Ka Nupepa Kuokoa, Volume I, Number 2, 1 November 1861 — Page 3
Ka Nupepa kuokoa.
Keia mea keia mea o Hawaii nei.
PUNANA NALO MELI — O ka inoa o ka hale kuai hou o John Thomas Halewai (Waterhouse) i noho ai mamua ma ka hale Pohaku o Mika Aniani me Gerina ma ke kihi o ke Alanui Kaahumanu a me ke Alanui Aliiwahine,) ko kakou hoa kuai o na makahiki loihi i hala ae nei. Ua wehe hou ae nei oia i hale kuai ma ke Alanui Aliiwahine, mauka ponoi o ka hale kuai bipi o Miki me Kimo Pelekane. A e like no me kona ano mau ka MANUAHI, pela no kana hana i keia manawa, nolaila, e kipa kakou e launa, a e lulu lima me ko kakou hoalauna o ka iu o ka la o Honolulu nei. E nana oukou i kana Olelo Hoolaha ma keia Nupepa.
NUI KA WAIWAI HAWAII I LAWEIA I KINA. — Ua lawe aku ka moku Amerika Moonlight, Honokona, inehinei, in a Eke Pepeiao Laau he nui wale, na Lala Mano, a me na Eke Loli he 28, he 2,200 paona ke kaumaha. Akahi no a laweia ka Loli, ma ke ano waiwai kalepa, a nolaila, ua olioli makou i ka hai aku i ka lehulehu i ka hoohui hou ia'na mai o keia mea i kumu waiwai io no keia mau Pae Aina. No ka mea, ke emi nui aku nei na Moku Okohola, ke kumu waiwai i hilinai muaia'i e kakou i kumu e loaa'i ke dala maoli.
O Utai a me Ahee na mea nana i hoouna'ku nei na waiwai i haiia maluna.
NA KOA MAOLI O HILO. — I kekahi mau mahina i hala'ku nei, i ka loheia ana mai o ka haunaele a me ka pilikia o ke aupuni o Amerika Huipuia. Ua hoolanaia mai ka manao aloha o ke Poonahoahoa, (T. Spencer) no kona aina hanau . Nolaila ua kukulu oia i papa Koa Pualu, noloko ae o na kanaka Hawaii ma Hilo, a ua kapaia, "Na Koa Kupaa o Poonahoahoa," (Spencer Invincibles,) a ua hai aku oia i ka Peresidena o Amerika Huipuia i kona makaukau e kokua ia aupuni me kona poe Koa. A eia na olelo malalo o kekahi Nupepa i loaa mai nei ma na moku hope loa i ku mai maanei i keia mau la iho nei:
WASINETONA, SEPT. 22. Ua noi mai kekahi papa koa i ke Aupuni, mai Hawaii mai, a ua aeia aku lakou. He poe Amerika kekahi, a he poe kanaka Hawaii kekahi. Ua manaoia e holo koke mai ana lakou i ka wa e hiki aku ai ka lohe o ka aeia ana.
Oia na "Koa Kupaa o Poonahoahoa" ma Hilo , a no ka noho ana hoi malalo o ke Kapena akamai, a me ke Sagiana hana pono, ua akamai loa lakou i ka paikau, a e emi ana paha ka ike o na Koa Aupuni o kakou, no ke akamai loa o na Koa Pualu o Hilo .
Elua Eke Leta i hiki mai nei ma ka Moku Amerika Moonlight, a me ke kialua Timndra, aohe nae he mea hou ano nui maloko. Ua aneane, e lilo loa ka Moku o Misouri i na Kipi, pela ka lohe hope loa i hiki mai nei, oia wale iho la no kahi mea hou. Oia mau no o ka noho hoomakaukau ana o na aoao elua. Aohe he Kaua Nui i hooukaia i keia mau mahina iho nei. Aia paha i ke ku ana mai o Cometa e lohe hou ia mai ai kekahi hoouka kaua nui. E nana i ka Mooolelo o ka hoouka kaua nui ma Bulu Rana i ka la 21 o Iulai iho nei, ma ka aoao eha.
