Ka Nupepa Kuokoa, Volume I, Number 2, 1 November 1861 — No ke Kanu Pulupulu. [ARTICLE]

No ke Kanu Pulupulu.

Ua hele kaapuni ka mea Hanohano J. li ma ka Mokupuni o Oahu, i ka malama o Sepatemaba, a ua hoi mai oia. O kana hana i hele ai, o ka paipai aku i na kanaka, e hapai i ka mahiai pulupulu, a me na ano mahiai e ae i pili i ka makemake nui ia e ko na aina e, me ka awili pu me ko kakou mahiai kahiko. Ma kela wahi keia wahi i hoomoana ai, ku oia a hai nui aku i kona manao iwaena o na kanaka; penei: I hele mai nei au e ike ia oukou i na kanaka kupa o ka aina hanau, e kukakuka a e kamakamailio no ka mahiai pulupulu. No kuu ike ana, ke moe nei oukou iloko o ka palaualelo, a ke hoopalaleha nei oukou i ka hana mahiai, i ku I ke kalepa nui ia e ko na aina e. Aohe o kakou lua dala ma Hawaii nei, e like me ko na aina e, auhea la auanei ka lua dala ma Hawaii nei, eia wale no o ka mahiai nui o oukou na kanaka, a hua mai, kuai aku me na haole kalepa e noho nei, a lawe ia paha ma na aina e; alaila, loaa mai ke dala, o ko kakou lua dala iho la no ia; nolaila, e hoomanao kakou i ka mahiai pulupulu, ko, raiki, ia mea aku ia mea aku, i eli mau ai kakou i ke dala a me ke gula ma Hawaii nei. Eia hoi; ma na aina e, eono malama kupono no na mea kanu a i kekahi hapa o ka makahiki, ua paa pu ka aina i ka hau, aole o lakou kanu, aole mahiai ia wa; aka, ma Hawaii nei, aole pela, ua hololea ka hana, e manao kakou e hapai i ka mahiai pulupulu, a ine na ano mahiai e ae. Ua lawe ia i ka aina e na waiwai i kanu ia ma Hawaii nei; oia hoi, ke ko, kope, raiki, palaoa, a mea e ae, ua mahalo nui ia ko Hawaii nei mau mea kanu e lakou mamua o ko na wahi e ae, i na pela ko lakou mahalo i ko Hawaii nei mau mea

kanu, alaila, e mahalo no auanei lakou i ka pulupulu, aole mea e nele ai. Nolaila, i pane mai ai kekahi haole kalepa, ia'u e noho nei ma Honolulu e paipai nui aku i na kanaka e kanu nui i ka pulupulu a kuai mai me makou, ua ae aku au i kona manao, oia au i hele mai nei. Mai manao kakou, he waiwai popopo ka pulupulu, aole, hiki ke waiho loihi ia ia i ke kau a kau. He mea kaumaha i ko kakou noonoo ana ka emi nui o keia lahui, heaha la ke kumu o keia emi ana o na lahui kanaka o keia aina? Eia no; o ka palaualelo, o ka noho wale, o ka lealea, i na wa mamua aku nei, hele na makua i ka hula, a me na hana ano ino e ae i ike na keiki i ka lakou mou hana, hahai na keiki ma ko lakou mau kapuai, a o ka lilo no ia ma ia hana hua ole, paakiki ko lakou naau; nolaila, makau lakou i ka hana lima, hele no lakou mamuli o ko lakou lealea iho, loaa i na mai ino, a o ka make no ia i ko lakou wa opiopio a o na kanaka makua kekahi. Ina i paa mau ka lima i ka hana, aole e lilo i ka auwana, aole e pili mai ka mai ino, ikaika ke kino, hanau na keiki, a o ka pii no ia o keia lahui i luna; nolaila, e makaala kakou, o ka hana ka mea e ulu ai na kanaka o keia lahui, ua hooia mai ka poe naauao i keia mea, oia keia huakai ai i hele mai nei, e kauo ae ia oukou iloko o ke kino okoa o ka Aha Hui Mahiai, i hiki ai ia kakou ke apo i na lala oia kino, oia keia; mahi pulupulu, ko, kope, palaoa, a pela aku. Eia no hoi; aole i like ke kumu kuai o ka pulupulu me na waiwai e ae. E like me ka nui o na paona o ka pulupulu, pela no ka nui o kona kumu kuai, aka, o kona waiwai e ae, i na e nui ka mea kuai ia emi kona kumu