Ka Nupepa Kuokoa, Volume I, Number 15, 8 March 1862 — HE MOOLELO NO UMI. KEKAHI ALII KAULANA O KO HAWAII NEI PAE AINA. [ARTICLE]

HE MOOLELO NO UMI. KEKAHI ALII KAULANA O KO HAWAII NEI PAE AINA.

HELI' 5. Ia Kaleioku ma e noho pu ana nie na wahi elemakule, ninau mai kekahi wahi elemakule ia Kaleioku, '• Auhea o Umi, aia o kela kanaka maikai la ? " Hoole aku o Kaleioku. " Aole ia, e i aku no mahope mai." I ka pau ana o na kanaka nui, i ke komo ma ko lakou mau liale, aae iluna ona kanaka liilii. 0 ka hana mau no ia o ka ninau pinepine a ua mau wahi elemakule nei, a pau ka huakai kanaka liilii, a ae iluna o ka huakai keiki. ninau no ua mau wahi elemakule nei, a pau ia huakai, a ae iluna o ka huakai kamalii. aole i pau ia huakai, poeleele loa iho la, nalowale ka ili o kanaka. Aia o Umi mahope loa o ka huakai kamalii.

Eia ke kumu o ka ninau pinepane a na wahi elemakule. E makemake ana laua, e ike aku ia Umi, pela ko laua manao ana, aole laua i ike a poeleele. Olelo mai ua mau wahi elemakule nei ia Kaleioku, u Aole ka j hoi i ike aku nei i ko hanai e Kaleioku, a I poeleele loa ? " I mai la o Kaleioku ia laua, i " Aole ka oiua i ike i ke kanaka i noho iho! nei la ! " I mai ua mau wahi elemakule la, " Ke kanaka no i noho iho nei la ? " Ae aku 0 Kaleioku imua o laua, " Ae, oia no hoi." 1 hou mai la ua mau wahi elemakule nei ia Kaleioku, " Ka a-i puupuu i Jiana iho nei i ka mea ai a maua ia ? " Ae aku no o Kaleioku ia laua, " Ae, na'u no hoi i hoonoho iho nei, i mea nana e hoomakaukau i na mea ai imua o olua." Kahaha loa ka manao oua mau wahi elemakule nei, kulou like ko laua mau poo ilalo, me ke kaumaha loa o ko laua naau. Aeaae la ko laua mau poo iluna, pane mai ia Kaleioku, " Aole mea e nalo ai ; keia hilahila." I aku o Kaleioku iua mau ! wahi elemakule la, "He Alii waiwai anei \ keia e hoomaiiani aku ai ia ia, he Alii ilihune, | o kana waiwai iho la no ia, o ka a-i puu-! puu aku imua o olua." la manawa koke no, pane mai ua mau j wahi elemakule nei ia Kaleioku, " Aole a ; maua waiwai nui e paa'i ka hope o ke Alii,! hookahi no a maua waiwai, o ka aina o Hawaii nei a puni, no ke Alii no Umi." I aku j o Kaleioku ia laua, " Aole paha e lilo ka aina ia Umi, ke ike ae la no olua, aole he nui ; ona kanaka. Ina paha e kaua, make paha ia Hakau, i ka mea nui o na kanaka ; no ka j mea, no Hakau wale no a puni o Hawaii nei." I mai na wahi elemakule ia Kaleioku,; " Ua make o Hakau, aole ia e ola, aia i ka ! la e kauila ai o ke akua, o ka la ia ona e ! make ai, aole e pakele." Na maua no e hoo-! lale i na kanaka e pii a pau ī kuahiwi, koe : iho ke Alii hookahi, a me kona a-i puupuu, 0 maua no hoi, aha wale iho no makou e koe, ia la, make ia. Alaila, akaka ae la ia Kaleioku ka mea e make ai o Hakau, aole e eha ka ili, ua oluolu like ia iko lakou manao. Noho iho la ua mau wahi elemekule nei, a liuliu, ua like paha me akahi malama. I ka la a laua nei i hoomakaukau ai e hoi 1 Waipio, kauoha laua nei ia Kaleioku, me Umi, a me na kanaka a pau loa. o laua, e pepehi ia Hakau. " Ke hoi nei maua i keia la, a moe maua i ke alanui, elima paha la, i ke ono paha, hiki iuaua ilalo o Waipio. E noho oukou a hiki i na Ia o Oie ma, ame na Kaloa ; no ka mea, ekolu Ole, ekolu Kanaloa, aono la a oukou e hele ai. A hiki ikala o Kane, noho oukou iluna o W'aipio, a i kekahi la ae, oia ka la o Lono, ka la ia e kauila huiuhuiu ai, make o Hakau ia h." Ua hooholo like ia e ko lakou manao.

