Ka Nupepa Kuokoa, Volume I, Number 23, 3 May 1862 — KA MANU ULIULI. [ARTICLE]

KA MANU ULIULI.

[Unuhiia no he Kuokoa.]

lIKLU 1. ! kekahimanawa.e noho ana! kekahi Moi waiwai loa,'a o kana wahi-' nc ' ua maUe j u uuho ino la ia me ka ! oluolu ole. Ewala la o kona noho ana ; iloko o kekahi luini uukii, o kana hana ka| hookui i ke poo ina ka paia ; aka, ua uhiia nae i ka pulu i mea e eha ole ai ia. O na makaainana ona a pau loa, manao iho la e ! hele aku e ike, a <» hooluolu ia ia ; aole nae! ona manao i ka lakou olelo. A Mahope, hele! aku imua ona. he wahine i uhiia a paa i ka I lole eleele, me ka uhimaka kanikau, me ka | uwe Ikalka loa, a kuimna »bo la ua Aiii nei. j Huokomo mni la ua Alii nei me ka oluolu, a! no ka lilo loa i ke kamailio; nolaila, nole o| laua olelo no ke kumu o ko iaua pilikia. 0 ua wahine kane make maalea nei (e uweana, wahi ana, no ke keu o na kane,) ike iho la ua kokoke e pau kana moolelo, I wehe ae la ia i ka uhiinaka ; o ke Alii me! ke kauinaha nui, aole e hiki ke nana ole aku! i ka wahine kanemake, i hele mai i ona la f a hele aku ; pono loa no kana mea i manao | ai. elua mau maka nui uliuli, a kuweluia el na lihilihi maka loloa eleele; a nana aku ke| Alii me ka manao kau nui—a ma ke kekele | kona olelo hoemi ana i kana wahine ; o kai pokole, ua hikilele na mea a pau i ka marei ana o ke Alii i ua wahme kane make nei.' Hookahi wale no kaikamahine a ke Alii me| ka wahine mua, e kapaia ana o na Kupana-I ha ewalu o ka honua ; o Fololina nae t*a! inoa. He umikumamalima ona inakahikii| ka wa o ka makuakane i mare hou »j. j Hoouna ua Moi Wahine hou nei i ke kai- j kamahine ana, e noho ana me ka makuahine papakema, he wahine mana, o Sousio. 0 ua kaikamahine nei, he huhu, aohe no he ui; o Kulikone ka inoa. | 1 kekahi la, olelo aku ka Moi kane i ka Moi wahine. o Fololina a me Kulikone, ua kahiko kupono ke mare. Olelo aku ka Moi \yahine, " Ke noi aku nei au, o kn'u kaikamahine ka raua," a ae mai ka Moi kane. I kekahi manawa mahope mai, e oleloia ana e hele mai ana ka Moi Kanana ia aha. He Alii i mahaloia no ka oluolu a me ka nani. I ka wa o ka Moi wahine i lohe ai i ka nahou, o kona manawa ia i hoonoho ai i ka poe ulana e hana, ka poe huma lolea me ka kuai iipine me ka lole o ka wahine, i; mea e hoonani ai ia Kuiikone; a me ke koi aku i ke kane f aoie e loaa ka mea hou ia Fololina, a olelo aku i kooa poe kahu, e aihue i ka loie a pau ioa o Fo!olina, i ka papale a me ke kula i ka la o ka Moi Kamana e hiki mai ai. I ka mauawa o ua kaikamahine nei i manao ai e komo lole, aole wahi mea i loaa, a noho iho la ia iioko o na wahi kapa ekaeka. No kona hilahila loa i kona ano; nolaila, noho ia ma kekahi kihi o ka lumi hookipa, i ka manawa o ka Moi Kamana i hiki mai ai. Hoike aku la ua wahine nei i ke kaikamahine ana ; huii ae ia ka maka o ka Moi opio

