Ka Nupepa Kuokoa, Volume I, Number 3, 16 November 1861 — Page 1

Page PDF (1.36 MB)

KA

Nupepa Kuokoa:

BUKE I.  HONOLULU , NOVEMABA, 16, 1861. HELU 3.

 

Olelo Hoolaha.

 

                O ka nui o na pepa o keia pai ana 3,000. Nolaila, o ka poe a pau e makemake ana e hoolaha i na Olelo Hoolaha, e pono e lawe mai ma keia Nupepa e pai ai, i hikiwawe ka laha. E pai hou ia ana ke Kuokoa, penei:

Poakahi,............................Dekemaba 2.

Poakahi,............................Dekemaba 16.

Poakolu,............................Ianuari 1.

Poaono,............................Ianuari 11.

Mahope aku, kela Poaono, keia Poaono.

                He mea pono i kela mea keia mea i kakau i kona inoa no keia pepa, e hoomakaukau i na DALA Elua ($2.00.) a e uku mai mamua ae o ka la mua o Ianuari, 1862.

                Aole e haawiia'ku ka pepa i ka poe i uku mua ole mai i ko lakou mau dala, ke hiki mai ka maluna o Ianuari, 1862. E hoomaopopo i keia mau olelo maluna, e ka poe e makemake ana i keia Nupepa maikai.

 

La Hanau o ke 'Lii, ka Mea Kiekie , Victoria K. Kaahumanu.

 

                Ma ka la mua o Novemaba nei, ua ikeia ka welona a na Hae o luna o na moku, a me na pahu hae o ke kulanakauhale nei, e hoike ana i ko lakou olioli i ka la hanau o ke 'Lii, ka Mea Kiekie, Victoria Kamamalu, Kaahumanu. O ka 23 ia o kona mau makahiki.

                He ahaaina ma ko ka Mea Kiekie Hale, ma Papanene, Mokuaikaua, i hoomakaukauia no ka hoomanao ana i kona la hanau , a malaila kahi i walea oluolu ai o na hoa mahaloia o ke 'Lii, oia hoi ka iho o ka papa akahi.

                Ua meleia kekahi mau mele maikai ma ia anaina ahaaina, a ke pai nei makou i kekahi o na Himeni i meleia; ua hakuia e na Kaikamahine o ka Ehukai. E loihi ke ola o ke 'Lii V. K. Kaahumanu.

 

HE MELE HIMENI.

 

1. A Hilo no makou,

I ka ua kanilehua,

I ke kai o Paikaka,

I ke one o Hanakahi,

Kohia mai makou,

Ka makani o Kamoani,

O ka puu lena mauka iho.

Aha lai, lai, lai,

Ke aloha.

 

2. He aloha no makou,

I ka luna o Piikea,

I ka wai o Kolopulepule,

I ka wai kiponaia me ke kai

Kilihuna e ka ua,

I ka liko o ka ohia.

Aha, lai, lai, lai,

Ke aloha.

 

3. Hiki mai nei o Kaluna,

Kukinikini no makou,

Makai ae o Puna,

O Puna anoano i ke ala,

O ka milo hohoholu,

O wai a Kaea.

Aha, lai, lai, lai,

Ke aloha.

 

4. Pualu ae makou,

I ka wai koolihilihi,

Wai maka ala a ka manu,

A hiki aku i Kapoho,

Poho na pea o Ianake.

Kahea mai kahi wahine,

O Honuapo o Kawelohea.

Aha, lai, lai, lai,

Ke aloha.

 

5. Ke kai waluwalu ili,

Pae makou i Kaalualu,

Ka piina o Koihala,

Hala mai ia kula,

Hiki aku makou ma Waiohinu,

O ka wai haule poo,

O kau ipu makani.

Aha, lai, lai, lai,

Ke aloha.

 

6. Pa ka makani a ke ae loa,

O ka wai hu o Kauwila,

O ka iliili o Koloa.

Oni ana Molilele au i ke kai,

Wili e ke au, wili e ka wili,

Koe ke au i Halaea.

Aha, lai, lai, lai,

Ke aloha.

