Ka Nupepa Kuokoa, Volume I, Number 9, 25 January 1862 — HE MOOLELO NO UMI. KEKAHI ALII KAULANA O KO HAWAII NEI PAE AINA [ARTICLE]

HE MOOLELO NO UMI. KEKAHI ALII KAULANA O KO HAWAII NEI PAE AINA

\ IIKI.I 1. I hwoiu fiuii o u u noloko mai o k«*knhi Uuke Moolelo Hawmi, i }»nua mu l.ahainniuna, M. K. l?vJ.9, a ke mauao ne» au e |viiia kona MtM>lel«> mu ka \upepa h'uokiHi, a nie ke ano o kana liana i ka \va kal»iko. ' t O l nii ko ketki a Liloa, nolo nae oiu ka I.iioa keiki nuiu, aka, o llakan ka inua LiKm iaua ine Pieua, ku l.i!«wv walmie hoao maoli ia ; nolaila, ua kap;nia o Haikau he alii nui, no ka mea, ua like pu ko \ Piena nlii ine ko I.iloa ; aka, o l*mi. Iie ;keiki oiu na Liloa me kekahi ain ji lauiin wule aku ui, o .Akahiakuhana ka inon o ua wahine la. l'u m o ao nuiia ioia he wahiue alii ole ; aka, tna kona ku;nnhnu, he nlii no, hooknhi o luua kupnnu me Lilon. lle mau mnmo laua na K jnipahu. Kia ke kuaulnu no un Aknhinkulenna !lu, mni a Kanipahu mai. N(»hoaku la o |Kani[nhu ia Alaiknuako\o, hanau o Kalapana, oia ko Liloa kupunn ; a noho hou |o Kanipnhu iu Ilulani. hnimu tnni o KaMahnmioku, oin ko Akahinkulenna ku1 punn. : Kia hoi na hanauna a Ka!;>huimokn, ;oia kai noho aku iu Lanmen ; o Oikiala|mea, oia kai n« ho aku in Kalnmea.o Kaj mnnnwnknlnmen, nohoia Kniun; oOuakni»a, noho ia Kunima nni; o Knnahne, o | Kua'in;.kaui, noiio ia Kupiko, o Kuh'unnIkupiko ; noho ia Keani iniahooleilei, o | Akahinkulenna noho ia Lilon, loaa o | Umi. I Eia hoi na hannuna a Knlnpann, oiu !ka i noho ia Wakaamoliiihu u<>, o Kahi.i|moelcaikai ; nolio iu Kupo«kauhihnilun. o Kalaunuiohua; noho in Kaheka, o Kuaiwa ; noho ia Kamuleilani, o Kahouk; • pu ; noho in Laaukapu, o Knuhola ; n«>ho ia Neuln, o Kilm ; noho in Wnilea, o Li!oa; noho ia Aknhinkulenna, o Umi. j Penei hoi ko Liloa noho ana n me ka |hanau ana o Umi, o Liloa ka makuakane 0 Umi, oia no ko Hawaii alii nui in tnaInnwn, aia no ma Waipio, < Hnmukua, j Hawaii, kona wahi i noho mau loa ai. A ! i kona wa i hele ai mn ku :woao nknu o iHamakua, e pili aria i Hilo, « hele una |oia i ke kapu heiau, o Manini un lu iau la, aia no ia heiau a Liloa i hoolale ai ma ! Koholalele, i Iiamukua. A pau ke kapu |ana, kakali iho la oia i pau k < hoomahanahnna, n neenee aku oia rna ku akau o jia wahi, a noho oia ma Kanwikiw iki, no ka makemake nui i ka pahee, a nie la ■ hana lealea a j«iu. 1 I kona noho ana mnlaila, hele aku oi i ;e auaiAna ke kahawai o k > Hoea, n pili ; ia aina ma Keulakaha, alaila, loaa ia ia o Akahiakuleana m::laila. Ua hoi mai oia |mai ka mai ana, e auau ana oia mamua jo kona wa i huikaluia ai no kona haumin, ;Ca mahoj>e iho, huipu oia rne knna kane, ! pela na wahine oiu wa,) a e noho ana kana kauwa wahine ina kaj>a o ka wai, e hii ana i kona [>au. I Alaila, ike aku la o Liloa, he wahine f niaikai ia, a makemnke ia ia. A launa |kino iho la laua, a hapai o Akahiakuleana. Alaila, ninau aku o Liloa ia ia, Nawai oe ? Owai kou in(ja?" Hai mai kela. "O Akah'iakuleana wau ; Kuleanakupiko ko,u makua. ,> I aku la o Liloa, " He kaikuahine |>al»a oe no'u." I mai la kela, " Ae paha " Alaila, kauoha aku o Lil >a ia ia tio ke keiki, " Ina i hanau ke keiki a kaua he ; ka kamahine, ea, e kaj>a oe ma kou aoao, | •ka, i hanau mai he keiki ktoe 9 ea, e ka- I pa iho oe i kona inoa o UmL" I mai U j o Akahiakuleana, u Heaha la auauei ka J

