Ka Nupepa Kuokoa, Volume I, Number 17, 22 March 1862 — HE MOOLELO NO UMI. KEKAHI ALII KAULANA O KO HAWAII NEI PAE AINA. [ARTICLE]

HE MOOLELO NO UMI. KEKAHI ALII KAULANA O KO HAWAII NEI PAE AINA.

IIPI.I' 7. fOHE 1110 L\ l'A WAHI KAN'AKA kamaaina nei, hele aku la ia iinua o Paiea, i aku la ia ia, '• O kela kanaka cr~ e noho mai la, i niai nei i ko pae ole ka ! " Ninau mai la o Paiea ia ia, " Pehea kana oleloana mai nei ? " 1 aku la ua wahi kanaka la, " Imai nei, o ka pae iho ia no ka ia o ka ohu wale niai no o ka nalu, a emi aku, aole ka pela ka pae o ko lakou aina, he pae loa ka ia a ka paala, pela mai nei ia i olelo mai nei ia'u." Lohe ae la na kanaka a pau e noho ana i ke anaina heenalu, 0 Paiea. Hookani ae la lakou ia Umi, me ka lakou olelo mai ia Umi, 44 Akahi wale no mea nana i hoole mai o Paiea, o oe no e na keiki, o ka Paiea hana mau keia ī ike, o ka heenalu." Kahea mai o Paiea ia Umi, hele aku la o Umi a kokoke i ko Paiea alo, i mai o Paiea ia Umi, " He oiaio auanei ka ia nei mea i olelo mai nei ? " I aku la o Umi ia Paiea, " 1 mea wale ae no hoi au, o ke ku io inai nei no ka ia o ia nei." 1 aku la o Paiea ia Umi, " E heihei kaua ma ke kalia nalu ana,. ina make au ia oe, lilo no hoi au, a i make hoi oe ia'u, lilo oe." Ae aku o Umi i kana olelo. O ka pili aku la no ia o Paiea, elua waa kaulua, nookahi waa kaukahi, mau i kapalaoa, ae aku no o Umi, mau hou mai o Paiea, eha waa kaulua, mau mai i na iwi o Umi, ua ae aku no o Umi, ku mai ke keiki kaijiaaina olaila, a kokua mai ia Umi, eha waa kaulua, e makemake ana o Paiea, e lilo mai na iwi o Umi ia Paiea, aole nae i lilo, no ka nui o ka waiwai o ua keiki nei, pau e ka waiwai a Paiea, i aku o Paiea i ua keiki kamaaina la, " E kipiia no au e oe, make, eia ka ! he nui loa kou ohana." No ka mea, he Alii no hoi malalo aku o Liloa, a o ua keiki nei hoi, he keiki papa ia ma kekahi aoao o Hamakua, a me Hilo. Holo ae la ka pili a laua nei, o ko laua au aku la no ia, a ke kulana e hee ia'i, u-a-i aku la o Paiea a mawaho iki aku, lana laua nei ilaila, ho-e-a mai ka nalu, pane aku la o Paiea, " Pae kaua." Hoole mai la o Umi, :ho-e-a hou mai la kanalu, panehou o Paiea, ; a Pae kaua." Hoole hou aku la no o Unii, ;hoeamai la ka nalu hou, pane mai la o Umi, " Pae kaua." Pane mai la no o Paiea, ;" Pae." Ka laua kaha iho la no ia, pae like 1 a kokoke i kahi moku pu-ko-a e ku ana, ihooke mai la o Paiea ia Umi, paa ka poohi|wi o Umi, e kunihi ae ana o Umi, hala ma- . loko, mamua aku o ua wahi moku pu-ko-a | la, pau ko Paiea paeana, pae aku la no Umi, | a hiki i ka paala. Nana mai la o Koi, ua pohole ka poohiwi, a me ka umauma o Umi, hele mai o Koi a ma ke alo hawanawana mai la ia Umi, 11 Ina e pa ka aina ia oe, ma- : ke o Paiea, ia'u." Ae mai la o Umi i kana : noi, o ko Paiea mea i u-a-i aku ai iwaho, no ko Paiea manao e hooke mai ia Umi a paa ; i ua wahi moku la, a pae mai o Paiea. No ;ko Umi akamai, pakele mai oia, i kela pilikia mahunehune. j Eo ae la o Paiea ia Umi, pau loa ka wai- \ wai i ua keiki la, koe nae na waiwai i piliia |i ka palaoa, no Umi ia, oia ka lilo ana o ke- ■ ia keiki i aikane na Umi iamanawa. | Kena ia o Koi e ke Alii, e hele a e pepehi f ia Paiea, e like me kana mea i noi ai i ke ; Aiii. O kona hele iho la no ia, a hiki ma ikahi o Paiea, mauka o Laupahoehoe, a maikeoPaiea. Luku aku o Koi ma kekahi wahi o Hiio, i ka poe i ku-e nt Umi, i koias ua wa i heenalu ai me Paiea. A pau ae la ka Koi iuku ana ia lakou. Hiki aku ke Alii me kana huakai kaapuni, ma Waipunalei, kahi o Kaleioku. Ua hana o Kaleioku, i ka Heiau, mamua o ko laua wa ilihune, me kana Aiii. ( ka lilo ana nae o Hawaii ia iaua, o Paiea ke kanaka i ; kau ia i ua Heiau la. Hana o Kaleioku a - pau, iiaiia kahi a Kaieioku i makia ai i ko Umi noho Aupuni ana ia Hawaii. Noho lakou malaiia a iiuiiu iki, heie aku lakou i ke kaapuni. 1 I ko lakou kaapuni ana, a puni ka Moku-

p'i: o Hauaii, a hiki lakou i Waipio. kaiii a iakou i h(»«unaka aku ai i ka heie kaapuni iiMa. Eiua Kau. elua Hooilo, ua iike paha nie elua makahiki. lloko hoi o ko iakou kaapuni ana, ua kuhikuiii uku o Kaieioku i ka paiena o keia aina keia aina. a ine na palena o na nioku o Ilawaii. L*a maopopo i ko ke Aiii inau maka, nui no hoi ka olioii o na kanaka o Hawaii a puni, i ka ike ana mai ia Umi, ko lakou Alii hou. : I ko iakou noiio ana ma Waipio a liuiiu. Hoi o Kaieioku i Hiio, ma kahi i haawiia nona, oia no ke alii ma Hiio. Koe o Umi. me Omaokamau. a me Piimaiwaa,a me Koi, 0 na kanaka ka nui.o lakou. Hoomoe ia kekaiii kaikamaiiine Aiii, noioko ae o kekahi laia o ko Umi hanauna Aiii. Lohe o Kaleioku ma Hiio, e hoomoeia'na o Umi,ikekahi: kaikamahine Aiii o Kona. Hooie aku o Kaleioku, aoie e hoao o Umi 1 ko Hawaii wahine, maiioko ae o kona hanauna'iii; no ka mea, wahi a Kaleioku, uaj puni o Hawaii ia Umi. o Maui koe. NoiaiiaJ paa ko Kaleioku manao, o ke kaikamahinea Piilani, oia ka Umi wahine e hoao ai, i Iiio; wale mai o Maui ia ia, laiiknhi ka nohoana, ua oluolu ia i ko ke Aiii mau maka, a me na : kanaka ona a pau. I Aiaiia, hoonnaia o Omaokamau e hoio i Maui, e hoopapu ia Piikea, i wahine na Umi. j I ko Omaokamau hoio ana me kona mau; kanaka, a hiki lakou i Kapueokahi, ma kela i puu e ku la ma Hana, i Maui, (o Kauki,)i pao ko lakou mau waa malaila. Ike mai na! kamaaina o uka, i keia mau waa, he mau j 'waa no Hawaii, manao iho la lakou he mau i waa kaua, nui ko lakou pioloke, ninau aku o; Omaokamau i na kamaaina, " Auhea na i Aiii." I aku na kamaaina, " Aia no i ka | hale." Hele aku ia o Omaokamau, a hiki: imua o ke alo o Piilani, mama mai o Piilani, mama aku keia, aloha lakou ia lakou, a pau ke aioha ana, ninau mai la o Piiiani, " Heaha ka huakai a ka Hawaii o ka iieie ana mai nei ?" I aku la o Omaokamau, " He huakai hoomoe wahine ka'u i hele mai nei imua ou, ua hooholoia e ko Hawaii o Umi ke kane, o Piikea ka waliine, e hoao: iaua." I ko Piiiani lohe ana i keia, ua oluoiu no ia i kona mau maka, hooholo like ae ( ia lakou, a holo. ! I ko lakou nei wa o ka pae ana'ku, ua pio-| ioke loa na kanaka, no ke kaua, ua kau ka ii o ko lakou mau iii, a me Piilani