Ka Nupepa Kuokoa, Volume I, Number 16, 15 March 1862 — Ke pio ana o na Luina MOKU, I NA MEA AIKANAKA. [ARTICLE]

Ke pio ana o na Luina MOKU, I NA MEA AIKANAKA.

Muwaena o ke kni o Kina a me ka Pakipika e moe ana ka mokupuni o Formosa, mawaho aku o ka hikinahema o Kina. Ile 200 na mile o kona loa, a he 60 na mile ka laula oia aina. Klua na i lahuikanaka okoa nu kamaaiua e no-; ho ana. O na pake ka poe ma ka aoao | akau me ke komohuua. Ao na Malaej ka poe ma ka hema a hiki i ka hikina. i Ua kaawale keia poe a me kela poe i na | kuahiwi ku ana mawaena o ka loa o ka j aina, o ka aoao e noho ana na Pake, he | aina papu a maikni no ka palau, aka, he j uina apuupuu a pali hoi ko na aikanaka. | Aole no he launa pu ko iia Pake a me j na aikanaka, he kaua mau no. Ua pe- j pehiia na pio i lona i na aikanaka i mea : ai na lakou. Ua heiehuakai aku na Malae maluna o na kuahiwi waena o ka aina, a popoi iho maluna o na kauhale o na Pake, hoopio ana i na kunaka, a ine j na iioloholona o lakou. e lawe aku ana j ia lukou ma ko lukou aoao, mahope o ke j puhi ana i ko lakou mau hale, me ka I wawahi ana i na pa o na kihapai kanu. j Ua lilo na kanaka pio i poe kauwa mamua, a mahope i io mea ai. Ua loaa • keia Kaao na kekahi haole luina moku i ili kona moku malaila. I kekahi makahiki mainua. ua ili kekahi moku Kalepa Beritania iloko o ke i ino, maluna o na pukoa o kahakai ma j ka aoao hikina oia aina. Nahaha liilii ka moku, a au aku na kanaka maluna o na apana papa o ka moku i pae ma kahakai.; Eha wale no o lakou i pae ola, ua make! ka nui o lakou iloko o na nalu. He wa- j hi pali kahi a iakou i pae ai maluna o ke I one. Moe iho la lakou ma ke one e \ hoomaha ai i ko iakou mau eha, iloko o: ke ana. Aka, no ka |>ololi. aole i hiki! i ia lukou ke noiio malaila. Ua iohe iakoui he poe kanaka hupo hoino na kamaaina,] a makau lakou ke hele aku iloko o ka ai- | na. I ko lakou manao, ua pomaikai ko ; lakou poe i make ma ke kai, a ua oi aku | ko lakou poino i ka hoolam mawaena o I na aikanaka. | Aka, aole i hiki ke noho malaila a make, Hookihi no mea i koe, o ka hele aku e imi i kauhaie kamaaina. Pii aku

lakou i ka pali o kahakai me ka eha, a me ka hoomaha pinepine no ka nawaliwali. a hiki aku i luna. He ululaau nui ka mea mua o luna i loaa. A hoomaha iho. alaila hele aku la i waena o na i laau i ka hapa mile. a ike lakou i kekahi kauhale. He mau hale pohaku uuku, me na kihapai maikai maloko o ke awawa. ahe kahawai mawaena. Ma ka nana wale aku, he ano kanaka naauao e noho kuonoono ana, a lana ko lakou manao e ola ana paha lakou ilaila. Hooho olioli ae la lakou no ka pomaikai o ko lakou pakele ika make ana. Aka, aole lakou i ike i na mea mahope! I ka hele hou ana aku, noho koke iho la kekahi o lakou ma ka lepo. hoopai iho na liina ona ma ka umauma. o iho la, moe ae la i hope, a make koke iho la ia. Ua moku ke aa koko o kona puuwai no kona pii ikaika ana i ka pali, a ua hui aku kona uhane me ka poe i make i ke kai, a koe iho makou ekolu wale no. No ka hiki ole ke kanu ia ia, waiho iho la makou i ke kino kupapau inaluna o kekahi pohaku palahalaha, a hele aku la makou e imi i na kamaaina ma kauhale. I ke kokoke ana aku o niakou i kanhale, loaa mua ia uiakou na Pake e ir.ahiai ana. Naholokiki aku la lakou me ka makau, e hooho ana i kauhale. Aole i emo, puka mai la na kamaaina, na kane, na wahine, a me na keiki e niakaikai mai ana. 11010 haunaele ae la lakou me ka makau io ianei, e uwe ana i ko lakou make. Ku malie iho la makou a pau ka haunaele o lakou, a neenee mai la kekahi poe kane koa o lakou me na ihe a me na pua pana, ame na pahi loloa. Peahi aku inakou ia lakou, e hoike ana, aohe o makou pu, aohe mea kaua. Neenee