MALOO MAOLI. — I ka olelo mai a kekahi poe, aole lakou i ike iloko o na makahiki he umikumamalima i kaahope ae nei i ka makahiki maloo e like me keia. Ma Maui Hikina, ua pilikia loa na Mala Ko a Spencer a me Burua, aohe ulu pono o ke ko no ka nele i ka ua, aohe hiki i ka hooulu wale ae i ke ko ke nele i ka wai e hooma-u ai i ka Honua. Aole pilikia loa ka Aina Ko o ka poe ma Haiku. Ma Oahu nei kekahi, ke nele nei ka nui o na loi a puni ka aina i ka wai ole, maloo na kula a me na wahi no a pau, ua hele a owela ka aina i keia mau la, ke hoohalahala nei ka poe mea loi e pili ana me ke kahawai o Nuuana, no ka laweia o ka wai o ko lakou aina no ka poe e noho nei ma Honolulu, e ka Ha Wai o ke Aupuni.
AOHE OIAIO. — Aohe oiaio o ka olelo a J. L. Nailiilii i paiia iho nei ma ka Hoku o ka Pakipika mamua aku nei, e hai ana ua hoopauia o ka mea Mahaloia Ioane li, mai kona noho ana i Lunakanawai no ka Aha Kiekie. Ua minamina makou mahope iho o ka ike ana i ka mea i hoolahaia e J. L. N., a ua maopopo ia makou ke kumu ole o ia hoolaha ana, a ina no he oiaio, aole o makou manao he mea pono i ka poe e ae ke hoolaha ia mau mea, oiai he papa pai no ko ke Aupuni e waiho nei, a maloko ae o ka Nupepa o ke Aupuni e puka ae ai ia mau mea; no ka mea, o ka waha olelo ia o ke Aupuni. Ua kali makou i na la i hala ae nei, me ka manao e ike i ka manao i haiia, mihi ae i ka lehulehu, o ka mea nana ka palapala i haiia maluna, e olelo hewa ana me ka oiaio ole; aka, aole nae oia i hana pela, nolaila makou i manao ai e hai aku i ka lehulehu i ka oiaio ole o ka mea ana i hoolaha'i.
NA LUINA PUKIKI MA HAWAII NEI.— No na aina mokupuni o Potugala mai lakou. He mau pae aina lakou ma ka Moana Atelanita, e moe ana mawaho mai o Aferika Akau. Ua holo mai lakou maluna o na moku okohola. Haalele kekahi poe o lakou i na okohola, a noho kamaaina lakou mauka nei. Aole i keokeo ko lakou ili e like me ko na Beritania, a me ko Amerika. Ua hanau lakou he poe Katolika, a ma ia aoao ko lakou hoomana ana.
He poe noho malie ka nui o lakou, e imi ana i ko lakou ola, ma ka mahiai kekahi, ma ka hanai bipi kekahi, a ma ka hoolimalima hoi kekahi mahope o na haole.
He poe waiwai kekahi o lakou, a he ilihune kekahi. Aka, e pono ana paha ke aupuni i ko lakou noho ana. Aia no kekahi pukiki e noho ana mawaho o Honolulu, he mea ikaika i ka hana, a he mea waiwai no hoi. He nui na hale ona, na bipi me na aina hoolimalima. Ua kokua no ia i ke kukulu ana i ka halepule Katolika ma kekahi aina ona. He okoa ka haawi ana i kona mau kaa kauo, ua kokua aku oia i $1,200 ma ke dala maoli. Ke kokua nei hoi oia i kana kumu, aole i ikeia na dala. Pono no e hilahila na hoole pope e noho pi ana me ke kokua ole i ke aupuni o ke Akua, ke ike aku lakou i ka lokomaikai o keia Pukiki e haawi nei.
He Mele no ka Nupepa Kuokoa.
Eia mai ka Nupepa Kuokoa,
Ke kolopa uneune o ka naaupo,
Ka hao uwea o ke aupuni Hawaii;
E moe ana ma ka Moana Pakifika.
Mai Hawaii o Keawe a Kauai o Mano,
Mai ka Polunesia a Auseteralia,
A hiki loa aku i Keomolewa,
I ka pae aina anu o Kaleponi,
Ke kukini mama ahai lono,
Ke pani hakahaka o Makoa,
Ka elele a Kamehameha me Liholiho,
E alo ana ma na kai ewalu,
Ma ua ailana o Iolani,
O ka pae aina kanu a Kanaloa,
Mai Kahiki ku a Kahiki moe.
Mai ka lewa a nuu a ka lewa lani.
