Ka Nupepa Kuokoa, Volume I, Number 3, 16 November 1861 — Page 4

Page PDF (1.64 MB)

Ka Nupepa kuokoa.

 

Ka lanakila o na aumoku o ke Aupuni maluna o na pakaua kipi o Haterosa, Karolina Akau.

 

                Mai ka pakaua o Monro, holo aku la na manuwa malalo o Kamakoa Strinama, e lawe ana i na koa 900 mamuli o Gen. Butela. Aole i haiia mai e holo ana lakou. Aka, ke lohe nei kakou, ua komo lakou iloko o ke kaikuono o Haterasa, a ua pio ia lakou na pakaua kipi elua malaila.

                He awa ia e komo malu ai na moku kalepa e kuai i na mea kokua i ke kaua ana o na kipi. Ka puka hema ia o Norefoka, kahi e loaa mai ai i na enemi kela mea keia mea e pono ai. Aole i paniia kela awa, no ka ike ole ia e na lunaaupuni.

                Ua kapilipiliia kela mau pakaua e na kipi i keia makahiki, i hoomalu ai i ke awa kahi e komo aku ai na moku o lakou, a e pee maloko o na kaikuono, a nalo ilaila. I ke pio ana o kela mau pakaua, ua paniia a paa ke awa i puka malu mai ai na moku powa o lakou ma ka moana. He maikai loa na awa o kela kaikuono, aole hiki i na moku nui ke komo, no ka papau o ke awa mawaho. Nui na malama i puka ai a i komo ai na moku o lakou me ka ike ole ia e na manuwa aupuni. Aole e hiki i na moku ma ka moana mawaho ke pani pono i ke awa komo o ke kaikuono, o ka hoopio maoli wale no i na pakaua ka mea pono ke pani ia wahi. E 9 mau manuwa, me na moku lawe koa a ukana, e 5.

                Holo aku lakou i ka la 26 o Augate, a hiki lakou a komo i ke awa i ka la 28, a ku na moku mawaho mai o na pakaua, elua mile me ka hapa. Hoomaka lakou i ke kipu nui aku, e hoolei ana i na poka paa, a me na poka poha iloko o na pakaua.

                I ka kipu ana i na pakaua, hoomakaukau na koa e lele mauka ma ke one. Ee lakou maluna o na waapa a holo aku la. Aka, no ke kai koo, aole i hiki ia lakou a pau ke pae. Ekolu haneri o lakou koa i pae maloko o na wahi nalu, a huki aku i na waa o lakou maluna o ke one. A hoi aku 600 i na moku no ka hiki ole ke pae.

                Komo na poka o na moku iloko o na pakaua a poha malaila, e hoeha ana i na kipi. Aka, haule iho na poka a na kipi mawaena o ke kai, me ka hiki ole mai i na moku.

                A poeleele, emi iho na moku ihope i malu ai i ka po. Ua moe na koa i pae iuka ma ke one a ao ae. Ua malie iho la ke kaua i ka po.

                A ao ae, o ka Poaha ia, holo hou mai na moku i kahi i ku ai lakou i ka la mua. A i ka hora e 8, hoomaka hou lakou e kipu hou, e hoolei mau ana i na poka iloko o ka pakaua o Haterasa, e like mamua. Aole i hiki mai ua poka o na kipi i kahi i ku ai o na moku aupuni; haule koke mamua o na moku iloko o ke kai.

                Ua haaleleia ka pakaua uuku ma kahakai, a holo nui na kipi iloko o ka pakaua o Haterasa. Komo aku la na koa aupuni iloko, a kau aku i ka Hae o ke aupuni iluna. Aole i ike na moku i ke kau ana o ka hae o ke aupuni iluna, nolaila ko lakou hoolei mau i ka poka iloko. Aka, aole i eha kekahi o na koa.

                A ike mai lakou i ka hae aupuni maluna o ka pa uuku, hoohuli lakou i ko lakou kipu ana maluna o ka pa nui, kahi i akoakoa ai na kipi.

                Ua mau ke ki poka ana maluna o ka pakaua a hiki i ka hora 11 me ka hapalua. Ia wa, haule iho na poka poha i kahi e pili ana i ka waihona pauda, a poha malaila. Makau na kipi o poha ka pauda a make lakou, kau ae la lakou i ka hae keokeo maluna, i hoailona no ke pio ana.