no kekahi. Ko ka iohe ana o Piiiani, hehua-: kai moe wahine ka Omaokamau i hiki aku ai imua ona, pau ae la kona manao kaua ana ; no ka mea, ua loheia e ko Maui poe ka make ana o Hakau ia Umi, Oia ke kumu o ka li ana ana o ka ili o na kanaka. Lohe ae la na kanaka a pau, he huakai hoomoe wahine, hoi mai ko lakou hanu, a i ka hanu pono ana i ko lakou mau kino, pau ae la ko lakou manao weliweli i ke kaua ana. Kena'ae la o Piilani i na kanaka e hooinakaukau i mea ai na na malihini, hoomakaukau koke na kanaka, me ka olioli nui. Ua makaukau ia imua o ke alo o na maiihini, ' ua oiuoiu like na maka o ka poe kamaaina, ! imua o na malihini, me he mea la, ua lilo : kekahi hapakolu o Umi ia Omaokamau, no | kona noho hanohano ana imua o Piilani. A 1 hala ke anahulu hookahi, (oia hoi hookahi ! hebeboma,) no ka ioaa ana o lakou i kekahi makani ino, ka mea ia i hala'i ke anahulu | hookahi. I ko iakou la i hoomakaukau ai e hoi i i Hawaii, kauoha aku o Piikea i kana olelo ! aloha ia Omaokamau, " £ ! Omaokamau, ke hoi la oe, a hiki imua o ke alo o ke Alii ka- ' ne i noho Aupuni ia Hawaīi, e aloha aku ia ia. Owau nei o kana knuwa wahine, e like • me ka mea i hooluolu ia i kona manao, pela e lilo ai iloko o'u iho i mea iini na ko'u aaau, ; a e lilo ana paha ia ī mea e hi-a-a ai o ko'u po e noho iho ai, a hiki i ko'u wa e holo aku ai, elua o'u anahuiu, hoio aku au e ike i ka manao o ke Alii." Hoi o Omaokamau ma, a ahiahi. pae ko iakou mau waa ma Waipio, maiaiia no ke | Aiii i noho ai, e haka pono mai ana no na ■ maka, o ka pae aku o Omaokamau, iohe ia ka mea hou. I ko Omaokamau hiki ana imua o ke Aiii. Hai aku la. ia imua o ke Aiii, i na mea hou o Maui, a Piikea ī olelo mai ai ia Omaokamau, i haiia'e nei maiuna. A pau ka wehewehe ana a Omaokamau no

kona hiki ana i Maui. a mo na oloio aloha mai a Piikoa. kana wahine. Ua li'ioia ī uiea hoonnikai ioa ia i ko Umi mau maka.ninau mai .» Umi ia Omaokamau. " Pei.ea ke ano oīa Aiii wahine ? He Aiii maikai no nae paha ia ? " Ae aku ia o Omaokamau, Ae. he Alii waiiine maikai !'.«>. aoie ma Hawaii nei i iike pu me Pii'kea, he kaikamahine opiopio waie no. maikai kona mau heieheiena, a mai ka piko poo, a hala ilaio o na wawae." Aiaiia, nui iho ia ka olioli o ke Aiii kane. a hromakauka\i iho ia na kauaka o ke Aiii i 1 na mea ai. maioko o na anahulu eiua, (oia elua hebedoma.) E like me ke kauoha maia ke Alii wahine ia Omaokamau, elua anaiiuiu, hoio aku ke Aiii wahine i Hawaii. Ua makaukau na mea ai, a ua lako hoi imua o ko ke Alii mau maka. lioko hoi o na anahnlu eiua, i ka wa a Omaokamau i hoi mai ai i Hawaii, hoomakaukau o Piiiani i na mea kupono no kana kaikainahine. ina kahiko nani. A haia na anahuiu elua, hoio mai o Piikea i Hawaii. me kona mau kanak.i liookahi iau waa, ua iike paha me 400 waa, ia holo ana mai a lakou a ka inoana o Alenuihaha, ike o uka o Waipio i keia mea ula i ka moana, aiaiia hoomaopopo iho la o uka, o ke Alii wahine keia. Hooiakolako iho la ke Alii kane, ina mea ano maikai, a ua pono ia imua o ko ke Alii mau maka. (.lole i pau )