Ka Nupepa Kuokoa, Volume I, Number 18, 29 March 1862 — HE MOOLELO NO UMI. KEKAHI ALII KAULANA O KO HAWAII NEI PAE AINA. [ARTICLE]

HE MOOLELO NO UMI. KEKAHI ALII KAULANA O KO HAWAII NEI PAE AINA.

IIKLl' 8. CV : KOKOKE MAI O PIIKEA E PAE iuka o Waipio. Uhi paapu ae la ka ' lani i na ao ua, a iho mai ia ke anuef nue, e ku ana mamua o ka ihu o ka waa o ka Alii Wahine, a hala mahope o ka auwaa o ua Alii Wohine nei. Mehe papale mahioie la, ka hele a kalaii lua maluna pono o ke Alii Wahine. I ka pae ana o ka waa o ke Alii Wahine iuka, na Omaokamau i hapai ia ia, mai luna ae o ka waha o ka w»ia, a hiki imua o ke alo o ke Alii kane, a hoonoho iho la o Omaokamau maluna o na uha 0 Piimniwaa. Ua lolie wale paha kekahi poe no keia huaolelo kapaepae kapu o Liloa, oia ka mea 1 hoonohoia'i iluna o na uha o Piimaiwaa, i lilo ia i paepae; aka, aole nae keia o kapaepae pololei o Liloa, o Ahaula ka paepae pololei o Liloa, aole nae i weheweheia mai e ka mea nana i hoopuka ma ka Helu 2, o keia Moolelo. I ka noho ana a laua, he kane a he wahine, a liuliu, aia no i Maui na kaikunane o Piikea, o Piilani ka mua, he kane, o Piikea, ka wohine, o Kihaapiilani, he kane, o Kalaninpiilani, he kane, aha lakou. Ua make nae o Kalaniapiilani, koe lakou ekolu. A no ka make ana o Piilani ko lakou makuakane, hooiliia ka aina o Maui ia Piilani, kana keikikane mua. Noho aku o Piikea,a me Kihaapiilani, malalo ona. A no ka loaa ana o ka Piikea kane, o Umi, noho ia i Hawaii, koe na kaikunane ona i Maui,?ua hana īno o Piilani ia Kihaapiilani, oia kahi kaikune aloha loa o Piikea. [JS nana kakou no Kihaapnlani, no ka hana ino ana a ko?ia kaikuaana ia /«.] i ko laua noho ana ma Kauiki, i Maui, o Piilani, me Kihaapiilani. Ua kauoha ae ko

lakou makuakane ia Piilani, e malama i kona mau pokii, oiai laua aole i nui ia manai nawa. Aole nae o Piilani i malama i kela j kauoha a ka makuakane. Noho pu iho la laua, o na hoa ai o Piilani, he poe e wale aku no, aole he wahi i-a ma ko Kihaapiilani alo, | j>au loa aku no ka i-a ma ko lakou papa ai- | na, kau wale aku no keia ma ko lakou kua. | No ke kokoke o ka ipukai Ohua ma konā | alo, lalau iho la o Kihaapiilani elua Ohua, a ho-o ma kona waha, ike mai la o Piilaai i ka ai ana a Kihaapiiiani, i ua ipukai Ohua la, lalau aku la o Piilani, a i aku la i kona kaikuina, 44 Nawai la i ai iho nei ka ipukai Ohua ?" I aku la kona kaikaina, 44 Na'u no i ai aku la, aole hoi a'u \mhi i-a. H E kioia aku ana o Piilani i ka ipukai Ohua, a pa ma ka lae o Kihaapiiiani, naha ae la ka ipukai ma kona lae, paumaeie kona mau maka i ke kai o ka Ohua, a wewela loa iho la. Nolaila, oia ke kumu o kona holo mahuka ana, a noho ae oia ma Makawao, ina kela wahi pana o Kaianiwai, a moe wahine oia maiaiia. [£ ike auanei kakou i ka hiki ana o Kihaapiihmi i Hawaii, i o Piikea lahona kaikuahine, o ka Umi kaua ana ia ia Maui.] I kona moe ana malaila i ka v\-ahine, aole i ikeia o Kihaapiilani keia, ua manao kona mau makuahonowai, he wahi kanaka kuaaina loa ia. Olelo iho la kona mau makuahonowai i ka palaualelo, i kd moe wale no iloko o ka hale, aole hele i ka mahiai. Lohe no keia ia olelo ana a kona makuahonowāi no ia nei, aia ae la kona kakahiakanui, iho i ka ako iau i kai o Haiku, ma kela wahi pana o Ka(luaaama. | I kona iho ana i kai, ike mai la kekahi \ wahi elemakule, o Kukuioka'ulani, e iho aku ! ana keia i ke kula, i aku la o Kukuioka'ulani i kekahi wahi eleinakute, " He Alii paha keia, he kanaka paha, he kahuna paha !"I ka nana ana mai o kekahi wahi eiemakule, a ike pono ia, olelo aku la ia Kukuioku'ula--1 ni, 44 Aole keia he kahuna, he Alii keia e | īho mai nei, ina hookahi anuenue ; alaila, he kahuna its, aole elua anuenue o keia e iho mai nei, he Alii keia." Holo like ae la ia i ko laua manao; no ka inea, ua loheia ka nalowale ana o Kihaapiilani, o ko iaua noho | no ia a hoea ana, aia no ko iaua hale ma ! kahi e iho mai ana o ua Alii nei. Aloha

