Ka Nupepa Kuokoa, Volume I, Number 23, 3 May 1862 — Page 2

Ka Nupepa Kuokoa.

 

Ka Nupepa Kuokoa

HONOLULU, MEI 3, 1862

 

Ka wehe ana o ka Ahaolelo Hawaii.

                Ma ka olelo kuahaua a ka Moi, i hoolaha iho nei imua o ka lehulehu, o ka la mua o Mei ka wa e weheia'i ka Ahaolelo o keia Aupuni. Aka, no ka nawaliwali o ka Moi ma ia la, nolaila, ua hoopaneeia a ka la 2, oia ka Poalima ( inehinei.)

                Ma ka Poaha, ua halawai na Lunamakaainana ma ka Keena o lakou i ka Halehookolokolo, e hooponopono, a e koho i na luna. Ua koho no nae lakou i ko lakou mau luna, oia hoi keia.

" Mea i mahaloia Wm. Wepa,—Luna Hoomalu "

                O. H. Gulika,—Kakauolelo.

                W. C. Parke.—Makai o ka hale.

                Rev. L. Kamika,—Kahuna pule.

                W. Kamalena,—Kakauolelo kope.

                POALIMA, MEI 2.—Ua halawai hou ka hale ma ka hora 10 o Kakahiaka ; a ma ia hope ua hele aku ma ka Hale Ahaolelo o na'lii, a malaila kahi i hoolohe ai i ka haiolelo a ka Moi, eia iho hoi malalo nei ka haiolelo a ka

 

HAIOLELO A KA MOI

Imua o ka Ahaolelo no 1862.

"E na 'Lii a me ka Poeikohoia,

                Ua kahea ia'ku nei oukou e au e akoakoa i keia la, e like me ke Kumukanawai, no ka halawai ana o na Hale Ahaolelo; a me ka haahaa o ko'u hoomaikai ana'ku i ke Alii mana loa, ke hoohauoli aku nei au ia oukou i ka maikai a me ka maluhia o ko'u aupuni i keia mau makahiki i hala ae nei.

                Ua maluhia ko'u noho ana me na aupuni e a pau. Na ko'u Kuhina no ko na aina e, e hoike aku ia oukou i kekahi mau hihia i waiho ia aku nei e au i ka Moi, ke alii nui o Farani nana e hooholo, no ka lana hoi kekahi o ko'u manao i kona manao hanohano me ka pololei. Ua hookohu aku au ia Sir John Bowring, i Luna Nui no'u a i Kuhina Elele hoi no ke Aupuni Hanohano o Farani, a me na Aupuni nui e ae o Europa, me ke Peresidena o ke Aupuni o Amerika Huipuia, i mea no lakou a pau o ae mai ai i kekahi kuikahi liko i hookomo ia kekahi mau pomai-kai i komo ole iloko na kuikahi o waiho nei.

                He mea lana no ka manao i ka nana ana ma ka Palapala Hoike a 'ka Lunakanawai Kiekie, ua emi mai kekahi mau hewa ma kekahi mau wahi. Pela no hoi ka emi ana o kekahi mau hewa e pili ana i ke ano poino o ka lahuikanaka. He nui na kumu o keia emi ana ; ua maikai ka hooko ia ana o na kanawai ; no ka huli nui kahi o na kanaka i ka mahiai, a me na hana e pomaikai ai ka noho ana ; o ka pii me hoi kekahi o ka naauao a me ka pono o ko'u lahuikanaka. Ke kuhi-kuhi aku nei au ia oukou i na manao o ka Lunakanawai Kiekie no ka hoololi ana i kekahi mau pauku o ke Kanawai Kivila ; no ka mea, he mau mea nui kekahi e pili ana no ka Waihona Dala. Ke lana nei ko'u manao, no ka loihi o ka manawa o ko oukou noonoo ana, e makaukau ana oukou i ka apono a hoololi paha i na Pauku Hoololi o ke Kumukanawai i hoouna ia mai ia oukou ma kela halawai hope ana o ka Ahaolelo.

                Ma ka palapala hoike a ke Kuhina Kalaiaina, e ike auanei oukou i na mea a pau i pili i kana oihana no na makahiki elua i hala ae nei. E noonoo pono hoi oukou i kona manao no ka haawi ia ana o kekahi puu da-la hoohoihoi, noloko ae o ka Waihona o ke Aupuni i meu kokua i ka poe mahiai o kela ano keia ano. Ua pili pono loa koiu moa no na mea kanu mau a kanaka e hooikaika nei i keia manuwa. I keia manawa, o hilinai ana kakou i ko kakou mau lako ponoi iho, ( a aole hoi au i minamina no keia,) a nolaila, he kupono i ka Ahaolelo ke kipulu a malama hoi i na hana a pau e hookumu ia ana no ka waiwai me ka pomaikai o ka lahuikanaka.