No ka lewa a nuu mai nei pulapula,
Na ka poe noiau no i lawe mai,
A kanu a laha i Hawali nei,
Ua ulu ua kupu la ua lau,
Ke hua nei i kona hua,
Na ka aha Kuokoa no i hapai,
Me ka manao paa naueue ole,
E na hoa uhai a holo o ka naauao,
Mai ka hikina a ka la i Kumukahi,
A ka welo na a ka la i Lehua;
Eia mai ka Nupepa Kuokoa,
Ka puni kauoha a ka poe nana i kukulu,
E hoonuu oe a lihaliha,
E ai oe a maunauna,
Ua nui ke pakaukau, ua nui ka mea ai.
Nui ka mea ono o nei Hotele,
Ua piha ua laki na waihona;
E na keiki o ke kulahanai o Hilo,
E alo ana i ka ua Lanipolua,
O ka ua lu lehua o Panaewa,
O ka ua kani lehua o Mokaulele,
O ka ua huki hee nehu a ka lawaia.
E na keiki o ke kula a Rev. E. Bond,
E noho ana ma ka pa o Edena,
Ma ka malumalu o na laau kanu,
I huinahalike ia na kihapai,
I rulaia na alanui a pololei.
E na haumana o Lahainaluna — e,
E alo ana i ka wela o ka la,
A olu aku i ka wai o Auwaiawao,
Mai ka makani ku kaehu he Kauaula,
Ke hakihaki mai la i ka lau o ka ulu.
E na keiki o ke kula o Waioli,
E lei ana i ka pahapaha o Polihale,
E nana ana i ke ahi kolo i na pali,
Ke kokolo mai la i Mokuaiki,
He iki o Lehua au ana o Kaula,
Ke koohi mai la i ka mole o Kawaihoa,
E o'u hoa e! e o'u hoa!!
Eia ka Nupepa Kuokoa la,
Ka puni a oukou e hoopapau ai,
Ka ipo manuahi poina ole i ka manao,
E hia a ai o ke kulu aumoe,
E hana walea ai o ke awakea,
E kohu ai o ke kaunu ana,
E maona ai o ka la pololi;
Ke aniani kiilohi a ka aha Kuokoa,
E lawe ai oukou a mikioi,
Kuku ka pihapiha nana ka alu,
Ke kokoolua e pumehana ai.
O ka po kapa ole o ka Makalii,
Ka puna wai huihui o Ahalau,
E kena ai o ko make wai,
Ka wai auau o Kapena,
E olu ai o ko puuwai,
A kani o Kalola na kolo i ke kuahiwi,
Kui ke na bele o ke kaona,
Hoehoene lua i ke kulu aumoe,
Puoho lele opeapea ka manu o ka lewa,
Ka auna manu o Kahiki,
Aia ka onohi ula i ka lani,
Ua ikea ka pae opua kiikii i ke ao,
Ku mai ke anuenue pipio i ka lewa,
Nee ka ua koko ula i ka moana,
Hele ke kualau me ka makani,
Kui ka hekili me ka uwila.
Hekili paapaaina o paipai ka lani,
Hahai no e pili me ka honua,
Pipili na hoku kau wale i ka lewa,
Lewa ka honua kau wale i ka ole,
Nalo Hawaii i ka uahi a Pele,
Ku ka hohono o Kamapuaa i na moku,
Eia mai! eia mai!! eia mai!!!
Eia mai ka Nupepa Kuokoa,
E hele malihini aku ana i mua o oukou,
O ka hea mai ka pono e launa mai,
Aohe makamaka, he kauwa ia,
He hua na ka Uau, he hua kahi,
I nui ke aho e na hoa — e,
E ike ia ia e hookipa,
O kipa wale ke aloha i ka ilio, (aloha wale.)
G. W. KAHIOLO.
Kalihi, Oct. 24, 1861.
Na Palapala.
He Manao Hooakaka.
ALOHA OE E KA NUPEPA KUOKOA: — Ua koiia mai au e kekahi olelo maloko o ka Helu 2 o ka Hoku o ka Pakipika i kakauia e J. W. H. Kauwahi, no ka Nupepa i haiia maluna, a o ke poo o ke kumu manao, penei noia. "No ka Hoku o ka Pakipika" e pale ia'u iho no na olelo ma kana palapala, e i ana, "Ua ike oukou i ka olelo a Waianuenue o Honolulu ma ka Nupepa Kuokoa i hoopukaia iho nei. He olelo hoino no ia i keia Ahahui, a e hilinai ana ia H. M. Wini, no kona kuonoono, a e lawe i kona pepa ka pono; pela no kona manao. No ka mea, ua ike oia he poe kanaka maoli ka poe hapai i ka Hoku o ka Pakipika, a he poe waiwai ole no ka nui o lakou, a nolaila ka olelo ana me ke keakea aku aole make lawe i ka pepa a keia poe kanaka maoli, e lawe no i ka pepa a H. M. Wini."
