Ka Nupepa Kuokoa, Volume I, Number 13, 22 February 1862 — Ka Raiki a me ke Gula. [ARTICLE]

Ka Raiki a me ke Gula.

1 U« Uahi niaii la i hala iho »<m, iki loaa ia mako» kr kuinu e hele ai ma Koolnupoko, a ' 11u' Koolauloa ; a »o ka nui o »u nieu maikai a kvi hoi i ka jK)»iaikai o ka lehulehu, a makou i ike ai uui ia hele aua ; »olaila t ke hoojmka »ei makou i »a »iea a makou i ike ai iinua o ko makou i»au makamaka. * >0 KKKKI.K. ' l r a ikr uiakou i kekahi mau Loi kupono no ke kanu niiki; nka, ke knumnhn nei maknu i ka liai aku, aole i kanuia, a aole »o hoi i waeleia ka weuweu ; oia mau waiho »o i uh' k»' ino. Ua maikai loa ke alnnui mai ! k:v pali o Nuuanu a hiki wnle nku i | hA.M.oiii'.. : Ma in ninn. he lielelielenn uliuli mai o a o, | ;i hoike inai no hoi i kn noho pnlnualelo ole ; (» ko lailn |u»e knnakn, un lnwn pono lon in ! :iin;v i ka wni, n o knhi inen n innkou i knui;i,>!ia iki ai, o ka ike nnn iho lie umu loi e waiho nnn mn ke knjia o kolnila knhnwni mn j !v;v nono ina Heein, e wniho wnle nnn me kn | i'iiii (>!•* in, niunu iho la mnkou in mnkou j i!vo. " No ke nhn In kn mnhini ole in o kein ! loi n knnu iho i ka niiki ? Mo mnu loi j m.iikai. e waihonnn me ka lako i ka wai, a i 11.• pnapu hoi, kuj)ono lon i ke kauu i ka rai-; ki. Ko innu nt i no nnei kn hoonmlokn ti me i k > nke noho wnle o kakou ? E J>ono e knpne nf knkou in innu mnuno, n e hnliu iho knkou i k:i honua. n unnn »o e hoolnko niai in ka-; kou i nn inoa e oluolu ni o keia oln n»a. Hnalele iho In nuikou in wnhi me ke knuinnhn. n nnue lon aku ma HKKIA. Aohe nui o ,ia men a makou i ike ai mai.iiln. un ln ie wikiwiki mnkou a liiki mn K,\u.\i.rr. $$• Mniniin. un iiooiiulnwaiia mni ko mnkou ; mnu kii-ouolu e un men nana i hoomalule mni i ko mnkou unnu no ka pihn loa i ka oli- j oii. i kn naun nua'ku un noho ha»a kolaiia ! j>o- knmnaiua, a ua nui ko iakou mahiai nna. ; Ke hooinaka nei na mea naiui i hoolimalima in ainn, i ke kanu i ku miki, ua aono palia a keu nn ekn. Ein nao ka mea kaumaha iki, vi ka nnv ioa o kn aina maikai i ke kanu raiki ma in Ahupuan, e waiho wnle ana me ka pau ele i ka mahi ia, a hea la hiki mai ka mnnawn e hikiwnwe ai ko kakou mau nm-: nao i ka ajx> ana'e i ka wi kupono i na mea e hoowaiwni mai ia kakou ? Ke niau nei; kn mnnaw» me ka mnmn nui. A pehea ka-; kov» i Eia ka makou, e ala'e oukou e kauu i i na ioi waiiio wale a oukou i ka raiki. KAALAKA. » Ke kanu nei no he haole malaila i ka ra- ; iki. a ua lohe wale mai makou he mnikai,. no kona noho ana nmlaiin, ke holo nei kana ! hnim, o ko makou mau manno iini kekahi | ine ia, a me ka poe e ae no e hooiknika ana 1 i keia kumu waiwni maikai no kakou c ka poi* kanaka Hawnii, a me ke aupuni o ko kakou Alii aloha. i WAUnOLK A HlKl I KAAAWA. O Waiahole ka aina makamua, ma ka makou ike ma ke kanu raiki. i ko makou hoomaka ana'ku e hahi i ka iepo oia ahupuaa, hoopihaia ko makou naau e ka olioli, i ku nana ana mai ia wahi, a hiki i Waikane, ua pau wale no i ka mahiaiia na loi, me he mea la he mala hookahi, ua hoomapopo makou eain&u i ka mea nana keia mau! aina e mahiai nei, a ua haiia mai na Messr&. Judd, a me \V r ilder, (Kale a Kauka [ me Waiia,) he nui ua loi i hanaia a maikai, me he mea 'la ua aneane ;»ha e kanakolu a r keu nu eka, he kiinaonokuinainalima ka nui