                E nana pono iho oukou me ka hoohala manawa ole no nae, i ka palapala hoike a ke Kuhina Waiwai. Ua kauoha iu oia e haawi aku ia oukou i kekahi Bila Kalaiwaiwai i hoomakaukau ia me ke akahele, a ina aole ona maikai e ae, aole paha e hiki ke olelo ia, ma ia Bila e waiho ia'ku ana imua o oukou, ua oi aku ua haawina mamua o na loaa e manao ia anu. I keia manawa o ko kakou Aupuni, ua kupono ole i ko'u manao, ka haawi uhauha ana a ka Ahaolelo i ko dala o ke Aupuni ma na haawina o ka Bila Kalaiwaiwai a oi wale aku mamua o na loaa i manaoia, me ka ike iho no nae, aole uo e hoolilo, ia anu ia muu haawina. Ua minamina au no keia hana mamua, aka, no ke ano waiwai paha o ke Aupuni i hanaia'i pela, a i haawi lokomaikai ia'i ka dala o ka waihona, aka, i keia manawa, ua nele loa kakou i ke kuleana e hiki ai i ka hana ana pela. Nolaila, ke lana nei ko'u manao, i koia halawai ana o ka Ahaolelo, o ka pomaikai o ka lahuikanaka, oia wale uo ko oukou alakai i ka oukou haa ana i ua haawina Kalaiwaiwai, uo ko'u manao ua pono keia, aole ia oukou wale no, aka, e pili no hoi no na hana a pau a ka mana hooko, ua kauoha aku au i o'u mau Kuhina e hoopuka aku i na hana wale no e hiki ai ia kakou ke hana i na hana o ke Aupuni, me ka emi o na lilo malalo mai o na loaa, me ka hoopilikia ole nae i ka pomaikai o ke Aupuni. O na hoemi ana a pau, e waiho ia uku ana imua o oukou, aole wale no i hanaia no na aie o ke Aupuni, aka, no ka paa o o ko'u manao, he nui na lilo o ke Aupuni e lilo nei me ke kumu ole, a he mea hiki no hoi ka hooemi i na lilo mau o ke Aupuni, a he kupono no hoi ka hoohui aua o na oihana liilii he nui me ka pilikia ole o ka oihana o ke Aupuni. I ko'u manao, he mau manawa pokole wale no i koe, a pii hou mai no ka waiwai o ka lahuikanaka, a oi aku mamua o ka manawa i hala aku nei, no ka mea. ua kukulu ia ia mau pomaikai maluna o na kumu naue ole, like ole hoi me ka manawa i hala aku nei.

                Na ke Kuhina Kaua e hai aku i na mea a pau e pili ana i ka oihana i waiho ia'ku ia ia. Ua manao au, e pii mai ana ka makaukau o keia oihana mamuli o ka hahai ana i na mea a pau i hoomaka ia e ka mea Kiekie ka Alihikaua, i huiia hoi iloko o ka olelo hoike a ke Kuhina. A aole nae e loaa keia makaukau, mu ka hoopii uuku ole ae i na lilo, no ka mea, pela wale no na haiia hou e hoomaka hou ia ana, he mau lilo no i kinohi, nolaila ka lana ana o ko'u manao, aole e hiki aku ana 5 keia haawina e noi ia'ku nei, ka haawina o keia hope aku.

                Ua hoike mai ka Peresidena o ku Papa Hoonaauao i ke ano o ka noho anu o na kula me na kula kiekie i keia manawa i hala ae nei. Ua hoopuka aku no au mamua ia oukou i ko'u manao, he mea nui ka hoololi ana o na kula Hawaii a pau i mau kula olelo Beretania, a ke waiho hou ia'ku nei iu manao imua o oukou, a e hui pu ia hoi me ia, ka noonoo ana no ka hoopii ana mai i ke kiekie o na mea e ao ia nei ma na kula Aupuni. E loaa paha keia pomaikai ma ka hapai ana i ona mau kula ao kumu, kahi o na kumu e ao ia'i iloko o na mahina hoomaha o nu kula, aka, ua oi loa aku ka pono o ka hui ana o keia me ke ao ia ana o ka olelo Beretania iloko o na, kula aupuni a pau. Ua minamina au, aole i holo imua ka hapai ana i na kula hanai kaikamahine. He mea nui loa keia i ko'u manao, a ke kauoha ia'ku nei oukou e noonoo i na mea e holo lea ai ko'u mau manao e like me ka mea i hui ia'ku ia oukou mamua. Oiai kakou e kamailio ana no keia ano kula, he kupono paha ia'u i keia la, ma ko'u ano makua nui o ka lahuikanaka, ke aloha aku i na mea a pau i hooikaika a i kokua hoi i na wahi kula kakaikahi e noho mai nei i keia manawa. Aole e nele ko oukou hui mai me au i ka uwe ana no kekahi hakahaka ana iho iloko o ke Aupuni a me ka mana hoonaauao, ma ka make ana iho nei o ka Rev. Dr. R. Armstrong, ka Peresidena o ka Papa Hoonaauao.