I ko'u heluhelu ana i na olelo maluna, ua wikiwiki au i ka nana hou i ka'u mau olelo i kakau ai ma ka Nupepa Kuokoa, ua heluhelu au me ka hoomaopopo pono i na olelo o loko mai mua a hiki i ka hopena. A ole nae i loaa ia'u kekahi olelo e hoino ana i ka "Hoku o ka Pakipika," nolaila, manao au ua kakau o J. W. H. K. me ke kuhihewa loa. Ke i hou mai nei ua hoino ka'u mau olelo i ka Ahahui nana e hoopuka nei i ka "Nupepa Pakipika;" ke ike ole nei au i ke kumu o kana olelo ana pela. No ka mea, aole kekahi olelo a'u e i ana he Nupepa ino ka "Hoku o ka Pakipika," aole hoi au i olelo iho he poe ino ka Ahahui Hoopuka Nupepa o ka "Hoku o ka Pakipika," e loaa'i la hoi ke kumu o kana olelo ana pela.
Ua hai au me ka wanana aku i ka lehulehu, e makaala ma ka ninau ana i ke ano o ka poe hoopuka Nupepa, me ka noonoo i ke kulana o ua poe la nana e hoopuka ana, mamua o ka lawe ana, me ko'u olelo ana aku i ka Lahui Hawaii, i ko'u ninaninau ana i ko H. M. Wini ano a me kona kulana, a ua maopopo ia'u kona ano kuonoono, a nolaila aole o'u kanalua i ka lawe ana i ka Nupepa Kuokoa. No ko'u olelo ana pela i manao ai oia he olelo hoino, a he keakea wale aku i ka Nupepa o lakou "Ka Hoku o ka Pakipika."
E ka Lahui Hawaii! he mea hewa auanei ka hai ana aku ia oukou o kekahi mea i kana mea i ike maka ai, a me ke ao ana aku ia oukou, e noonoo o puni auanei i ka poe apuhi wale mai? He hewa anei ka paipai ana aku i ko kakou Lahui e makaala? Ke olelo nei au me ka oiaio aole pela, he pahiku o ka oleloa. O ka pono ka paha i ka manao o ko kakou makamaka, ka hai aku i ka lehulehu e moe na maka a e pani hoi na pepeiao, o ike mai auanei i ka mea e hanaia aku ana ia lakou.
E hoomaopopo kakou i na olelo a ua J. W. H. K. nei, e hele kakou e halawai me ia i luna ponoi o kona kahua. Ke olelo nei oia he poe ilihune ka hapa nui o ka Ahahui, i na pela, alaila, a kahi a lana mai ko'u manao e kauleo aku i ko'u Lahui, e noonoo, e ninaninau i ka poe e uhi ana ia lakou iho malalo o ka inoa o ka Ahahui Hoopuka Nupepa o ka "Hoku o ka Pakipika." No ka mea, ua ike paha kekahi poe o Honolulu nei, a o kekahi poe no aole i ike, oleloa aku hoi ka hapa nui o na kanaka, e noho ana ma na mokupuni e ae ma ka Pae Aina Hawaii nei. No ka mea, he mea pono i kela mea keia mea ke ike mua i kona hoa kuai mamua o ka hoolilo ana i kona dala, a nolaila, he mea pono i ko'u manao e ninau kakou; owai ka Ahahui? Owai ka poe lala? Heaha ka lakou hana? Aia i hea ko lakou mau hale? He poe ano maikai anei lakou, a he poe ano inoino anei? No ka mea, ua hiipoi lakou i ka inoa nui AHAHUI. Aka, aole lakou i hai mai i ka poe lala o ua Ahahui nei, a nolaila, me he mea la, he poe maauaua umeke keia poe e hele ana ma na alanui me ke kahea aku me ka lea nui "He umeke ua piha i ka waiwai! he umeke ua piha i ka waiwai!" aole nae he wehe ae i kona poi i ikea'i ka waiwai oloko. Pela keia poe e noho nei maloko o ka malu o kela inoa Ahahui Hoopuka Nupepa, o ka Ahahui ka mea i hoikeia, aka, aole he haiia mai o ka poe nona ka Ahahui. Aole lakou i hoolaha ae ma ke akea, me ka hoike i ka lakou mau olelo ae like imua o ka lehulehu i ike ia ai ko lakou hoopaa ana a me ko lakou hoohui ana ia lakou iho he "AHAHUI."
