Ka Nupepa Kuokoa, Volume I, Number 16, 15 March 1862 — HE MOOLELO NO UMI. KEKAHI ALII KAULANA O KO HAWAII NEI PAE AINA. [ARTICLE]

HE MOOLELO NO UMI. KEKAHI ALII KAULANA O KO HAWAII NEI PAE AINA.

| lIKLi; 0. \ ; Lilo o Hawaii a puni ia Umi. a noho AuIpuni ae ia ia. Iloko o kona noho Aupuni ana, haawi ae ia ia i aina no kona poe hoa heie, iliio o Kau ia Omaokamau ; iilo o Puna i ke !aikane a Umi ; lilo o Hilo ia Kaieioku ; liio •o Hanmkua ia Piiinaiwaa ; iiio o Kohaia ; ia Koi ; iilo o Kona ia Eiiu ; pau ae la na ■ Moku o Hawaii i ka haawiia e Umi no jii:kou. j ! Ku mai o Kaieioku, a wehewehe mai i koina manao imua o ke Alii, penei kana i we- j • hewehe ai, *• E ke Aiii, e hooiohe inai, ke iku nei au imua o kou aio, a me ke alo o kou j |inau knnaka, ke hooiilo nei oe e ke Aiii, i ; ; Kniiuna au nou, a o oe hoi ke Alii, e like me ; i kau mea i ike ai no'u ma kuu ano Kahuna ; ;aua, oiai ua hooko mai ke Akua, e noho Au--1 puni oe, ua ianakila ae oe maiioko o kou wa j ; ilihune, a ke lilo nei oe i Alii ai Moku no , Hawaii nei, a e noho ana na kanaka maialo j ;o kou malu, ina e ikeia he pono kau hana e j i ke Alii iinua o na kanaka, e mau aku no kou ! I * j noho Aupuni ann, ina pono oie kau hana ana i !e like me ko kaikuaana, he hookuli ka ma-j ; ke, he hoolohe ke ola." Alaiia, hoolako ae • |la o Kaieioku i ua ALii nei, me kekahi kana-j ka ponoi ona, oia o Oinaokamau. j Kena ae ia o Knleioku, e ku ua Alii nei I iiuna, ku ae la ia, a me Omaokamau, ewalu | paha anana ke kaawale mawaena o laua. j j He hoailona keia a Kaleioku ¥* h&na āku ai! ji ke Alii, i mea e maopopo ai ia Kaieioku ka j jpaa o kona Aupuni, me ka paa ole, ina e ike \ o Kaieioku i ka paa okana hana ana ; aiaila, e hiki ia Kaieioku, ke makia a paa kona Aupui\i, ina e pono ole kana hana ana, aole ; e iiiki ia Kaleioku, ke makia. j A ia iaua e ku ana, o ke Alii, a me Oinao- j kainau, aia ia Omaokainau ka Laau-painu, 0 ka inoa o ua laau ia, o Kaniaupiookalani, aoie e pahu waie ia ia iaau, aia no ka \va e j pahu ai ia iaau, a pa ka aina ; aiaila, paiiu i |ia ma ke ano hoailona a na Kahuna. Oleio j uku o Kaieioku ia Omaokamau, " E Omao-; kainau e ! O ko ikaika no a pau ioa !! Pa- j iiua i ka piko o ke Aiii!!! " No ka mea, ua ! ike o Kaleioku ia Omaokamau, he kanaka j ikaika i ka pahu Makn-ihe. Pahu aku ia o i Omaokainau, o \vahie ka ai, o ka iele aku ! la no ia o ka iaau, a kokoke i ka piko, o ke ' ku aku no ia, puka pu ma ke kua, e pale ae j [ana ke Alii, hala ma kekahipoohiwi, haia ka | j ihe mahope, me ka lele no, e hopu aku nna j j keia ma ka weiau o ka ihe, jiaa no i ke Alii. | j ike mai ia o Kaieioku i ka haia ana o ka j j ihe, a me ka jxia ana ma ka weiau, oiioii ; nniihoiaia. | Aiaiia, i aku o Kaieioku i ke Alii, u E ke i 1 Alii, ke ike nei au, ua pono kau hana ana i : imua o ko'u mau maka, e like me ka'u mea i i ao aku ai ia oe„ e ke Alii, a me kou mau; j kanaka ma ka jwnalaau, i mea e paa'i kou j Aupuni. Ke hoolilo nei au ia'u iho i kee-; hana wawae nou, aoie mea nana e kaili aku ; |kou noho Aupuni ana. Ke i mai nei ko Akua j | ia'u, e like me kau pale ana i ka ihe, a hala, \ Ipeia oe e noho ai i ka pono o kou Aupuni, a j jhala oe i ka make. E like me koli hopti ana \ |aku i ka welau o ka ilie a paa, pela e paa'i i | ka noho Aupuni ana o kau keiki, a me kau j | moopuna, a pua, a maino, a kawowo loa | j aku. n A pau ae k» ka Kaleioku wehewehe j |&na. . j I ko lakou noho ana, ninau ae la ke Alii, \ )" Auhea ia na wahi elemakuie, o Nunu, a m% j Kamai ?" 