                Holo kiki aku na koa mauka, ma Haterasa, a halawai ma ke one, me ka mea e lawe mai ana i hae keokeo, e noi ana e oki ke kipu. Komo aku na lunakoa iloko, a hiki i ka halelole o Kamakoa Barona. Haawi mai kela i palapala haawi pio aku i ka pakaua, me na pu o loko, a e noi ana, e hookuu pio ole i na kanaka me na lunakoa.

                Ua laweia aku kela palapala ia Gen. Batela. Palapala mai la kela. "Aole i aeia ka hookuuia o kekahi o oukou. Eia ko'u manao, e pio oukou a pau me na waiwai. A e hoomaluia ko oukou ola me he poe pio la o ke kaua."

                Ae mai la o Kamakoa Barona i keia manao o Gen. Butela, ua laweia mai na pio 730 o lakou maluna o na moku o ke aupuni, a hoonohoia iho la ma na pakaua o na kipi na koa aupuni, me kekahi lunakoa o lakou, a kauia iluna ka hae o Amerika.

                Ua laweia mai na pio i Nu Ioka, a ua hoee ia lakou maluna o kekahi moku aupuni kahiko loa, malaila lakou e noho ai.

                I ka wa kokoke e pio ka pakaua, holo aku na kipi o ka pakaua, he 300, iloko o ka hale paa i waihoia'i ka pauda, i pakele ai lakou i na poka haule. A haule iho kekahi poka poha maluna o ua hale la, a komo iloko, aole nae i poha. O ko lakou pioloke nui iho la no ia, aole hoi i hiki i na luna o lakou ke hoomalu. No ka haunaele makau, oia ke kumu i kauia'i ka hae keokeo i hoailona e oki ai ke ki pu ana.

                Ua pilikia ka noho ana o na koa kipi iloko o Haterasa, no ka uuku o ka ai, a me ka hukahukai ino o ka wai. A hiki mai lakou maluna o na moku aupuni, nonoi nui lakou i ka wai, inu lakou, aole i kena. Ai nui hoi lakou i ka ai, no ka pololi. Ua nele lakou i na mea i lako i na koa aupuni. Aohe o lakou lole koa, aohe kamaa o kekahi poe. Hauoli nui na koa kipi i ke pio ana. O na luna o lakou ka poe i kaumaha ka naau.

                Olelo mai la ka poe pio, aole lakou i kipi, ua makemake no i ke aupuni. Ua kuahauaia mai no lakou e hele i ke kaua me ko lakou makemake ole.

                Ninau mai lakou i na luna o ke aupuni, heaha ka lakou e hanaia mai ai, a inahea la kahi e laweia aku ai? Pane aku na koa o ke aupuni, "E hana lokomaikaiia aku oukou, aole oukou e nele i ka ai a me ke kapa." Alaila, oliolil lakou.

                O Kamakoa Barona kekahi o na luna manuwa i kipi i ke aupuni. He elemakule ia. Komo kela i ka oihana manuwa, i ka makahiki 1812, kokoke 50 makahiki mamua. Mai ia wa mai, ua ai ia i ka ai, a ua aahu i ka lole hanohano a ke aupuni. Aohe kumu maoli e kipi ai. Hoopili wale mai ia mahope o kona poe kamaaina o Vereginia. Kipi lakou, a koi mai ia ia e hele pu. Hilahila kela i ka hoole, a ua hoka loa kela ilaila. Aole e hiki ke hoi hou mai i luna manuwa. Aka, he nui wale ia poe.

 

Na mea o Europa mai.