n ko iaua inau knnakn. ke ikr nei kak<.»*J » ka po:r::iikai i k«»k«? n:ai, no loko mai o ka niki, aia iiui. -.ia Looiimaiimaia keia kaīiik.i. a '.;a ;;k';:i : ke elah*. r.n ka k'īkou hai.a, he pomnikai no ka raiki, ua hooiakoia mai keii j'->* U-liuk-hu kanaka o ka Moi i ka hana. a noia lu'-a, i:a auaia paha kekahi oia poe. rnai ka hana ana i na mea e ioohia ai lakou i ka hihia a me ka pilikia, ; no ka mea. ua paa ko lakou manao i ka hana. He nui no hoi na Loi i inahīia rna Waikane, na J. Pula. a ke inahi hou aku la no. Aoie o kanainai o ka inoino o ke alanui, mai Waiahole a hiki i Waikane, he pohopoho, ua lohe malfou i ke poho ana o kekahi I ma ia alanui, a ua okiia kona kani-a-i. He jx>ho no ka nenelu o ialo. a he n.aloo no nae o iuna o ka honua. He hale laau maikai e ku nei ma Kualoa, no Knle a Kaukn, mi' na hak>-iio, a ine ka haie-kaa, ke h<ximaka mai nei ia wahi, e iiio i kuianakauhale. KAAAWA. He helehelena maikai ko keia aina, aole . nae makou i ike i kekahi poe i hoomaka e i kanu i ka raiki ; malaiia kaiii noho o Mr.; ikler (Waila,) he hale laau maikai malai-i ia, a me na haie e ae e pīīi ana, a ua kuono-| ono ka noiio ana ma ia wahi. Aole maikai ke aianui mai Kualoa a hiki ia aina, a i ko; ; makou holo ana'ku, aole o kanamai o ka pa* | kika ; no ka mea, ua hauleia iho e ka ua.i Mahope o ko makou haaleie ana ia wahi me: i na aina e pili ana, ua hiki makou ma • KAHANA. Aoie makou i ike i kekahi mea ano hou ma ia wahi, he mau mala raiki nae ko ia aiua aia iuka, aole makou i hele kinoe nana, : he lohe waie mai no i kamaaina ; na J. M. i Kapena a me Asing Apakana i mahi. i ! PUNALUU. | O keia ka aina kanu niiki o Kauka Toka | | ma, ua kukulu lakou he iiaie laau noiio no | lakou a me ka halau no na kanaka paahana,! he 35 ko iakou nui, a ua hele aku lakou e! hana i ko lakou hana me ke kaniuhu ole. | Kiua pipi e pepehiia nei e Kauka Poka ma, | i i-a na ko iakou poe kanaka no ka j)ule hoo- j kahi. Mawaena o ke kanakolu a ine ke ka-1 naiia na eka i pau i ke kulapaia, a ua ma-! ; kaukau e kanuia i ka raiki. Ua holo ka ha- j |na ma ia aina, no ka hana maikai o na ha : ku hana i na kanaka malalo iho o lakou ;! nolaila, i ko makou lohe ana mai i na kana-| ' ka, he nui ko lakou makemake e hana me! ; Kauka Poka ma. Ua ike kakou a pau, ina ; e hana oluoiu aku kakou ia hai, e hanaia inai' | no kakou ine ka oluolu a me ke aloha. ; ! Ua ike makou i kekahi Ajiana aina i ma-| hiia a niaikai ma ke komohana hema o ka Haiepule, a ua uiiuli mai ka rina a puni. E hoike ana i ka pomaikai i loaa iawahino na. kunua i haule iho nei. | j u howi.and'«vili.k," i.aie. ! j L a hiki makou īuaiaila i ka hora 4 o ke jahi.ahi, a ua halawai me ke Konohiki oiaai- : na me ka oiuoiu, a ua hooluolu iho i na lala • | ina kona haie. Ke hoomaka nei o Kapena | H. S. Howiami, (Hauiani) ke Konohiki oia; aina, e hana i haie laau nui tna ia wahi. Eia nae ka pilikia, o ka loihi o ke kali ana nona jxijxi a me na mea e ae e j)ili ana i na j>ono hana liaie, no ka lohi a me ka makaala ole, 0 ria kapena o ka poe moku e liolo nei ilaila, a ua paa ko makou manao, i na e holo mau kekahi mokuma Koolaupoko, a hiki loa aku 1 na awa ma Koolauloa, e loaa inau no ka ukana e holo pono ai ka poe Ona. Mahoj)e o ka hoomaka ana ma ka iiale o ka mea aina, ua heleaku makou ma na hale o ka poe kanaka o luna o ka aina, a ua koiia mai makou e kn manao kupanaha, e ninau aku i na lehuloliu oia wahi, i ke ano o ka nolio ana o ; lakou me ka Haku-alna hou. A ke oiioli nei makou i ka hai aku i ko makou mau makamaka, i ko lakou hai ana mai i ka oiuolu loa o ko lakou noho ana, aole iie hooke- ; ke a me ka akiaki; a no ka nui o ko lakou j aloha, a ine ko iakou inahalo ia Kap. Hau-1 lani, ua heie inai iakou a haawi mai ia ia, i na makana he nui wale, —ka ai, ka puaa, ka nuxi, a me na mea e ae he nui wale, me. ka uku ole, a me he inea'ia he alii hanau ia , no ka aina, a ua hole iike iakou e kokua me ' ka wikiwiki, a me ka eleu i na hana a Kap.; t Haulani e makemake ai, me ko lakou make- ! inake iho, aole me ke koiia'ku eia. O kekahi ■ ; kanaka kamaaina oia wahi, aole loa i pa r haiui iki t na la o ka aina i na Konohiki iinamua aku nei, aka, i ka noho ana aku nei | o Kap. Haulani, ua hele mai oia e hana ika-; ; ikm,me ke kaniuhu oie, aka, me ka hoihoi, I me ke koi ole ia aku ona. A ua like ka no-' ' ho ana o ka hou o Laie, me na lamaka o kona aina. me he poe hoahanau la, no ka ohana hookahi. Oluolu tcale ka noho \ ana o ka poe i like ptia*. O ke kumu mai o ko lakou aloha ana, o ka haawii ana o ko lakou haku-aina, i na pono he nui wale, aolehe hookaumha wale aku, ao!e hoi he hookapu ino i Yia mea ulu» a me na mea o ke kai. O ka makemake o ka, mea «hm, o ka noho like me ka oluolu, a me ka imi lokahi aoa, i na men e wai«fai jai. Pehea !a auanei e nele ai ka mahaloia » me ke aioha, i na e hana maikai aku kakou »a liai ? He mea maikai ka hoomanao ana i; ' keia mau mea, i pnipeiiia mai ai kakou e! , hana ku ia bai me ke aloha. i aiohaia raai' i ai kakou, i na la o kakou e hoopoinaikaiia | i mai ai, ma ka liio ana i niau haku-aina. |