 

7. Kupu mai kahi manao,

Kukinikini no makou,

A hiki i Kaawaloa,

O ka pali kapu o Keoua,

I ka wai halii lua,

Loaa ia makou ke 'lii Iolani.

Aha, lai, lai, lai,

Ke aloha.

 

8. Ilaila makou i moe iho ai,

He pohaku no ka uluna,

He paku no kahi kapa.

Hoeu mai nei "Papa,"

Ina kakou ua awakea,

Eu! na keiki o Keehukai,

Ina oukou Polena ma.

Aha, lai, lai, lai,

Ke aloha.

 

9. Kukinikini no makou,

A hiki aku i Kamakahonu,

Ike i ka lai o Ahuenaena.

I ka wehi o na kou,

Ka o we a ka lau niu

Ka o ne laula.

Aha, lai, lai, lai,

Ke aloha.

 

10. Kamalii o Kiope,

E noho ana i ka lulu,

I ka olu o Hulihee,

E hee ana i ka nalu o Huiha,

E uwe mai ana kuu keiki,

Eia mama ua hiki mai.

Aha, lai, lai, lai,

Ke aloha.

 

11. Kukinikini no makou.

Pa mai ka makani, o ka mumuku,

Lauwili ka pilia,

Hoohaehae a ka naulu,

Hiki mai o Launiu,

Pa mai nei e ka Eka,

Oili aku o ke Ehukai.

Aha, lai, lai, lai,

Ke aloha.

 

12. Lalau ae o Elikapeka

I ka hoe uli i paa mai,

Kahea ae i na keiki,

Paa ia mai ke kaula waha,

Hoalu ia 'ku ke kaula ihu,

Oni ana i ka ale

O Aloikeehukai.

Aha, lai, lai, lai,

Ke aloha.

 

13. Kahea mai Polena ma,

E ka Lani — e, E ka Lani — e,

Kaia mai ka waa i ka holo,

Pae ka waa, pae i ka ale.

Hookahi no ale

Hiki makou i Kawaihae.

Aha, lai, lai, lai,

Ke aloha.

 

14. Ninau mai Iolani,

Auhea ia waa o kakou.

Pelua iho e ka makani,

Hai iho la Kakaako,

O ka waa o Pika ma.

Hiki mai Ianake,

Hoolana ia ae.

Aha, lai, lai, lai,

Ke aloha.

 

15. Kukinikini no makou,

A hiki aku i Honoipu,

I ka pali o ka Moa,

Kai hee nalu o puakea.

Kau i ka lio

Holo aku no makou,

A hiki i Kapaau.

Aha, lai, lai, lai,

Ke aloha.

 

16. A Niulii i ke kai,

A Neue i ka hala

O Pololu i Honokane,

Kakaauki i Kawailele,

I ka wai kapu,

A po kahikahi,

A mookinikini.

Aha, lai, lai, lai,

Ke aloha.

Hakuia e

NA KAIKAMAHINE O KA EHUKAI.

Honolulu, Oka. 24, 1861.

 

He Wati Gula maloko o ka Eke Welu.

 

                Aole i hoomakaia ka loaa o na waiwai maloko o na kumupaa nui i na wa a pau. Ma ka malama ana i na waiwai liilii, i na mea uuku i hoolei wale ia e kekahi poe me he opala la, kekahi kumu waiwai. He ano keneta maanei a mao e waiho wale iho ana, ina i malamaia lakou, e lilo ana i hapaumi kahi, a i hapawalu kahi. A i malamaia na hapawalu, a hui pu, ua loaa he dala, elua dala, elima, a he umi na dala i loaa ma ka malama ana i na mea liilii waiho wale.

                Mai ohumu iho iloko o ka naau, "He ano keneta wale no keia, aole make malama, e hoolei i opala." E malama ia mea ano keneta, ma kona waihona maikai, a e hui hou aku me ia i na mea ano keneta.

                Mai hoolei wale aku i ka pine, aole hoi i kahi apana lopi, aole hoi i ke pihi. Aole oe e kuonoono pono ke hiki ole ia oe ke malama i na mea liilii, a ka manawa e pono ai ia oe ia mea.

                Mai hoolei wale, alaila, aole oe e nele wale.

