Ka Nupepa Kuokoa, Volume I, Number 15, 8 March 1862 — No ke Kanawai E HOEMI AI I NA INO, A ME NA MAI I LAHA MAMULI O KA HOOKAMAKAMA. [ARTICLE]

No ke Kanawai E HOEMI AI I NA INO, A ME NA MAI I LAHA MAMULI O KA HOOKAMAKAMA.

No ka inea, ua maopopo ? wahi a ka Ahaolelo kau Kanawai o kn Makahiki IS6O, he me-a ino ka hookainakama, he mea e hoemi ai ka lahuikanaka. Ahe mea hiki ole hoi ke hoopio. a hoopau ia ka hookamakama. Nolaila, ua kau ia he Kanau*ai e hoemi ma na ino i laha mamuli o ka hookamaknma, o ka mea hiki. A penei ke ano nui: O na wahine hookamakama ma ke kulanakauhale o Honolulu, e hai aku lakou i ka Makai Nui o ka Moknpuni Oahu, i ka inoa, kahi i hanau ai, a me ka nui o na makahiki. 0 ka mea i hana ole pela, e hoopaahaoia oia i na la mawaena o kanakoiu a me kanaono. O na wahine i kakau inoa ia peia, e hele lakou e nana kino ia e ke Kauka i kohoia e ke Kuhina Kalaiaina ; ina ua mai kekahi o iakou, e lapaauia oiameka uku ole. O ka wahine i hana ole pek, e hoopaahao ia'oia 1 oa la mawaena o kanakolu a me kanaono. E uku ia ke Kauka o na waihine hookamakama noloko ae o ke dala o ke Aupuni i hookaawaleia no ia Oiliana. A e hoike ha- j paha aku ka Makai Noii ikana Oihana imua j o ke Kuhina Kalaiaina,.

Ma ka nana ana i keia knnawai. ua inaopopo. ekolu mea nui e imi ai. o ke kupono e me ke kupono ele o keia ianuieai i hma poo; i ka poīio a me ka pomaikai ole o ke Aupuni ; a rxe kona mau kumu. Ma ka nana ana i keia kanawai, ua maopopo lea, ke hoemi nei oia i na mai i ulu i na wahine hookamakama, i kakau inoa ia e ka Makai Nui o ka Mokupuni Oahu ; no ka mea, o lakou kai kauohaia e keia kanawai, e heie e nana kino ia e ke Kauka i kohoia e ke Kuhina Kalaiaina ; a o ka poe mai o lakou. o lakou ke lapaau ia me ka uku ole. E ike auanei kakou i ka oiaio o keia, ma ka nana ana i ka papa hoike a ka Makai Nui, ka luna hooko o keia kanawai, ma ka Helu 5 oka Hoku Pakipika. Penei kana : lioko o d& wahīn* 239. mx i mak&hiki noa, u* m&i - 235, - 2, » 31 " >4, " X, X " 253, » " 4, " 15 Ke ike nei kakou ma keia papa, ua mahuahua mau na wahine hookamakama, a ua eini ka nui ona \\*ahine mai; e like me ka