aku ua inau walii elemakule nei, Aloha hoi paha ke Alii, aole keia i aloha aku. hamau aku la keia, " Hamau. lie nani ia, ua ike iho no olua ia'u, e huna olua ia'u a nalo, a mai hoike olua ia'u." Iho aku la no keia a hiki i Kaluaaama, aia inalaila ka lau uala, aole hoi o ka ako pono o ka iau, e like me ka ako ana, penei ka ako ana a ua Alii nei. Hoahoa ae la ia i ka lau o ka pue hookahi, a mohola pono, ako pahu pu ae la ia, a koe i kahi o ka lepo, a pela kana hana ana a pau ka mala. Hiki mai ka mea nana ka mala uala, a ike iho la ia, nui kona kumakena, hopu aku la ka mea nana ka mala uala i ka laau, hahau iho la ma kona kua, aole nae eueu ae, ako no keia a nui kana lau uala, hana no keia a haawe, a hoi iuka o Kalaniwai. I kona hoi ana a hiki i kahi o ua mau wahi elemakule nei, hoomaha iho la oia malaila, ninau mai la na wahi elemakule, " Owai kou inoa?" I aku ke Alii, "O Kihaapiilani ko'u inoa." Alaila, hoomaopopo ae la ua mau wahi elemakule nei, e like me ka laua mea i kukakuka ai, ninau hou aku la laua, " Pehea ka huakai nui a ke Alii, o ka hele malu ana mai ? " Pane mai la ke Alii, " E iini ana i hoa kumakaia no kuu kaikuaana, no Piilani." Hai aku la ke Alii imua ona wahi elemakule, i ka mea a ke kaikuaana i hana ino ai imua o kona lae, a lohe ae la na! wahi elemakule, i aku la laua i ke Alii, "Ua make ko kaikuaana, aia ka mea e make ai, o kela hale e hamama mai la ka puka, e ku mai la i Waikapu, aia ilaila ke kaikuahine 0 maua, o Pao kona inoa, hele no oe a hiki ilaila, a nana no e kuhikuhi mai i kahi e make ai, oka make ka hoi iu." Ua holo iko ke Alii manao ; i aku Ia ke Alii ia laua, e hoi oia a hiki iuka o Kalaniwai, e kanu i ka lau ana a pau, mahiai ia a o-o ka uala, haaleieia, na na makuahonowai ona, i uku no ko lakou inalama ana i ke Alii. E nana kakou i keia Mele, i hakuia i ka wa I. paha, e 11. paha, e 111. paha, i mea e ike ai kakou i ka Umi wahine, oia o Piikea, eia malalo iho nei, a me kona mau kaikunane, a Piilani no i hanau mai. Ke Kukaipaoa ka lani he 'lii, He Alii aoa lani, he aoa—e, He-a ia mau lani kumakomako, He lani no Kahuku maka pali pohaku, He mau lani pohaku no Lonokaeho, No Lono ka lae poniia i ka wai niu, I haua i ka puaa hiwa a Kane, I ka puaa hiwa, puawa hiwa a Lono, E Lono—e, eia ko maka lani, Ko lau, ko muo, ko ao, ko liko, Ko Alii kapu e Kahaipiilani, ! Ko maka eku ana hoi ka malama, ! Malamaia ka lau kapu o Keaka, | Ka lau oheohe o Keakamahana, | I kupu a kapalulu, kapalule ka pua, 1 Ka pua 01010 hemahema o Kaikilani, Nana ia lau 01010, no Kanaloa, No ka ilio hulu pano i ka maka, [ I noho ka eleele iloko oka onohi, He kakau kioki onio i ka lae,* He kioki o ke ki kakapu, 0 ka i-a kapu hilia au awahia, Awahia i lani Keaka wahine, 1 kupu a mala-o Keakealani kane, la laua hai ka haka o ke kapu, Hakahaka i ka momona o na 'lii nui, He 'lii ku moku ai moku nui hoi nei, He nui hoi Kauhi, he mau hono ko na aina, He nui hoi Keaka, hea walu iwaho, He kai papa nene ko na aina, He ulu papa kai holo papa no Kahiki, Hiki o Keawe, ke kupu kia aumoku, Ka hua hookahi a Kaao, i ka lani, Na Kalani, Kalanikauleleiaiwi, Na Keaka, na Keawe keia lani, | Na kela eke hului o Piilani, I=tioho o Keawe io Piilani la, Ahu ko-o-ka o na Alii nui, He 'lii, he ma Alii ka ike ana'ku, | He mau lani haele wale iho no, llele hehi i ka lihi o ka La, i Ika malama hanau o Ikiiki—la, : Ua ikiiki ka iani iluna, f Ua u-i aia ka malama, I Ka pili o hoehu ka ua, Ke īloli nei ka Honua, Na ku ka Mauna wai kahe ino, Ino ua kahuii lewa na Aiaa,