inalie mai la lakou me ka inakaala. a ike makou he poe kanaka ikaika iliulaula lakou, e ano like ana me ka poe a makou i lohe ai, he poe aikanaka. He oho eleele loloa ko lakou e lewa ana i lalo i na poohiwi a hala ike kua. Ile mau hele-

jhelena hae huhu ko lakou, me na nmka leleele, e imoimo mai ana. Ua nui na jwaha o me na ihu o lakou, a ua kiekie a ilipilipi na lae. Ua awiliia na hainaka 'mahina o na poo i papale; a ua humeia |na malo ma na puhaka. Aole o lakou i kapa e ae. E lewalewa ana na apo ina na pepeiao o lakou i niea hoonani. A ike mai la lakou nohe a makou mea kaua, hele wiwo ole mai la lakou a kokoke i o makou la. Kuhikuhi mai la ke Alii o lakou ia makou, e ninau mai ana i ko makou wahi i hele mai ai. Kuhikuhi aku makou i kahakai, e hoike ana i ka ili Inahaha ana o ka moku, a i ka au ana jmai i uka. Alaila, lealea lakou, a alakai iaku la ia makou i kauhale. Hoopuni paajpu inai la na wahine me na keiki ia mai kou, a haha mai la i na wawae me na jlima me ka nkaaka walaau. A pau ia, jhahao ia nuikou iloko o kahi kaena paia j pohaku puka aniani ole, a poeleele hoi. ! I ke ahiahi hoi mai na kane me na lama lama iloko, a hoike mai i kekahi mau mea no ka moku mai. Ua holo nui lakou i kahakai a loaa na ukana i pae ma kahakai. Alaila, wehe ae la lakou i ko majkou mau lole a pau i waiwai pio no lakou ja haha inai i na kino o makou e like me ka poe lole pipi e haha ana i ka mea momona o makou, a lakou e pepehi inua imaiai. O na hoa elua o'u, ua nunui ! iu puipui na kino o laua i ko'u, aka, he kanaka wiwi hoi a'u. Oia ko'u i-;ea i i hoola ia'i. Akahi a ike au i ka pomni- ; kai o ke kino wiwi. j Lealea na kamnaina i ka maikai o na ;hoao'u. Haha lakou ia laua, a paipai iima iho Ia me ka akaaka i ko laua mohnona. Aka, haalulu loa laua i ka makau. jaole e hiki ke olelo mai no ka piha i ka 'weliweli. Pau ae la ia, waiho mai la |lakou i kekahi pa raiki i moa, me kekahi Ihuewai na makou, a puka aku la lakou i waho, a koe iho la no makou. Aole e : hiki ia makou ke oi nui, no ka makau i j ka make. Moe makou maluna o ka lepo, |aole moena oloko. Aka ua hiaa wale no inakou. I ke aumoe. malie iho la ka Imakani» a puka mai ka lai malie i kakahiaka. Komo mai la na kanaka iknika |eono iloko o ko makou hale. me na kaula, a nakii mai la i na lima o makou majhope o na kua, a alakai aku la ia makou i waho i waena o kauhale, i ke kahua i akoakoa ai na kane me na wahine a pau } a me na kauwa Pake. Malaila he papoj haku poepoe, elima kapuai ke kiekie. He j"2O kapuai ka laula o ka pa. Maloko o laila, a e pili ana i ka pa, ua waihoia na wahie liilii maloo. Lalau lakou i keKahi hoa momona o makou, a hikiiia me kekahi Pake pio, e pili ana i ko laua mau kua

• a hookomo aku !a ūi laua iloko o ka pa e ku i waena oka wahie, Aku laua | waena me ka uwe makau nui. kuniia ka wahie i ke ahi. Alaila, hoomakaia ka hana weliweli ia makou, aka. i na kama-; aina, he mea lealea loa no ia. A'e la ke ahi a puni ae la laua ika wela. Kahea nui ae la laua ika eha he make! he make ! a lele aku a lele mai, iloko o ka ikiiki ika wela. Ia wa a pau, hoolioli na > kamaaina i ka ike aku i ko laua lele ana,; a ua akaaka loa lakou i ka pilikia ana o ua mau pio la, e kalua ia ana i waena o; ke ahi. Mahope iho, haule laua ilalo a) moe iho Ia me ka paupauaho, a make| loa laua. Waiho malie iho la laua ma ka lepo, a moe loa, a pio ke ahi. Alaila, 'laweia mai laua i waho o ka pa, a hele aku kela mea keia mea i na kino moa i ke ahi, a oki mai me na pahi i na apana io a lakou i makemake nui ai, a ai iho la ■mehe io puaa ono la. A pau ka ai ana a lakou, ua hoihoi ia aku maua na mea i koe iloko oka hale i laweia mai ai. Mai make no maua i ka mea a maua i ike aku la.

