Ka Nupepa Kuokoa, Volume I, Number 6, 1 January 1862 — Page 1

Page PDF (1.46 MB)

Ka
Nupepa Kuokoa:
Ke Kilohana Pookela no ka Lahui Hawaii .
BUKE I.  HONOLULU , IANUARI 1, 1862. HELU 6.

Olelo Hoolaha.

E pai hou ia ana ke Kuokoa, penei:
Poaono,............................Ianuari 11.
Mahope aku, kela Poakahi, keia Poakahi.

                He mea pono i kela mea keia mea i kakau i kona inoa no keia pepa, e hoomakaukau i na DALA Elua ($2.00.) a e uku mai mamua ae o ka la mua o Ianuari, 1862.
                Aole e haawiia'ku ka pepa i ka poe i uku mua ole mai i ko lakou mau dala, ke hiki mai ka maluna o Ianuari, 1862. E hoomaopopo i keia mau olelo maluna, e ka poe e makemake ana i keia Nupepa maikai.
H. M. WINI,
Luna Pai.

Kahi Mele no ka Makahiki Hou.

Ke holo nei ka manawa,
Me he au la o ka moana,
Ke lele nei na la ma ka lewa akea loa,
Me he wai la o ka pali lele,
Ka mamao a kaawale,
Kakou a pau loa mai Hawaii a Niihau,
Aole manu heu iho ko kakou ola nei,
Ua waiho molale ia keia makahiki i hala,
Nani no ke aloha o ke Akua ihiihi,
Aole i hiki wale mai na mai ahulau,
Pehea kakou nei e noho nanea nei?
Malalo o ka moonui maalea ke hana mai,
Kela Gehena ahi enaena launa ole,
Heaha kona kuleana o ka a mau ana?
Keia ao a puni kona kuleana ia,
Ina mihi, a pule, aole no e komo,
Pehea ko luna poe o ke ao pau ole,
Launa mai anei lakou ma keia Gehena,
Aole no e pono ua hana awaawa ia,
Kaawale no ko luna, kaawale no ko lalo nei,
Kakou no a pau loa maluna o keia honua,
Ua makaukau o Satana e pahele ia kakou,
Na mea hoowalewale kona mau kokua,
Na mea nani a hiluhilu lilelile a alohi,
O ke dala kuai kino e ume ana i ka naau,
O ka waiwai nani a maikai, e alai ana i kou ike,
Ina palaka oe a nanea, kou polohuku no ia,
E luu ui i ko nau, a komo aku i Gehena,
Kela wahi wela loa o ka uhane e noho ai,
Aole no e hiki aku kou mau hoa a pau,
Ua kau pale ia mai ke aloha oia wahi,
Ka makua me ke keiki, ke kane me ka wahine.

Ma keia ola ana ke ola e hiki ai,
Ina e pule, a mihi, mea ole ko Gehena ahi,
Aole pilipili aku koonei poe ilaila,
Na kumu hai olelo mai Amerika mai,
Ke noho nei kakou me ka manawa loihi,

I ke kanaha makahiki a o ke keu keia,
Loihi no ka manawa o ka hoohuli ana,
Lohi no ka huhu o ke Akua manu loa,
Aole hiki wawe loa e like me Nineva,
Ua like no keia me ka wa ia Noa,

Ua nalo pomaikai ko kakou mau makahiki,
Eia ka Iupile, ka makahiki no kakou,
Ke nee loa mai nei a loaa kakou,
Olioli kahi manao i ka loaa hou ana mai,
O ka manawa hou e olu ai ke kino,
Kakou a pau loa, na 'lii na kanaka,
Ka Moi me ke Aupuni, ka Haku o Hawaii,
Nui no na mea hou o keia ola ana,
Na Nupepa elua, ua laha ma ke Aupuni,
Na pilikia o ke Aupuni, aole launa mai,
O ka mai ahulau nui aole ia maanei,
Ke ola o kakou ua holo pono ke ike aku,
Ua lele a pololei me he Waipuilani la,

Ma ka lewa akea loa maluna ae o ka honua,
Na pono ili wale mai maluna o Ziona,
Na uhane o kakou ko ke Akua luhi ia,
Ka mea oi loa ia mamua o ke gula,
Nolaila, e mahalo i ka mea i malu ai,

I ke Akua ola mau, oiaio, Amene,
No ke Akua ka Amene, o ke ola kakou.
S. D. KEOLANUI.
Niukelewai, Kapalama, Dek 1861.

