Ka Nupepa Kuokoa, Volume I, Number 10, 1 February 1862 — KE KEIKI ALII MAKAU OLE I NA MEA A PAO. HE KAAO. [ARTICLE]

KE KEIKI ALII MAKAU OLE I NA MEA A PAO.

HE KAAO.

1 kekahi manawa ua pono ole ka manao o ke keiki a kekahi moi i ka noho ana ma kona home, a no ka mea, aole ana mea makau, nolaila, manao keia keiki e hele e kaapuni i ka honua & pau, i ike ia i na mea kupanaha 0 na aina e aku, a nolaila, uwe iho la ia me kona mau makua a pau, hoomaka keia e hele aku, a huli pololei ko ia nei alo i kealanui e moe ana, me ka hu!i ole i o a ianei; no ka mea, aole ona manao kanalua i kahi a ke alanui e nlakai ai ia ia nei. Aka.aole i liuliu kona heie ana, hiki aku oia i ka hale o kekahi Pilikua, a no ka iuhi, noho iho la ina ka ipuka, e hoomaha ai. Ai ka ana 1 o a ianei, ike aku la ia i ka ulu maika, oia hoi na mea paani a ua Pilikua nei. Aole i liuiiu kona hoomaha ana, lana ae la kona manao makemake e maika, o ko ia nei kukulu iho la no ia i ke pine, a lalau aku la i ka ulu, a inaika aku la, a hina iho la ke pine, hulo ae la keia no ka oiioli. Ika lohe ana o ka Pilikua i ka halalu, hoopuka ae ia i kona poo mawaho o ka puka aniani, a ike mai la, o ka mea nana e maika nei na ulu ana, he wahi kanaka uuku, e like me ke ano mau o kanaka mnoli. Kaiiea mai kka Piiikua me ke ano inaiaa*"E kek wahi mu! Nawai oe iae aku e iawelawe i ka r u mea paani ? Owai ke mea naoa i haawi mai i ka ikaika i hīki ai ia oe ke hana peia ? M Aiawa ae la ka maka o ke keiki a ka moi, i o a ia nei, a ike akn la i ua Piiikua nei, alailii, pane aku la, "E ka mea naaupo, o oe wale no anei kaa i manao he ikaika ka iima ? He hiki ia'u ke hana i na mea a paa a'n e makemake aL n Iho mai la ka POikua a hiki iialo, a nana inai b me ka hikileie i ka maika aim a ua keiki aiii, nei a ma ia wa koke pane mai la, ke keiki ake kamka, inaoe no ia ohana, e heie oe, a bwe mai na'u i obia mai ke kumu laan mai o ke ola."

" Heaha kou men i mnkomnko :\i \.\ jm\i * pela ku ke» k*Mki alii. "Aoloo'u nnkeinik:• in inoa no'ii iho," \vnhi a ua Pihkua n.-i, aka, he u-ahino kn'u i mAkenmke nui in m< \. ake hookii nei iknaino kn l»»nn o!.\ l i : huli ina na \vahi koki)ke :\ mo na \vahi ioihi a puni k\*ia no, aole nae i loaa ia'u un kumu | laau la o ke oia. M j "E loaa koke uo ia'u ua kumu lanu li." ; unhi a ua keiki alii nei, "a ke ike oio nei ;v.i ; i ka mea nana e keaken mai ia'u i kn l»\w nna mai i kekahi o iui hua ohia o \ia kumu : la." j t4 E manao ana anei oe he hana uuku i;\ '" i vvahi aka Pilikua, 4, 0 ka mala oua laau i:\ i i ku ai, ua hoopunia i ka pa hao, a iiwmua : iho oua pa la na holoholona hihiu o k. ! i | ano keia ano, e kiai una ine ka makaukau | mau e ai aku i ka po<» a pau e hiki nnn ila- ! ila me ka manao e komo iloko o uu kihapni." i Pane aku ke keiki alii, •• E hookuu nna na lakou ia'u e komo iloko." ! Olelo aku ua Pilikua nei. "Ae, e komo |ana no paha oe iloko, a c ike aku ana no oi ke kau mai o ka ohia iluna o ua kumu !a. aka, aole nae c lilo ia ohia nu e iko ni nau ; no ka mea, aia maluna o ua Inau !n he k»>m.>, a inaloko nku o ke komo e ho-o al:u ni o ka lima, i loaa aku ai na hua ohia e kau nna. aole loa o hiki i kekahi mea ke hana ia m< a, mai ka \va mamua loji nku nei."