                Ma Berikepota e noho ana kekahi wahine hoolimalima aku i ka poe humuhumu palule. Nana no i mahele i ka lole humuhumu a haawi aku i ka poe humuhumu. He nui na apana lole liilii e waiho ana ilalo ma ka papahele. Hoiliili ae la kela i na apana e waiho wale ana, a hahao iloko o na eke welu e kau ana ma ka paia. I mai la kekahi ia ia, e hoolei ia opala ma ke ahi. Hoole aku kela, e malama no au a piha kekahi eke, e kuai lilo aku i ka mea hana pepa. Pela no kana hana ana, ekolu keneta i make mai no ka paona hookahi. He elima dala i loaa mai ia ia i ke kuai mua ana.

                A hala na malama elua, a ekolu paha, ua lawe ia aku na eke hou i ka mea hana pepa, a loaa hou mai na dala hou elima. He umi ia. A waiho iho kela i na dala he umi ma ka Baneko. A hala na makahiki elua paha, ua loaa na dala he 50 paha a keu no ka welu lole i kuaiia.

                I iho la kela, "E kuai no au i wahi Wati Gula no'u i keia puu dala o'u noloko o ka eke welu. Ua kuaiia ka Wati i na mea welu i kapaia e kekahi poe he mea opala hoolei wale.

 

                KA PUALI KOA WAHINE o KE ALII o DAHOME, AFERITA. — O ka Puali Koa kiai i ke kino o ke Alii o Dahome, he poe wahine wale no lakou. He poe koa kupanaha loa lakou o na puali a pau. He 3,000 o lakou. Ua kaulana lakou no ke ano hae, minamina ole, punikoko, pepehi wale, makau ole i ka make.

                I ko lakou kaua ana, ua pau na mea i loaa ia lakou i ka pepehiia, aole i hoola aku i kekahi. Ua pupule i ka punikoko. He puali diabolo io lakou. Ua like lakou me na Tiga haehae wale, e lele ikaika ana i ka hookahe koko kanaka. O ko lakou mea aahu, he lolewawae kane alualu, he kihei paniolo, a he papale kapu.

                Ua makaukau i na pu, me na pahi o, a me na pahi maoli. Ua mama loa, a pololei i ka paikau lakou.

 

                HE HOLOHOLONA KUPANAHA O AUSETERALLA. — Ua piha o Auseteralia i na mea ano e. Aia no he holoholona, he ano moo ma kauwahi, he ano holoholona maoli kahi, a he ano manu hoi kekahi. He kino Biva, he mau wawae uuku pokole eha, he poo pepepe, a he nuku koloa kona. Ma kapa o na kahawai ka noho ana iloko o ka nahelehele nenelu, e imi ana i ka lakou ai maloko o ka wai, a e pee ana iloko o na lua lepo i eliia me ka nuku. He poe kolohe ole, hala ole lakou, e holo wale ana e pee. He poe paani lealea lakou, a ua hoolakaia kekahi mau mea o lakou, i mea milimili.

 

Kela mea keia mea no na Aina e mai.

 

Mea Hou o Wasinetona mai.

 

                Elima wale no mile ke kaawale, mai kahi e noho nei kekahi puali koa kipi a hiki i ka hale noho o ka Peresidena o Amerika Huipuia, a ekolu mile mai Alinetona Haita, aia ia wahi mamua ponoi aku o ke kulanakauhale o Wasinetona.

 

                O na Amerika ka poe koa i oi ka nui i keia kaua ana, a o ka hope iho o lakou, oia na haole olelo e. He 25,000 ko lakou nui, a noloko mai o lakou kekahi o na Generala akamai loa.

 

                Ua loaa, mai kekahi mau palapala mai Richmond (Rikemona) mai, e hai mai ana i ka pilikia o na koa kipi e noho la malaila, no ka nele i ka lole aahu, a me ke kamaa kupono.

 

                MOREMONA. — Ke hoonui hou mai nei na Moremona, ua holo nui mai na Moremona hou, mai Livapula mai, he 500, me ka Lunakahiko, Iosepa Gibbs. He nui na Moremona ma Uta, ua aneane e oi mamua o ka 100,000.