 

                Ua loaa ia makou na Nupepa o Europa, i hiki mai i ka la 24 o Augate nei. Ke noho kaua ole nei, aka, he nui nae ka lelele mau o ka oili o na aupuni a pau ma Europa. Ke hana nei o Farani i na moku i wahiia i ke kila me ka wikiwiki nui. A pela no hoi o Beretane ke hoomakaukau nei oia i na moku i wahiia i ke kila, aole nae he maopopo o ka hoa e kaua ai, a ua like o Europa i keia mau la, me he hale la no na koa, a me he mea la ua maopopo ka enemi e kaua aku ai. Ua ala mai o Europa mai o a o, me ka makaukau i na mea kaua. Ke paikau mau nei ka Emepera Napoleona i kona mau koa ma Cilona. Ma Beretane, ua nui na Koa Pualu i ala mai a puni ka aina, ke hoonuiia nei ka ikaika o na pakaua e pili ana i na wahi kumoku a puni o Enelani. Ua oi aku ka nui o na Koa Pukaa o Beretane i keia manawa, mamua o na wa a pau i hala ae nei, he 29,000 ka nui o na Koa Pukaa, ke hui pu me na'lii.

 

                — Ua hele ka Emepera o Farani i Batarisa. Ua oleloia, aole e halawai ka Emepera me ka Moi o Perusia, aia a pau ka hoalii ana o ua Moi la, alaila laua halawai.

 

                — Ua hauwawaia ma Parisa, e haalele ana na koa o Farani ia Roma; a e lilo i wahi noho no na koa o Italia.

 

                — Ua hoike mai kekahi Nupepa o Ladana, e hoonuiia mai ana na koa ma Canada , Amerika Akau. 22,000 ka nui o na koa e ohi hou ia ana no ia apana o Beretane.

 

                KE OLA O KA POPE — Ua nawaliwali loa ka Pope i keia manawa no ka nui o ka mai, a ua manaoia, aole oia e ola ana.

 

Ka holo ana o ka Moi Wahine Victoria, i Irelani.

 

                I ka malama o Iulai i hala iho nei, holo aku la o Vikoria ma, i Irelani e ike hou i kela Mokupuni. He ewalu makahiki i hala, mai ka wa o kona holo ana ilaila. O kona manao no e hele me ka ike uuku ia, a me ka hookeke ole ia mai. Nolaila, aole i kukalamuaia kona hele ana ilaila. Aka, aole i hiki ke huna ia ia iho.

                Nani ka hele hoopaapu mai o na kanaka a pau e uwe aloha i ko lakou Moi Wahine. Lawe mai lakou i na pua nani e lulu ma kona alanui, a e hana i na pio maluna o na puka pa ma na wahi e komo aku ana oia. Ua piha loa ko Irelani i ka hauoli imua o kona alo. O na koa ka poe i ike i kona hele ana aku e makaikai i na manawa ekolu, aole e nalo koke ia makou ka nani o ia wahi, i puni i na puu a me na awawa uliuli. Ka nui paapu mai o na kamaaina me na malihini i hele ilaila ia la maikai a malie kekahi mea i nani ai.

                Mahope mai o na keneturia i hookaumahaia'i na kamaaina, a i kaua kipi pinepine ai lakou, he mea hauoli ka ike ana aku i ka manao ano hou o na kanaka o Irelani. Ua komo o Irelani iloko o na makahiki i hala iho nei, i ke ala e pomaikai ai ka noho ana o na kanaka. Ua hoohuiia lakou i Apana kuikahi me ke Aupuni okoa o Beretane. Aole lakou he panalaau wale iho, e like me ia mamua. O ka Moi Beritania ke Alii maoli no lakou i keia wa, a ke hoohiki nei lakou me ka manao mamuli ona.

                I ke kakahiaka o ka poalima iho nei, holo aku ka Moi Wahine maluna o kona Mokumahu, o Witoria a me Alebata, mai Kinitona aku, a pae ae i Holikeda ma Wale, ia kakahiaka no, i ka hora e 8.

                Hele aku la ke kane Alii me Alefereda e pii i ke kuahiwi o Snedona, a makaikai ae la ka Moi Wahine i na hana Aupuni maloko o ke awa, a mahope pii aku la i kahi kiekie, e nana aku i ka Uapo Hao e hookui mai ana i kahi moku pohaku kiekie, kahi e ku ana he hale kukui e hoomalamalama ana i na kahakai i ka po, i ili ole ai na moku holo mawaho. Ia po iho, holo hou aku kela iwaena o ka hoomaikai nui mai o na kamaaina, i ka hoi ana i kona wahi, ma ka akau o Sekotia.

 

Ka Wahine Hanohano o ke Kaikuono.

HE MOOOLELO NO SEKOTlA. Helu 1.

