko Keawaula 5; ua hele mai ko Keaau 5; halawai ma Waianae 30; no Kamaile 8; ma Waiawa 5; a ua waihoia aku no na hua pulupulu ma ka lima o na komite i kohoia, na lakou e haawi aku me ke kakau i na inoa o kanaka, a hooili mai i ke kope ianei. O ka huina a pau o na inoa 275."
Eia na inoa pakahi o lakou a pau. Ma Wailupe; Kalua, Kumuhonua, Kaalehu, Hewahewa, Kalawaia, Maa, Paia, Makaha, Pauloa, Hao, Kuewa, Koki, Elemakule, Namaia, Kalama. Ma Waimanalo; Polani, Kalauao, Naweuweu, Molea, Kaunele, Piimoku, Kaunaaihalau, Mahoe, Kahou, Maalo, Nakaa, Naulu. Ma Kaneohe; Makea, Kahoohanohano, Maimano, Kaawa, Kuaikolia, Kaiwa, Kalanikilo, Keliikahaoa, Waikiki, Palapu, Puhili, Ohina. Lani, Kua, Kaoleku, Kaonohi, Kumeheua, Naili, Kanaloa, Ilai, Ainoa, Kahionamaka, Paoa, Kahaia, Ilipaina, Kahuakai, Kainaina, Kaleikilo, Wahineino, Makole, Kaneakauhi, Kahuakai, Mahuia, Kekuna, Kaunahi, Lihue, Halo, Kaili, Polama, Kapule, Kupa, Puniwai, Paikane, Keliinokapalapala, Kuaana, Kea, Honuaiwa, Keau, Paahao, Naehuelua, Paaluhi. Lawe ia mai ke kope o na inoa o Heeia, ma ia halawai, eia ua inoa; Kapule, Nahei, Moohila, Kaohimaunu. Kaami, Kulailua, Nawai, Timoteo, Kaiho, Kanuaole, Walanaia, Kaiwiliilii, Kaahu, Kaleo. Kakani, Wahinemaikai. No Waikane; eia na inoa. Makanui, Maka, Nakipi, Kahele, Kahoopii, Paikuli, Papaai, Punikaao, Ku, Keliikuhiau, Lulana, Puula, Mahoe, Kaiwi, Manoanoa, Kapaki, ( Uilama haole nika,) Kaneakalau, Puumeumeu, Palauhulu, Kahakauila, Kuoi, Kapule. Paia, Kepaa, Heeia, Naeole, Nohopali, Makaulaula, Koma, Ilikahonua, Ka-u, Kamakai, Meahale. Halawai ma Punaluu. No Kaaawa, Niho, Kuheleloa, Kuaole, No Makaua i kai; Kaana, No Makaua i uka; Koa, Kamahalo, Kihei, Pioi. No Hauula; Wahinemaikai, Kuheleloa, Napoliona, Kuaiwa, Nakookoo (w,) Hailama, Kehunahana, Hikiaua, Hiki, John Maluae, Kahawaiolaa, Kanealii, Kapolei (w,) Kaane (w,) Kauakuilima, Nuha, Kahakai. Mokulama. No Laie-wai; Nahulu, Keliiwaiwaiole, Kane, Opala, Kanakanui, Mahakea, Kenoa, Mahunalii, Apuakehau, Nawela, Napahu, Pupuka, Kalua, Mamauea, Maii, Kahue, Kanaikaua, Kahinu, Kapuahilani, Keao, Kalua, Kauhalekua, Niuholo. Nawai, Kaui, Namokueha, Kamaneo, Aipalena, Nika, Kalili, Kalimakuhi, Heneri, Kaloena, Kaleo. Aole i halawai ma Kahuku, no ka mea ua haawi o Mopika i ka anoano i ko laila poe. Halawai ma Waialee, aole nae i kakau inoaia, na Kalanipoo, e kakau inoa a hooili mai, ia nei, Aole i halawai ma Waialua, no ka holo o ka hana malaila, wahi a Kalaikawaha, ma Waiakaaiea Kaaikaula. Halawai ma Makua; Kalama, Poomahoe, Kupaa, Makalio, Huluhulu. Kaheana, Kapela, Kia, Haaheo, Lono, Kamokumaia, Pookulou, Ulili, Kawaiula, Kihikihi, Kahele, Kalua, Hanaialii, Nawaiauau, Hoewaa. Hehua, Kapea, Kahueai. Kaia, Isaaka, Manuawa, Kuli, Kealoha, Pulu, Naholowaa, Opiopio, Namea, Pue, Kupaa. No Keawaula; Kamanu, Ilina, Nailieha, Kualaku. No Keaau; Kauohala, Keaka, Mahu; Kekua, Kaawa. Halawai ma Waianae; Kaaiholei. Nahinu. Maikaaloa, Keauai, Keanini, Puahiki, Kanakaokai. Kauhai, Naoha. Ehu, Paupau, Pule, Kamai, Alapai. Waimalu (w,) Hiwauli, Opiopio, Kakalaka, Olaelae, Kuapuu, Kakio, Halualani, Iakobo, Mahelona, Paliwaiehu, Kahalele, Kaapuiki, Aheakalani. No Kamaile; Keauiaole, Paoa, Keoeiwa, Keaona, Kauo, Pukoaku, Kalino. No Waiawa; Solomona, Halulu, Kamalii, Kakoo, Ilikole. E like me ka huina i hai ia maluna, 275.