                Ua halawai kakou i keia la no ke kumu manao hookahi, oia hoi, ka pomaikai o ka lahuikanaka. Nolaila, aole e hiki ia'u ke hookuu aku ia oukou no ka oukou hana me ka paipai ole aku i poina ole oukou; oia hoi he kuleana mau ko ka Halemai o ka Moiwahine i ke aloha o na Ahaolelo Hawaii a pau.

                Oia iho la na mea nui o ko'u aupuni a'u i manao ai e waiho pokole aku imua o oukou, a ke lana nei ko'u manao, na ke Alii o na 'Lii pookela o ka naauao, ka hilinai o na au puni me na kanaka, nana oukou e alakai i ku imi ana i na mea e pono ai ko'u Aupuni."

 

                Ua hele mai ka Moi i ka Hale Ahaolelo maluna o kona kaa, o ka Moi Wahine, a me ka mea Kiekie, ka Haku o Hawaii kekahi ma ua kaa la, a o na Alii Koa ukali kekahi o ka Moi ma na Lio.

                O ka Puali Koa Kaua Lio kai haawiia i ka hana hanohano loa, o ia hoi o lakou ka poe i hele mai me ka Moi. O na koa Hawaii, ma ka Hale Hookolokolo kahi i ku ai me ko lakou mau kahiko maikai a me ka eleu no hoi. e kali ana i ka hiki mai o ka Moi, o Mekia W. L. Moehonua, ka Luna nui o ia puali. Malaila no hoi ka Puali Koa Pualu Honolulu Rifles, kahi i kali ai no ka hiki ana mai o lia Moi.

                Ma ka hora 11 a me ka hapa. hiki mai ka Moi ma ka Hale Hookolokolo. Ma ia wa no hoi, kiia na pu aloha Alii, he 21. Hookani mai na pahu i ka leo mele, " E ke Akua, e hoo'a i ka Moi." Lele iho la ke Alii a me ka Moi Wahine, a me ka mea Kiekie, ka Haku o Hawaii mai ke kaa, a pii aku i ke Keena Ahaolelo o na 'Lii.

                Ua piha loa o Aina Hou, a me na wahi e pili koke aua i na kanaka, ua hele maoli no a hookeke no ka nui o na kanaka. Piha loa no hoika Hale Ahaolelo Alii i na wahine haole, a me ua kane o kela ano keia ano. Ua mahalo nui na mea a pau, i ka hai olelo a ka Moi.

 

                HIKIWAWE.—Ua holo hikiwawe mai ka moku kialua ke Kekauluohi, mai Kona, Hawaii mai i keia mau holo ana elua, iloko o na manawa Pokole loa. Malalo no ia o kona Kapena Marchant, kona alii akamai.

 

NA MEA HOU O HAWAII NEI.

 

                PAKELE MAHUNEHUNE.—Oiai e kipu ana o Kauka Poka i kekahi mau la'ku nei mamua, ua naha ia kana pu, a ua pakele mahunehune oia. ————

 

                LAIKI.—Ua ike iho makou i ka raiki a S. Kamakahiki. o Hana ,- ua kuniia e Mi. Savigi. no ke kumukuai he ekolu keneta no ka paona hookahi me ka aa no.

 

                KINI PAI KII.—Ua hoi mai nei o Kini Pai Kii, a ke noho nei me ka makaukau e pai aku i ke Kii o ka poe e makemake mai ana. Aia no ma kona wahi mau.

 

                Ua aie aku makou i ka lokomaikai o A. Fornander Esq.. a me ka Luna Hooponopono o ka Hoku Pakipika, no na kepau i paiia'i o ka Olelo ka Moi.

 

                He nui na mea i hoomakaukauia no ka pepa o keia pule, a ua hoopaneeia no ka piha loa i ka olelo a ka Moi imua o ka Ahaolelo o Hawaii nei. Nolaila, e na hoa e hoomanawanui i na manao o oukou, a keia pule ae, puka aku.

 

                KAHUNA HAWAII.—He palapala kai hiki mai io makou nei, na J. H. Kauaihilo, o Kalema, Waipio, Kauai, e hai mai ana i ka hele o kekahi mau Kahuna Hawaii ma ia wahi e ohi ai i na dala no ka hookahuna'ku i ka poe e makemake ana e lilo i Kahuna. O ka pono o ka hana ana pela, ke waihoia aku nei na ke Kanawai o ka aina e hooponopono mai.