r."LA HA ' Aole o ka na mai o ka hauwawi o n-i kanaka. a me na haol»». i ka ioh-Ma ;na ini nei 0 ke Gu!a ma Kahaluu. he ivhu!ehu ku 1 hf-I-?, mai Honolulu aku nei. a hīki i kah: i manaoia'i iie Guia. I a hei" r.ui n;ni nr» hoi na kanaka, o ka ay«ana o Koo.-aiipoko me na 00, Kipikua. Kopala, a me na mea e.• ae, e hoomakaukau ana ia iakou i ke kohi ana. i ka loheia'na he Gula i-o ma ia walii. ua leie aku ka nu mai kela, a me keia hale. me he ahi iele'la. La heie koke aku no noi ka poe nana i ike mua, ka hoomakukau i'no la ia lakou, i ka mea hoopahupahu pauda.. Aka, mamua o ka hiki ana o ua pc>° i ike mua'i i ke Guia ma Kahaiuu, aia hoi. ua hiki mua ka lono i na kanaka o luna oia aina. a ua piha i ka pihoihoi. Nolaiia, ua hui mai he 60 j»haa keu na kanaka maoli.me na > haoie 2, i makaukau i na mea eha. e kipnku!; aku ika jx>e a j>au e helo • ana ma ua wahi ia i manao waie ia'i he;-Gula. Nolaila, i ka hiki ana'ku ona haole nana i makemake e nanaia ka oiaio o ke Gula, a ine ka oie ma ua wahi'ia, ua kij>aku ia mai la.j kou.

Mahope mai oia manawa, ua hooniaka ka wili ana i puka iloko o kekahi pohaku, i komo ai ka pauela, a hoopahu ae i akaaka'i he Gula oloko. a me ka ole. Ku-like na kanaka ma ia wahi me ke kali pihoihoi aku i ka naiia'e o ua pohaku nei.

Ma ke ahiahi o ka la IS, a kahi no a lie- ; lionu, kuj>ono ua lua nei i wiiiia'i ka pohaku. j a ua hoopahuia, a pau ka pohaku i ka naha-j ha, e lele iiiiii ana ka apana. Aoie nae he| Gula i loaa. He nui na apana i laweia mai j ma Honolulu nei, a ua nana ia e ka poe! akamai ika nana, aole nae he Gula i loaa. .