Ka Nupepa Kuokoa, Volume I, Number 12, 15 February 1862 — Page 1

Page PDF (1.51 MB)

KA
NUPEPA KUOKOA
Ke Kilohana Pookela no ka Lahui Hawaii.
BUKE I.  HONOLULU, FEBERUARI 15, 1862.  HELU 12.

He Mele Inoa no Luse.


He inoa keia no Luse.

O Kailiau no he makua,
O ka hana mau no Amerika,
Ka uwe olu i Nuuanu,
Mea ole ia e hana ia nei,
Hoopili hoi au ilaila,
I ka lai wale o Bosetona,
A he koa nui no hoi ae,
No ka moana Iniana,
Ina me oe ae ianei,
O ka iini pau ole a loko,
Hoolahaia aku hoi ha,
I ikeia o Ladana,
I ka wai pipii i ke kino,
I ka wai o ke aloha,
Haina ka inoa i lono,

Kalaiokekaona, he inoa.
P. KAAUA.

He inoa keia no Luse,

Hoaloikeanu he makua,
Eia hoi au o ka lipo.
O ka noe anu o ka nahele,
Koe ana i ka maka o ka Iwi,
Ua ilihia au i ko leo,
Ka wawalo a ke one o Huia,
Uhi ana i ka pua o ka Pikake,
Paa mai i ka noe Puarose,
Kohu ole i ka pua Oliva,
Inu i ka wai laha ole a ka manu,
Nolu ana i ka lau o ka niu,
Paio ka makani hoolua,
Lawe ana i ka lai o Kona,
O ka ihu o Neke ke aloha,
Au ana i ke kai o ka Iwi,
Haina ka inoa i lono
Kalaiokekaona, he inoa.
A. NAAI.

He inoa keia no Luse,

Ahiwelaikekula he makua,
Nani wale ka luna o Haupu,
Kela kuahiwi kiekie,
Hooluhi i ka ihu o ka lio,
Hoopa i ka pua o ka hau.
Ua hala ka palena e ke hoa,
Ua pau ka ike ana aku

I ke'hu kai o ka moana,
Ua ana ae nei hoi au,
Ka ukana hoi o ke aloha,
He aloha kuu lei Lilia,
Ka pua ula mau i ke kula,
He aai ka Ilima me ka Lose,
Lei kahiko no ka wahine,
I hahai e like ia la,
Me kinikohu pua Melekule,
Haina ka inoa i lono,
Kalaiokekaona, he inoa.

M. KAMAKA.

He inoa keia no Luse,

Kauaikanahele he makua,
Auhea wale oe e kaipo aloha,
A ka mea nui e eha'i o ke kino,
Kuu kino hoi alo aku i ke anu,
I ka uka mehameha i Waolani,
Laahia maua ilaila,
I ka malu hale o Hanakauluna,
Hiki mai ka manao ua ahi wela,
Mea ole ke kula o Kulaokahua,
I ka holo kainapu a na lio,
I ke kaa kowehe i ke Kaona,
Ona ka luna i eha hua,
Hu wale mai nei ke aloha,
I ka one haaheo o Puna,
I ke one haaheo o Punahoa,
Haina ka inoa i lono,
Kalaiokekaona, he inoa,
A. OPUNUI.

He inoa keia no Luse,

Weheikapili no he makua,
A he mea nui ia nolaila,
Ke kula haine hoolai,
Laahia maua i ke anu,
I ka hiki ana mai a ka mahina,
E wehe mai ana e ao,
I na kaua ua olu,
Ua uhi ka noe i na pali,
Ua pili paa mai ka manao,
Me kuu pua hana uka ole,
Aohe ke i Lihue,
Hue ana i ka lae o Kaena,
Ka uwalo a ka leo o Kaneu,
Haina ka inoa i lono.  L. PUA.

HE KAAO
NO KEKAHI

KEIKI ALII.
HELU 1.