Hoi ua niau wahi elemakule nei, a hiki ilaio o Waipio, o ke ono ia o ka ia. Hiki laua iinua o ke aio o ko laua Haku, mama aku o Hakuu ia laua, «Mama ka Hilo/' " Anoai waie e k& Haku o maua." O ke!a huaoteio, anoai he aloha imua o ke Alii, ninau mai ke Alii ia Uus, " ike aku nei olua ia Umi! " Ae aku iaua t " Ae, ua ike aku nei maua. H Ninau hou ke Aiii ia iaua, *» Pehea kona noho ana ? M »Ke noho la no me kona kahu a kakou i lohe iho nei, me Kaleioku."

'• O ko maua nu-a ia i hoi koke mai nei. e pono paha e kauiia ko akua ? " Kahaha mai ke Aiii. " Kahaha kainoa aiaa hwnene kaua, alaila, kauiia ke akua, aole ka hoi he honene kaua. kauila e no ke akua ; owau wale no iioi ke Alii." I aku ua mau wahi eiemakule nei. *• LTa ike aku nei maua i na kanaka o ko kaikaina, o L T mi, ua nui loa, e noho mai paha auanei.a kipi mai ia oe, nolaiia. puiapula ko maua mau maka. " Eia ka

wa pono, oi uuku koiui mau kanaka." Ua oluolu ia i ko ke Alii manao, pau ae la kona naau kaliaha, manao iho la ke Alii, lie oiaio ka na wahi elemakule.

Hiki i na la o Ole, hele mai o Umi. Kaleioku, a me na kanaka o iaua a pau loa. aole kanaka noho iho i keia hele ana. A hala na la o Ole ia lakou nei i ke alanui, hele mai no lakou nei o na la o Kaloa, a pau na la o Kaloa, hiki lakou nei i Kemamo, e kupono ana ma Waipio. Noho lakou nei ma ia wahi.

0 ka la ia o Kane, he la kapu ia no ke akua o Hakau. Oka lakou nei hana i noho ai malaila, o ka wahi i ka pohaku i ka la-i. elua pohaku a ke kanaka hookahi, ua hanaia me he pai ai la. Aole kanaka hele wale, eia nae ka poe hele wale, aoie a lakou mau pohaku. Oke Alii o Umi, o Kaleioku ke kahuna, o Koi he keiki hookama,me Piimaiwaa, o Omaokamau, he makuakane. 1 ka hele ana nae o Umi e ike ia Liloa, kona makuakane, ua hooliloia o Omaokamau i keiki hookama na Umi. Aole ia he pololei. (he makuakane kahu ka pololei.) Moe lakou nei a kakahiaka ae, o ka la ia o Lono, he la kauila huluhulu ia no ke akua o Hakau. Ua pau loa na kanaka iuka o kuahiwi, i ka pau ana o na kanaka i kuahiwi, i aku ke Alii o Hakau, i na wahi elemakule, " I keia kauila huluhulu wale no, i ka noho o'u oke Alii." I mai la na wahi elemakule ia Hakau, " He pono ia, ina na ko kaikaina ke kii mai e kaua ia oe, alaila pii pu oe me na kanaka, aole nau no keia kii ia ia. Ina no ua hewa ka lakou hana ana inai, o ka nui no o kou mau kanaka, inake no ia, aole e pakele ia oe, ua oluolu ia i ko ke'lii manao, koe iho lakou nei eha, o Hakau, o Nunu, o Kamai, a me ka a-i puupuu a ua Alii nei.