 

                PUAA KUPANAHA.—Aia ma kahi o Kauka Hilibarani kahi i waiho ai o kekahi puaa kupanaha; ekolu maka, elua ma kahi mau o na maka, a hookahi mawaenakonu o ka lae. A ewalu hoi ona wawae, eha pepeiao, me elua huelo. Ua nahunahuia no e ka makuahine a ua make, ma ka la Sabati iho nei ka laweia ana'ku o ua puaa la i kahi o ke Kauka.

 

                ONA I KE KI.—Ua loaa mai ia makou he palapala na Kamahaloa,o Kipahulu, Maui, e hai mai ana i ka lilo o na kanaka o ia wahi i ka inu ki; a penei kana mau olelo:

                "Ke hoopapau nei na kane a me na wahine i ka inu ki, inu no i ka po a me ke no, aole la koe. Ua hanaia ke ki a piha ka Barela, piha na umeke nunui ; inu a ona, moekolohe, kaili wahine, hakaka, a eha loa kekahi poe, mai make.

                Eia ka mea kupanaha, aole Makai nana e hopu i keia poe ; ua huipu na Makai iloko o keia hewa ; o ka Lunakawai Apana, oia kekahi ipu-ki nui e noho nei ; nolaila, hoolana loa ka poe hewai Ke haoikaika nei na Puuku Ekalesia e kinai i keia mea ino, ua hele lakou me ka wiwo ole, a wawahi i na ipu a me na umeke, a ninini i ka mea ona ; no ka mea, ua hilahila a kaumaha ka poe pono e noho nei.

                Eia ka hope o keia hana, e make ana kekahi kanaka i ka pepehiia e ka poe inu ki, a e kiolaia paha kona kino make ilalo o ka pali, eia no ke hele nei ka poe nana i pepehi, aole Makai nana e hopu."

 

                HANAIIA I KA LAAU MAKE.—Na J. W. Keoni, ka palapala i hiki mai nei ia makou, no ka hanai ana o ka haole i ka laau make i ka ilio ; a eia kana mau ninau no ia mea :

                "Eia ka ninau ia oe, a i ole ia oe, ia lakou la ae, he nui no auanei ka waiwai o ke Aupuni i na haneri hipa hookahi, a elua paha, imua o na haneri ilio elua? He kanawai no anei kekahi o ka poe e hanai ana i ka laau make i na ilio ? He hiki anei ke hana kanawai ia."

                No kau ninau mua, eia ko makou manao, ua oi aku ka pomaikai o ka aina a me ka waiwai hoi i na hipa he 200, mamua o na ilio he 200 ; aka, o ke Aupuni, ua pomaikai ke Aupuni, ua oi ka pomaikai i na dala o na ilio he 200. He hiki no ke hoopiiia ka mea e hanai ana i ka laau make i ko hai ilio; no ka mea, ua pili no ia i ka hoopoino mai i ka waiwai o kekahi.—L. Hooponopono.

 

                MAKE EMOOLE—Ua hai mai nei o H. H. Hauaihili i ka make emoole ana o J. Kuihewa, a penei no kana olelo:

                "Aperila 15 ma Punia, Waikapu, Maui, make emoole o J. Kuihewa, (k) i ka po oia la kona make ana, i ka hora akahi, a me ka hapalua paha. Mamua o kona make ana; he hoaimu kana hana, a pau ka imu, iho aku la ia ma ka hale puhi ko. Ai oia elua ko, aole liuliu o kona hoi maila no ia; hopu hou oia elua wahi ko, hoi mai la oia a mauka mai, ai oia i kekahi, a koe kekahi hoi loa oia ma kahi kokoke i ka hale hoaimu, kiola aku la ia i ka lua o ke ko. O kona pii aku la no ia me ke ano poniuniu a mauka iki aku a malaila kona wahi i waiho ai; e eku ana io ia nei. Me ke koe nae o kahi hanu uuku, a ike mai la kekahi kanaka o J. Kuihewa ia ia, e eku ana, o kona holo mai la no ia e nana, a ike oia he ano pilikia, holo aku la oia i kekahi mau kanaka hou, hoihoi ia'ku la ia ma ka hale, aole liuliu o kona make koke iho lo no ia. Aloha ino."