                I ka manawa i nui ai ua keiki alii nei, makaukau oia e hele i ka makaikai ma na welelau o ka honua.
                Hele aku la ua keiki alii nei, a loaa keia kanaka e ku ana ma ke alanui, ninau aku la keia. "E aha ana oe maanei?" I mai la kela, "E nana ana au i na aupuni a pau o ka honua." Ninau hou aku ua keiki alii nei, "He ike ka oe i na aupuni a pau o ka honua?" Ae mai la kela, "Ae." Olelo hou aku la ke keiki alii, i ka ike ana i na aupuni a pau o ka honua nei, "Owai ke aupuni i oi aku ka maikai." I mai la kela "O ke aupuni o ka moopuna a Papa ma, laua o Wakea." Olelo aku la ke keiki alii, "Aole anei ou makemake e hele pu me a'u?" I mai la kela, "He makemake no." A i ka lohe ana o ia nei i keia kanaka, o ke aupuni o ka moopuna a Papa ma, laua o Wakea, ke aupuni i oi aku ka maikai mamua o na aupuni a pau, nolaila, paa ko ia nei manao e hiki ilaila, hele aku la laua nei, aole liuliu, loaa ia laua nei keia kanaka e ku ana ma ke alanui, ninau aku la ua keiki alii nei. "E aha ana oe maanei?" Olelo mai la kela, "E kali ana au i na e kokoke e napoo ka La, alaila, holo au e hopu i ka La." I aku la ua keiki alii nei, "Paa no ia oe ka La?" Ae mai la kela. Ku lakou nei malaila, kakali a kokoke e napoo ka La, holo ua wahi kanaka nei e hopu i ka La a paa, hoi mai la ia a hiki i o laua nei la, i aku la ke alii. "Aole ou makemake e hele pu me a'u." I mai la kela, "He makemake no."
                Hele aku la lakou nei i ua po nei, a loaa kekahi kanaka e moe ana i ke alanui, e haalulu ana no ka uuku o ke anu, aia a nui ke anu, alaila oluolu pono kona kino, koi aku la ke alii, "Aole ou makemake e hele pu me makou." I mai la kela, "He makemake no." Hele aku la lakou nei, loaa hou ia lakou nei kekahi kanaka e haalulu ana, no ka uuku o ka wela, aia a nui ka wela, alaila, oluolu kona kino a pau.
                I aku ua keiki alii la ia ia, "Aole ou makemake e hele pu kakou?" I mai la kela, "He makemake no." Hele aku la lakou nei, e ku ana kekahi kanaka ma ke alanui, ninau aku la ke alii, "E aha ana oe maanei ?" "E ku ana au e pana i ka La." I aku la ke alii, "He ku no ka ia oe ka La ke pana?" Ae mai la kela. Ku lakou nei, a pana aku la ua kanaka nei a ku ka La, I aku la ke alii, "Aole ou makemake e hele pu kakou?" Ae mai la kela, he makemake no. Hele aku la lakou nei, loaa hou ia lakou nei kekahi kanaka, e ku ana ma ke alanui, e huli ana kona pepeiao ma ka honua, kakali iki lakou nei me ka manao he hana kana, ea ae la kona poo iluna, a ike mai la ia lakou nei, ninau aku la ke alii ia ia, ''Heaha kau hana maanei, a he aha ka mea e huli nei kou pepeiao i ka honua?" Pane mai la kela, "E hoolohe ana au i ka ohumu a Papa ma laua o Wakea." Ninau hou aku la ke alii, "Pehea ka ohumu a Papa ma laua o Wakea?" Olelo mai la kela, "E ohumu ana o Papa ma laua o Wakea, no kou hele a hiki ilaila, hoohaunaele oe i ke aupuni o ka moopuna a laua, no ka mea, ua lohe ia o oe ke kanaka oi o ka ikaika, mamua o na kanaka e, ma na aupuni a pau o ka honua." Koi aku la ke alii ia ia e hele pu me ia, a hele pu aku la lakou, hele aku la lakou nei a liuliu iki, noonoo ke alii i ka hana a ke kanaka mua i loaa ai ia ia, oia hoi ke kanaka ike i na aupuni a pau o ka honua, nolaila, kapaia iho la kona inoa o Ikeloa, mamuli o kana hana, ninau aku la ke alii. "Pehea ka loihi o kahi i koe a hiki aku kakou i ke aupuni o ka moopuna a Papa ma laua o Wakea?" I mai la o Ikeloa, i ke alii, "E hiki ana kakou i ke ahiahi." Ko lakou nei hele aku la no ia, a hiki io lakou nei i ke ahiahi. Nolaila, hoomaopopo ke alii i ka ike o keia kanaka ua like me kana olelo.
                Hiki aku la lakou nei i ua aupuni nei, nana aku la lakou nei, he oi io aku ka maikai mamua o na aupuni a pau o ka honua.