                O kekahi moku kaua nui o Rusia, he 100 na pu kuniahi maluna, a he 800 ka nui o na kanaka, ua loheia mai nei na piho ma ka moana o Iapana, a ua pau na kanaka a pau i ka make, o Sawelana ka inoa.

                E hele ana kekahi kanaka Beretane maluna o ke kaa, ma kekahi apana aina o Irelani, a no ka loihi loa o ka mile o Irelani, olelo aku la ia i ke kahu kaa, "Aohe e pau iki ana ka mile hookahi ia kaua."Olelo mai ke kahu kaa. "No ke ino o ke alanui o keia wahi, nolaila ua haawiia mai o nui ka mile o poho auanei."

KELA MEA KEIA MEA
Mai na Aina e mai.

                O ka nui o na kanaka o Nova Kosia, i ka helu ana mai nei i keia makahiki, he 530,699, a o ka nui i ka makahiki 1851, he 276,179.

                Akahi a maopopo lea ia Russel, ke Kakauolelo Hoolaha o ka Nupepa Times o Ladana, e lanakila ana no ka Akau maluna o ka Hema.

                Ua maopopo loa ae nei i keia manawa, o ka nui o na kanaka kipi i make i ke kaua ana i Bula Rana, mamua aku nei, he 5,000.

                O ka pua nui i kapaia o ka Pua Alii, ke ulu nei ia ma ka Malapua Kiowai ma Enelani. O ka nui o kona lau he ekolu kapuai kona laula.

                Ua ike ia ae nei ma ku olelo hoike a na Luna Helu i kohoia e helu i na kanaka o ke kulanakauhale o Parisa, ua 1,700,000 ka huina pau o na kanaka o ia kulanakauhale.

                He 40,000 ka nui o na Lio i laweia mai ma Wasinetona, mai ka hoomaka ana mai o ke kaua. A ua kuaiia'ku e ke Aupuni, a o ka nui o na dala i lilo aku no ua mau lio nei, he 85,000,000.
           
Iloko o kekahi halawai ana o na kanaka akamai ma Palemo, aia ia wahi ma Italia, ua hana lakou i kekahi olelo hooholo, e hoike ana i ka pono ole o ka Pope, a me ke kue o kana muu hana i ka hoomana Katolika.
                I kekahi mau la mamua aku nei, e hoaoia ana kekahi o na koa pu kaupoohiwi i hanaia e Berdan. A ua eono ku ana o ka Barela, hookahi mile ke kaawale o kahi e kiia'i. A pela ke akamai oia Comopane a pau i ke ki pu.

                Ke hoike mai nei na kanaka o Kenutate i ko lakou koa a me ko lakou ikaika, o kekahi Lunakanawai o Brock ka inoa, ua komo oia he wahi koa maoli iloko o kekahi papa koa o ia moku nina. O ka nui o kona mau makahiki, ua oi ae maluna o ke kanahiku.

                Ko Donalo manao no ka hakuepa, E Donalo , "Heaha ka hakuepa?" Pela aku kekahi wahine Kekokia i kana keiki. Olelo aku ke keiki, "Heaha la, aole he akaka loa ia'u o ke ano, malie paha o kekahi olelo pololei loa ia a kekahi wahine maikai e olelo ai no kekuhi."

                Ka papa hoike o ke kanaka hana pololei, "E Mr. Balaunu, ua olelo mai oe he kanaka hana, polei ka Hoike." "No ke aha oe i manao ai pela? Ua launa no nae paha oe me ia?" "Aole au i ike ia ia." "A no ke aha i hiki mai ai ia manao ou?" "No ka mea, he lawe kela i ka Nupepa, a hookaa e mai i kauku mamua."