ma kahi o. a n-.nau aku. •• Ao!o paha he kaikainahi.ue i kapaia o Fo!olina ? " AeaL.io Ku-ikone. a kuhikuhiaku me ka mana:nana. " E nana aku oe, aia ke poo mu ia no ka jnoino o kahī kapa." Xo ka hiialiiia o ua kaikamahine nei, pii ka ula i na papalma ; noiaiia. oiinoiino na maka o ua keiki nei ; kulou aku i ua kaikamahine nei, a olelo aku, " Xo kou nani lua ole ; nolaila, aole 110 o'u makemake i na mea hoonani o na aina e." Pane aku keia, " E kuu haku, ke hai aku nei au ia oe, aole au i maa i ka ikeia me keia loie kohu ole ; noiaiia, e hooluolu mai oe ia'u, ma ka nana ole mai ia'u. M " !lo mea hiki ole," wahi a Kamana, ina au e ike i hekahi Alii wahine opio maikai e like me oe, a he mau maka ko'u, aole au e nana ia hai, ia ia wale no. v Mahope o keia manawa, houkahi wale no ona hoa kamailio o Fololina. i Koi aku ka Moi wahine a me Kulikone i ke Alii e hoopaaia o Fololinu, i ka manawa i e noho ana o Moi Kamana iiaila. I ka manawa o ua kaikamahine nei i hoi ai i kona i lumi, ia manawa eha kaimka i uhiia na ma- \ ka i hele aku e hopu ia Fo«olina, a laweia n | hoopaaia iluna o ke Towela. No ka ike ole j ana o ka Moi Kamana i ka pilikia i loaa in 1 Fololina ; nolaila, kakali ia o ka ike hou ! aku. Olelo nku keia me ka poe a ke Alii i hoonoho mai ai me ia no o Foloiina ; aka, ma | ke kauoha a ke Alii wahine,olelo mai lakou,; 44 He kaikamahine haaheo, aole e hiki ke hilinai i kana mea e olelo mai ai, a he huhu ; ino, o ka pokole, ao'e wahine ino e like ine ia." I keia mau olelo, ike iho la o Kamana i ka huhu e pii ae nna, hiki ole ia ia ke uumi. " Aoie," wahi ana ia ia iho, " Aole e hiki i ka Lini ke haawi i ka uhane ino e like me i ia i kela kino maikai." Ia ia e kuka ana pela, hele mai kekahi kanaka o ka aha Alii, i ike i kona manao maoli, a pai aku i ka maikai o Fololina. I kona lohe ana, piha koke ae la na papalina i ka olioli. O luna o ka papa hele o ko ia la wahi moe, i ka wa o keia mea e hele nei. Oleio iho la ua kaikamahine nei, " Mai uuku no hoi ka'u mea e manao ai. ina wau e hookomoia iloko nei mainua o kuu ike ana i kela keiki kanaka maikai, no ko'u hoomanao ia ia, nolaila ka nui loa o ko'u kaumaha." 0 ka Moi wahine, haawi aku i ua keiki Alii nei i na mea maikai he nui wale, i mea e huli mai ai kona manao. I ka manawa i hiki mai ai no ka heie hou ana e ike i ke ; Alii, hele keia ilaila, me ka manao e ike aku ia Fololina ; aole nae ia i ike, a ninau aku, " Aia la i hea." Olelo aku ka Moi tvahine ; me ka huhu, " E; kuu haku, ua papaia e ka Moi kane, aole e hele iwaho, a hiki i ka wa e mare ai kuu kaikamahine." "A no keaha oukou i hoopaa pio ai i kela kaikamahine maikai ?" Pela aku ua keiki Alii nei. "Aole wau i ike." Wahi a ka Moi wahine. Huli ae la ua keiki Alii nei, a nana