[Aole i pau]

 

                E hookipa i ke aloha, he malihini maikai.

O Rare, ka mea Hoolaka Lio Hihiu.

                Iloko o ka Pepa mua, ua hoikeia aku ka hana a Rare i ka hoolaka lio ana. E laha ana keia oihana ano hou ma na aina a pau, i oihana pono maoli. E haaleleia ana na hana koikoi, he mea ino ia e lilo ai no lio i mea pono ole.
                Eia kekahi hoike maloko o ka Nupepa ma Ladana, no kana hana hoolaka i kekahi lio ahiu malaila. Ua akoakoa mai ka aha kanaka nui e ike i kana hana ana. Neenee malie aku la o Rare me ka makau ole, a me ka olelo wehewehe i ke ano o kela mea keia mea e pili ana i ka hoolaka lio, ma ka hana oluolu wale aku no i mea e kinai pono ai i kona huhu. E paa ana kona lima hema ma ke kaula ili iloko o kona eke Lakeke, a e o aku ana kona lima akau ma ka lio e hooluolu ai ia ia. E nana mai ana ka lio ia ia me ka haohao i kona ano manao, makau iho la, a lele ae iluna kona poo, a ku malie iho la. Nana pono aku la na maka o Rare ia ia, a emi iho ko ka lio huhu me ka makau. Pili aku o Rare ma na wawae mua, a hoopaa aku i ke kaula ili i kekahi wawae, maluna mai o ke kapuai. Alaila hoomaka iho la ka hoopio ana.
                He lio nui ikaika loa ia; i ka ike ana aku o ka poe makaikai, aole ia he paani lealea; aka, he hana nui io maoli no e hookahe ana i ka hou o ka lio a me ke kanaka. He paio, o ko ke kanaka hana naauao, a manao paa ma hekahi aoao, me ko ka lio naaupo ikaika e pale mai ana ia ia. Lele ae la ka lio iluna, a haule iho la a ku maluna o ke kuli pelu i ke kaula ili e hukiia ana, o aku la kona nuku e puhi mai ana i ke oka i haliiia malalo. Alaila, hooikaika hou kela e ala ae, a haule hou iho ma na kuli. Kahe iho la kona hou, ha mai la kona hanu, haalulu kona kino a puni, i kona hooikaika ana e pale aku i ke kaula ili. Aole no e hiki, hoomau no o Rare e huki paa ana ma ke kaula me ke akahele ana no, a pau ke aho o ka lio, a moe iho la ma ka aoao.
                Ka pau no ia o ko ka lio manao ku-e, a ae wale aku no ia i ka Rare hana a pau i koe. Moe malie iho la ka lio ma kona aoao e paupauaho ana. Lalau aku o Rare i na wawae ona, a hapai ae la, a hookui i kekahi wawae me kekahi wawae, aole nae oni ka lio. Kau aku la o Rare i na wawae maluna o kona poo, e hoike aku ana i kona lanakila maluna ona. A maha iki ka lio, wehe ae la ia i na kaula e paa ana ia ia, a hoala ia mai ka lio. Alaila, ae ae la o Rare maluna o kona kua, a hooholo keaka ia ia a puni ke kahua, me ka huro nui mai o ka poe e makaikai mai ana.