Ua lewa ka houjx» o ka moku, Ko au o maleie o Kuala, 0 kanaka iki o ka moku, O ka u-u-i-na i wawau—e, a—he. 0 na 'lii o ka nuu pule, 0 kanaka o ka hale hiwa, 0 !oko o Mana ka moo, 0 lea hina kii o Haloa, O Kalani o —i—oia—i—a pa—he. Ke jwha I—a—i—kona makeinake—i—a, A hiki mai ka—o—le—ole—hoi—ana, Ko Aupuni—la, nana—i—a. No Ikiiki, no Kaaona ke 'lii, No Hanaia, no Hinaiaeleele, Nolaila o Piikea, wahine a Umi. Ka Laielohelohe hiapo ia, > A Piilani no i hanau mai, j Hanau o Lonopii, he kane, | A Piilani no i hanau mai, \ Hanau o Kihaapiilani, he kane, | A Piilani no i hanau mai, i 0 Kihaapiilani Kalanilonakea, 1 ili kea, malo kea, malailena a Kihaapii- ■ lani, ! 0 ua ha ia e Laielohelohelohe, | la lakou Kapena o ke Kapu, j la Kalamakua a Kaihuholua, i Na Kaihuholua, na Lupekalani, Nanalu e hilo i ke aho a Makalii, Ke aho kaa-kolu ia i kela ka loa, Ka maawe huna lau ia o ke 'lii, 1 heia i Miloa, e Hanauane, Hanau mai o Kuihewa, He muli Kaihikapu a Kuihewa, ili manoa, Ili pepee, pepee, pee ku-e i ke kapu, Ka ili pee ku-e o ke 'lii o Mano, No Mano ia ili oi, ili kalakala, Ke kalakala o ka lau ea pu, Ke kalakala o ka i-a ili—e—e. Ka ili—e—e o Mano lae pohaku, 0 ka ulu a Mano, a Mano no, He mau puha ia na Mano, Na laua o Noheamakalii, Noho o Mano moe ia Pulanaieie, 0 Kalanipiilani kana keiki, He niu kaukahi na Manokalanipo, He mau lani olu iho no ka maka, 1 luna wale no e lili nei la—e. Lili ka ua i ka Makalii, Puehu i ke kula o Kailo, Lulana i Hauoa Keawe, Kakaulua i Kealawela, i | Hiki loa io lua ka lai i ua mali : —e. j Ua luhea ka iki o Puna, O Puna,o Puna maka inaina, | Ke kahu hoi o Kahinanalo, j Moku Ohikihokoiia, | Ho-a e ia no kuu lani, ! No ua Ohiki kau ka oli—e—e—a—he. ! Ke—li—i—loa—a—la malama i—e. Auhea oukou e ka poe e heluhelu ana i keia Moolelo. Aole keia Mele, i hakuia i ko: Tmi ma wa, he Mele hou loa keia, no keiai wa aku nei no ; aka, ua pakui aku no au! malalo o keia Moolelo, i maopopo paha ka | lilo ana o Piikea, i wahine na Umi, a me kona mau kaikunane, aole nae au i manao, ua pololei wale no na lalani huaolelo o keia Mele, ua hewn iki no kekahi. E nana ka- j kou ma kekahi lalani o ua Mele nei, he ma-; kahiapo o Piikea. A Piilani no i hanau; mai, aole ia he hanau mua, o Lonoapii no ka mua, (oia o Piilani.) j i.ioleipau.) \