ino aku ia Kulikone a puka aku iwaho. I ka hiki ana i kona lumi, ohlo aku ia i kekahi keiki Alii op;o i hele pu mai me ia, e hiawi oia i ka honua a pau loa, ina e loaa kekahi kiai o ua kaikamahine nei, i hiki ia iaua ke k«mailio no ka wa pokole. Huli ke aikane a loaa kekahi wahine nana i olelo mai, e heie mai o Fololina a ma Va puka aniani ia ahiahi, a malaila laua e kamailio ai. 1 ka hoi ana o ke keiki e hai i ke aikane, heie ka wahine a olelo i ka Moi wahine, i ka m?a a laua i olelo ai; a hoouna aku la ka Moi wahine ia Kulikone ma ua puka aniani nei la ihiahi. No ka pouli loa o ia po ; nolaila, aole e hiki i ua Alii nei ke ike i kona apukaia ana; hele aku la a hiki me ka olioli loa. Oielo aku la ia ia Kuhkone i na mea a pau ioa ana i manao ai na Fololina, hai aku i kona aloha, a unuhi ae he komo, a hookomo aku i ka lima o Kulikone, a me ka oleloaku 0 ka hoopaa ia o kona oiaio. Ike iho la nae ia, aole oi ala olelo mai ma na mea ano, a mai eha ko ianei manao no koiala makau i ka Moi wahine o lohe mai. Hoi mai la keia, no koiaia ae ana mai e halawai hou iaua malaila i kekahi po mai. 1 ka lohe ana o ka Moi wahine ikeia haiawai, manio iho la no na meae loaa maiana. 1 ka la i oleloia ai, hele akn la ua Alii nei me ke kaalele ona e kauoia ana e na moo eheu. He po pouh iea. Puka maiu mai la o Kulikone, a apo aku la ke Alii me oa lima ona, a hoohiki pinepine aku i kona oiaiomau

!ca ; a ko:i:\ i:::r..'k;' •.-.•• •- v r \ '.■ loa !nat:ui;i ok? !.u;a . :. ■ .1. n\\\A\\ ak« ai ia t k.na!* u a:.. r !r,akf;-..:»f ai c uiar '::i laua ; a oi-.'i: l r: u ki-'.a. hkuahmo k.ipua kek:.!.; 0:..u o J>ou*;o k : a inoa, a ilaila laua e i-.un» ai ; a»- U ♦.:» Aiii nei i na moo a::a. 0 K!f ūaiia, ; liuliu luki iaua i kahi 0 ua :r,akuahm«* ; Na ka ma!a!nai;;n:a 0 loko o ka haio. n.\\ ike «a Alii noi i kona kukihowa. ! ko;n!a \va i puka mai ai, ina aolo ia i uhi i na naka ona. Oloio aku ia ua kaikamahiuo i:i\ i ka wahine kupua i ka moa ana i han.i n; ;a Kamana, a koi aku ohoomaiieiio aku. Oi.-!o aku ua wahino noi, ho moa paakiki loa ui , 110 ka moa. ua aloha loa k» U ia Poiolma la manawn e kali ana ke A!ii ia hua i'.oko o kekahi lumi, o ka paia, ho kaimaua, a no ka malamalama loa, iko ia ia Kuiikone a 'me Sousio, e oioio ana ma kona kua. A manao iho la ia 0 hana apikiia una paha 11. ; Komo mai la laua iloko 0 ka lumi, a 01010 aku la o Sousio mo ka ioo kena, " E ka Moi i Kamana, 0 ka mea kiokie Kuiikone koia, ka ! mea a'u i hoohiki aku ai i ko'u manao [x\a ; i oia ka'u kaikamahine pipakema; a e ako au je mnrc koke oe ia ia." •• Ow-ai," jvia aku ua keik\ nei, " Owau ko in;\re i keia wnl.i | hoioholona uuku ! E hoihoi ia'u a ka'u 1110.1 : kiekie ponoi." " Aoio anei owau ia e na I kanaka hoohiki wahahee." lVia aku o Ku- • likone, a lioike aku ike komo. "la wai ia hoi ko haawi ana i keia komo i hooj>aa no ■ kou oiaio . ? " " Heaha koia," wahi aua keiki ,nei, ,4 Ua hana inoia, a ua hoopunipuniia k;\ ipaha wau ? Ina kakou—ina kakou e o'u p<>e ! 