                I ka manawa e kuauhau ana kekahi Kahunapule o Irelani, ike aku la ia i ke ano hiamoe o ka poe haumana, a hooki iho la i ka haiolelo ana, a olelo aku i ka poe e hoolohe mai ana, "E o'u makamaka, ua hapa kahi i pau o ka moolelo, a no ko oukou hoolohe loa mai, nolaila e hai aku au ia oukou, o ka hapaha wale no o ka'u moolelo ka mea a oukou i lohe ai." Kupanaha no!

                O NA INOA LA O KA HEPEDOMA.—Ua kapaia na inoa la o ka hepedoma e na kupuna kahiko Pegana o kanaka Beritania. Mamuli o na inoa pegana ke kapa ana. O Sunede, ke akua la: O Monede ke akua mahina: O Tusede, ke akua Tuse i hoomanaia i kela la: O Wenede, oia ka la o Wodena: O Tarede, ka la o Tora: O Feraide, ka la o Feriga, he akua wahine: O Satude, ka la o Saturne, he akua pegana o Roma. No ka wa kahiko loa mai ia mau inoa.

                KA PINATA.—He mea mahi ia ma na aina hema o Amerika. Ua kanuia maluna o na lalani pue, he iwilei ka laula mawaena o na lalani. Ua kolo aku na kumu a komo ke aa iloko o ka lepo mai ke kumu iho, a ua ulu paapu na hua iloko o ka lepo. Ua poi iki kekahi poe mahi i ka lepo maluna o na kumu e kolo ai na aa, a ua waiho poi oleia kekahi o lakou. Aole i akaka ka maikai oi oia mau hana a elua. Iloko o ka eka hookahi, ua loaa na busela Pinata he 30 a hiki i ke 50. Ua ulu maikai ia ma Hawaii nei.

"Ka Hae Nani o Hawaii, E mau kona welo ana."

Our Hawaiian Flag.

                We are much pleased with the beautiful flag printed above, and all our readers will also be pleased in seeing it. We have been to some expense and labor to print it, out of aloha for our King, Queen and Prince Royal, and for our government. All true patriots love the flag of their country, and when they see it, it fills them with joy.
                This is a new idea to print a flag in colors in a newspaper. It is something that has never been done here before, or in foreign countries. But our friends will ask who has done it? The work has been wholly executed by Hawaiians, native-born, who have learned their trade in our printing-office. First, the flag had to be engraved on two blocks, that the blue color might be printed first, and the red printed afterward. All the printing has been done by natives. This will show the skill of the natives, and what they can do when taught how to do it.
                If our readers wish to see such new things, they should support the paper, and induce their neighbors and friends to take it. If well supported, they will see many new things in it, which will delight and instruct them. We may add here that this paper is edited, printed, and most of the work pertaining to it done solely by Hawaiians.
                The Hawaiian Flag was designed for King Kamehameha I, in the year 1816. As the King desired to send a vessel to China, to sell a cargo of sandal-wood, he in company with John Young, Isaac Davis and Capt. Alexander Adams, (the latter now living at Kalihi, near Honolulu, and aged about eighty years,) Made this flag for the ship, which was a war vessel, called the Forrester, carrying 16 guns, and was owned by Kamehameha I.
                The flag having been made, the vessel sailed for Macao, China, where the ensign was not credited nor recognized as a government flag. The ship was heavily taxed for the harbor, her cargo of sandal-wood sold at a loss, and she returned to these islands.
                The King having heard of the loss attending his speculation, said he would impose a tax on the harbor of Honolulu, similar to that of foreign countries. This was the origin of harbor dues at these islands.
On the 25th of Feb., 1843, Lord George Paulet hauled down this flag with the purpose of adding these islands to the soveignty of Great Britain, and raised the British flag on flag-staffs throughout the group, which remained up until the 31st of July, of the same year, when Admiral Thomas restored the flag, being responsible for the act of Lord George Paulet.

Ka Hae Hawaii.

