Ka Nupepa Kuokoa, Volume I, Number 20, 12 April 1862 — HE MOOLELO NO UMI. KEKAHI ALII KAULANA O KO HAWAII NEI PAE AINA. [ARTICLE]

HE MOOLELO NO UMI. KEKAHI ALII KAULANA O KO HAWAII NEI PAE AINA.

\llELi: 9. r-jp 01 0 KIHAAPIILANI. A IllKI IUKA y o Kalaniwai, y<anu ia i ka haawe lau 1 ana a |xiu, ma'hi oia i ka mala uala X ana a oo, i aku\a i kana waliine, " E hele paha kaua e nana\ ka mala uala." I i mai la ka wahine, " He\ mala uala no ka ! kau ! " Ae aku la keia, aole i inanao ka wahine, he /nala uala io ; no ka inea. ua maopopo i ka wahine, he wahi Vn:inawa iki ka hele ana, he nui ka noho ana\ maloko o ka : hale. \ I l ko laua nei hele ana e naiA i ka mala uala. a ike iho la ka wahine, he\riala uala nui, aole e ike aku ma kekahi aoao\hookani | aku la ka wahine no ka nui launa ole o ka I mala, ua oo ka uala, kohi iho la o Kil\aapii- | lani a loaa na uala, hoi laua nei a ! ike mai Ia na makuahonowai o ia nei, e\hoi 1 aku ana laua nei me na kiki uala. Olelo i\io ! ' la na makuahonowai o ia nei, ke kane ka wahine, " Nohea la ka laua uala ī hele ; aku nei e makilo, hilahila ino, o ka noho I palaualelo ana ka ia, a hele e makilo i ka I hai ai, o ke nui hea la o na poohiwi, hono iho no ka ikaika i ka mahiai ? " Hiki ana ke j kaikninahine a laua nei ma ke alo o laua. a j 0 Kihaapiilani hoi, hiki ae la ia īna kahuna- | imu, wehe keia i ka pohaku o ka imu. j Ninau mai la na makua o ua kaikamahi- j ' ne la ia ia, •' Nohea aku nei ka olua uala i ! hele aku nei e makilo 1" I aku la ke kaika- i mahine me na olelo haanui ia "Nohea J i mai ka ka olua ! Ko 1 . mai nei o ua o ia'la e j hele inaua e nana i ka mala uala ana, i hele j j aku nei hoi ka hana o maua, aole no hoi o ka mala uala nui o kana mai! Aole no hoi e ikeia aku kela aoao ke nana'ku, ua like ka nui o na kanaka e pau ai kela mala uala nui, me na kanaka hookahi kaau, oia hoi he 40 ka nui." Pa iho la i ka naau o mau makuahonowai nei o Kihaapiilani, wai olu wale ka manao. Alaila. akahi no na makuahonowai a oluolu loa i ka laua hunona, pau ke oi ana o ko laua mau kino, pau ko laua mau maka huhu, pau ka laua olelo pakike ana, haule loa ko laua leo malalo o ka iaua hunona. Ia la no, hele na makuahonowai e nana, ia hele ana a laua, ua like me na olelo a ke kaikamahine a laua nei, manao iho la ua mau inakauhonowai nei, na keknhi poe e aku kekahi aoao. Hele laua nei i kekahi poe kamaaina o lakou e ninau ai, i ka hele ana a laua nei e ninau i na kamaaina o lakou nei a pau. Hoole like mai lakou, aole lakou i mahiai 1 nui ia wahi. me ko lakou olelo like mai ia j laua, na ka hunona no a olua ia mala uala, alaila, komo iloko o 'aua nei ka manao hilahila i ka hunona, no ka laua mau olelo inoino, a na laua keia inoa i kapa aku o Kenuipoohiwi, no ke nui o na poohiwi o Kihaapiilani. a me na lima, no ka noho wale iho no