kuai. O ka helu akahi o ka anoano pulupulu ewalu paha teneka ko ka paona, ina 500 paona ua like me $40.00, pela no, ina 1000 paona ua like me $80.00, a pela aku. O ka helu elua o na anoano, 7 paha teneka ko ka paona. O ka helu ekolu, 6 paha teneka ko ka paona, pii maoli ka waiwai a me ka lako i keia lahui; ke hapai kakou i keia hana. Eia hoi, ina makemake kekahi poe ma ka hanai holoholona, pono no, he hana waiwai no ia, he waiwai ka ili, a me kona kiwi; a me kona io, a me kona aila, a me ka hulu hipa, ua lawe nui ia aku ia mau waiwai o Hawail nei ma na aina e, nui ka loaa malaila. O ko kakou waiwai no ia o ka paa mau o ko kakou lima i ka hana mahiai, a me ka hanai holoholona, he kumu ia e hiki mau mai ai na moku kalepa o na aina e, e lawe mai ana i waiwai no kakou. O ka waiwai a me ka Iako o ke kanaka i puka ma ka hana ana, o ka waiwai no ia o ke aupuni, no ka mea, aia i ka lima o na kanaka oia aupuni iho, ka waiwai oia aupuni. I keia wa, aole he waihona dala o ke aupuni, he wahi hapa uuku wale iho no paha, no ka palaualelo o na kanaka, aole hana. O ka pauku elua o ko kakou pono keia a'u e hai aku nei ia oukou. A o ka pauku akahi eia no ia, o ka malama i ka pono o ke Akua, oia ke koo o ke kanaka hana e kupaa mau ai oia, a pii ae kona loaa ina e hiki i ka wa e haawi ai i ka mahina hou, hanai kumu, manawalea, haawi no ka poe i paa mau ka lima i ka hana, a o ka poe noho wale hana ole hiki ole ke haawi, hilahila ino lakou. O ko ke Akua makemake no ia o ka hana o na kanaka a pau i ka hana, nolaila i hanaia'i ka honua i wahi noho no na kanaka i wahi mahiai no lakou. Eia hoi, a i paa ko kakou manao ma ka hana, e pono e hoomanao kakou i mea e kaa ai ko kakou aie, i ka hua mua o na mea i kanu ia, a me ka hanau mua o na holoholona i waiwai loaa no ke Akua, a me ka hapaumi o ko kakou waiwai he ru!a keia e apono ia mai ai kakou eia, a e piha mau auanei ko kakou waihona a hu, e like me ka mea i oleloia o ka mea lulu liilli, e haawi uuku ia no ia, a o ka mea lulu nui, e loaa nui mai kana. Nolaila, i na e malama ole kakou i kekahi o keia mau mea elua, a'u e hai'ku nei ia oukou, aole no e pili mai ka lako ia kakou. Aka i na hui aku kakou i ka mea mua oia ka malama i ke Akua, me ka hana, alaila lawa ka lako a me ka pono o keia lahui. Ua akaka ia oukou na manao i hai ia maluna, aole paha he pohihihi, o kahi a ko oukou manao i ku ai aole i akaka ia'u ia. Nolaila ka ninau aku ia oukou ke ae mai nei anei oukou i ka mahiai pulupulu? A o ka poe i ae mai e haawi wale no au i ka anoano no oukou me ke kakau ia nae o ka inoa o kela mea keia mea pakahi. "Pane mai lakou, ke ae aku nei makou e kanu pulupulu, a eia ka huina o na inoa o na kanaka, o ka halawai mua ma Wailupe he 15; ma Puha i Waimanalo 12; ma Kaneohe, he 50 hui pu me ko Heeia 17; ma Waikane 35; Halawal ma Punaluu me

Kaaawa 3; no Makaua i ka @ @ @ kaua i uka 2; ma Hauula wai 33; Halawai ma Waialee, a @ @ @ i kakauia na inoa, ua waihoia @ @ @ no na ke komite kohoia oia o Kala@ @ @ nana e kakau na inoa o ka poe makemake a hooili ae ma ka Aha Hui o Kaumakapili, ua waihoia aku ma kona lima na hua pulupulu. Hiki ma Waialua, ua holo ka hana malaila, pela ka hai mai a kekahi komite, oia o Kaiaikawaha, aole i halawai malaila, ma Waiakaaiea, halawai ma Makua 34 ua hele mai ko Keawaula 5; ua hele mai ko Keaau 5; halawai