 

                EKE AKAAKAI.—Ma ka palapala i kakauia e John Montgomery (Loio Beretane) ka Peresidena o ka Ahahui Mahiai o Hawaii nei, ua ike makou i kona manao e paipai i na kanaka a pau e hana i na Eke Akaakai; no ka mea, he pomaikai e loaa ana ma ia mea. Wahi ana, ke kanu nei kakou i ka raiki, a i ka wa e pau ai ka hoomaikai ana, he eke kahi kupono e waiho ai; nolaila, i na aole a kakou eke; alaila, lilo ko kakou mau dala i ke kuai i ka lole a humuhumu iho i eke; o ua dala la a kakou e uku aku ai no ka lole, lilo loa a noho ma ka eke a na haole Kalepa ma na aina e. A nolaila, ina kakou e hana i na Eke Akaakai; alaila, lilo no ke dala iloko nei o ka aina, a i na poe kanaka maoli hoi. E pono e hapai na kanaka a me ua wahine i ka hana Eke Akaakai.

 

                KA OIHANA LAWE LETA—Ua lawe mai makou i na manao mahope iho nei mai ka Nupepa haole P. C. Advertiser e hooakaka ana no na mea e pili ana i ka oihana Lawe Leta o keia Aupuni:

                " Ua loaa ia makou na kumu me ko makou makemake ole, e hoaiai'ku imua o ka lehulehu i ka lauwili pinepine o na eke leta holo pili aina nei. Ua maopopo ua hemo kekahi kui nao maia oihana. I ka pule i hala iho nei, ua loaa mai ia makou kekahi Helu o ka P. C. Advertiser mai kekahi Hale leta mai o Hawaii, a makou hoi i hoouna ai na ka poe lawe pepa e noho ana ma Koloa, Kauai. Me ua ope pepa la, he palapala pu mai kekahi e hai mai ana, ua loaa'ku ia mau ope ma ka eke leta hope i hiki aku ilaila mai Honolulu aku, a aohe no hoi he kumu e hikilele ai i ke kaniuhu mai o ka poe lawe pepa a puni, mamua o ka hiki ana'ku i kahi i hoounaia."

                He nui no hoi na hihia e ae i hanaia ma ia Oihana. Ua hoouna'ku kekahi o ko makou mau makamaka he mau dala iloko o kekahi palapala me ka lawe kino aku no a hookomo i ka leta iloko o ke keena lawe leta ; aka, aole i hiki aku i kahi i kenaia'ku i ai, a hiki wale mai i keia manawa, akolu ae nei paha pule i hala mai ka wa i hoounaia aku ai. Ke minamina nei makou i ke kamailio aku i ke akea, i ka hemahema loa a me ka malama pono ole ia o na leta i waiho ia'ku e hooili i kahi i makemakeia'i e ka poe nana i kakau. He nui loa ke dala i hoolilo ia no ka malama ana ia Oihana ; aka, me he mea la ua makehewa ia hoolilo ana ; no ka mea, aole i holo pono ka hana ana o na mea e pili ana ia Oihana. Ua nui ke poho o ka lehulehu, ma ka hala ana o na mea a lakou i makemake ai, no ka malama pono ole ia a hoouna koke ole ia hoi o na palapala e ka Oihana i hookaawaleia no ia hana.

 

NA MEA HOU HOPE LOA.

 

Kaua weluwelu loa ma Patibaga.

Lanakila nui loa ka Akau,

He 18 a 20,000 o ka Akau; a he 35 a hiki

i ke 40,000 i make, eha a nawaliwali

ma ka aoao o na Kipi.

Ua Make e Gen. A. S. Johnston, ka Alihikaua o na Kipi.

                Ma ke ku ana mai nei o ka moku kiakolu Kalepa Amerika Syren, ma ka Poakolu la 30 o Aper. he 14 la mai Kapalakiko mai. Ua ike iho makou i ke kaua ia ana o kekahi kaua weliweli loa ma Pitibaga, (Pillsburg Landing,) aia ia wahi ma Senesi, ua pio loa na kipi maia hoouka nui ana, i ke kakahiaka o ka la Sabati la 6 o ka malama i hala iho nei. Ua hoomauia ke kana me ka hoomaha ole a po ia la ; a ao ae no i ka Poakahi, hoomaka hou no a hiki i ka hora 4, ia manawa hee aku na kipi. Ke holo nei lakou i Koroneta, ke hahaiia'ku la no nae e na koa lio o ke Aupuni.

                Ua hoomakaia keia hoouka ana e ka papa koa 25 o Misouri, 300 ka nui, malalo o Gen. Parenatisa, ma ke ki ana'ku i ka mahele mua o ka poe koa kipi, ua manaoia nae ia wa o na koa kipi ku wale no, aole la o ka puali maoli. Eia ka o ka puali holookoa mua maoli no keia o ka Hema. Hoomaka koke mai la no ka aoao Hema, me kona mau koa a pau, e lawe ana i na koa malalo o Parenatisa ma ke kihi hema kona kulana o ka puali koa nui o ka Akau; a ki nui mai na kipi i na koa Aupuni, me ke ku ole maoli mai i na poka punao, pukuniahi, a me na poka pohapoha ; lele aku na poka a pukapuka na hale lole o na koa kipi.