makemake o ke kanawai. Eia ka mea i koe, 0 ka nana i kona kupono, a kupono ole paha 1 kona poo. Eia ka mea mau,*i ka haku ana i ke kana\vai, he pono ke haku ia, a kupono i kona poo ;no ka mea, o ke poo o ke kanawai, oia ka mea e hoike ana i ke ano nui oke kanawai e kau ia ana. Ama ke poo o keia kanawai, ua oleloia, 41 He kanawai e hoeini ana i na ino, a me na mai i laha mamuli o ka hookamakama." Oia no na mai i laha aku ia hai, mai na wahine hookamakaam aku, mai ka wa i hoolahaia'i ma Kauai, o Manao, a hiki i keia wa ; no ka mea, ua laha mua na ino, a me na mai a puni o Hawaii nei, mamuli o ka hookamakama. Aua nui hoi ka poe i make. a me na wahine i pa, aole i hanau keiki, e like me ia i hoikeia ma kekahi kumu o keia kanawai. Noiaila, ua maopopo lea, aole i kupono ke kanawai i kona poo ; no ka mea, aole i like ko laua wahi i hoemi ai i keia mai, ke hoemi nei ke kanawai i kau ia i ka mai o na wahine hookamakama, ke kumu o keia mai, ke hoemi nei hoi ke poo ma na mai i laha mai na wahine hookamakama aku. Okoa ka kekahi, a okoa hoi ka kekahi; nolaiia, aole kupono. Eia hoi, no ke kupono ole ana o keia kanawai i kona poo ; nolaila, aole ia o kona poo ponoi, he mea uhi wale no i kona poo maoii. Eia kona poo poo ponoi, "He Kanau-ai e kokua ana i ka hoohamakama.'' No ka mea, ke kokua nei keia kanawai i ka hookamaka- ; kama, ma ke kauoha ana i na wahine hoo- | kamakama, e heie e hoike ia lakou iho, i ka |Makai Nui o ka Mokupuni Oahu, kekahi j liina o ke Aupuni, e hoonolio ia e hopu i na I wahine o ia ano ; aole nae i hopu iho i na jwahineihai mai i ko lakou hewa, no ke , aha ? No ka mea, ua hoomaluia lakou e keia j kanawai, e imi waiwai no lakou iho ma ka pono ole iloko o keia Aupuni. A no ka mea hoi, ua kauoha keiakanawai j i ke Kuhina Kalaiaina, e koho i kekahi Kauika, e nana i ke kino, a e lapaau i ka mai o |na leahhie hoohamalama, me ka uku ole ; a |na ke Aupuni no e uku aku ; ea, ke hoo■ | maemae nei keia kanawai, i na wahine hoo- : kamakama, i mea e hana mau aku ai ma ia |hana, me ka makau ole i na mai ino, e ili | mai ana ma ia hana ; no ka mea, ua lilo ke|ia kanawni i puuhonua no lakou, a i pahi paipai hoi no na lala maloo, i mahuahua ae : kona ulu ana. : Ano ka mea hoi, ua ikaika loa ke kauoha a keia kanawai, i na wahine hookamakama, e hele e hoike ia lakou ma ke akea, me he mea la, he hana maikai ia. A e wehe i kahi huna o ka wahine, me he mea la, ua pau ke kanawai e hoomalu ana ike kino. A e lapaau ia e ke Kauka i ukuia e ke Aupuni, me he mea la he hoa aioha no ke Aupuni. Ma keia mau mea, ua maopopo lea, ua kokua keia kanaieai ika hookamakama, Aua kupono hoi i ke poo i hoikeia maluna ; nolaila, oia kona poo i huna ia iloko o kela poo kii hookamani! A no ke kokua ana o keia kanawai i ka hookamakama, ka enemi o ka pono, a me ka pomaikai o ke Aupuni ; nolaila, aole i kupono keia kanawai i ka pono a me ka pomaikai o ke Aupuni. Eia hoi, ina ua kupono keia kanawai i ka

pono, a me ka pomaikai o ke Aupuni, no ke aha i kauia'i ma Honolulu wale no ? No ka nele anei o na wahi e ae o keia Aupuni i na wahine hookamakama ? Pehea o Kauai, kahi i hoomakaia'i ia hewa ? A pehea o Lahaina, a me Hilo, kekahi o na kulanakaufeaie, a : awa ku moku o keia Aupuni, ua nele anei ? ; Aole, aole loa no! Ua nui, mai Kauai, o Ma;no ; a Hawaii, o Keawe. Ua ulu, ua lau, | ua hua, ua kawowo ma ka aina; a no ke iaha ke kau kapakahi ana ? Eia paha, no ka nele i ka pomaikai. | Eia hoi, no ke aha hoi i kauia'i keia kanawai maluna o na .wahine wale no a koe na kane ? No ko lakou hana ole anei ia mea ? A°le anei o lakou ke kumu o keia hewa, no k° la kou iini mau ia mea ; a no ka loaa ole, hooiimalima maoli me ke dala ? Ea, oiaio, I oia no ! A no ke aha hoi keia kau like ole ?. No ka lilo ana anei o ke kau kanawai i na 1 : kane; nolaila, kau lakou i kanawai e hoo- ; maemae ai i na wahine hookamakama, i mau hale hookipa no lakou ? A i ole ia, no n a '