li >ailo,in o akaka ni keia keiki nau na ke ali..' Alnila. liaawi rnai U o Liloa i koua nnlo, n rue kona niho f>alaoa r a me ka laau f»ala i me ka i aku, " Eia ka hoailo-i na o ka kaua keiki, a me kona *%'a e nuij ui. e haawi aku oe i keia mau mea no- ' nn. M Aliili, ae o Akaliiakuleana, i ka Uoa kauoha, a hnawi ae la o Akahiakuleana na kana kauwa wahine e malaina ij mau hoailona a Liloa i haawi aku ai| iio ua keiki la. Alaiia, hele aku o Liloai a hipuiipuii i ka lauki i malo nona iho, a hume o Liioa i ka maio iauki. A i koua hoi anaaku i kona hale noho, ikn mni la kona poe kanaka ia ia he lauki kona malo, aole ia o kona inaio mo< li, i mai la lakoii ia ia, u Aia hoi, ua hehena o Lilon. nole ia ) kona maio maoli!" Aia h'»i, he l.niki kona malo ! Xoho iho la o Liloa maiaiin,a i ka pau an-'i ar; o ka hoonnluinahana okona heiau, «il.iil i, hoi oia i Waipio, i kona wahi i noho mim ai. A mahope iho oia mau la. iiapai ac la o Akahiakulenna ia Umi, manao ke kane inaoli a Akahiakuleana nana keia keiki, aolo oia i ike na Liloa ke keiki.

A hiki i ka wa i hanau ui ua keiki la. kapu ihu la ku inukualiine i koua inoa o l ii)i, inamuli oka Liloa kapa ana iko l'mi wa i ko ai ua Lilon. A liauai iu iho la o ua Umi nei a hiki i ka wa i nui ai. Kia kekulii uiea i okloia no Uini. Ika vmi i hele ai koua makuakane (ke kuneu Akahiaknk'una.) i ka inahiai, a hoi mni iu, ua pau ka ni ia Uini, pepehi iho la oiu ia Uuii. A pila no o Umi i pepehi ia'i t ka makua, ke pau ka ai, a mu ka iu, kela inea keia meu, uu inanao nui oia nunake keiki, kaumaha loa o Umi, a me konu makunhine i ko Umi pepehiia. Nolaila, ninau inalu o Umi i kona makuahine, " Aole unei o'u inakuakane eae? O keia inakua wale m» auei ? "

llai niai o Akahiakuleana, u IIe makuakaue kou, aia ma Waipio, o Liloa koua iuoa," iaku o Uuii. u K hele paha au i ko'u makua/' i mai kona makuahine, " Ae, e hele oe." A i kekuhi la pau ai ka 11 iia Uini, |>epehi hou ka makua ia Umi, ulaila, i uku la o Akahiakuleana, " Lkuu kane, aole nau ke keiki au e pepehi mai ih i." Iluhu mui la ua kane la, me ka olelo pakike mui, " Nawai kuu keiki, na Liloa aiu ir" 1 nku o Akahiukuleana, " Ae, nu I.iloa ka'u keiki." I mai ua kauela, " Auheu la auanei ka hoailona no ke keiki e lilo ni na Liloa ka'u keiki muilokomai ou ku'u walimi'." Kahea aku o Akahiakuleana i kana knuwa wahine, e luwe mai i na mea a Liloa i waiho ai no Umi. I aku la o Akahiukuleuna i knna kune, "Keike pono nei oe i ka makua o ke keiki," a ike oia, aole nana ke keiki.

A malio >e iho o keia oleio una, aoao pono inui o Akahiukuleana ia Uini, 110 kona liele nna ma Waipio, io Lil«>a la. lloohuino aku ia i ko Liloa malo iu Uini. lioolei akn i ka palaoa ia Umi, a ino ka luau {Nihiu. Alaila, aoao ponooia ia Umi, " lvc iho nei oe i Waipio, i kou hiki ana il.ilo o ka pali, a hele aku oe a au ae ina kola aoao o ka muliwai, a ike aku oe i ka hale « liuli mai ana kona alo i kou alo, oia no ko halo ponoi. • 4 Mai koino oe ina ka puka |xi; aka, e pii aku oe inaluna o ua pa la, mai komo oe iloko ina ka puka mauli ; aka, e komoae ma ka pa. •• Inu i ike oe i ka elemakule e kahili ia ana, ea, oia no kou makua; e pii oe a noho maluna o kona uluu lua e ninuu oia i kou inoa, ea, e liai aku oe, o Umi ko'u inoa.'' Ae aku o Umi i ke kauoha a kona makualiine, kena aku o Akahiakul#aim ia Omaokamau, e hele pu noine Umi. liaowi ae la o Akahiukuleaoa i ku Liloa laau palau ia Omaokamau me ko i nku, " E malama oe i ka laau a Liloa." A |>au keia olelo ana, hele laua, o laua wale no, aohe mea e ae. A hiki laua ma; Keahakea, loaa 'ia laua kekahi keiki o Piimaiwaa kona inoa, ninau mai oīa ia | laua, 44 E hele mia olua i hea I aku la j laua i Waipio. I aku o Umi ia Piiinaiwnu, " l keiki hookama «>e, e hele kakou i Waipio." Ae inai nuii kt o Piimai%%aa, & hele pu lakou. A i ko lakou liiki anu aku i Wai|>io, ina Koaekea lakou i ihoai, a hiki lakou malalo o ka pali, au aku la lakou a pae maoo ka muliwai o Wailoa. I ko lakou |>ae ana ma o, ike aku la lakou i ko Liloa hale e ku ana i Haunokamaalmla, e huli (Kino mai ana ka puka o uu liale la iuiua o ko lakou alo. ! ko lakou kokoke ana aku i ua liiale la, kauoha mai o L ? mj ia laua, £ noho olua inaanei, • hele au io Liloa la. £ . kakali olua ia'u ; ina i hele ait a i mmke

au, e lioi olua ma kahi a kakou i hele mai uei: aka, i hoi ola mai au, ola hoi kakou." A pau kana oielo ana. heie aku la o Unii. (Aole i pau) SntEos Kejjikaa«:sl Honolul*, Dtk. 9, 18€1