No ka mea, ua maopopo ia kakou, aohe hana e holo ke ole ke dala, a ina he oiaio ka hapanui o ka Ahahui, he poe waiwai ole, alaila, he kumu pono ka ike mua ana o ka lehulehu i ka olelo ae like o keia Ahahui, me ka hooiaio ana i ko lakou mau inoa imua o ka Luna Kakau Kope i oiaio ai. Eia na kumu e pono ai ka ike mua ana o ka lehulehu i na mea i haiia maluna.
Ina e lawe kekahi mea i ka Hoku o ka Pakipika no ka makahiki hookahi, me ka uku i na dala elua, a hala paha na malama eha a eono paha, hiki ole ke pai, no ka nele i ke dala. Eia paha ka ninau, nawai e hoihoi mai ke poho, a me ke koena dala a ka poe i uku? A nolaila, he ninau nui keia, nolaila, i pono ai ke ike e i ke ano o ka poe i hui, i maopopo ai kahi e kikoo mai ai ka poe mea koena dala i ko lakou waiwai. He mea pono ole i ko'u manao ka hoikeike ana mai o ka Ahahui ma ka aoao hinuhinu wale no o ka lole, aole hoike pu mai i kona kalakala.
Ua kaena na kanaka o Beretania Nui, me ka haaheo i ko lakou Loio akamai, ia Haku Borohama, (Lord Brougham) a o Amerika, ua kaena ae me ka haaheo nui i kona mau Loio akamai, ia D. Webster ame H. Clay, (na mea i aloha nui ia e ka Lahui Amerika i ko laua make ana aku nei.) A owau hoi o ke kanaka Hawaii, ua kaena au me ka haaheo nui i ka Loio akamai o ko'u one hanau nei, oia o J. W. H. Kauwahi. Aka, i ko'u ike ana i ua olelo ana a'u i hai ae nei mamua, olelo iho la au ia'u iho, he oiaio, ua aui ae ka la o kona akamai, a ke puolo nei ka naauao i kana ukana me ka hoomakaukau e hele mai ona aku la. No ka mea, ua hoolilo oia i ke ano o ka'u olelo ma ka wai hooluu ano e loa. WAIANUENUE.
I ke Aupuni a me ka Moi.
Aloha ke Aupuni Kuokoa, mai Hawaii a Niihau, ma keia moana nui o ka Pakifika. Aloha ka Moi Ilihia o ka aina hanau, ka hooilina o ka Moi lokomaikai Kamehameha III i hala. Aloha ka Moi wahine, a me ka Haku Kiekie Kauikeaouli. Aloha ke Kuhina Nui, a me na Kuhina a pau o ke aupuni; a me na Kiaaina, na Lunakanawai Kiekie, na Luna e ae a pau o ke aupuni.
No oukou a pau loa ke aloha, a me ka pumahana o ka lokomaikai o ke Akua Hemolele kina ole, e ola loihi ana iloko o na makahiki Iubile, 5865, o ke ao nei. Ua maopopo no, a, ua akaka, o ka lahui naaupo o ke Aupuni a me na'lii, na makaainana, aole o lakou manao ma ka naauao, a me ka ike, aole o lakou hoomaopopo i ka pono o kela a me keia, aole o lakou manao e hoolilo i ka ike o kekahi i alanui no ka manao e loaa ai ka malamalama, na mea e pono ai ke kino, nolaila, hiki ole ke hapai i kekahi alanui o ka manao e holo ai.
Eia hoi: he like ole ka noonoo o ke Aupuni naaupo ma na mea a pau, okoa ko kela, okoa ko keia; nolalia, ua ulu ka naaupo, ka pepehi wale, ka aihue, ka wahahee, a me na ino a pau loa, i ku ole i ka naauao, puka mai ka palaualelo, ka noho wale, ke aloha ole, ka ilihune, ke pi, ka a-u-a, ka paakiki, ke pakike, ka hookiekie, ka lokoino, a me na hua awahia e make ai ka noonoo maikai o kanaka.