                Ia manawa hoohui koke ae la na koa Aupuni a pau mai o a o, a ki aku me ka hikiwawe nui i ka enemi; aka, mamua nae oia ki ana ua hoohuliia ka ikaika a pau ma ka hema, a me waenakonu o na puali koa Aupuni malalo o Gen. Samena, me ka emi hope hoi o na koa Aupuni. Houluulu hou ae la na koa kipi a pau, a hoohuli i ka ikaika i ka aoao hema o ka puali koa holookoa o ka Akau malalo ia kihi o Gen. Makalenana. Ua weliweli loa ia hoouka ana ; no ka mea, ua ikaika na koa pukaa, a me na koa puliilii, 4 mile ka loa ona ke ku lalani ana, a ua nui ka make ma ka aoao Akau.

                Ua hoounaia ka puali koa Aupuni malalo o Gen. Halabeta, e kokua i na koa i waenakonu o ka puali holookoa, a he keu o ka weliweli o ka hoouka ana ia manawa koke, ma ia wa hee aku na kipi me ke kau liilii; oiai no nae e hee ana me ke kau liilii, houluulu koke mai la no ke Generala o ka Hema, me ka hoopau i ka pupuahulu o kona poe koa, a hoouka hou mai no me ke koa a me ka ikaika no hoi: a hee koke aku ka Akau, me ka nee malie i hope, mai ka hora 9 o ke kakahiaka Sabati, a hiki i ka napoo ana o ka la ; me ka maopopo lea ole o ka mea i lanakila io.

                He hiwahiwa ke akamai maoli o na Alii Koa Kipi, i kekahi manawa iloko o ka hoouka ana, ua hoololi hikiwawe loa lakou i ka ikaika a pau i ke kihi Akau a me waenakonu o ka puali koa Aupuni, me ke kipu wikiwiki mai i na poka nana i lawe aku ka make i na poe puali koa Akau. Iloko no o ke ki aku o ka Akau me ka hikiwawe nui, a me ka make nui no hoi o na kipi, aole loa no lakou i emi iki aku i hope, a aole no hoi i wiwo iki; aka, me lakou no ke koa launa ole.

            Ki aku na koa pukaa malalo o Maj Tela (Taylor) me ka hoomake nui i na kipi, ua like me ke oki ana o ka pahi oki mauu, pela ka anaiia'na o na kipi e ua puali koa pukaaa nei. I ka wa e kiia aku ai e ia poe koa, a make iho la ka poe nana e ki mai ana na pukunihai ma ka aoao Hema, ia wa no e paa koke ai ko lakou mau wahi i na koa hou me ka hikiwawe launa ole.

                O ka hoouka ana i ke ahiahi o ka la Sabati, he weliwali loa ; no ka mea, ua kaua mai na kipi me he mea la, elua wale no ma-nao iloko o lakou, o ka lanakila, a i ole ia o ka make. O ko lakou manao paha, ina e lanakila ole lakou ma ia hooaka ana, e pio loa paha lakou. I ka hora 5 o ia ahiahi, hoomaka ke kihi hema o ka puali koa Aupuni e hee, a huli koke mai na kipi e hoouka me ke kihi akau o na koa Aupuni. Me ka paa o ko lakou manao e ho-a i na koa Aupuni ilo-ko o ka muliwai; ia wa, ua hookaumaha loa mai na kipi i ke kihi akau o ka aoao o ke Aupuni.

                He 38,000 wale no ka nui o na koa Aupuni, a he 60,000 ka nui o na koa kipi, aole i hiki mai na tausani, koa o ka Akau, e like me ka mea i manaoia, no ka mea, ua huhewa ko lakou Alanui i hele mai ai, nolaila, he nui ka pilihua ia manawa ma ka aoao Aupuni, no ka mea, o kekahi o na poe koa Aupuni ua eehia ia e ka makau, a o kekahi poe hoi ua moe okoa no ka luhi. Aka, holoholo ae la o Gen. Garana (Grant, ) ma na wahi a puni o na koa Aupuni, me ka makau ole, oiai e hiolo ana na poka ma o a maanei ona, me ke ku ole ia ia, koi ikaika aku oia i na koa ona e kupaa me ka makau ole a hiki mai na kokua ; pela kona hoohoihoi ana i koa ai lakou e kaua'ku i na kipi he 60,000. Ia wa, he elua hapakolu o ke kahua kaua i lilo i na kipi, me elua hapakolu hoi o na halelole o na koa Aupuni.