" Alaila, e liloowau ka mea pmnaikni mua nana e komo ua kilmpai knpu la, M nku ua nlii nei i ka Piliknm ; ko laua nei alol.a iho la no īa kekiihi i kekahi. alaila. o ko kr alii hele nku la no ia iloko o ka waoakun, iln. ko o na ululanu ma na aina |vnpu, na wnhi pali, a me na awawa poliuliu a hiki wn\o aku i kahi o ua kihapai kupanaha nei i waiho ai. Ua moe kaapuni na holoholona a pau, n u i pau l<n lakou i ka pauhia e ka hiamm», a/.!,. hoi i onioni iki nc i ko ia nei mauawa i n»* ai maluna o lakou; oko īa nei ae ne !a no ia malunn oka pa, a komo aku !a iloU o kihapai kapu nei, īwnena konu (► k«-ia mala kahi ikuai o ua kumu laau noi o k.• ola, a o na lala, ua hele a luluu i na hua «• pala hinuhinu mai ana. Pii ae la ua aiii nei ina ke kumu o ka laau, a ike aku la h-> komo e kau ana, hookomo iho la ia i kona lima maloko aku o ke komo, a lalau aku la i ka hua ohia o ke ola, a uhai mai la i keknhi hua.

Haule iho la ke komo a paa ma kona lima, a ia \s*a koke me he mea la he ikaik;i hou i hookomoia mai iloko o na'aa ona. A i k.>na hoi ana iho ilalo o ua kumu laau la me ka hua ohia ma kona lima, aole oin ipiiaku maluna o ka pa, aka, hele pololei aku ln oia a ma ka puka nui okapaa lulu aku In, o ka hemo koke mai la no ia o ua puka n- i me ka halulu nui. Alaila. puka aku la i a a ala ae la ka liona e inoe ana, aole me ka huhu, aka, me ka hahai aku i uaalii nei, mo he mea la o kona haku ia. Lawe aku la ke alii i ua ohia nei a kahi o ka Pilikua, alaiia, olelo aku la ia, -Ke ike nei oe, ua laweia mai keia mea e a'u, me ka hakalia o!c." "Ua olioli loa ka Pilikua no ka loaa hiki wawe an& mai okana mea i manao nui ai, nolaila, hele aku la ia me ka \vikiwiki nui imua o kana wahine, i haawiaku ai i ka ohia ana i makemake nui ai. A haawi aku la ia i ka ohia i kana wAine, aole nae ia i apo koke mai, aka pane mai la, "Ke manaoio nei au, aole nau ponoi keia ohia no ka mea, ke ike nei au, aole ke komo ma kou luna," «Heaiia la hoi H wahi a ua Pilikua nei, «*E hoi ae au i kauhaie a lawe mai i ke komo," no ka mea, ua maoao ia he mea ole ke kaili ana ia mea, mai ka lima mai o ke keiki alii, ke haawi ole mai ia nia ke noi maikai ana. Nolaila, hele aku Ia krv Piiikua a noi aku i ua komo nei e kau ana i ka lima o ke keiki alii, aka, aole kela i haawimai, «Makahi a ka ohia e waiho malaila pu ke komo, nolaila, e hakaka kaua no ke komo," pela mai ua Pilikua nei. Alaila, hakaka iho ila laua nei a hala wale ka manawa loihi, aole nae he knakila Ud o ka Pilikua, no ka mea, ua hooouiia mai ka ikaika o ke keiki a)ii « ke komo e kau ana ma leona iima. Nolaila, manao ka Piiikua 0 ka hana maalea wale uo ka mea e ko ai kona makemake, nolaiia olelo aku ka Pilikua 1 ka hoa kaua ona, «Oa hele au a wela i ka hakaka, a peia no hoi oe; e haeie kauii iioko o ka muiiwai e auau, a oluolu kaua, aiaila, hoomaka kaua e l»aka]ka, M Aoie i ike ke kei-