A liala kekahi hebcdoma. ua laweia i iiku Ia kuu kokoolua e like me mamua.; a ua kaluaia hoi oia, a ua waihoia hoi au he iiooka.hi wale. Owau hookahi wale ka mea i koe, oka poe he 25 ma ka moku. Kookeai noau a wiwi-loa. e ma-! nao ana e pakele 111 • laila, i ke kaluaia.) ; Ike mai ka poe malama, ua u iwi a inai-l inai no au, hoopuka lakou ia ? u iwaho, ai j haawi mai i kekahi wahine na'u i wahi-! ine hoao. Ilookamani no au, a lawe aku la au ia ia, me he makemake la ia ia.; He luahine no nae ia, a o kana hana kei kiai ia'u i ka po a me ke ao, i mahuka' iole aku. A hala ka malama okoa, kiai; makaala lakou ia'u. Aka, hookamani au e lealea pu me lakou i na hana a la-l i kou i hana'i No keia hana hoopunipuni; ja ? u, ua uawaliwali ko lokou kiai ana, a' llana kuu manao, mamuli paha e pakelei jaku au i kela aoao o ka aina.

! Me he kumnaina la no au me lakou e iuo ana i ka lakou mau liana, a e ai ana i j jka io kanaka me lakou. Pela i inanaoi !ai lakou ia'u, ua kamaaina, a oki iho la j |ko lakou hia ai ana ia'u. j | Ekolu malama o kuu noho ana malaila. i j Aale au i ike nui aku i na kanaka o na| | wahi e ae o ka aina, aka, o ka poe a'u i! i ike ai, he poe aikanaka lakou a pau. O; | kela ir.au malania ekolu, he manawa loihi | loa ia ia'u, a he manawa e nui ana kuu j weliweli. Ike pono au, e kali ana lakou| !i kuu momonn, alailae kalua lakou ia'u. i Mahuka aku au i ka po, holo iuka i ka j nahelehele, a pee iho i na la elua iloko o ;ka laau hakahaka, a hoi aku ka poe alu'alu ia u. Alaila holo hou aku 110 au ma :na mauna, a iho aku au ma kela huli ;me ka nawaliwnli loa. Ua hookipa pono: ;ia no au e na Pake kamaaina oia aoao Noiio no au me lakou a ola. Alaihi, ee ;iku nu ma ka moku, a holo mai i Honejkof.a. Malaila loaa ia'u ka moku Berijtania, a holo mai i kuu aina ponoi. Aka. jhe ano hou ko'u. Aole au i like me kuu jano mua. Ka hoomanao mau ana i kela jmau mea hooweliweli ka mea pono ole |o'u. Ina moe uhane o ka po, aia no' [ilaila wau, a hiaa ae me ka hooho makau. i

j Ke Kaika.mahi.ne Nui Momona o Sidene, i ma Acseteralia.—Ua ike na kamaaina o Auseteralia i ke keikikane momona nui, i lioi- | keia mai ika makahiki mua iho nei. Aka, ( eia kekahi mea kupanaha nui ae i kela keii ki. He kaikamahine hipanaha, he 13 na ma(kahiki ona, he 35 na iniha o kona kiekie, e kau ana i na paona he 170. He oiaio no, !he kaikamahine puipui nui loa a makou i I ike aku, aua pono ke kapaia ana, Ke kaikamahine kupanaha o keia hanauna." Ua hanau oia ma Bumbaledai, i Auseteralia. I ;ka lima o kona makahiki, ua uuku ke kino, luoleulu kona nui hou. Ika hiku o kona makahiki, hoomaka kona momona ana mai, a hikiwawe kona palahalaha ana. Ua oolea maikai kona io. aohe ano maimai, aohe palupalu. He mea poepoe ia, ua aneane like kona palahalaha me kona kiekie. Aohe hui, aohe eha ona i kekahi wa, a ua maikai kona hanu. ;L a puni ia ika iealea kainalii; aka, he ano e kona leo. Ua ono ia ia na mea ai; aka, 0 kana mea makemake ka bipi koala a me na akaakui i palaiia. Aole makemake ia i na mea ono, e like me kela keikane momona. , O Maria Jane Johamana ka iooa o keia kaimahine. E kaahele ana ia ina aina, i mea iniiimili. ! E malama I KAU xea eae ai.—E malama oe a e hooko aka i na mea a peu au e olelo |ai; alaila e hele koke oe e hai aku ika oiaio 1 ka mea au i ae aku ai, i mau ai koii noho aioha ana me kou poe makamaka, a me kou mau hoa launa hoi.