                Eia kekahi hoike no Rare iloko o na Nupepa o Nui Ioka, i kana ao ana mai i na haumana hoolaka lio malaila. O ka
hoomoe maikai i ka lio ahiu ka mea nui iloko o ka holaka ana.
                Ua alakaiia mai kekahi lio ahinahina nunui loloa, kiekie ke kino. Ua loloa kona lauoho a me ka huelo e lewalewa ana. Hai mai la kona ona, he lio ano maikai ia, aole i make kekahi ia ia; aka, ua hewa ka hana ana a ka poe i hoao i ka hoolaka ana ia ia, a i keia wa, aohe mea hiki ke hoohana ia ia, no kona ku-e ikaika mai. He lio maikai loa ia ke nana aku, he poo kiekie, me na maka haaheo, a me ke kino nui nani.  
                Aole i hoomaka koke o Rare i ka hana ana, ua ike pono no ia i ke ano o kela lio, he mea makau ole ia, aole e haalele koke ana i kona manao. Pa-i-pa-i lima aku o Rare ia ia, a hamohamo aku, a olelo aloha aku ia ia, i loaa mua ka manao launa. Alaila hoonee iho la ia i kona lima ma ka wawae mua, a ilalo i ke kapuai, e hoao ana i ka hoopaa i ke kaula ili malaila. Aka, ua ike ka lio i kona manao a hoole mai e kaili aku ana i kona wawae. Mahope wale iho, ua paa ka ili ilaila; alaila, hooikaika o Rare e hookomo i ka ili maloko o ke apo o ka opu, i mea e huki ai i ka wawae iluna; ia manawa ke pio loa ana. He hooikaika aku, a he pale mai ia laua a hala ka hora okoa a me ka hapa, a nui na kaula ili i moku ia ia. A komo ke kaula ili maloko aku o ke apo opu, huki ae la kela e pelu ae i ka wawae iluna. Ikaika loa ka lio e pale ae ia huki ana. Akahi no a huhu loa ka lio, a peku aku a nahu mai, a lele ae la iluna, a ku ma ke kuli, a ala hou mai iluna, ua loa kona aho, aole i pau. Kulu wale iho ka hou mai kona kino a puni, me he mea la mailoko mai o ka wai. Manao iho la ka poe makaikai, e make paha auanei o Rare i ka leleia maluna iho, ua ike nae o Rare i ke ano o kana hana. Aole ia i hookuu iki i ke kaula; paa aku no, a huki malie me ka lima maloeloe ole. Aka, ua wela loa oia no ka hana ikaika, ua ulaula mai kona helehelena. I kekahi manawa, hooleiia o Rare a iwaena o ke kahua, a holo puni mai ka lio iloko. A paa iho kona poo i ke kaula ma ka laau pa, huki kela a moku ke kaula, a hemo ke kaulawaha mai ka lima mai o Rare, lele ae la ia maluna pono o Rare e kulou ana, a holo puniia iloko o ka pa poepoe, e imi ana i kahi e pakele ai. Hooho mai na wahine makaikai mawaho mai o ka pa, a holo aku la me ka makau nui.