 

                He 3,333 ka nui o na wahine a ka Moi o Dahome, aia ia wahi ma Aferika, Ua manao kona Lahuikanaka, ina e paewa iki ka nui o kana mau wahine, alaila o ka loaa no ia o ke Aupuni i kekahi poino nui

 

                Ma ka la 25 iho nei o Sepatemaba, ua lele aku o Mi. Lo (Lowe,) maluna o ka Baluna, ua lele oia a kiekie loa e makaikai ana i ke ano a me ka noho ana o ka poe kipi. Ki pu ia mai oia, e na koa o ka aoao kipi, aole nae i ku kona hale-lele i kekahi poka i kiia mai.

 

                KA MOKU AINA O NU IOKA. — O ka nui o na kanaka o ka Moku Aina o Nu Ioka, he 4,000,000. He hiki ia ia wale no ke hoouna'ku i ke kahua kaua i na kanaka he 400,000, me ka waiho iho i na kanaka he nui wale nana e malama i kona maluhia.

 

                O na 'lii ke Count de Paris a me ke Duc de Charters ua haawiia ia laua ka noho Kapena ana ma kekahi mau puali koa o ka Akau. He mau alii Farani laua. He mau ahai olelo laua na Generala Makalelana, aole o laua uku, he kokua wale no i ke Aupuni.

 

                Ua ike aloha ke Kuhina o Rusia e noho nei ma Wasinetona me ka Peresidena, i keia mau la mamua aku nei, a ua heluhelu mai oia i kekahi palapala na kona Aupuni mai, e hai mai ana i ke kaumaha oia Aupuni i ka haunaele o ke Aupuni Amerika. A ua ikaika loa ka manao aloha ka Emepera i ka Hui Amerika.

 

                E KAUA KOKOKE ANA PAHA I WAS1NETONA. — Elua mea i maopopo, e hoopiha mai ana paha na kipi i na koa o lakou ma kahi kokoke i Wasinetona nei, me ka manao e uhi i ka lakou mau hana ma kahi e ae, a i ole ia, ua makau paha ia Generala Makalelana, i kona hoomakaukau kuihe ole i keia mau la. No ka mea, aole oia e kaua e, aia a makaukau, alaila hoomaka.

 

                KATE HAYS. — Oia kekahi o na wahine kaulana loa i ka lea i ke olioli, ua make oia ma Enelani. Ua hanau o Miss Hays ma Limarika, Irelani, ma ka makahiki 1820. I ka makahiki 1845, kona puka mua ana imua o ka lehulehu, ma ke ano olioli, ma ke kulanakauhale o Masela ma Farani kona oli mua ana. A mahope iho, ua hele oia ma Mailana, Viena, a me Ladana, e olioli ai, me ka mahalo nui ia. Ua hele oia ma Califonia, a ma Hawaii nei, Sidene a me Lima. a hoi loa'ku i Ladana. Ua nui kona alohaia e ka poe a pau i launa me ia.

 

                MAKE KEKAHI WAHINE I KA IPUBAKA ONA. — I ka wawahi ana i kekahi panipuka paa, a hemo ae, ua ku ka ipubaka o kahi luahine e ku ana mahope o ka puka, a hookomo ia ke au o ka ipubaka

ma kona puu, a nahae ae la kona puu. Mai iho la ka wahine a make iho la i kela eha ana.

 

                HE MOKU KALEPA I KU I KE KOHOLA. — Ku mai kekahi Moku Kalepa ma Amerika Akau, mai Kaliao mai, e liu nui ana, i kuia i ke Kohola mawaho ae o Lae Hao. Ma ka ihu kona kuia ana, e hoohemo ana i na kapuai 7 o ka laau ihu, a e moku ana i kekahi kaula paa. Ua eha no hoi ke Kohola, a ua ulaula ke kai i kona koko.