1 ae ia kekahi, " E i a e no." I I mai ia ke Aiii, 41 E koi koke aku oukou ia ) ; iaua." Kii ia aku la ua mau wahi eiema- ; kuie nei, a hiki mai ia, pane aku la ke Alii,' O oiua niai k ». M Ae mai ia laua, 4 ' Ae. w j O ko Umi heie no ia me ua mau wahi ele-' . makule ia, o Omaokamau, o Koi. o Piimaiwaa, a me na kanaka, e nana i ke kuahiwi o ka aina o ke Aiii, i ka palena o ko laua l inau aina. A hiki lakou nei iiuna o Koae- i k«i, he iiim e pili ana roe Waipio. \ Aiaila, i aku la Alii i kekahi wahi eie- j i makule ia Nunu, o kahi elemakuie ikaika ; iki ia, " £ hoio oe mai keia wahi aku, a i

hina al:t ae ?»o oe, huiu 110. ina oe i ike iho i ko maioeioe, noho iho oe. inake oe ia'u.' < L a lilo ia olelo a ke Alii, i mm makau u-i ia wahi elenuikule. O ka holo akn la 110 ia o N'unu, me Omaokamnu, ka mea i h.olopuai me Omaokamau, i ike i kahi e hana'i ua w.ihi elemakule nei, mamuli o ka ke Aiii kauoha. Holo laua nei a ku-ku-au-au. hoio no iaua nei a huikau na wawae, holo 110 iaua nei a keehi 110 kahi wawae i kaiii wawae. a hiua iho ia o Nunu iiulo o ka honua, nui loa kona hanu, me ke ahaaha ioa, oia no oe i ka puaa i make i ka weia o ka la ia, ke ahaaha. A hiki aku ia o Umi me ia wahi elemakule, me Kamai, e nui ana ka hanu o Nunu, pane iho la ke Alii, " E ! inake ! !" Hu ae la o Nunu, " Hu." Noho iki iho la lakou malaila a oluolu ae la o Nunu, pane mai la ke Alii ia Nunu, " Mai ko waiii au i holo mai nei a hiki i kahi a kakou e noho nei, eiua Ahupuaa, o kou mau aina keia." Lohe iho la o Kamai, ka lua o kahi elemakule. I iho la ia ma kona nuau, peia ka ka haawi ana a keia Aiii i ka aina i na kanaka, he holo e moe okoa, o ka make wale aku no koe, i iho la ia ma kona naau. Oia hoi e like me ke Alii i lawelawe pono iho i ka maua inea ai, peia hoi kela e hooiuhiluhi mai ai ia maua. Eia ke kumu o ke kanalua o kona naau, no kona nawaliwali, ua elemakule loa ia. I aku la o Umi ia Kainai, " Oia e ! e holo hoi oe !! " Holo aku la o Kamai laua o Piimaiwaa, mamuli o ka ke Aiii kauoha ia Piimaiwaa, e holo pu laua, holo aku ia a pau ke Ahupuaa hookahi, hina iho la ua wahi elemakule la ilalo i ka honua, nui iho la kona iranU, e like meNuu«. A hiki me Nunu, pane aku la ke Alii, " E ! make ea !! " Hu ae la ia, " Hu." Kela hua olelo a na wahi elemakule i kau ia ae la, " Hu." Aole ia o ka haina pili pono i ka ke Alii mau hua olelo, 44 O u ka pono, a me ae." Aka, noioko ae o ka ikiiki paupau aho loa, a me ka naenae loa no hoi paha kekahi, nolaiia i hoopuka ae ai laua, " Hu." Aka hoi, ua j maopopo 110 i ke Alii, he 11 U " no ia. j Alaila, i aku la o Umi ia laua, eia koolua I mau aina. elua o Nunu, hookahi o Kamai, ia j olua no ka hooponopono o ko olua mau aina, 0 na mea o luna o ko oiua mau aina, na oiua no e ai, na olua no e iiana e like me ko olua ! makemake, mai manao ae olua ia'u, ina oiua j e hooili aku i ko olua hooilina, pono no. j Hoi ae la ke Alii iiaio o Waipio, me kona mau kanakn, a hiki lakou iiaio. 