                A hala paha na hora ekolu o keia paio ana, ua nui ka wela o laua a elua. Ua pili paapu ka huna o ke oka i ke kino o Rare i pulu i ka hou, mai ke poo a kona mau wawae, a pela no hoi ka lio; aka, aole no i pau ko laua aho. Aole i makau hou ka lio ia Rare, hoowahawaha kona manao i ka poe a pau e nana mai ana. Komo ae la ke kahu lio iloko o ke kahua e kokua ia Rare; aka, kipaku koke ka lio ia ia me ka hoehaia, o holo kela i kahi e wahi ai i kona mau eha.

            Kupanaha no ka hoomanawanui ana o Rare, aole ia i huhu iki ia ia, ahonui no ia, a hoohuli ae la kela i ke poo o ka lio ma kekahi aoao, a hooholo puni ia ia, a pela e hoopau aku ai i kona aho.
            A hala ka hora elima o ke ahiahi, ua hookoia ka manao o Rare, ua hookomoia ke kolopa malalo o ke apo opu, a hoohina ia ia ilalo ma ka aoao. Alaila pau ka paio ana, ua pio ke ku-e o ka lio, a lanakila o Rare. Moe malie iho la ia, a ae mai la i ka ee ana o Rare maluna ona, a hele maikai aku ia e like me ka manao o ka mea hooholo. A hoi aku ka lehulehu o ka aha kanaka me ka huro nui ana, a me ka mahalo ia ia.
                Mahope iho o ka hoolaka ana i kekahi lio hihiu loa, ua kanalua ka poe e makaikai mai ana ia Rare, no ka hiki ia ia ke hoolaka i ke Zebera, kekahi o na holoholona i hiki ole ke hoolakaia. A ke pai nei makou i ke Kii o ua holoholona la; aka, pane aku o Rare, "He hiki ia'u ke hoolaka ia holooolona." A nolaila, kii aku oia i kekahi Zebera iloko o ka ka pa holoholona hihiu o Ladana; a ua hoolaka ia ma kona akamai nui imua o lakou. A lawe ae la oia i ke kau wahi lau nahelehele, a hoolei aku la iluna o ka a-i o ua Zebera la, a alakai aku la ia ia a puni ke kahua hoikeike, me ka laka kupono, a he hiki no i kekahi keiki uuku ke hooholo a milimili, a oia kekahi o na mea kaulana loa a Rare i hana'i.
                He mau tausani na lio paakiki a Rare i hoolaka ai ma Amerika, ma Enelani, a ma Farani, a ma na aina a pau o Europa kahi ana i hele ai. Kaulana kona akamai ma ia mau aina a pau, no ka maikai o kana hana. Ua ao oia i na kahu lio he lehulehu e hana i na lio ma kana oihana.
            Ma keia mau wahi a pau, ua laweia mai ia ia na lio kolohe loa nana e hoolaka, a ua lanakila kela maluna o lakou a pau. Aole kekahi o lakou i lanakila maluna ona. Ma ka hoomoe ana ia lakou kona akamai e kinai iho i ko lakou hana apiki.
                Mai manao kakou ua hana wale o Rare i kela mau aina me ka uku ole ia, ua uku nui no ka poe i aoia e ia, a ua uku hoi ka poe makaikai wale i hapalua dala. Ua lilo ia i kanaka waiwai nui ma ia hana, a ua hoi hou mai oia i kona aina hanau e noho ai me ka hanohano. Aka, aole ia he kanaka hookiekie; he akahai no, a mea launa oluolu me na kanaka a pau. Ua hookipaia kela ma Europa, maloko o na hale o na'lii a me na moi nui, a haawi mai lakou ia ia i na makana nani; aka, ke mau nei kona akahai e like ana me kona ano kahiko, kaulana ole.

                KA AIE O KE AUPUNI O ENELANI.—Ua hoomaka ia ka aie o Enelani i ke au ia Charles II., elua haneri makahiki mamua aku nei. I ka M. H. 1763, ua pii ae ka aie a hiki i ka $695,000,000. Ma ka pau ana o ke kaua me Farani, M. H. 1802, he $2,853,000,000. Iloko o na makahiki kaua he 12, a Napoleona, ua pii hou ae a hiki i ka $4,325,000,000. A ma ia wa mai ua emi hele i hope a hala na makahiki he 30, ma ka makahiki 1845, he $4,840,000,000. Ma ka pau ana o ke kaua me Rusia, ua pii hou a hiki i ka $4,000,000,000,000, o ka uku hoopanee, he 3 1-2 keneta no ka makahiki, ke hoonuiia, he $134,000,000 no ka makahiki, he $368,000 no ka la hookahi, he $15,333 no ka hora hookahi, $255.00 no ka minute, a he $4.24 no ke sekona hookahi. Nui maoli ka aie o Beritania Nui.

Olelo Wehewehe.