A mehana iki ae ia ka ia, o ka hora 7 paha ia. Iho ana o Umi ika pali o Waipio, me na kanaka ona, a haule ka maka mua iialo o kaha\\-ai, aoie i pau mai ka maka hope, i aku o Hakau ia ua mau wahi elemakule nei, " He Ia kauiia hoi keia, he ia kanaka ka hoi! " I mai ia ua mau wahi eleinakule nei ia ia, " O na kanaka no ou o Hamakua nei, e iawe mai ana i ai nau." A kokoke mai na kanaka, ike aku o Hakau i kekahi poe eiima, e hele wnle mai ana, aole a lakou auamo. Oia o Umi, o Koi, o Kaleioku, o Piimaiwaa, o Omco\amau, i ae la ke Alii, elima poe e hele waie mai nei, aole a iakou auamo, i mai na wahi elemakule, "0 ko poe hoaaina nohoi paha ia." No ka ike pohihihi o Hakau ia Omaokamau, i aku o Hakau i na wahi elemakuie, " I hea la hoi ko'u wahi i ike ai i ke kanaka mamua e heie mai nei ? " I aku na wahi eiemakule, " O kekahi hoaaina no hoi paha ou, he Alii hele pinepine hoi oe ma Hamakua nei; noiaila. ua ike no hoi paha oe, ae ae Ja ke Alii." E ike ke Alii o Omaokamau, ina ua hoio ia, aole oia i ike iki, ua nalowale ioa i kona mau maka. Hiki ka maka mua i ke alo o Hakau, aia no ka maka hope iiuna o ka paii, aole ike ana aku oka pau ana. Poai ae la lakou nei a puni o Hakau, noho ia iwaena konu, he umikumamaiua poai puni ana oiakou,meke ku'no iluna, me na auamo pohaku a iakou, ua poa i ka wahi ia i ka la-i, me he pai ai la. Hele mai o Umi aku iwaena konu, ike o Hakau. o Umi keia, ua noonoo oia. e make ana ia, kulou iho la ke poo o Hakau iialo, a kahea ae la o Umi ia Omaokamau, Ihele mai ia ia aku mahope o Umi. Kena ae la ia e kii e pepehi ia Hakau, hele mai b iat t & iole ae la i ka auwae iluna, pone iho la o Omaokamau, " A make, na Omaokamau, na UmL" Oka pohaku a lakou nei, ua hooleiia iluna o ke kino o Hakau a paa, ku ke ahua. O ka iaau a na kanaka o Hakau i pii ai i kuahiwi, o ka iaau uo ia o la pu-o-a o Hakau, ua like me he Heiau ia.

.Make iiio !a o Hakau. na Kaieioku i t:oomahanahana. O kona li!.> ana ia i Kahuna nui 110 l'mi, kana Alii. ua ko ae 'ia kana mea i manao nui ai, ua iiio o Hawaii ia laua. Hoi mai na kanaka o Hakau. mai kuahiwi mai, me ka laau kaui'a.o ke akua oua o Hakau. E noho aku ana o me kona mau kanaka ; aiaiia, ike iho ia na kanaka i ko iahou Alii. ua make. Aloha no lakou ; aka, aoie aioha nui ; 110 ka mea. ua ike ia-

kou ī ka hana a ia Ahi, i kona wa i noho Aupuni ai, he luku wale i na kane maikai, me ; na wahine maikai, ke lohe ia Alii i ka olelo ; mahaloia. Ina e mahaloia o mea. no ka maikai o ke pno, i ka heie a pakiikii, kuku na maha, ma ke poo e okiia'i a kaawale. ina hoi he maikai ma ke kino, no ka pololei o ka oiwi, e oki pu ia ke kino, ina hoi ma ke kua o ka wahine ka inaikai, ma ke kua no e okiia'i. Ua mahaloia kekahi keiki e kekahi wiihi , kahuna o ua o Hakau, a ua lohe o Hakau, a no ka mahaloia o ua keiki la no ka maikai o ka oiwi, kena aku ia i kekahi kanaka ona e kii, kii ia aku la, a hiki mai, he wahi keiki maikai io no. Ooki ae la ke Alii, a moku pu mawaena, a mnke iho la ua keiki la, lohe ae la kona makuakane ponoi. ua make kana keiki, pane ae la ua makuakane nei, j" Ooki pahupu ae la oia i kuu keiki, pela e ]oki pahupu ia'i kona noho Aupuni nna, a ka |la kauila o ke akua, o kona la ia e makeai." Ua ko ka olelo a keia wahi kahuna. I ka po o Muku, kapapa kaulua, penei ke kapapa ana o kaulua, Hele aku la na Ka- ' huna me na kanaka e pili ana i ua poe Kahuna la, a hiki i kahi o ka waa, hookoeleele ma na niao oka waa. Ina e hele aku kekahi kanaka, hopu mai na kanaka, pepehi a ; inake, hoolou ae la i ka makau, ka inoa o ua makau la, o (Manaiakalani,) ina aole e loaa ;ke kanaka, o ka Limukala o ke kai, ka mea ;e hawele ai a paa ka makau, lawe aku a ka : Heiau. Ua lilo keia kauila me ke kapapa ana o kaulua na Kaleioku, no kana Alii no ; Uini. ; (AoU i )