 

                I ka wa i hoomakaia'i keia wahi mooolelo, e noho kaawale ana no o Sekotia me kona alii, elua nae alii o ia Aupuni, he alii okoa ko ka aina papu, o Kimo kona inoa. A ma ka aina kiekie a me ke kuahiwi, he alii okoa, o Roderika Du kona inoa. Ua kipikipi ko laua noho ana, a ua kapaia o Roderika he kanaka powa, no ka mea, ina e hele mai na pipi a me na holoholona e ae ma kahi e kokoke ana i ko ke'lii o ke kuahiwi wahi, o kona lawe iho la no ia nana. Pela ka noho ana o keia mau alii. Aole loa e hiki i kekahi kanaka o ka aina papu, ke hele aku ma ka aina o Roderika Du, ke loaa ole mai ka palapala, a i ole ia, ka hoailona e ae, e ae ana ia ia e hele mai ia Roderika. Aole no hoi i ike ua mau alii nei i ka helehelena o kekahi, a me kekahi o laua. He alii opiopio o Kimo o Sekotia lalo, he 23 paha makahiki.

                I kekahi la, hele aku la o Kimo i ke alualu holoholona hihiu, a i ke kamokoi no hoi, me ka hoike ole i kona ano alii, a no ka lilo loa o kona manao i ka lealea a me ka nanea i ka hele io a ia nei, aia hoi, i kona hoomaopopo ana'e i kahi ana e ku nei, ike ae ia ia, ua maopopo ole ia ia kahi ana e ku nei, a ua ike ole ia i ke alanui, e hiki ai ia ia ke hoi. Nolaila nui iho la kona hoaa ana.

                A liuliu iki, loaa iho la ia ia kekahi kanaka kamaaina, nana ia e alakai, a ua aui loa ka la, a ua malu mai ka poli o na puu. Hele aku la me ke alakai ona, aole nae i liuliu ko laua hele ana, ou nui ae la kona alakai me ka leo nui, ninau mai la ua alii nei, "E Madoka, (oia ka inoa o ke Pailota ona,) he hoailona anei ia au i ou aku la?" olelo mai la o Madoka, "I ou aku la au i lele ka manu mai kona wahi noho mai." Ua ike no o Kimo i ke ano o ka manu ana i olelo ai, oia no kona lio ahinahina e ku koke mai ana. Hele aku la ia a kahi o kona lio e ku ana, pane aku la i ka lio penei. "E kuu lio hiehie! Nou a no'u hoi, ua oi ka pono, ina aole kaua i hele mai ma ka delo o Tarisaka nei. E Madoka, e hele oe mamua me ke kamailio ole; Ina oe e hokiokio a e walaau, o kou wa ia e make ai."

                Hele aku la laua me ka hoomakaukau like o laua ia laua iho, o powa mai auanei kekahi i kekahi.

                Hele aku la ko laua alanui ma ke alo o kekahi pali, a i ko laua huli ana'e ma kekahi kihi o ko laua alanui. Aia hoi! ike aku la laua i kekahi wahine e ku ana ma ka welau o ka pali, he wiwi kona ano, a ua aahu ia i ka lau o ka nahelehele, a ua laweia ka nani o kona helehelena e ka inaina o ka la, ka ua, a me ka makani, no ka mea, aole paha ona wahi noho paa, o ka auwana wale no iloko o ka nahelehele, he pupule ke ano. Alawa ae la kona mau maka hulili, a nana pono aku la i ka nahelehele, i ka pohaku, a me ke aouli o ka lani, he lei pulumi ma kona poo, me ka hulu manu maluna iho, aole i liuliu kona ku ana pela, ike mai la ia ia Kimo ma, ike mai la ia i ka helehelena o ko laua kapa, o ke ano o ke kapa o ka poe o Sekotia lalo. A uwa ae ia me ka leo nui, a i ko laua nei hele ana aku io na la, akaaka mai la ia me ka leo nui, a pau ia, uwe iho la, (elike me ka hana mau a ka poe pupule,) a pau ka uwe ana, olioli mai la i kekahi mele, a ua lealea loa ia i ke oli ana.