ki alii i ka hoopunipuni o na olelo a ua hoa nei ona, nolaila hele keia a ma kapa muliwai, wehe keia i kona kapa komo n pau, a we he pu ae la hoi i ke komo ā. waiho iho la, alaila, He koke aku ia ia iloko oka wai. f ka ike nna o ka Pilikua i koi ala luu ana i ka %vai, o ko ia neā lalau iho la no ia i kc komo a holo wikiwiki aku la, aka, ua ike ia kana aihue ana e ka liona i hele pu mai ai u»e ke keiki alii, mai ke kihap4l kahi noiia mai ke komo ame ka ohia, nolaila, alualu aku Li ka liona, a kaili niai la i ke komomai ka Pilikua mai, a hoihoi mai la ia mea ma kahi i waiho ai. Hele aku ia ka PUikua a iho la iloko o ke opu weoweei, a hoi mai ke alii, a oiai oia e komo ana i kona kapo, holo mnma mai la ia a kui mai mahope o ke alii, a hina iho ila!o ke alii, alaila, poalo ae L'i ia i na maka o ua keiki alii nei.

A makapoia iho 1a lia keiW alii tiei, a no ia niea. ua hiki ole ia ia ke ike nona iho; aiaila, hele mai b ka Pilikua, a alakai aku la ina kona lirna i hiki aku ai i kae o keknhi pili lele, a hookuu aku Ia ia i ka lima o ke alii, me ka manao, elua keehi ana 'ku i koe o ke alii, alaila, haule ia a make loa, alaila, lilo ia ia nei ke komo. Aka, aole i haalele ka liona i kona haku, aka, kii malie aku la ia, a kauo akahele ma», a hiki i ke kaawale loa ana, mai ka pali lele mai. Ama ia hopp iho i ke kii ana mai o ka Pilikua e lawe nilnie i na mea a ua alii nei, alaila, ike iho la ia i ke ko ole o kana inea i manao ai, nolaila, pane ae la ia me ka inaina nui, "Aole ka paha e hiki ke pepehiia keia wahi mea nawaliwali ?" lalau ino aku hoi i ka lima o kv alii a alakai aku ia ia ma kekahi alanui v ae, a hiki aku i kekahi lua meki weliweli loa, no ka mea, i na e haule ana ia lua, pakiUi 'iiilii ka iwi, aka malaiia no ka liona inalaina i kona kahu a nana no i hoopakele mai i ke alii mai ku inake ana, ina ia inau wahi weliweli. Ika hiki ana aku oka Pilikua a ine ke alii ana e alakai nei ma ke kaekae o ka iua meki, hookuu koke ae la ia i ka lima o ke alii, me kona manao paa e hnule ana ke alii i koia hana ana, aka, peku koke aku la ka liona i ka Pilikua, a haule aku la a make iho la me ka mainoino nui.