                Ma ke ahiahi, ua hiki pono i na pu a ka Akau ke ki aku mai kela, a i keia kihi o ka puali koa Aupuni, he elua me hapa mile ka loihi. He hora hookahi paha mamua o ka liula, hoomaka aku na koa Aupuni mai ke kihi hema, a hiki i ka akau, e ki i ko lakou mau pukuniahi i na kipi, me ke kohakoha mau aku no hoi o na pu liilii. A ki mai no hoi na kipi me ka puahi launa ole, a me ka make nui no hoi o ka Akau, aole nae i liuliu ke ki ana pela, hoomaka mai ana ke kawalawala o ke ki ana mai o na pu, a pii ae la ka ikaika o ka aoao Akau. He mau wahi moku kaua kekahi e ku koke mai ana, me ke kiola mai i na poka pahu iloko o ka puali koa kipi. A nolaila, i ka molehulehu loa ana iho, ua pau ke kani ana o na pu o na aoao a elua ; a hoomaha iho la na hoa paio, me ka hooki i ka hana ana i ka hookahe koko. Hoomaha iho la no na koa Aupuni me ka hana i na mea kaua, a hiki i ka hiki ana mai o na puali koa hou malalo o Gen. Biuela, ka Alihikaua o ke kaua ma Tenesi.

                Ma ke kakahiaka ae o ka Poakahi, ua hoomakaia ke kaua e ka puali koa o ka Akau, malalo o Generala Welesona a me Generala; Walasi. Ua ikaika loa keia hoouka ana ; a o ke pale ana mai o na kipi i ka Akau ma na mea a pau, ua ikaika a ua koa maoli no, a ua koa pu no hoi me na koa Aupuni. Ua nui ka make o na kipi i na koa pukaa o ka Akau, a ua hookau liiliiia no hoi; aka, hoohui kokeia ae la no e ke Generala Kipi, a hoohuliia mai la no e kaua mai, hee iki no ka Akau, a ma ia hope hee loa'ku na puali koa o ka Hema.

                Ua holo aku o Generala Garana me na papa koa elima, me kana Pahikaua e kapalili ana ma kona lima, a e ku ana na poka ma o a maanei, aole nae oia i wiwo iki. Ua hulo nui na kanaka malalo iho ona, a no ka nui o ko lakou leo olioli, ua hiki ole ke lohe ia ka halulu o na pukuniahi. A hee loa'ku na kipi.

                Ua make o Generala Jonesona (Johnston) ka Alihikaua nui o ka Hema, a ua loheia mai hoi, ua moku kekahi lima o Generala Biurigada i ka poka.

                He 80,000 ka nui o na koa Aupuni, a he 60,000 na kipi ma ke kaua ana i ka la i pio ai na kipi.

                Ke hooili'la ka moku kaua hao Marimaka o ka Hema i ka nanahu, ua puka mai nei paha ia i ka la 6 iho nei o Apelila. He lohe hou ia mai koe o ke kaua hou o na moku hao.

                Ke ikea aku nei no na koa kipi ma Manasa. Ua manaoia mamua'ku nei ua haalele loa ia ia wahi e na Kipi. Ua kiia a make elua o na koa kipi i ikea malaila.

 

                E nana i ka Olelo Hoolaha a Kini Pai Kii, a e hele mai hoi e Pai Kii.

 

Na Palapala.

 

O ka pau no keia.

                Ke hoopau nei au i ka'u olelo ana me kela Luina o Keoneula. O na Kapena kuu hoa olelo i keia wa, a ke mahalo nui aku nei wau ia oe, e " Ke Kilohana Pookela o ka Lahui Hawaii," no kou ahonui i ka lawe ana ; ka'u mau wahi hua olelo, a na hoa e hoohalahala mai nei.

                Aka, i kuu manao, he hoohalahala wahahee, no ka mea, he kuleana hoi ko'u ia oe, aia iloko o ka iwihilo. Owau kekahi i haawi pono i ka'u mau dala elua ($2.00,) o keia makahiki, ma ka lima o ka Luna o keia apana. O na kumu iho la no ia o kuu lawe ana ia oe. O kuu ike i na mea i paiia maloko o kou kino, a me ko lawe aku i ka'u mau olelo ma kela wahi keia wahi. Ua hana no nae oe pela.

                O kuu manao mua no ia, aole no o'u ma-kemake e hoapaapaa pinepine me kela Ehu iki a Wakea. Nolaila, aole wau i pane aku i ka lua o kana pane ana mai. Pane hou mai kela, o ke kolu ia, ekemu hou aku nei wau. Ua olelo mua aku no hoi au ia ia, mai henehene hou mai, o ku i ka nuku eueu. Ku aku la nae paha, ke nui mai la hoi ka niho o ua wahi ehu la.