                Ninau aku la o Kimo i kona alakai, "Owai keia wahine? Heaha ke ano o kana mele?" "O Balanaki o Devona kona inoa." Olelo hou mai la no ua wahine nei me he mea la nae e hai mai ana ia Kimo, o ka mea nanaia e alakai nei, oia no kekahi o na kiu a Roderika Du. Ua mamao iki nae kahi i ku ai o Madoka. Pane koke aku la o Kimo.

                "E hai mai oe i kou kipi ia'u, a i ole ia e make oe." Holo mama 'ku la o Madoka, a huli mai la me kana kakaka a me kana pua, a pana mai la i kana pua, lele mai ka pua me ka ikaika nui a ku ma ka paleumauma o ke'lii, o Kimo, a pakika loa 'ku la a ku ma ka umauma o ua wahine pupule nei. O ko Kimo huli koke ae la no ia a alualu aku la ia Madoka. Ua like kona mama me ko ka Dia, a loaa koke aku ia, pepehi iho la ia ia ia a make, a hoi mai la o Kimo, a kahi i waiho ai o Balanaki o Devona me ke koko e puapuai ana mai ona 'ku la.

                Hiki mai ka Moi ma kahi ana i moe ai, hooikaika iho la ia e hoopaa i ke kahe ana o ke koko, aka, pane ae la ua wahine nei, "E ka malihini! he makehewa. Ua haawiia mai keia hora o ka make ia'u, i ka mana o ka ike i oi mamua o na makahiki i hala'e, no ka mea, i ka emi ana o ka ikaika o kou mau aa koko, ke emi pu nei ko'u mau manao pupule. Ke make nei au he mea kokua ole i hana ino nuiia, Ke hai mai nei nae kekahi ouli o kou maka, o oe ka mea i hanauia i mea nana e hoopai aku, i ka poe nana au a me ka'u i hana ino mai. Ke ike nei anei oe i keia wahi owili lauoho? Ua malama mau au ia mea iloko o ka wa pupule i kahi weliweli, a me kahi pilikia; I kahi wa mamua, ua like ka hinuhinu a me ka maikai me kou, Aka, na ke koko a me ka waimaka i hoanoe i kona hinuhinu. Aole au e hai aku i ka wa i okiia'i, a me ka mea nona ke poo hala ole i okiia mai ai, E kahuli auanei kuu poo, aka, e pulelo ia mea, me he hulu la iluna o kou papale Kaua. A hiki i ka wa e aiai ai kona helehelena, alaila, o hoihoi hou mai oe ia mea ia'u. Ma kou ano hanohano, a me kou ola i hoopakeleia e ko'u, Ina oe e ike i kekahi kanaka ano eleele, e kaena ana, oia ke'lii o na kanaka e ke kuahiwi, e hoonani ana i kona papale kaua me ka hulu nani o Tatana, me ka lima i haumia i ke koko, a me ke kuemaka i kaumaha i ka manao. E koa kou puuwai, a e ikaika kau mea kaua, a e hoouku aku i ka hewa i hanaia mai ia Balanake o Devona! Ke kali la lakou nou ma na ala kuahiwi, a me na wahi papu.

                Mai hele ma ia alanui. ' Auwe e kuu akua!' aloha oe." A pau kana olelo ana make iho la ua wahine nei.

( Aole i pau.)

 

Ua hookuuia na kauwa hooluhi o Rusia.

 

                Akahi a hoopauia ka oihana kahiko o Rusia, oia ka hoopau ana i ka hoohana wale i na makaainana oia aina.

                He poe mamo lakou a na pio i loaa iloko o na kaua. Aole lakou he poe nika e like me na salave o Amerika. He poe ili keokeo no, e like me ko lakou poe haku. Mai ka wa kahiko mai ka hooluhi ana i ka poe pio o Rusia.

                I ka hoonaauao ana a ka Emepera i ke aupuni, ua ike lakou, he mea keakea i ka hoonaauao ka hoomau ana i ka noho hoohana wale ana i na salave o Rusia. Nolaila ka manao nui o Alekanedero I., e hookuu ia lakou, a he nui na tausani o kona poe i kuu ola ia aku. Aka, ua kue loa mai na'lii ona i keia manao. A no ka paa o kona manao e hoopau ia mea ino, ua ohumu lakou e kipi ia ia. Nolaila ka hiki ole ia Alekanedero I., e hooko i kona makemake.