                Ua kauoha ia mai au e ka Olelo Hoolaha a Aiona, Luna Aina ma ke kauoha a Moehonua, e pane aku, aole i oiaio ia Olelo Hoolaha, ma ka hapa hope e olelo ana, "Aole e lawai-a kekahi ma ke Kai o Kalia, o ka mea hookuli, e hoouku ia oia he hapalua dala, ($0.50") O ka la mua o Feberuari nei, oia ka la e lilo ai keia i Kanawai paa maluna o ua aina nei, i hoolahaia iho nei maloko o ka Nupepa Kuokoa, Helu 10.
                O ke kumu nui i koiia mai ai au e keia Olelo Hoolaha, e kamailio aku ma ke akea, oia no ka hai loa ana ae o keia Olelo Hoolaha me ka hoopilikia loa mai ma ka uku hoopai i oleloia maluna, i na Makaainana a pau malalo iho o ka malu o ka Moi, no ko lakou hele ana aku a lawai-a ma ke Kai o Kalia, kahi hoi i aeia mai ai kela kanaka, keia kanaka, e lawe i na i-a a pau e holo ana ma ke Kai o Kalia, iloko hoi o na makahiki a pau i hala iho nei, aohe mea nana i keakea.
                Aka hoi, o ka aina maloko o Kalia, i kuai ia ai e ka mea nana ke kauoha ia Aiona, ua pololei no ia; no ka mea, ua kuai lilo ia ma ke Kudala ia aina e Moehonua me ke Aupuni, koe nae ke kai lawai-a e pili ana me ua aina la i lilo, aole i komo iloko o ka Palapala Hoolilo ma ia kuai ana; no ka mea, oia no kekahi o na Kai Aupuni i hookaawaleia no na Makaainana, i wahi e lawai-a ai lakou, a pela no ma na Kai Aupuni a pau e hoopuni ana i keia Pae Aina, kahi e noho ana ka Lahuikanaka okoa. Koe aku nae na Kai i pili i na Konohiki.
                E nana pu mai kakou e na Makainana i ko kakou moku e holo pololei ai a hiki i ke Kai o Kalia, e lawai-a ai i na ia a pau e holo ana malaila, oia hoi ka Pauku 384 o ko kakou Kanawai Civila, a penei ka heluhelu ana o ia Pauku:
                " O na wahi lawai-a a pau e pili ana i kekahi aina o ke Aupuni, a e pili ana i ke Aupuni ma kekahi ano e ae, koe wale no na loko, e hooliloia lakou, a ma keia Kanawai, ua hooliloia no na kanaka ia mau wahi lawai-a, no na kanaka a pau, no ka manawa pau ole; aka hoi, e hiki no i ke Kuhina Kalaiaina, ke hookapu i i ka lawai-a ana ma ua mau wahi la, i mea e malu ai ua mau wahi la, ma kekahi mau manawa o ka makahiki." A ina pela na ke Kuhina Kalaiaina ka hoomalu alaila pololei, ke hoolaha akea nae ke Kuhina Kalaiaina i kona hookapu ana, e like me ka Pauku 385 malalo iho, alaila aole e hiki ia kakou ke ku a kamailio ma ke akea; no ka mea, o ko kakou Kanawai iho la no ia.
                A nolaila, e pono i ka mea nona keia Olelo Hoolaha, e noi ae e hoihoi aku oia i kana olelo mailoko aku o ka Nupepa, kahi i hoolaha ai, o kela hapa hope, a e ninau mai paha auanei o Aiona, " No ke aha hoi?'' Eia, aia no ma ka Pauku 393 o ko kakou Kanaawai Civila nei no, penei ka heluhelu ana:
                "O ka mea kuai aku mamua, a e kuai ana paha ma keia hope aku, i kekahi aina o ke Aupuni, a ua loaa paha ia ia ka aina ma ka hoolimalima, a ma ke ano e ae paha, aole ona kuleana e ae ma kahi lawai-a e pili ana ua aina la ana i kuai ai; aka, e like wale no me na kanaka e ae e noho ana iloko o keia Aupuni ke ole e komo ua wahi lawai-a nei iloko o kana palapala hoolilo."
                A ma keia Pauku, ua hoomanoanoaia ke kulana o na Makaainana, ma na kai lawai-a o ke Aupuni, ke komo ole nae iloko o ka aina i kuai ia, a ma keia mau Pauku no hoi ua hoakaka ia aku ka pomaikai o ka Lahuikanaka okoa, e hiki ole ai i na Olelo Hoolaha hupo ke ku iluna a hehi iho i ko kakou Kanawai e hoopomaikai mai ana, oiai kakou e noho ana malalo o ko kakou Moi oluolu. E Seku aku i na Olelo Hoolaha hupo.
J. K. MAKAAINANA.