                A ua ike no wau ma kana olelo, he kanaka naaupo ia, a me ke ano mahaoi, hilahila ole. Malia no paha i ki koho ai ka olelo: eia io ae la no ka he Luina huki kaula no Pakaka. Aole no la pela ka olelo a ka poe Keonimana.

                A ina i kupaka hou mai kela, aole wau e pane hou aku. E malama ana wau i kela olelo. " Pau olelo me ka Luina."

                Eia hoi, ke koi mai nei kela Kapena, o Kamakela e olelo pu maua. He Kapena paha ia, he Luina no paha ?

                Ua mahalo no wau i kekahi mau olelo au, a ma kekahi, aole mahalo. Mai mahalo loa paha wau ia oe, ina no hoi oe i hele mua e papa ia Kaleilehua, aole no la hoi e paa hewa na kowa o ka kakou Nupepa. Aole, pane mai nei no hoi oe, paa no ia kowa. Ua like loa no ia olelo au, me kuu pane hou aku no. Ina aole oe i pane mai nei, a e laa la hoi ke-ia pane ole mai o L. P. Kaleilehua, o kuu oki iho la no hoi ia, kuu ka luhi. Heaha la hoi kana, ua hala ia ale mahope, i mua aku ke alo.

                Ke i hou mai nei nae hoi oe, " Aole no hoi au e hooki aku i ko olua pane ana, i na e like me ka G. M. Koha. a me ka J. W. Lipoa ; o ka laua na mea kupono, e hoonaauao mai ana i na mea o ka Baibala, i mea e ike ai ka lehulehu, i lilo ai hoi i mea e pomaikai ai, he ike hohonu."

                He manao oiaio no ia, ina e lilo ana na mea a laua e hana uko ole mai nei, i mea e loaa mai ai ia kakou na ninau ano like pela ma keia hope aku, alaila, waiwai io no.

                E nana kakou i ka ninau, " Ma kahi hea o ka Halelana kahi i pa mua ai ka hamare a Noa?" He kahaha no ko'u no keia mea, me ko'u ninau ana no; mahea la kahi i loaa mai ai keia ike ia ia ? Aole ia i ola pu me Noa, ka mea nana i kapili ka Halelana. Ua ike paha ia ma na buke moolelo ? Aka, aole ike o ua G. M. Koha nei i ka olelo haole, pela ko'u ike. He oleloa aku hoi i ka olelo Helene, a me ka olelo Hebera.

                Aka, olelo mai kela, " Eia ma ko'u hale ke kahua o na Buka Hebera." Ke hele loa aku la i o loa, i kahi o palau ma. Aia anei iloko o na ki a na Keko e huna nei, wahi ana? Ua kaulana ia wahi mele, "Auhea wale ana oe? E kahi Keko apiki?" Ahe ! he apiki ka ea ? E aha la hoi.

                Ua mahalo no au i ka hai ana mai a Koha, i na ninau Baibala, a J. W. Lipoa. A pela no kona wehewehe ana i na mea o ka Baibala, ma kekahi Helu o ke Kilohana Pookela o ka Lahui Hawaii.

                Ina no hoi pela kana wehewehe ana mai i keia mau ninau ana. Aole e nele kuu olioli, a me kuu mahalo, ke ku ia mau mea i ka oiaio, a e mahalo pu ana me oukou.

                I ka nana ana'ku, me he mea la o Goria keia e haanui mai nei. Aka, e aneane kupilikii io ana no paha o J. W. Lipoa, pela i ka nana'ku. No ka mea, o ka puukani ka-na hana ike i ka oi aku.

                Aka, o ka waiwai nui iloko o keia mau ninau, aole maopopo lea ia. Ina he mea hiki ke loaa kahi i pa mua ai ka hamare a Noa ma ke poo o ke kui, a ma kahi e ae pa-ha; alaila, e loaa no kahi i pa mua ai ka hamale a ke Kamana nana i kapili ia Kahikina Nui, a me na moku e ae. No ka mea, he hou wale iho no lakou, he kahiko ka Halelana o Noa.

                Ina paha penei kau e S. W. K. " E pau ka olua pane ana, a pela me na mea e ae, ke ole he waiwai iloko o ka lakou hoopaapaa ana."

                Ina o oe kekahi lala o ka Ahahui Nupepa Kuokoa, a malaila ke kumu o kou manao ana e hooki mai ia'u; alaila, he mea ole ia. No ka mea, o makou kekahi mea e pono ai.

                E nana hou kaua i ka lua o ka ninau. " E kuhikuhi mai oe i ke kanaka nana i poa ka opea o ka puaa imua o Iehova ?"

                Heaha la ka waiwai iloko o keia ninau? Aole waiwai, he kuhikuhi wale ae la no. Ina i haiia mai ka inoa ; alaila, hele e nana i kahi i noho ai o kela kanaka, a loaa kahi i