                Pela hoi i makemake ai o Nikolasa e hana, aole nae i holo ka hana ia ia, no keia hoole kuikahi mai o na'lii. Ua ike ka Moi a me na kumu hoonaauao, he mea hoopoino ka hoohana wale i na salave, he mea hoopoho i ka pomaikai o ke aupuni; aka, no ka waiwai ana o na'lii malaila, ua paakiki loa lakou e hoomau ia oihana.

                O ka mea hiki ole i na kupuna Moi a Rusia, ua koho iho nei ia Alekanedero II. Ua puka mai kona kanawai e hoopau ana i ka hoohana wale, a e haawi mai ana i ka pono kuokoa no na salave a pau. Ua haawiia mai no hoi ia lakou a pau i kuleana aina. He aina kuai no nae me na konohiki. Aole e hemo lakou, e noho mahiai a hanai holoholona, me ka uku makahiki i na konohiki, a loaa ke dala kuai, alaila loaa ka palapala alodio ia lakou. Aole i ike ka nui o kela poe makaainana i ka palapala, ua ike nae lakou i na paahana. E hookumu ana ka Moi i na kula no na keiki a lakou, i mea e naauao ai kela hanauna.

                He wahi lohe hou mai ko makou, e haunaele kipi ana na salave i hookuuia; no ka hooko pono ole ana o na konohiki i keia kanawai. Mahope paha e akaka ka oiaio o keia lohe.

 

Ka mahaloia o na hana maikai.

 

                Ma ka hana ana o ke kanaka hoopono ka mahaloia o ua kanaka la. He mea hiki wawe ka olelo ana o ka waha ma na mea o ka pono. Aole nae he mana iloko o ka olelo wale ana. He makani wale no ia. O ke kanaka pono io, e oleloio ana no ia ma na mea a kona naau i manaoio ai. Aka, aole ma kana olelo wale ana ka maopopo o kona pono. Ua oi aku ka mana o kana hana pono ana mamua o kana olelo. Ma na mea leo ole, ka nui o ka ke Akua mau hana. Ke kaa nei ka honua, ke holo nei na ao o ka lewa, ke ulu nei na mea kanu me ka halulu ole. Pela hoi na hana a ke kanaka pono, ua oi ka mana o kana hana maikai mamua o ka olelo a kona waha. He mea walaau nui ka wai lele liilii, aka, e kahe ana ka muliwai nui me ka leo ole.

                Pela no ke kanaka hana maikai. Ua hoonohoia oia ma ke ao nei i kumu e ao aku ai i ka pono ma kana hana ana. Aole i mahaloia kona leo, he makaukau ole paha no kona waha, aka, ke nana aku nei na kanaka i kana hana ana, he maikai, a malaila no ko lakou mahalo. Aole hookiekie oia i kona leo, aole hoino wale kela ma kona waha, aole huhu kona naau. A i hana ino mai kekahi ia ia, aole ia e hoino aku, ua hoomaikai no. Ke puka mai nei ka olelo oiaio ma kona waha; a e hooko ana kona mau lima i ka mea a kona leo i hoohiki ai. Ma ka pono kona olioli, a he uwe wale kona no ka lanakila o ka hewa. A i hoeha mai kekahi ia ia, aole kela e hoopai aku. Ua makaukau no oia e kokua i ka mea pilikia me ke noi ole i ka uku. Ua lawelawe no oia no ka mea i nele. Ua makau no oia i na hewa, a ua makau ole i na maka o ke kanaka. Aole e pili ana ia ia na hewa a ka poe enemi i hoopili wale mai ai, no ka mea, ua ike na kanaka i kona ano, aole ia i kohu i ka hewa. Maluna o keia kaua, aole e lanakila ka hoino wale ana o ka poe hewa Ua like oia me ka lole maemae i nouia aku i ka lepo. Ua pili iki paha i ka wa pokole. A maloo iho ka lepo, alaila helelei iho ka lepo, a koe mai ka lole maemae aole i kohu. Pela no ke kanaka hana maikai, aole pili ka hewa i hoili wale ia maluna ona. E puka hou mai ana kona inoa maikai mahope. No ka mea, he kanaka hoopono oia.