Nolaila, ua maopopo, aole no e hiki i ka lahui naaupo, a me kona Aupuni ke pai i Nupepa hoolaha no lakou, no ka mea, aole no e kohu ka malamalama me ka pouli, no ka mea, aole lakou i ao ia ma na mea a pau e holo ai ka hana, aole ike i ka heluhelu, aole ike i ke kakau ana, aole no hoi he pono o ka noonoo ana ma na mea e holo ai ka ike, no ka naaupo o na'lii, naaupo na kanaka, nolaila, aole o lakou Nupepa hoolaha manao.
Eia hoi: ka "Pepa Kuokoa," ke puka nei iwaena o kakou, me kona kino nui e pau ai na manao he nui, no ka mea, elua pepa me kakou, "Hae Hawaii," "Hoku Loa," ua maopopo nae, he kino uuku ko laua, a paupauaho ke nui ka ukana, aka, ma keia "Pepa Kuokoa," Ua lawa ia no ka lehulehu, E like me ka naauao o ke Aupuni a me na'lii, pela na makaainana.
O keia "Pepa Kuokoa," Hoailona o ke Aupuni naauao o na'lii, a me na makaainana, he mea mahalo ia no hoi ke ike mai na aupuni naauao o ke ao nei. Ua hapai no makou i keia hana me ke kanalua ole, no ka manao e hapai pu ana kakou ia ia no kona ola, a e like ana no hoi ko makou manao me ko oukou, ua ku paa makou me ka hooikaika hookamani ole, no ko makou ike no ua hana ia keia noonoo hoopuka "Nupepa Kuokoa" iwaeo ke Aupuni i holo ka malamalama. A ua maopopo no hoi he mea make hewa ke paipai loihi aku i ke Aupuni, a me na'lii ma ka oihana, no ka mea, ua kamaaina lakou ma keia mea, a ke manao lana nei makou, aole no lakou e hoole mai i keia "Pepa Kuokoa" ke hiki aku.
Nolaila, i ka Moi Ilihia Kamehameha IV, a ma kou Aupuni; ke Kuhina Nui Victoria Kamamalu, a me ka Mea Kiekie, Lota Kamehameha. Ina paha he pono ia oukou e nana mai i ka hana a ko oukou mau pulapula makaainana lepo e noho ana ma Honolulu kulanakauhale nui o ke Aupuni Hawaii. E hui mai me makou i keia "Nupepa Kuokoa" maloko ae o ko oukou noho Aupuni ana. Oiai $2, dala kona ola no na Pepa 52 o ka makahiki. He mea e ko makou olioli a me ko makou haaheo ke ko ia mea. A, pela no hoi e holo ai ka hana ma keia hope aku.
A e lilo no hoi keia "Nupepa Kuokoa," i Hae no ka naauao o keia Aupuni, e hele hoike ma na wahi a pau e holo ai kona mau kukuna. A e kapaia no hoi ka naauao o ke Aupuni Hawaii. A, pela e ola ai ka inoa o ke Aupuni a me ka Moi Ilihia Alekanedero Liholiho. A ua maopopo no hoi, ua puka keia "Nupepa Kuokoa" mahope iho o ka hanau ana o ka Haku o Hawaii, Kauikeaouli. A ke lana nei no ko makou manao e hapai pu no na mea a pau i keia "Pepa Kuokoa."
E ke Kulanui o Lahainaluna, a me ka Punahou, o Hilo a me Waioli. Eia ko oukou papa-kaukau mea ai, e ai oukou o-i mahanahana na mea ai o luna, o hiki mai ka maalili ana. E ku mai kakou iluna, na mea nui na mea liilii, e alu ka pule a Hakalau, oia hoi e lawe i keia pepa me ka haawi i kona ola $2.00. O ke aloha ko oukou a hoomaalili aku. Ua oki keia manaolana.
S. D KEOLANUI.
Niuhelewai, Kapalama, Oahu.
Ka Nupepa Kuokoa.