0 ka ke Alii hana, o ka o-o makaihe, me kona mau kanaka ponoi, o Koi, o Omaokamau, o Piimaiwaa, o keia mau kanaka ekolu o ko ke Alii mau koa keia, a ua iiio iakou i mau puu kaua, ke hiki i ka wa kaua mai, e hiki ia lakou ke heie i ke kaua, ua makaukau iike no iakou i ka pana iaau. O Piimaiwaa nae ka 01 o lakou ; no ka mea, he pau ioa ia Piimaiwaa, ka ikaika .o ka uhau ana i ka laau, a me ka hahau ana iiuna oka iiinaakau, a me ka iima hema, o Koi, he pono ikaika kona ma ka lima hema, o kona iima akau, he nawaliwali iki, o Omaokamau. he pono ikaika kona ma ka lima akau, o kona lima hema, he nawaliwali iki. A iiuiiu ka lakou noho ana ma Waipio, i aku o Kaieioku, i ke Aiii, " E pono paha e kaapuni oe ia Hawaii nei a puni.*' U a oiuolu ia i ko ke Alii mau maka, i ka wa i lohe ia'i ka olelo a Kaleioku, i oluolu ai ka maka 0 ua Alii nei, kena koke aku ia o Piirhai\vaa, 1 kona luna, e hele e hai aku i na Konohiki o luna o ka aina, e auhau aku ia lakou e kalua i puaa, i ai, i i-a, e hookupu mai imua o ke Alii i na waiwai a p«u, a hiki i na paiena 0 Hamakua nei, ua oluolu ia i ka manao o kana wahi luoa. A pela no hoi o Kaleioku, 1 kana wahi iuna, no Hilo, a pela i ke aikane a ke Aiii, no Puna, ia Omaokamau, no Kau. ia Ehu, no Kona, ia Koi, no Kohala, a pau ka hoolale ana & iakou nei i na iuna. O ka hoomakaukau iho la no ia o ka heie, i aku ke Aiii k Kaleioku, " Ma Kohala kakou e heie ai, a hiki i Kawaihae.'* No ko ke Aiii makem&ke ioa e ike ia Kawaihae. Hoole aku o Kaieioku i ko ke Aiii manao, a Aoie oe e pono e ke Aiii ke heie ma ka Hema, eia wuie ao kahi e hiki ai ia oe ke hele, aaa ka Akatt. Oiai kou hoom&ka aoa

i ke kaap: ~i i kou Aupuni, ina hoi ite Alii oe niaia!o ; noiaila, 'ne pono no ia oe ke hele ma .i Hema." Ua oluolu keia nuui oleio a K-leioku imua o ko ke Aiii mau inaka. Heie akvt ? ke Alii ma ka aoao Akau o Hainukiia, me'kona Kahuna, a me- na hooiiei«\ a me na kalaka inakemake e iieie pu me ka huakai a Aiii, he nui wale. Iko inkou hele ana nr ka Akau, he ai wale no ka keia huakai ka.i iuni, i na inea ai i hoomakaukau ia na ke A.ii. A liala na anahuiu ehia, (oia elua hehei!o>ma.) kokoke lakou e hiki aku ma kahi o Paiea, [keia hoa heenalu o Umi. i liai ia ma ka Helu 2, o keia Moolelo, a no ka pau kapekepeke maioko o ia Heiu, ke makemake nei ka īnea nana i kakau ka hajia hope 0 keia Moolelo, e wehewehe a moakaka lea, 1 mea e ikeia i ka iawe ana a Umi, i kana aikane o Laupahoehoe, oia keia aikane a Umi, i iiio ai o Puna.] I ko Umi ma hele ana me Koi, aoie o Piimaiwaa md Omaokamau, o Koi ma wale no: iaua me Umi. Ika hiki ana o iaua nei ma ; kahakai o Lauj>ahaoehoe, e, heenaiu ana oi Paiea, a me na kanaka olaila, e hookaniunai na kanaka ia Paiea, i ka pae i ka nalu, a me j ke akamai ona. Nana aku o Umi iko Pai-, ea kaha ana mai i ka nalu, o ke ohu walei i mai no iiuna o ka nalu a pio aku la, aoie hei jxie loa mai a hiki iuka, he pae nae ia i na i kanaka olaiia. Oieio leo uuku aku o Umi,! i kekahi wahi kanaka kamaaina, 44 O ka j>ae iho la no ka ia, o ka ohu wale inai no iiuna 0 kanaiu a emi aku, aoie peia ka pae o ko makou wahi, he j>ae ko makou wahi, _aia no | 1 ka j>ae a haia ioa iuka o ka paaia." j . {Aoliipau,}