 

                He nui na dala i loaa ma ka lima o na luina Hawaii, no ka laki o na moku i keia kikina.

 

NO HAWAII

 

E HOLO ANA KA MOKU Kialua Maikai o Manuokawai, NO HAWAII, E KU ANA MA LAHAINA, KAWAIHAE. KAILUA, KEALAKEAKUA, a me KAALUALU, KAU, A HIKI I KONA WA E KU MAI AI ma Honolulu nei, e hoi hou no ia ma na Awa i olelo ia maluna. No ka Ukana a me ka Ohua, me ka uku oluolu loa. E ninau ma ka moku i ke Kapena.

WILLIAM BECKLEY.

Kapena, Ona.        1

 

HALE KUAI BUKE.

 

AIA MA HONOLULU HALE. (OIA KA HALE Leta.) ka hale kuai o Wini, he wahi e kuai ai i na Buke Haole he nui wale, O KELA ANO KEIA ANO BUKE KULA HAOLE, A B C, (Primer.) KUHIKUHI O KE KANAKA HAWAII, (Form Book.) BUKE PALAPALA HONUA MUA. BUKE HUAOLELO, (Phrasebook.) BUKE PA KO LI, (Kamina.) A me na Buke Kula e ae he nui wale.

Malaila no na Buke maikai no ke Kakau Waiwai, no kela oihana keia oihana, mai ka mea nui a ka mea liilii. —AIA NO HOI NA— Kanana Leta, rula ia a rula ole ia. Kanana Pepa loihi, rula ia a rula ole ia. Peni Hao, maikai loa. Inika, ipu inika. Peni kala, eleele, uliuli a ulaula. Kumu peni. Wepa ulaula a eleele. Wahi palapala, ulaula, keokeo a eleele, (mea kakau.) Papa pohaku, a me ka peni kala pohaku. Inika eleele, uliuli, a ulaula. Me kekahi mau mea e ae no he nui, no na kula, a me na oihana kakau. A he make pono no ke kuai ana malaila no keia mau mea. E hiki no i na kanaka maoli, mai Hawaii a Niihau, ke hele malaila e kuai ai.

1

 

HALE KUAI.

NALO MELI

O

HALEWAI.

JOHN THOMAS WATERHOUSE.

                Ma keia hale kuai, ua nui na ano waiwai ku pono i ke kane, i na wahine, a me na keiki, he waiwai hou mai Kaleponia mai.

Kamelo.

                O ka poe kuai ma keia hale, e ike wale lakou i ke Kamelo me ka uku ole. E kau mau ana ka hae o ke AUPUNI HAWAII ma ka ipuka o keia Hale Kuai.

 

NA MEA HAO HOU LOA.

 

UA HIKI MAI MALUNA O KA MOKU Amerika " RADUGA," ma Bosetona mai, na mea hao hou loa. A eia ma ko'u hale kuai, ma ke keena mauka o ka Hale Uinihepa ma ke Alanui Papu. Na waiwai hou he nui wale, o kela ano keia ano.

Na laka puka hale. Pahiolo a na kamana. Kuikahi o na ano a pau. Kui hana hale, hana pa a me ke kui hana waapa. Kui keleawe a me ke kui kepau no ka waa. Kuaina kupono no ka hana upena. Koi nui a me na koi liilii. No ka poe oo a me ka poe opiopio. Mau oo pe maikai no ka mahi loi. Mau ho maikai kekahi. Palau maikai. Pahi oki laiki. Me na oo he nui wale.

A me na mea e ae he nui wale. He EMI loa ke kumu kuai no na mea i haiia maluna. E hele nui mai i pau ko oukou kuhihewa.

W. N. LADD.        2

 

HALE PAI KII MIKIOI.

J. W. Kini.

 

E HOOMAOPOPO I NA OLELO MAluna, e ka poe e makemake ana i na KII, i mea e hoomanao ai i na makamaka, na hoahanau a me na mea i aloha nuiia i ka manawa e noho kaawale ana, i waiho mau ai ko lakou helehelena me kakou, a i lilo ai hoi ko lakou mau kii i mea nana e hoomama mai i ko kakou mau manao aloha.