-0 Kihaapiilani, he paiauaielo ke ano i ko ia- < ua manao ana, oia ko iaua inea i kapa aku ai i keia inoa ona o Kenuipnohiwi, oia kona | inoa i hea mau ia, nm ia \vahi ana i noho 1 ai, a ua o aku no ia ia inoa ona, ua oluolu j maikai no ia i kona mau maka. j Hoi aku la ua mau makuahonowai nei a j ko lakou hale, e huai ana ka hunona i ka imu uala. ua moa ka ai, ai uala hou lakou ; nei a maona. Kukule loa iho la ua mau • makuahonowai nei o ia nei, me ko iaua ma- \ nao nae oia ko laua mau iwi i ka laua huno- | na, no ka ikaika i ka mahiai. | A poeleele loa iho la, hoomakaukau ihoia 1 iakou e moe. la Kihaapiiiani e moe ana ma | ko laua w»hi moe, me kana wahine, oielo . kauoha aku la ia i kana wahine, " £ hele ; ana wau, haaleie au ia oe, he nani ia, ua | mahi iho la au i ka ai a ua 00, a nau no e | ai ka luhi o kaua." I aku ka waMne, " O kou hele ioa no ka keia, aoie oe jPR)i hou . mai." Ae aku ke kane. u* nui ke kaohi ana a ka wahine me na olelo hoalohaloha imua ; o kana kane, aoie ona inanao i ka noho, maj nao nui ia i ka heie. I aku ke kane, 44 E hele j ana wau, a kau, a hooilo, ina he manao alo- : ha kou ia'u, e noho kane ole oe a hiki i ko'u

\v:i e hoi mai ai : aka {ioi. ina o ■ e :noo h«ju aku i ke kane nau, he pono hoi ia." Aoie he hai iki mai o ka ka wahine kaohi ia ia e noho, manao o Kihaapiilani, aoie mea e pau ai o ka ka wahine kaohi ia ia. hai aku ia i kana wahine i mea e pau ai kona manao kaohi, " Auhea oe e kuu wahine, ke hai aku uei au ia oe, mai hai iki i kuu inoa, 0 Kihaapiilani au, e heie ana au e imi i hoa kumakaia no kuu kaikuaana, 110 Lonoapii. oin o Piilani." Aiaiia, maopopo iho la i ka wahine o Kiiiaapiiiani no keia, he Alii nui, hookuu aku la ia e hele. oka heie no ia o Kihnapiilani a hiki i Waikapu, malaiia o Pao, he \vahine kauia ia. Ia ia nei nae e hele aku ana ; 1 ke aianui, ua weiieweiie o Pao no kana moe i ko lakou poe, penei kana wehewehe; ana, lk He Aiii hoi keia e hele mai nei e nni; i hoa kumakaia nona." Ta ia nei nae e kokoke e hiki aku i ka hale o Pao, ku iho ia ! ke anuenue, ku ana keia ma ka puka o ka j iiaie. I iho la o Pao, eia ae, a kaei ae ia ke j anuenue, ku ana keia ma ka puka o ka haie,; . pune mai ia o Pao, ".Mama ino e kuu Haku. 'l ; Aioha iho la laua nei a pau ke aloha ana.! i Hookipa maikai iho ia o Pao i ke Alii, a pau ! kana hookipa ana, ninau mai oPaoi keAiii, ; lk Henha ka huakai aka Haku oka heieana ; mai o ka ikiiki o ka la ? " I aku la ke Alii ia Pao, u I heie mai nei iau e imi i mea e make ai o kuu kaikuaana |0 Piiiani, ua hana ino ia'u." Aiaiia, kuhi- ! kuhi aku ia o Pao i ke Alii, " Aia ka mea | c mo ko hoa paio i kai o lc polepo." i Pela ka Pao Uuhikuhi ana ia ia, olelo aku o ! Pao i ke Alii, •' E iho oe a hiki i kai o Ka|lepoiepo, ina oe e ike he kanaka makole ia, I pihekaheka o na maka ia, oia no ia." Iho |aku la ke Alii a hiki i kai o Kalepolepo. naj na aku ka hana o ke Aiii, e noho mai ana ua | kanaka la. Ku ana keia ma kona alo. j Ninau mai ia ua kanaka nei i ke Alii, j" Heaha ka huakai a ke Aiii o ka hiki |ana mai ?" I aku la ke Alii, e iike me kana mau olelo ia Pao, a lohe iho ia ua kanakn la. Hoolaie ae ia ua kanaka ia i na mea nana e hoe ke Alii a hiki i Hawaii, io Piiken me Umi. A koakoa iho la ka poe nana e hoe ka waa, kau iho la ke Alii, a holo aku | ia iakou nei a ahiahi, pae aku ia lakou nei i j Waipio. Hiki keia ma ka hale o ke kaikuahine o ia nei, aloha iho ia iaua nei, me ka hanini o kn waimaka, a pau ka uwe ana, ninau mai ia o Piikea ia Kihaapiilani no ko ftua noho ana me kona kaikuaana, "Pt hea ko olua noho ana ia Maui ?" I aku o Kihaapiiiani 1 kona kaikuahine, " He pono anei kahi o ko maua noho nna, aoie pono, he hana ino kuu kaikuaana ia'u." Lohe iho ia o Piikea i keia oieio a kona kaikunane, uwe heiu aku la o Piikea ma kahi i noho pu ai me kona kaikunane, a me ko laua wahi i hele pu ai. Lohe mai la o Umi i ka uwe kanikau a kana wahine. i Puka ae la o Piikea iwaho me ka uwe nui,! a haalele i ke kapa, a kuu i kona wahi hilahila, a ike mai la o Umi, ua ane like o Piikea me he pupule la. Ko Piikea mea i uwe ai a nui ka leo, me ke kuu i kona wahi hiiahila, i mea e ike mai ai o Umi, ka mea ka-

naka nui o Hawaii, a ua ko io no»ka Piikea i hana ana pela. I ka pau ana o kana uwe ana, i aku la o Umi, " Heaha la kou mea i uwe nui loa ai rae ka leo nui, a me ke kuu ou i kahi hilahila ? M I mai la o Piikea, *• No ko'u aloha nui i ko'u kaikunane. akahi mauaa halawai. no ko'u lohe ana mai nei kekahi ia ia, no ka hana ino o ke kaikuaana ia īa, e pono paha e kii kaua e kaua ia ia a make." I aku la o Umi ia ia, " Aole paha e pono kaua ke kii e kaua ia Piilani; no ka mea, o kekahi kaikunane ponoi no ia ou, aole ma ko aoao." 1 aku o Piikea ia ia, ♦' Ina aole oe e ae mai i ka'u e koi aku nei e kii kaua e kaua ia Piilani. alaila. e aho kuu make ana. mamua o keia ola ana o'u." Manao iho ia 0 Umi, he mea pono ole ia ke hooko ma kona manao, e pono paha ia ia ke ae aku i ka manao o kana wahine. Aiaila, pane a« )a o Umi ia omaokamau, Piimaiwaa, a me Koi, no k% hoomakaukau kaua ana. Ua nui ko Ukou aa ana e holo 1 Maui, e kaua me Piilani, aole o iakou vrahi kaualua iki; aka, ua kanalua ko Unii maj nao ia Iniaikalani, no ko Umi lohe ana, ua

iiolio pu o Imaikaiani me Piilani. O Imaikaiani. he kanaka koa ikaika, a ano akamai i ka o-o makaihe ana, oia ka oi ma keia Pae A'.na. mai Hawaii a Niihau ia manawa. Li ae o Umi i kana Kahuna ia Kaleioku, '• Pohea keia iioio i Maui e kaua me Piilani ? " I mni o Kaleioku i ke Aiii, '• £ ke Alii e ! e hoio no oe i Maui e kaua ai, aoie : Alii nana oe e kaua mai, he kaua makaai-! nana no a pio aku lakou, aoie e eha ka iii." Lohe īho la ke Aiii i ka oielo a kona Kahuna, ua oiuolu ia i kona manao. ; Hoolaie ae ia o Umi i kona poe hoa aina.; ia Omaokamau, Koi, a me Piimaiwaa, e