ma Waianae 30; no Kamaile 8; ma Waiawa 5; a ua waihoia aku no na hua pulupulu ma ka lima o na komite i kohoia, na lakou e haawi aku me ke kakau i na inoa o kanaka, a hooili mai i ke kope ianei. O ka huina a pau o na inoa 275." Eia na inoa pakahl o lakou a pau. Ma Wailupe; Kalua, Kumuhonua, Kaalehu, Hewahewa, Kalawaia, Maa, Paia, Makaha, Puuloa, Hao, Kuewa, Koki, Elemakule, Namaia, Kalama. Ma Waimanalo; Polani, Kalauao, Naweuweu, Molea, Kaunele, Piimoku, Kaunaaihalau, Mahoe, Kahou, Maalo, Nakaa, Naulu. Ma Kaneohe; Makea, Kahoohanohano, Maimano, Kaawa, Kuaikolia, Kaiwa, Kalanikllo, Kelilkahaoa, Waikiki, Palapu, Pahili, Ohina, Lanl, Kua, Kaoleku, Kaonohi, Kumeheua, Naili, Kanaloa, llai, Ainoa, Kahionamaka, Paoa, Kahala, Ilipaina, Kahuakai, Kainaina, Kaleikilo, Wahineino, Makole, Kaneakauhi, Kahuakai, Mahuia, Kekuna, Kaunahi, Llhue, Halo, Kaili, Polama, Kapule, Kupa, Punlwai, Paikane, Keliinokapalapala, Kuaana, Kea, Honuaiwa, Keau, Paahao, Naehuelua, Paaluhl. Lawe ia mal ke kope o na inoa o Heeia, ma ia halawai, eia na inoa; Kapule, Nahei, Moohila, Kaohimaunu, Kaaial, Kulailua, Nawai, Timoteo, Kaiho. Kanuaole, Walanaia, Kaiwiliilii, Kaahu, Kaleo, Kakani, Wahinemaikai. No Walkane; eia na inoa. Makanui, Maka, Nakipi, Kahele, Kahoopii, Paikuli, Papaai, Punikaao, Ku, Keliikuhiau, Lulana, Puula, Mahoe, Kaiwi, Manoanoa, Kapakl, (Uilama haole nika,) Kaneakalau, Puumeumeu, Palauhulu, Kahakauila, Kuoi, Kapule, Paia, Kepaa, Heeia, Naeole, Nohopali, Makaulaula, Koma, Ilikahonua, Ka-u, Kamakai, Meahale. Halawai ma Punaluu. No Kaaawa. Niho, Kuheleloa, Kuaole. No Makaua i kai; Kaaua, No Makaua i uka; Koa, Kamahalo, Klhei, Pioi. No Hauula; Wahinemaikai, Kuheleloa, Napoliona, Kuaiwa, Nakookoo ( w,) Hailama, Kehunahana, Hikiaua, Hikl, John Maluae, Kahawaiolaa, Kanealii, Kapolei ( w,) Kaane (w,) Kauakuilima, Nuha, Kahakai, Mokulama. No Laie-wai; Nahulu, Keliiwaiwaiole, Kane, Opala, Kanakanui, Mahakea, Kenoa, Mahunalii, Apuakehau, Nawela, Napahu, Pupuka, Kalua, Mamauea, Maii, Kahue, Kanaikaua, Kahlnu, Kapuahilani, Keao, Kalua, Kauhalekua, Niuholo. Nawai, Kaui, Namokueha, Kamaneo, Aipalena, Nika, Kalili, Kalimakuhi, Heneri, Kaloena, Kaleo. Aole I halawai ma Kahuku, no ka mea ua haawi o Mopika i ka anoano I ko laila poe. Halawai ma Waialee, aole nae i kakau inoaia, na Kalanipoo, e kakau inoa a hooili mai, ia nei, Aole i halawai ma Wilalua, no ka holo o ka hana malaila, wahi a Kaiaikawaha, ma Waiakaaiea Kaaikaula. Halawai ma Makua; Kalama, Poomahoe, Kupaa, Makalio, Huluhulu, Kaheana, Kapela, Kia, Haaheo, Lono, Kamokumaia, Pookulou, Ulili, Kawaiula, Kihikihi, Kahele, Kalua, Hanaialii, Nawaiauau, Hoewaa, Hehua, Kapea, Kahueai, Kaia, Isaaka, Manuawa, Kuli, Kealoha, Pulu, Naholowaa, Opiopio, Namea, Pue, Kupaa. No Keawaula ; Kamanu, Hina, Nailieha, Kualaku. No Keaau ; Kauohala, Keaka, Mahu, Kekua, Kaawa. Halawai ma Walanae ; Kaaiholei, Nahlnu, Maikaaloa, Keauai, Keanini, Puahiki, Kanakaokai, Kauhai, Naoha, Ehu, Paupau, Pule, Kamai, Alapai, Waimalu ( w,) Iliwauli, Opiopio, Kakalaka, Olaelae, Kuapuu, Kaklo, Halualani, lakobo, Mahelona, Paliwaiehu, Kahalele, Kaapuiki, Aheakalanl. No Kamaile ; Keauiaole, Paoa, Keoeiwa, Keaona, Kauo, Pakoaku, Kalino. No Waiawa; Solomona, Halulu, Kamalii, Kakoo, Ilikole E like me ka huina I hai ia maluna, 275. J. PAPA. Sept. 12, 1861. Kakauolelo