                Eia ma ko'u Keena Pai Kii na mea a pau e pili ana ma ia oihana, a he hiki ia'u ke pai i na kii a like loa me ka helehelena o ka mea nona ke kii e pai ia'na. Me ka maikai a me ka mikioi nui, o ka lole uliuli a me ka lole eleele ka aahu kupono no ke Pai Kii ana. A ua lako ia'u na lole komo o kela ano keia ano, a e haawi no au i ka poe e makemake ana e pai i kii i lako ole i ka aahu kupono, no ia manawa.

                Ua hoemi loa au i ka uku o na Kii, aohe manuahi aku a kanamai, e pono no e hele mai oukou, e nana no oukou iho, i pau ai ko oukou kahihewa. Aia ko'u kaena maluna ae o ka Hale Pai o Ka Nupepa Kuokoa, ma ka aoao hikina hema o ka Hale Leta.           2

 

Olelo Hoolaha.

 

NO KA MEA, UA KOHOIA AU E H. L. Sheldon, kekahi o na Lunakanawai Kaapuni o Hawaii, i Luna Hooponopono no ka waiwai o Pipi k i make aku nei ma Waiohinu, Kau, Hawaii. Nolaila, ke kahe ia nei na mea a pau i aie i ua mea make la, e hookaa koke mai, a o ka pe a pau ana i aie ai, e hoike mai ia'u, ma Waiohinu, Kau, Mokupuni o Hawaii.

C. N. SPENCER (KALE.)

Okatoba 19, 1871. 2-3t

 

OIHANA LOIO.

 

JOHN L. NAILIILI, AIA KONA KEENA Oihana Loio ma ke Alanui Nuuanu, makai iho o ka Hale Kuai o A. S. Cleghorn, ma ka Hale Ai o na kanaka Hawaii, i kapaia o "HALEOLA," ma Honolulu. Ua makaukau oia e kokua ma ke ano Loio i ko oukou mau pilikia ma ke Kanawai, no kela hewa keia hewa i hoopiia ai oukou, a ua makaukau no hoi oia e hana me ka maemae loa, a me ka pololei i ko oukou mau Palapala Kuai o kela ano keia ano, me na Palapala Hoolimalima, me ka Palapala Haawi Waiwai Paa, a Waiwai Lewa, na Olelo Ae Like o kela ano keia ano, na Palapala Moraki Waiwai Paa, a Waiwai Lewa, o na Palapala Hoohui o kela ano keia ano, a me na Palapala Hoopii i na Ahahookolokolo no kela hewa keia hewa Kivila a Karaima, a me na Palapala Kauoha a pau, a me na Palapala a pau o kela ano keia ano. E ninau no ia ia no ka uku.

Honolulu, Augate 31, 1861.                1

 

PAPA MANUAHI.

EIA KA MEA HOU LOA NO NA KANAka maoli o Hawaii nei, ua loaa mai ia'u na papa Oregona o kela ano keia ano, me ke kumu kuai make pono loa. E pono no e hele mai oukou e hoakaka i ka oiaio no keia mea. Eia ke ano o na laau a me na papa.
                Papa paina no Amerika a me na Pine pa, Pili. Laau nui, Laau Liilii, Papa hele, Papa kahiia, Papa kalakala. Eia kekahi: Wai hoomaloo a me na mea e ae, kupono no na hale, Pena keokeo Pelekane maikai loa, Pena omaomao lenalena, Aila pena. Aia ma kai, ma Aina Hou, Mauka iho o ka Hale Dute Hou.
GEO. G. HOWE.
Honolulu. Aperila 3 1861.   1-tf

LAAU, LAAU.

 

PAPA OREGONA 1, 1 1/2, 2 a me 3, iniha. Kaola 2x3, 2x4, 2x6, 3x3, 3x4, 3x6, 4x4. 4x6, 6x6, 6x8, 8x10, 6x12.

Papa Oregona, 3 iniha ka laula. Pine pa, papa kepa, papa paina, papa pili ulaula, papa ulaula o na ano a pau.

Pani puka, pani aniani, pani olepelepe, pena, aila pena, kui, aniani.

Pepa, laka, ami, palaki o kela ano keia ano.

C. H. LEWERS, (oia hoi o LUI.

Pa kuai laau ma Alanui Alii, Alanui Kalepa, a me Alanui Papu.   1