Aluila, kii ku liona i kona haku a lawe ae mai kahi c |>oino ai, a alakai loa aku la a hiki inalalo o kekahi kumu laau, e ku ana ma ka aoao o kekahi muliwai maikai. A inalaila ka liona i hoonoho iho ai ii kona haku, a hooinoka iho la e kapi aku i ka wai ino koiui huelo, i na makao kona haku. Elua »o paha kuiu wai i haule pono iho iluna o na maka o ke alii, o ka hoi koke mai la no ia o kona ike, a ike koke aku keia he wahi inanu uuku e lele mai ana a kau maluna o kekahi lala o ke kumu laau, a laua e noho iu*i. A mahope iho lele iho ansi ua wahi inanu nei, a auau iloko o ka muliwai a pau h'le aku la iluna o na laau e ku kokoke ana, no ka mea, ua loaa hoi ia ia ka ike. No ia mea, ike iho la ia i ka lokomaikai o ke Akua, o kona wehe no ia i kona aahu a ]»u, alaila, luu aku la iloko o ka muliwai, a i kona hoea ana'e, aia hoi, ua like kona ike me ka manawa mamua aku o kona hanainoia ana, v ka hoa hakaka Pilikua ona. Hoomaikai ae )a ke keiki alii i ke Akua, no ka lokomaikai ana i hana maiai ia ia, ma ka hoihoi hou ana mai i kona ilke a pau, alaila, hele aku la ia me ka Liona hoahele ona, ina ia kula'ku. A aia hoi, i ko laua hiki ana ma kahi lihi pili laau o ua aina kula ik i, ku a*m laua nei imua o kekahi hale i eehia mau ia e kekahi imau inea nno e, a ma ka ipuka o ua hale nei, puka mai ana he kaikamahine opiopio waliwali hiehie inaikai o ke kino ; aka, o kona helehelena he eleele. A kamaiho mai la ia j>enei i ke keiki alii, 44 Auwe! e hiki anei ia oe ke hopakele ia'u mai keia wahi aku, oiai ua kauia maluna ou ka eehia o keia wahi ino ? " O ke aha la ka'u e hana aku ai, i hiki ai ia'u ke hoopakele ia oe ? " Pela aku ke alii. 44 Penei oe e hana'i, e noho oe ma ka lumi hookipa o keia hale a hiki i ka pau ana o na la ekolu." Wahi a ua kaikamahine nei; aka tl l iloko o ia wau la, aole inake komoia o kou naau e ka makau. Ina oe hoomaka-uka-u ia mai, me ka weliweli nui launa ole, a i hoopuka ole oe i kou makau n*ai kou waha'e, alaila, pakele au ; no ka 'mea, aole o lakou aa o lawe i kou ola." ' Alailaftpane aku la ke keikialii, "Aole o'u makau, a me ko ke Akua kokua ana mai, e holo no au e hoao i kou pomaikni ana, a e kali aku malalo o na eheu o ko k;e Akua li- 1 ma e malama mni nei." A pau kana olelo 1 nna, o kona koino aku h no ia nne ka manao hoihoi, a noho iho la ina ka lumi hookipa» o ua hale makau ia nei, a i ka poeleele aimi mai, noho keia ilalo, e kali ana i ka hiki aoa mai o na rne* weliwe]i ana i lohe wale i2j. Ala aku la keia a hiki iwaeoakonu o ka po, nole kekahi mea ano ct i ikea, e ia nei; aiai, ma ia hope koke iho, lohe keia i ka hauwawa nui, a hoea ma» la na uhane ino he nut waic : mai na poopoo a jmni ka ka hale. Aole nae lakou nei i ike mai i ua ahi nei; m ka ro?a, aia lakou iwaenakonu o ka lumi a hoa iho la ua poe uhune ino nei i ahi; a pau ia, hoomaka iho la b.kou e a e pepa pili waiwai hoi. A i ka eo ana o kekahi me ka pau o kona waiwai ia hui, alaila, olelo a« la la, ** Aole i pono loa lka hale o kakou, eia iwaena okakou kekahi mea aoie noko kakou hniiia, a oia ke kumu o koM moewaa, a i paiu aku nei kiiu'mau dak ia<Aikou.~ " E hele ma! oe e h<ii nw raa- • kou, e ia'la e noho inaai k ma kelioa o lkt

i leapiiahi." Pela ke kaheaia ana'ko o kelii; ; no ka mea, inaLiiLi io no kooa wahi i oohoaL LMo.ika wa a kkoo oei e walaaaana, aole |o kanamai ka weliweli o na mea i loheia ma j iia "manawa ; aba, aole nae i wiwo iki mai iliee keiki alii i keia mau mea hooweliweli. a aole no hni i komo ka makau iloko ona ; aole ioo hoi ke alii i paoe iki aku. Akm, ia manawa, leie like mai la na uhane ino a pau maiana ona, ano ka nui loa o ia poe, ua hiki ole ia ia ke kue aku a ke maiama hoi ia ia iho. Alaila, hoohina ia iho la ia llalo, a hoehaia iho la, a houhoo ia i na kui, a me ka hana hoomainoino e ae no he nui wale; aka, aole no hoi keia i makau, a aole no hoi i auwe ae ia mau eha a pau. A hiki i ka wanaao, pau loa i ka holo ua poe uhane ino nei, a no ka luhi loa o ua alii nei, ua aneane hiki ole ia ia ke hoooioni i kona mau lala. Aole i liuliu, puka mai la ka la, a ia manawa hiki mai ana ua kaikamahine helehelena