malihini nnei mai ka moana mai ? I k -t. mau mai lakou ianei, i loaa ke dala • wahine, a me ka poe i lako i na mea k : \ 0 ka loaa no ia o ke dala o ke Aupuni. ika pomaikai no ia oke Aupuni. l:ia :> - " E hana he\va kakou, i hiki mai ai k \ . . maikai. He pono ko lakou hoahewa ia." Ke ike nei kakou, ua kapakahi keia knv [ wai, a ua kue i ka Pauku 14 o ke Kum 1 nawai. Nolaila. ua kue ia i ka pono a n. malu, ame ka maikai oke Aupuni. A pono ke hoopauia, e like me ka Pauku ke Kumukanawai. ! Eia ka mea i koe e hoakaka'i, o k<? k . no a kupono ole o keia kanaw*ai i kona ki;:r He mea ino ka hookamakama, a he me:\ : . ki ole ke hoopau ia. Ke manao nei au, ua like pu ko kak . 1 manao, me ko ka poe kau kana>vai oka : . kahiki IS6O. He mea ino io ka hook >: kama, he mea e hoemi ai i keia Inhui. n ' poino ai ke Anpuni. Aka. ma ke kanau.. kauia'i, ke kokua nei i ka h«»okamakama. i like me ka'u hoakaka mua ana ; nolaila, . I le i ku{K>no ia kanawai i keia kumu. Ke manao nei no hoi au, ua lokahi y\x \ i kakou manao, me ko ka Ahaolelo o ka :.. . kahiki IS6O. He mea hiki ole io no ki- ln pio, a hoopau i ka hookamakama, ma k • Pae Aina ; no ka mea, aole i loaa ia kak. ka tAf, a me ka a me ka !e like me ke Akua, ehiki ai ke iivo. : loa aku ia hewa ; e like me kona pu; .. | mi ana i ka wa o Xoa, me ke Kaiakai;!:;.;, ; a ine ka luaipele ma Sodoma. Auhoa 1\ i : hewa i hoopau loa ia ma ka honua n. i, :: ke kau kanawai ana ? Aole paha hooka. . wale no. Eia wale no paha ka inoa iiiki ; : kanawai e kauia nei, o ke kinai, a p.i- k hoemi iho i na hewa, aole o ka hoopau i ; A no ka hiki ole ke hoopau loa i keia ii- u i nolaila, o ke kokua aku anei ka pono > I: . pela, e hana ina hewa a pau pela—i i. ; a pomaikai ai ke Aupuni. Aka, ho mea h,' ole ia ; nolaila, aole i kupono keia kanau.-. . i kona kumu. I N'olaila, he pono ke hoopau ia keia k:\n\wai, e kue ana i kona poo, a me kona ma ; kumu, a me ka pono, a me ka pomaikai ■ke Aupuni. A e hooikaika nokakou ma i I mea hiki, a kupono ia kakou, oia no ka h«>* • j mi ana i keia hewa ino, e pio ai kalahui, n 1 kekahi mau mea kaomi ikaika. | Eia ka mua, ma ke kau ana ike kanau i e pili ana i ka hoopai i ke kino, ma ka h.. • ! paahao ana me ka hana oolea, e like nu u } kanawai e ae. No ka men, e like me ka | o ka poino o ke Aupuni no ia hewa, p»-!a v. | ka ikaika a ine ke oolea o ke kanawai o ka |ai. No ka mea, ua kupanaha loa ke k:ira- | wai e kau nei no ia hewa ; no ka mea, o k . | hewa nui e pio ai, a e poino ai ke Aupai: .; ua mama loa ka hoopai ana, a ua kau !;< ■ ( maluna o ka waiwai, ka puuhonua o ka p. waiwai, a pili wale no i ka poe ilihuno !,>:•. I Eia ka lua. Okn hoonoho ina luna k • j pono e hoomalu i ke Aupuni, ma ka p.>.> ! hookaaokoa ia lakou iho niai keia hewa nku. Je like hoi me ka olelo hoohiki a ke Alii, 1 1 - j lani, " O ke kanaka hoopono, oia ko'u kana» i ka.' Aka, nole nae i hooko loaia ia ou-1<• | i keia wa. Ke manao nei nu, ina e ho<-.koi:i ia olelo a ke Alii, ina ua hoemi iho no ia : i keia hewa, a me na hewa e ne. | Eia ke kolu. Oke koho ika poe maka i i ke Akua, i poe kau kanawai ; no ka m» .i. | o ke Akua ka mea nana i kau i na kanawi' j e kupono ana i ka |x>maikai o ke kanaka a:.\ i hana'i, e like me ia i hoikeia ma ka Ba:i la. Ao ka poe i manaoio, a makau i Akua, aole lakou e kau i na kanawai ku' 1 | kue ana iko ke Akua, ike kumu ona ij nawai maikai, a kupono hoi. Aoka; hoomaloka, aole e nele ko lakou kau im j kawanai hewa, e like me na hoa o Daiu.! i. j me Hamana hoi, e like me ka mea i pnlap. i i I ia, "O ke kanaka ino, lawe mai no ia i k: | waiwai ino, noloko ae o kona naau ino ; : I ka mea, no ka piha o kona naau i oKv. - : ka waha." , Eia ka ha. Oka malama ana ika una hou, ma ke kukulu ana i na kula oha' i ī wahi e noho ai, aeao ia'i ika nohoma! . ka maemae, ka naauao, ke akamai, a iw k pono, a me oa hana lima, i kaawale l-.oi i makua a me ka lakou mau hana lapuw.w ; Alaila, e lilo no ia mau kula, i mau kiha;v | maikai,e hoawai'i i mau helu kanaka m : • I mae, e hooulu ai i keia lahuikanaka, a • ; emi aku keia hewa ; no ka mea, ua palaku | loa na wahine o keia wa, a ua muokde hni : na kane, no keia hana. Me keia mau mea kaomi, ame na | kaomi e ae, e hiki no ke kaomi iho i ke:a j hewa ino, e hooneoneo ana ī keia lahui. | E ola ka lahui Hawaii ika pono. E oia ke Alii i ke Akua. M. Kimka