 

                Ua nui wale ka poe waiwai o Europa i hooili mai i na palapala e noi mai ana i ke Kuhina Waiwai o Amerika Huipuia, e aeia'ku lakou e hoaie mai i $50,000,000, me ka ukuia nae o ka uku hoopanee ma Frankfort, aia ia wahi ma Geremania. Ua hoole nae o Mi. Chase ke Kuhina Waiwai, no ka mea, ua lana kona manao, e lawa ana no ia mau dala i na haole mea dala o ke Aupuni Amerika.\

                Ninau aku la o Generala Makalelana i kekahi o kona mau koa, "He hoomanao no anei oe i ka la Sabati?" Hai mai la oia i kona hoomanao i kekahi la Sabati ma Bulu Rana. (He la Sabati ka la i hoouka ai ke kaua nui ma Bulu Rana,) a aole oia e poina iki. Hoi aku la ke Generala a hai e aku la i ka olelo kauoha i kona poe koa, e malama i ka la Sabati.

 

                HE MAU KAMAA HOOLANA I KE KANAKA HELE MALUNA O KA WAI. — Ma Kapalakiko, ua hele o Heneri Rolana i hookahi mile me ka hapalua maluna o ke Kaikuono a hoi pono mai me ke poho ole, me kona mau kamaa hele wai.

                Ua like ka helehelena o keia mau kamaa me na waapa iki elua, a e oioi ana imua a i hope me he waapa okohola la. He 8 mau kapuai ka loa, he 18 iniha ka laula, a e 6 iniha o ka hohonu. Mawaena konu o ka papa luna he puka komo wawae, me ka lole pea a paa ana i ka puka a kiekie me he Kamaa Buti la, i komo ole ka wai, ua kauluaia na kamaa a like a like, e pahee ana maluna o na laau kaulike malalo e holo ai imua i hope. Ua hoopiliia na hoe ami malalo a na kaele. Ua pelu na hoe i hope, e like me ka wawae o ke Koloa e au ana. I ka oi mua ana o kekahi wawae, ua pelu hope na hoe a pili i ke kaele o ke kamaa. Aka, o kela wawae ku, ua weheia na hoe ami e paa ai kona emi ana i hope. A oi aku kela wawae imua pelu ae na hoe ona a hiki ia imua, i ke ku ana o kekahi wawae. Pela kona holo ana imua, me he mea hele maoli la maluna o ka iliwai. Ua like me na mile eha o kona hele ana i ka hora hookahi.

                He mau hoeuli ko na kamaa, a e paa ana na lima o ka mea hele wai i na kaula hoeuli. Ma ia mau hoeuli kona huli ana e like me kona manao.

                Ua hanaia ka noho mawaena o na kamaa me he pola waa la.

                He pea no hoi kekahi e holo ai mamua o ka makani, a ma ka aoao mai no hoi. Aole i maopopo ka hua maikai o keia hana ana.

 

                HE 34 NA MANO I LOAA I KA LOU HOOKAHI ANA. — Ke hai nei o Kapena Francis, i ku mai nei, ma ke Kialua Scotlani, mai Inia Komohana mai, no na mano i loaa maloko o ke awa o Potoriko, i ke ku ana o kona moku malaila.

                Ua kuuia ka makau mano, ma ka aoao o ka moku iloko o ke awa, he apana bipi ka maunu. A aleia ka maunu, ua hukiia oia iloko o ke kaula pahele, a paa ma kona kino. Alaila, ua hukiia maluna o ka moku me ke balaka. He 14 na kapuai o kona loa. Ua pepehiia a make, a wehe ia ka opu, puka mai la na keiki ola he 33 mai ka opu mai. Moloko o ka opu ai lakou i loaa ai, ua pau i ke ale ola ia e ka makua.

 

                 Moku e ku nei ma ke awa o Honolulu nei, hui pu na Okohola, Kalepa, a me na moku holo pili aina.

 

Ke kanaka Olelo-e kaulana.

 

                BRIG. GENERALA FRANZ SIEGEL. — Ke oluolu nei makou i ka hai aku i ka lehulehu i ko makou ike ana i ke Kii o kekahi o na Generala kaulana o keia kau kaua ma Amerika Huipuia.