                Ua oluolu a hauoli hoi makou i ka HAE HAWAII i paiia maluna, a e oluolu ana no hoi palia ka poe lawe i ka Nupepa Kuokoa i ka nana ana. Ua kau makou i ka HAE no ke koiia ana mai e ko makou aloha nui i ko kakou Moi, a me ka Moiwahine, a me ka Haku o Hawaii, ka laua keiki, a me ko Aupuni hoi o kakou. He mea mau ke aloha o na Makaainana i ka HAE o ko lakou aina, a i ko lakou wa e ike ai ia ia e welo ana, e hoopiha mai no paha ia i ka naau me ka olioli.
                He mea hou ke pai ana i ka HAE ma na Nupepa, me ka hoike pu i ka wai hooluu. He mea i hana oleia maanei i ka wa mamua'ku, a pela no ma kekahi mau aina haole. E ninau paha auanei na makamaka i ka poe nana i hana? He poe Hawaii nei ka poe nana i hana, he kamaaina o keia Pae Aina, a ua aoia e hana i keia mea ma ko makoa Hale Paipalapala. Penei ka hana ana: Ua kaha ia ka laau e like me ke ano o ka HAE, elua apana laau, i ka wa e pai ai, pai mua ia kahi uliuli a paa, alaila, paiia ka ulaula. Ua hanaia ke pai ana o ka poe kanaka Hawaii wale no. Oia ke akamai o kanaka maoli, a pela kakou e ike ai, ina e kuhikuhi ia kakou i ka hana ana i na oihana a pau malalo iho o ka Ia, he hiki no i ka pou Hawaii nei ke hana e like me na ili keokeo.
                Ina o kou iini ka ike i keia mea, e aho ia oe ke kokua mai i ka Nupepa Kuokoa, a e koi pu aku hoi i kou mau hoa, a me kou mau makamaka, e uku mai i na dala elua o ka makahiki. Ina oukou e kokua maikai mai, alaila e ike no oukou i na mea he nui wale, nana e hoohauoli ia oukou me ke ao pu aku hoi.

O oe hoi e ka HAE e welo nei,
Ka pua hanohano o Hawaii—e.
Ua kauia mai e Kamehameha nui,
Me ka Ihe i ka lima, a me ka ikaika pu,
E welo oe ma Hawaii nae Niihau e hoomalu pu.

Malalo iho o kou mau eheu,
E ikea'i ka maluhia o Hawaii nei,
E kona Moi a Makaainana pu.
Ka amana ma kou poo, a Beritania e iini
nei,
Ua mahalo pu hoi na Aupuni, o Europa—e,

O ka HAE no oe o ka wa kahiko,
Ke au ia Kamehameha nui,

Ke koa nui o Hawaii nei,
Nana i hoohui mai na moku,
A kuikahi like mai o a o,
A noho like me ka oluolu,
A me ka Ihe ana i kukulu iho,

I ke Aupuni paa o Hawaii nei.
Ke oli nei, a oli mau aku,
Kakou i kana mau hana kaulana,

E welo oe maluna no,
O ke poo Kalaunu o Iolani—e,
Hoomalumalu pa iho ana,

Ia Ema ka Moiwahine—la.
Ka Haku o Hawaii pu.

Ke Kamalei a Iolani ma,
Me Kalohelani ke Kuhina Nui.
Ka makuahine aloha o ka Haku Ouli—e,
E hoomanao iho ia ka Lani Kapuaiwa—e,
Ia maemae i ke kai ka pua o ka hala—la,
Ma kou welo ana i loaa'i
Ka maluhia e imi ai,

I ka naauao i loaa iho nei,
I ka lahui o Hawaii nei.

I ka makahiki i hala loa aku nei.
Ua hukiia oe luai kou wahi noho.
Aole i makahiki ka wa i hala,
Hapai houia oo e ka lima aloha o Akimalala Kamaki.
Ka mea hoi au e hoomanao aloha nei,
I kona la i make ai ke hiki mai,
E welo no oe ilaila, e ka HAE nani e.
E ku hoailona o ko Hawaii nei Kuokoa;
Eia kou kino ke laweia'ku nei.
Imua o kou poe makaainana aloha,
E ka Nupepa i kapaia iho nei,
Ka Nupepa Kuokoa o Hawaii nei,
He Kilohana ia no kou Lahui.
He aahu hoonani no ke Kanaka Hawaii,
E welo oe a mau loa 'ku.
Ma ke kai aloha o Mamala nei,
E malama hoi makou Hawaii nei,
I ka hanohano mau o kou inoa.
Ka HAE HAWAII! KA HAE HAWAII!!
HAE o na Pae Aina o KAMEHAMEHA IV.