11100. nole au e noho." •» Xoh«> mni aoio ilo|ko o kou mana," pela aku 0 Sousio—a hoo|p;ia aku, ia manawa jxia na wawae o ianei Jiiuna oka papa hele, me he mea la i kakia ■ ia i ke kui. 44 Hiki ia oe ke hoolilo ia'u i poi haku; aka, aole au e inare ika wahine e. hookahi waie no o Fo'olina," |K i la aku ke Aiii. He iwaknlua la, a he iwakaluarpo 0 kona noho ana pela, ia manawa a pau loa, aoio he pau iki o ko Kulikone a me ko Sousio walaau, uwe. ame ka nuku. A mahope oieio aku 0 Sousio i ka Moi, 44 E koho oe, o ko hoopaiia i ehiku makahiki, a o ko mare i kuu kaikamahine papakema," 44 Hana oe r like me kou manao ia'u, ke mau nae ko'u | kaawale mai keia wahi wahine ino." Pela jaku ke Alii, "0 oe no paha ke kane ino," ; pela ka olelo ana aku a Kulikone, 44 He mea I kiekie ui maoli oe, 0 ka hele ana mai nio ko īkaalele, a ko'u aina ponoi, hoohilahila mai ; ia'u a hahai i kau hoohiki." 44 Hele maoli kau nuku a loaa i kuu puuwai," pela ka oioio hoomaewaewa ana aku ake Alii. 4 ' Ua hewa io au i kuu hoole ana i ka wahine ui." Oielo aku 0 Soūsio me ka huhu. 44 Hookahi wale no mea i koe au e hana ai, o ko leie aku ma keia puka aniani, ehiku inakahiki mai keia manawa aku, e lilo ai oe i manu | uliuli." oke kua manu koke ae ia no ia 0 luaAlii nei, a lele mai ka haie kupanaha |aku 0 Sousio. Oka mea kiekie 0 Kuiiko|ne, hoihoiia aku la ia a hiki i kona makua- | hine. ika manawa oka makuahine i lohe |ai i ka mea i hanaia i ke kaikamahme, hele ikoke aku laua a ke Towela me ke kaikama- ' hine ana, ua hoonaniia i na mea maikni ; a he | Kaiaunu Daimana ko ke poo, a me ke komo |o ka Moi Kamana ; a ekolu kaikamahine a ;t>a iii waiwai loa. o lakou ka poe nana i paa jka hua 0 ke kapa. Olelo aku ka makuahine 'ia Fololina, 14 Eia kuu kaikamahine me na waiwai ona, ua mare laua me ka j Moi Kamana." j A manao iho la 0 Fololina he oiaio, a ma* lule koke iho la ia. A ike iho la ua wahine jino nei ua ko kona makemake, haaleie koke | iho la ia me ka waiho ole iho i kokua no Foloiina i kona wa piiikia. I keia manawa a pou loa, oka Moi Kamana; oka poloiei paha, o ka Manu Uliuli, aohe pau iki 0 kona lele ana roa o a maanei oka Haie Alii; ike aku la ia ua kiai paa ioa ia kana mea nui, jlele aku ia ia a kokoke ma ka puka aniani i ; ike aku ia. ioko ona lumi. Ma keia aoao | roai oka puka aniani, he iaau nui kiekie, | lele keia a ham olaiia kau; aole i iiuiiu ko- | na kau ana malaila, lohe aku la ia i keia leo | e uwe ana. A akaka ia ia 0 kana mea «lo* ha, a oieio aku ia, 44 E Boioiina, kuu mea |aioha, o kou pilikia» aoie i hala mawaho o i ka lapaau." ! (Aole i pau)