ALOHA OE:
No ko'u manao aloha ia oe, no kuu ike ana, a lohe ana, e puka ana oe, e hoomalamalama i ka poe o Waawaaikinaaupo, e noho hupo ana ma ka Pae Aina Hawaii nei, a he malihini hele no hoi oe, ma na kikowaena poeleele o ka naau o ko kaua mau kaikuaana, kaikaina, kaikuahine, kaikoeke, makuakane, makuahine, a mau hoalauna hoi, e ao ana oe, e kuhikuhi ana, paipai ana, a e hoonaauao ana, i pau ae ka maka poniuniu, maka pouli, a me ka hohoiea, o ka noho naaupo ana, a he makemake nui ko na hoalauna o kaua ia oe, no kou puka ana e wehe i ka punawelewele o ka maka o ka naau, a no kou kino nui, nepunepu, puipui loa, a laula no hoi, a no ko'u ike ana hoi, e hoopuka ana, a e hoinoino ana kou kaikuaana hanau mua, oia hoi o Hoku Pakipika ma na olelo hoino ina kahunapule, hoolaha naauao, me he hana la na ka Elepi ke kakani o kahi waha iloko o ka lua, nolaila, eia mai kahi kanaenae hoonaauao, a kou hoalauna, a kau aikane, i mea e malulelule ai ka naau hookiekie o kou mua ae, oia o Pakipika a noho oluolu like olua.
Auhea wale ana oe,
E ka Elepi waha kani,
Kani lua ole i ka lai,
I ka lau o ka Kiawe.
A heaha ka'u hala nui,
Au i kauhihi ai,
Mai noho a hana mai,
I ke Aupuni Berekane,
He kane no ke aloha,
A he lei na ka manao,
He manao la he aloha,
He aloha no na Mamo,
Na mamo ai hawane,
Ai nomenome i ka pua,
I ka pua o ka lehua,
Hue ae nei ka manao,
Paa ole i ke kaohi.
Hoohihi au o ka nani,
O ka pua o ka Oliva,
I ka noho lua lai mai,
I ka lai o Lanihuli,
Huli ae au nana;
O ka oi maoli ia,
A'u i ike iho ai,
He aloha o Kinigula,
I ka lio lele oiala,
Oi ala no kuu hoa,
Kinikohu ke ike aku,
Ua kohu au me ia nei;
Me Hoomakaikekula,
Kuleana wau i laila,
I ka poli o Aiwohi,
A he ohi nui no oe;
A loko e hana nei,
Ia nei no kaua.
Lahui mai o Mareka.
Aupuni nui kipikipi,
Hooiho e ka Akau,
Hoopii mai e ka Hema.
Paio lua na ale,
Na ale o ka moana,
Ua ana no kaua,
I ka nui leo a ke kino,
O ke kino no neia,
Wa olelo i ka uka.
I ka lau o ke kuikui,
Kuhi au ua holo pono,
Ka manao o ka Waikini,
Kini pinai kuu lohe,
I ka pua o ke Kamakahala,
I paia e ke Ala,
Ahihi o Nuuanu,
Ua anu no maua,
I ka ua a ke Kiowao,
Ua ao ae nei loko.
I ka nui o na hana,
Me oe aku ka manao,
Ua Seku ia mai au.
W. B. KALANIPOO.
Pohukaina. Honolulu,
Sepatemaba 29, 1861.
He manao paipai no i ko'u mau hoa.
Ua lana wale mai no ko'u manao, me he wai puna huihui la o Wailuakio, e nawe malie ana ke inu aku, e hui pu ana ko'u mau hoa a pau i ka lawe i keia "Pepa Kuokoa" e puka ana ma Honolulu, nolaila ko'u manao olioli a makahehi wale i ko'u mau hoaluhi, i ike ole i ka hoa make, oia o Poniuailana, o keia pepa no ka hoailona o ka naauao o keia lahui o na kanaka maoli, he pepa nui o kona kino i oi palua ae mamua o ka "Hae," kiekie kona kino, palahalaha ka umauma, nepunepu a momona loa kona kino ke ike aku.
Nolaila, ua maopopo, e like me kona nui, pela kona ukana ke lawe, he mea no hoi ia e lana ai ka manao o ka poe heluhelu, a hooili i na manao he nui, a e lilo keia pepa i uwea Gelekalapa o ke aupuni Hawaii, e moe ana mai Honolulu a i na Mokupuni a pau loa, he mea no hoi ia e lohe koke ia ai ko ka Akau a me ka Hema, ko uka, ko kai, ko ka hookui, ko ka halawai.