                Ua hana mua ia keia HAE i ka makahiki 1816, no Kamehameha I.
                No ka manao o ke 'Lii e holo kekahi moku ma Kina, e kuai i ka Iliahi, iini pu oia me Olohana, o Aikake, a me Alika o Kalihi e ola nei i keia wa, i HAE no ka moku, he wahi moku ano manuwa, ua lako i na pu he umikumamaono, o Forester ka inoa. O Kamehameha I.; ka mea nona ka moku.
                A i ka paa ana o ka HAE, holo aku la ka
moku ma Makao, haohaoia ka HAE, aole i aeia he Hae Aupuni. Hoouku nui ia ka moku no ke awa, a kuai poho ia ka Iliahi, a hoi mai i Hawaii nei.
                Lohe ke 'Lii i keia poho, olelo oia e kau i ka uku no ke awa o Honolulu e like me ko na aina e. Oia ke kau mua ana i ke dute no ke awa.
                I ka makahiki 1843, i ka la 25 o Feberuari, hukiia ilalo keia HAE e Lord George Paulet (Lo Keoki,) me ka manao e lilo keia Pae Aina i waiwai no Beritania Nui, a kauia ka Hae Beritania ma kona mau pahu hae a puni ka aina, a hiki i ka la 31 o Iulai o ia makahiki.
                Na Admerala Thomas i hoihoi mai i ka Hae, no ka mea, ua hihia oia i ka hana a Lord George Paulet (Lo Keoki.)

                NO KE OLA ANA O NA HOLOHOLONA.—O na makahiki o ko ka bea ola ana, aole hiki ka nui o lakou i ka 20. He 15 paha ko ka ilio, a hiki kekahi i na makahiki he 20. He 14 a 16 ko ka alopeke. He ola loa ko na liona, a hiki kekahi i na makahiki he 70. Ehiku o ewalu ko na rabita. Ua ikeia kekahi Elepani e ola ana i 400 makahiki. O ka elepani a Alekanedero i hoopio ai, a hoolaa iho no ka haawi aku na ka La, a pau kana kaua ana, kuni aku ia ia i keia olelo, "Na Alekenedero, ke keiki a Iove, a hoolaa ia Aiake na ka La." A hookuu aku kela ia ia ma ka nahelehele. A hala na makahiki 350, ua loaa hou keia elepani ma ka nahelehele. Ua ikeia ke ola ana o kekahi puaa i na makahiki he 30. Ua ikeia kekahi lio e ola ana i na makahiki he 50, aka, ua make e ka nui mamua o ke 30. Ua ola kekahi o na kamelo i na makahiki he 100, a make e ka nui i ke 50 makahiki a keu. Aole oi aku na hipa i ku 10 makahiki. O na bipi wahine, he 15 makahiki, a pela no na bipi kane. Ola no kekahi kohola i 100 na makahiki. Ua ikeia ke ola ana o kekahi honu i 100 na makahiki.

                MOKU BOLABOLA.—Ua ku mai he moku Bolabola, he hae Bolabola no, no ka Moiwahine o ia Aupuni. Keia moku, 24 la ma ia Aupuni mai.

                O ka Poakahi, la 6 o Dekemaba, oia na la e koho Balota ai no na Lunamakainana.

HE KAUA KAULANA
o
NAPOLEANA I.