kuu : aikane, e Kaleioku, e kuahaua i na kanaka ; ma keia wahi keia wahi i haawiia ia iakou. a j me na wan imua o ko ke Aiii mau maka. ! l'a nui loa na waa a me na kanaka. j ; Ike iho ia ke Alii. ua pono ka hele ana i ke kaua. Oka holo iho Ia no ia ona kanaka ■ maiuna o na waa, a hiki ka makamua o ka | waa i Kapueokahi, ma keia awa ma Kauiki, | Ima Hana, Maui Hikina. Aia no ka maka : hope i Waipio, ma Hawaii. | Ika hoea ana aku oka auwaa o Hawaii, ! ma Kapueokahi, ike mai ia na kamaaina,ua • nui ioa na waa. Lohe no hoi iakou, o Umi me Piikea, e kii aku ana e kaua ia Piilani. Aoie nae o Piilani, ua haia ia i ka make, o kana keiki ponoi ke ola ana. o Kaianikupuapaikaianinui, ia ia o Maui ia wa. O ka pau no ia o na kanaka o Hana, a noho maiuna o keia puu o Kauiki. I aku o Umi ia Piikea, aoie e kaua, hoo-paukiL-i no r> Pil.-otx o Lon.i mn nloiiiL-npiin. paikaianinui, no ka manao o Umi, he keski ponoi na Piikea o Kaianikupuapaikainninui, ua pono no i ko Umi manao ka iiio ana o Maui ia ia, o Piikea no ka makua. Hooie loa o Piikea, no kona manao, o kipi mai ia mahope aku, makemake o Piikea e kaua a make. Ua ae kunuknuu no o Umi, no kona minamina ia Kaianikupuapaikaianinui. Olelo ae ia o Umi i kana mau koa, ia Omaokamau, Piimaiwaa, a me Koi, e hele i ke knua maiuna o kela puu o Kauiki. Ua holo iike ia i ko lakou manao. Oka hele aku ia no ia o Omaoknmau, a hiki ma kahi hulili, inaiuna o Kauiki, aole e hiki aku ke j pii iluna, ua hanaia ka pohaku ekoiu huinn, j i oin pohaku ka mea e hookuuia mai ai, ma kahi e pii aku ai. Oia ka mea e hiki ole ai iluna, ua hana aku o Omaokamau i ka mea e hiki ai iluna, aole nae ona hiki iki ilunn. A ua manao o Omnokamau, o ka po ka mea e loaa ai o luna. i koßi noho ana a poeleele ! ioa, aneane pii hou o Omaokamau, ahiki ma j ua hulili la, i nana aku ka hana o Omaoka- j mau, e ku mai ana keia kanaka nui, ua iike paha me ewalu kapuai kona kiekie, me ka ! laau paiau. ua hume i ka malo a ku ka pua-1 li. o kana laau e paa ana, ua oi ae ka nui a me ka loihi mamua o ka Omaokamau laau, I o ke akea mawaena o kahi ana e ku ana ine j ua kanaka ia, 240 kapuai, manao iho la keia j e heie aku a kokoke, hookahi mai no ka ia i ia hahau, a o ka loihi o kana laau, ame ka nui, koeie iho iluna ona, jiaki iiiiii, makau o ! Omaokamau, hoi oia a hiki ilalo. ninau mai j ke Alii, w Pehea kau pii ana'ku nei iluna ?" j I aku o Omaokamau, " Pehea mai ka kau ! |e ke Alii!! ua ike aku nei au i kela kauaka, jhe kanaka nui iauna oie, aole kanaka HaI u*aii i like ka nui me keia kanaka. nui no a i j nui! loa no a loa !! hoi iho oka loa o kana ■ laau, loihi loa, aole e kokoke aku iloko, ina .j e kokoke iki aku iloko, o ka manawa no ia j paki liilii." ( } O ke»a kanaka a Omaokamau i kuhihewa L ! ai. aole he kanaka, he Kii, o Kawalakii kona ,' inoa. Lohe iho ia ke Alii ika Oiuaokamau I mau olelo, kaumaha kona naau.