                Ua hanau o Generala Sigela i ka makahiki 1824, ma Badena, i Geremania, a ua aoia ma ka Halekula Koa o Carlsruhe (Kalaruhe.) I ka makahiki 1847, he Akukana mua oia, a ua olelo ia, oia kekahi o na mea akamai loa i ke Kaua Pukaa ma Geremania a puni. I ka hoomaka ana o ke kaua ma Geremania, iloko o ka makahiki l848, ua hoohui koke oia ia ia iho me ka poe kue, a noia mea, ua laweia kona palapala Akukana; aka, haawiia mai la ia ia kekahi oihana e ka poe kue i ke Aupuni, a aole i liuliu, lilo oia i Alihikaua nui no ia aoao, ua pio nae ka aoao o ka poe kue i ke Aupuni. A aole nae i loihi ka wa i hala, ala hou mai no ua Koa Kue i ke Aupuni; nolaila, hoomakaukau iho la ke Aupuni i na koa he 80,000, me ka manao e hoopio ia Sigela. Kaua aku la nae o Gen. Sigela me na koa he 30,000, me ka wiwo ole, a iloko oia kaua ana, aole i lilo kekahi Pukaa ona i ka enemi.

                No ka pau e ana o ke kaua, a me ka hoi hou ana mai o ka maluhia ma ke Aupuni o Geremania; nolaila, ua noho hana ole oia, a i ka wa pokole ma ia hope iho, o kona holo mai no ia i Amerika. A malaila oia i noho Kumuao ai no ka Halekula o Mon. Dulon, ka mea nana ke kaikamahine a Sigela i mare ai ma ia hope koke iho. He mau makahiki mamua aku nei, ua kohoia oia i Kumuao no ke Kulanui o St. Louis, a ua ao aku oia i ka oihana kaua i kana mau haumana, me na mea naauao e ae.

                I ka hoomaka ana o ka haunaele a me ke kipi ma Amerika, o Gen. Sigela kekahi o na haole olelo-e, i hooikaika e hoomau i ka noho maluhia ana o ka Moku o Misouri. Oia, o Balea a me Boenstein, na mea i noho alii maluna o na Koa pualu mua i kukuluia ma St. Louis. Ma ia hope mai, ua hui oia me Laiona, ke Generala aloha i make aku nei, ma ke kaua i Springfield. A mahope o ka make ana o Laiona, ua lilo o Sigela i Generala nui maluna o na puali koa e noho ana ma Misouri, a nana i alakai poino ole aku na koa Aupuni a hiki i Rolla, kahi ana i noho ai i ka wa i lohe hope ia mai nei.

 

He Kaao no ke Keiki Moi o Farani.

 

                I ka nui ana ae o Napoleona, ke Keiki Moi o Farani, e like me na keiki kaulana ole e ae. Ua lealea no ia i kona noho ana me na makua ma na wahi kuaaina, kahi e hiki ke holoholo wale ma ka ululaau.

                I kekahi la o kona holo lealea ana, loaa ia ia kekahi keiki makaainana e waele ana i ke kihapai pua me kana kopala. Noi aku la o Napoleona ia ia e haalele iho i kana kopala, a e hele pu me ia e paani. Hoole mai ua keiki hana la, aole au e hele. Lalau aku la o Napoleona i ke kopala, i aku ia, "Heaha kau e hoole mai nei ia'u i ke keiki a ka Emepera?" Pane mai kela keiki, "Hiki no ia'u ke hoole aku i ke keiki a ka Emepera. Aole au e makau ia ia. E inaina ana kuu makuakane i ka Emepera, nolaila, aole au e paani pu me oe."

                Ikaika ko Napoleona manao e paani pu laua, aumeume me ia i ke kopala. Aka, ua oi ka ikaika o ke keiki hana, a holo aku la o Napeona e imi i ka Emepera. A loaa aku ia, i aku la ia i kona makuakane, "E! ua loaa ia'u kekahi keiki i hoole loa mai ia'u, aole e paani pu me au. I mai kela, ua inaina kona makuakane ia oe." I mai ka Emepera, "Aole, e kuu keiki, ina aohe ona manao e paani me oe, pono no e waiho pela ia ia; ina e inaina ana kona makua ia'u, aole pono oe e paani pu me ia. E imi oe i keiki e ae i hoapaani nou.