J. PAPA.
Sept. 12, 1861. Kakauolelo
Kela mea keia mea o Hawaii nei.
MOMONA MAOLI. — Ua ike makou i ka momona maikai o ka bipi, puaa, a me ka hipa, o ka Hale Kuai Bipi o Dupena, ma ke Alanui Alii, e pili pu la me ka Hale Kuai o Daimana ma. Emi loa ke kumukuai.
E HOLO HOU ANA. — Ua hoohuliia iho nei ka moku Liholiho, a ua hoomaikaiia kona kino a ua kapili houia i ke keleawe, e hanaia'na a maikai, alaila holo aku ma na Mokupuni ma ka Hema. E holo ana iloko o keia mau la pokole iho, o Bush ke Kapena.
MELI. — E lako mai ana paha ko kakou nei mau ululaau i ka Meli. Mamua aku nei, loaa he umi paona Meli i kekahi kanaka ma ke awawa o Kalihi. I luna o kekahi kumu kukui kahi i waiho ai o ka punana Nalo Meli i loaa'i kela mau paona Meli i oleloia maluna.
KE HOOLAUKANAKA MAI NEI. — Ke laukanaka mai nei na alanui ma ka Uapo, i ka aneane paha i ka wa ku mai o ka ulumoku. Paapu mau o Alanui Aliiwahine i kanaka i keia mau la, a me na haole pu, a ke hiolo mai nei na moku e hoi mai ana e hoomaha i ke awa lai o Honolulu, a ke lau kanaka mai nei na alanui i na luina.
Ke kanu nei o J. D. Havekost (Loio) a me Rev. W. P. Alexander i ka Raiki, ma, Wailuku, Maui, Olioli makou, ke holo pono ka laua hana, me ka pomaikai. Ua ike makou i keia mau mala Raiki, a ua olioli makou i ka olelo iho he maikai loa ka ulu ana o ka Raiki, pela i akaka'i ia makou ke kupono o Wailuku i ka mahiai Raiki.
Halawai o Kauka Rae me na kanaka o Hana, kona wahi e noho nei, o ka nui o ka poe i akoakoa mai he 150. Haha'i nui aku oia i ka pomaikai nui e loaa ia lakou, ke hooikaika lakou ma ke kanu pulupulu. A ua aelike na kanaka a pau me ka manao lokahi. A ua hookupu like lakou ia manawa koke i mau dala e kuai ai i anoano. E hoomau ma ia mea i holopono oukou e ka poe o Hana.
NUI NA WAIWAI I LAWEIA'KU MA VICTORIA. — Ua holo aku ka Moku Kiapa Constitution (Kumukanawai,) ma Victoria ma ka la 15 iho nei, a ua lawe aku 1302 pahu, a me na eke he 225, Ko paa, o ka nui o na paona he 160,616; he 19,06 Kalani Malakeke paa. Mai nei aku ina i lako ka waihona o na Kalepa ma Honolulu nei, i ke ko a me ka Malakeke maikai.