E halawai mai oukou ma keia mea, a kuka pu i kona ola no kana hana, a e hoomakaukau no hoi oukou i ka mau-u a ka bipi e hehi ana i ka palaoa, a i ka uku o ke kanaka hele i ke kaua. E o'u makua o ka aina hanau, e noonoo pu mai kakou i keia, e lawe no hoi i ka ipu kukui a kau maluna o ke poi, e wikiwiki ma ka haawi, a e lohi ma ke pi, e ao o launa i ka naaupo a hiki mai ka milenio, o kuu ia mai ka moo nui hoowalewale, pau na mea kanu, uku make hewa ke kahu, loaa ole ka uku, paa i ka pa aupuni, o ke kino koe a ku dala aku. Ua lawa ia no ka aina ahiahi, ka oukou kauwa me ke aloha.
I. MOKULEHUA.
Niuhelewai, Kapalama.
Olelo Hoolaha.
NO KA MEA, UA KOHOIA AU E H. L. Sheldon, kekahi o na Lunakanawai Kaapuni o Hawaii, i Luna Hooponopono no ka waiwai o Pipi k i make aku nei ma Waiohinu, Kau, Hawaii. Nolaila, ke kahe ia nei na mea a pau i aie i ua mea make la, e hookaa koke mai, a o ka pe a pau ana i aie ai, e hoike mai ia'u, ma Waiohinu, Kau, Mokupuni o Hawaii.
C. N. SPENCER (KALE.)
Okatoba 19, 1871. 2-3t
NA MEA HAO HOU LOA.
UA HIKI MAI MALUNA O KA MOKU Amerika " RADUGA," ma Bosetona mai, na mea hao hou loa. A eia ma ko'u hale kuai, ma ke keena mauka o ka Hale Uinihepa ma ke Alanui Papu. Na waiwai hou he nui wale, o kela ano keia ano.
Na laka puka hale. Pahiolo a na kamana. Kuikahi o na ano a pau. Kui hana hale, hana pa a me ke kui hana waapa. Kui keleawe a me ke kui kepau no ka waa. Kuaina kupono no ka hana upena. Koi nui a me na koi liilii. No ka poe oo a me ka poe opiopio. Mau oo pe maikai no ka mahi loi. Mau ho maikai kekahi. Palau maikai. Pahi oki laiki. Me na oo he nui wale.
A me na mea e ae he nui wale. He EMI loa ke kumu kuai no na mea i haiia maluna. E hele nui mai i pau ko oukou kuhihewa.
W. N. LADD. 2
HALE PAI KII MIKIOI.
J. W. Kini.
E HOOMAOPOPO I NA OLELO MAluna, e ka poe e makemake ana i na KII, i mea e hoomanao ai i na makamaka, na hoahanau a me na mea i aloha nuiia i ka manawa e noho kaawale ana, i waiho mau ai ko lakou helehelena me kakou, a i lilo ai hoi ko lakou mau kii i mea nana e hoomama mai i ko kakou mau manao aloha.
Eia ma ko'u Keena Pai Kii na mea a pau e pili ana ma ia oihana, a he hiki ia'u ke pai i na kii a like loa me ka helehelena o ka mea nona ke kii e pai ia'na. Me ka maikai a me ka mikioi nui, o ka lole uliuli a me ka lole eleele ka aahu kupono no ke Pai Kii ana. A ua lako ia'u na lole komo o kela ano keia ano, a e haawi no au i ka poe e makemake ana e pai i kii i lako ole i ka aahu kupono, no ia manawa.
Ua hoemi loa au i ka uku o na Kii, aohe manuahi aku a kanamai, e pono no e hele mai oukou, e nana no oukou iho, i pau ai ko oukou kahihewa. Aia ko'u kaena maluna ae o ka Hale Pai o Ka Nupepa Kuokoa, ma ka aoao hikina hema o ka Hale Leta. 2
OLELO HOOLAHA.
LIO HELE HEWA. E IKE auanei oukou e na kanaka a pau, owau o ka mea nona ka inoa malalo nei, ke hai aku nei au ia oukou. Eia no ma ko'u wahi nei kekahi lio hele hewa, he lio wahine keokeo. Ua kuniia ma ka uha akau, he hao ano e; a ma ka hema, ua kunia ia; penei: V V. E kii koke mai ka mea nona keia lio me na dala elua ($2.00) a e loaa no au ma Puiwa, Nuuanu. A i kii ole mai ka mea nona keia lio a hala na la he 30, mai ka la aku o ka hoolaha ana ma keia Nupepa; alaila, lilo keia lio ia'u, a e kunia i ko'u hao.
G. M. HALAMA.
Puiwa, Honolulu, Okatoba 26, 1861. 2-1t