eleele nei, me ka omole o ka wai o ke ola ma kona lima. Ame ua wai la oke ola oia i holoi ai ina papalina oke alii; a aia hoi, hoi hou mai no kona ikaika a pau e like me inamua. " Akahi ae nei po i hala me ka inaikai ia oe," wahi a ua kaikamahine nei, a elua nae po i koe ou e hoaoia mai ai." A pau kana olelo ana, hoi aku la ia, ma ia manawa, ike aku la ke alii, aia hoi, he ili keokeo ka na wawue o ua kaikamahine nei. A ma ka iua iho o ka po, ua iike no ka hana ana a na uhane ino me ka po mun, a ua hoopuniia kona kino i na eha he nui wale. Aka, ua hooinanawanui no ia me ke kamailo oie ia. eha ana. Ai ka puka ana'e o ka la, pau na uhane ino i ke auhee ; no ka mea, aole e hiki ia lakou ke noho iho iioko 0 ka hale, i ka wa e kau mai ana ka malamalama ; a ia manawa no puka inai ana ua kaikamahine nei me ka omole o ka wai o ke ola, a hoola hou mai la i na eha o ua keiki alii nei. Ai ka hoi ana'ku oua kaikamahine nei, ike aku la ua keiki aiii nei me ka oiioli nui i ke keokeo o ka ili o ua kaikamahine nei, mai ka manea o na wawae, a hiki 1 ka welelau o na lima ; aka, o na papalina nae o ua kaikamahine nei, mau no ka eleele ana. Koe iho la hookahi po aua keiki nei e hoomanawanui ai; alaila, pakele ua kaikamahine nei, a hoi ae kona helehelena a ke ano mau, aole nae he o ia mea iua keiki aiii nei; a oia ka po weliweli loa mamua o na po a pau ; no ka mea, i ka hiki ana mai o na uhane ino a pau, hooho mai la lakou a pau me ka leo nui, " Ea, eia no ka oe ianei ? No ke aha kou mea i hele ole aku nei ?" A lele mai ia lakou a pau maiuna o ua keiki alii nei, a hoeha mai la ia ia me ka mainoino nui, a me he mea la e haehaeia'na kona mau wawawe a me na lima mai ona'ku la ; aka, hoomanawanui no nae ia, me ka uwe ole ae, i ka eha o kona hoomainoinoia'na. Ika hiki ana'e o ka la, e waiho ana ua alii nei ma kona kua, me ka nele i ka ike, a me ka hiki* oie ia ia ke oni ae ; a ua hiki ole ia ia ke ike mai i ke kaikamahine eleele, i kona komo ana mai me ka omole oka wai oke ola. Aia manawa koke, aia hoi, ua hoopauia kona mau eha a pau, a me he mea la, o kona ala ana'e no la mai ka hiamoe ana ; a i ka oaka ana'e o kona mau maka, aia hoi, ike aku la ia i ke kaikamahine e ku ana ma kona aoao me ka ili aiai e. like me ko ka hau o ke kuahiwi, a me na papaiina hoi i like ka nani, me ka malamulama oka la! "E ku ae," wahi aua kaikamahine nei, "A e wili ae i kou Pahikaua i na manawa ekolu maluna ponoi nei o ka puka komo ; aiaila, e pau na mea a pau i ka hoopakeleia ! " I ka hana ana a ua keiki alii nei e like me ke kauoha, aia hoi ua hoopauia ka ino i ili maluna o ua hale nei a me na mea a pau e pili ana ; a ike maoli ia aku la ke ano oua kaikamahine nei, he alii nui oia no ia wahi, a he nui kona hanoi hano, oia ke kaikamahine a ka moi nui o ia aina.

A ma ia manawa koke, komo mai ana na kauwa a ua kaikamahine nei, a hai mai la y ua makaukau na mea ai ma ke keena paina, a hoi aku la ua mau alii nei a paina iho la, me ka hanohano nui; ama ia ahiahi no, ua hoolinolinoia ua hale nei a puni i ka malalama o na kukui i ho-a ia ma ia po, a ua hnna koke ia iho no he ahaaina nui, a ua kauoham na'lii e noho koke mai ana, e hele mai, a marcia iho la laua. O Mauliona ka inoa o ke'lii opiokn-ne, a o Verino ka inoa o ke kniknmahioo alii, a ua nobo laua me ka oluolu a hiki i ko laua mau hopena.