                Iwaena o ka malama o Okatoba, 1805 ua akoakoa na puali koa o Napoleona ma Boulone ma ka aoao komohana o Farani e hoomakaukau ana e holo a pae i Enelani, e hoopio ai ia aupuni.
                Hookuikahi malu mai la o Rusia, a o Auseteria me Beritania e kaua ku e mai ia Bonepate, a e lele mai maluna ona ma kona kua, i ka wa e holo ana kona mau puali i Enelani. Ku ae la na koa he 500,000, o Rusia, o Auuseteria, o Perusia kekahi i ka hele e komo like iloko o Farani ma kona mau aoao. No Auseteria he 250,000, no Rusia he 200,000, a no Suedena no Napele a no Beritania he 50,000 na koa hou aku. Ua makaukau hoi na koa Beritania 200,000 e hoohui aku me lakou ke lawa ole kela mau poe.
                O na koa ia Napoleona i kela wa, he l86000 wale no e hiki ke ku e aku i ko Europa mau puali o kaua mai ana ia ia, a he 38,000 o lakou he poe koalio.
                Kuhihewa iho la na alii o Europa, e hele malu ana ko lakou mau puali e komo iloko o Farani. Aole no e makaala ana na koa o Napoleona ia lakou. I ka wa i hoomaka ai na koa o Auseteria i ko lakou hele, ua lohe koke o Napoleona, a papa ikaika aku oia i na mea pai nupepa o Farani e hoomau i na olelo hoike a paa no ka hele ana o kona mau puali. A hoee aku oia i kona mau koa ma Baulone maluna o na kaa he 20,000, a lawe ae la ia lakou mawaena konu o Farani a komo malu lakou iloko o Geremania e hoouka ku e i na Auseteria e hele kana mai ana. Kaahele ae la lakou a puni i na Auseteria, a ku makaukau iho la maa ke kua o na Auseteria he 80,000 i hele mai imua o ka lehulehu mahope. Ma ia mea, ua paniia ke ala mahope o na Auseteria hele mua, i loaa ole mai ai ka ai a me na kokua.
                Palapala mai o Napoleona i kona Kuhina ma Parisa, penei: "Ua paa aku no na Auseteria iloko o na awawa o ke kuahiwi, a ua kokoke puni lakou ia'u. E papa aku oe i na mea pai nupepa, aole e kolo aku lakou i na hoike no ke kaua, o lohe na enemi."
                Nui ka hooikaika hoomaha ole o Napoleona. I ke ao, i ka po kona holoholo ana e hooponopono i ke kaua ana o na puali ona. Aole i waiho wale ia no hoi ka hoounauna ana, o kona mau maka no ka i ike aku i na hoouka a pau. I na la a me na po ewalu. hele aku no ia iwaho iloko o ka ua maluna o kona lio, e holo ana i ike i ka pono o na hana. Ia manawa a pau, aole ia i wehe i kona lele e moe iho ai. I kekahi po o ia manawa i kona hololio ana, loaa aku ia ia kekahi puali Farani e hele ana i ka po. Houluulu ae la kela ia lakou a pau imua ona, a hai aku ia lakou i kona manao no ka hana, a paipai ia lakou i nui ka ikaika. Huro nui mai lakou ia ia, e kahea ana "E ola ka Emepera" Alaila, holo hou aku kela imua o lakou, a nalo aku la iloko o ka pouli.
                Aole i hala na hebedoma ekolu, a ua pio na Auseteria he 30,000, a e ku weliweli ana he 30,000 koa hou aku o lakou mahope o na pa kaua o lakou i ke kokoke e pio. Ua kuuia na pukuniahi o na Farani maluna o na puu e kiekie ana maluna o ko lakou wahi paa, a lele iho na poka me na boma iloko o ia mau wahi, e pepehi nui ana i na Auseteria. Hoouna mai la ka luna koa o lakou i hae keokeo, e noi ana ia Napoleona e lawe pio ia lakou a e hooki iho i kona kipu ami.
                A hiki mai ka luna lawe hae, ua hoopaaia kona mau maka i ka hainaka, a ua alakaiai iloko o ka hale lole o Napoleona. E kulu ana ka hale lole i ka ua komo mai, a ku mai la ka Empera maluna o kekahi papu i pulu ole na wawae i ka wai malalo ona.
                Ia la mai, ua malie ka ua, a he anu hoi. Hele ae la imua ona na pio he 66,000, me 200 pukuniahi i pio, he 90 na hae Auseteria, me na kaa ukana i pio ua pau ole i ka heluia. Ku mai la o Napoleona mauka mai o ke kualapa i kona pio hele ae ana imua ona, a olelo aloha mai la ia i na luna koa o lakou i kaumaha i ko lakou poho: "E na hoaaloha, he mea luli ke kaua. Ua lanakila i kekahi wa, a ua pio i kekahi wa. Ke kaua kumu ole mai nei ko oukou alii ia'u. Ke olelo oiaio aku nei au, aole au i ike i ke kumu o