Ka Nupepa Kuokoa, Volume I, Number 25, 17 May 1862 — KA MANU ULIULI. [ARTICLE]

KA MANU ULIULI.

[l'nu/uia no /,c Kuokoa.]

HKLU 3. mKE AIKANK, I KA IKE-ANA Mal i ko kii'A-K-U* o hoi aku ana aole ko lav. kou Alii. holo ia e huli, a ewalu pu- , v ui aua o ka houua, aole nae i loaa. 1C lu'le aua hoi keia i ka iwa o ka puni, maloko o na ululaau a ke Alii i noiio ai, e liko tne na rula aua i hana'i; nolaila, puhi iho la oia i ka Ole i kekahi nianawa me ka ikaiku loa, elinia knhea ana, " E Kamana ! Kini Kiunana ! Aia oe i hea ?" Lohe aku ia ke Alii i ka leo o kana aiknne maikai loa, a kahea maila, " Hele mai a hiki i keia laau i ike oe i ke Alii au e aloha nei, ika au iloko o kona koko. M Nana ae la ua aikane nei a ike aku ta, he kanaka manu a puni, aole nae he ike. Olelo aku la ke Alii nae ka k'o nawaliwali, " He Manu Uliuli wau." A loaa aku i ke aikane. He mau wahi huaolelo Nv;\le no kn ke aikane, o ka pau no ia o ke koko e kahe ana. Lapaau iho la keia a ole e like me mamua. Koi aku la ke aikane e hai niai i kons mea i lilo ai i manu, a me ka mokumoki aua i ka pihi, olelo aku ke Alii, o Pololine kona mea nana i hai i ke Moi Wahine, i ks inanawa ana e hele malu aku ana, a oia ks inea i knuia ai o ke kumu laau i ka pahi Koi aku la ke Aiii i ke aikane, e hoihoi ia it a hoopaa iloko o ka hale manu, i pakeleia na inaiuu o ka Popoki, ame na mea make e ae. 0 Fololina, aohe pono iki o koua inanae no ka ike hou 010 ia o ke Alii, ma ka puki aniani ia e noho ai a hala ka la okoa, a nv ka po okoa, e kahea pinepine ai, " Hele ma e Manu Uliuli, ano o ka manawa, hel wikiwiki niai io'u nei." Aole makau iki kona kiai. No ka nui loa o kmia manao aole ona ai iki i kekahi m.ea ai i laweia aki iinua ona. L.

0 ka Moi Wahiiu' a ine Kuiikone,ua loaa . ko iaua oiioii, o ka makuakane o Poloiina, ua eleinakule ioa ia i keia inanawa. O ka pomaikai o ua Moi Wahine ino nei, a ine ke kaikamahine ana, ka huli nanaia mai iaua he mau punahele, i hana ino ikolauamana, o na makaainana iloko o ko iakou pioloke, holo a ka Hale Alii, ninau i ke Alii Waiiine opio, oia hoi o Foloiina, a hooholo iho ia lakou i ka olelo, oia wale no ko lakou Moi. O ka Moi Wahine huhu, manao ia e hana me ka huhu, a lilo ae la ia i mea ku-e nui, wawahiia kona lumi, a haoia kona mau pono, a hailukuia oia i ka pohaku a make; o Kulikone, holo i kahi o ka makuaiiine paj>akema, o Sousio. Hoakoakoa mai la ka poe ia ia ka mana o ke Aupuni, hele a loko o ke Towela, kalii i loaa ai o ke Alii Wahine opio me ka mai, aole no hoi kela i iohe i ka make ana o ka makuakane, a me ka hoopaiia ana o kona enemi, a i kona wa i lohe ai i ka halulu, a manao ilio la ia e kiiia mai ana e make ; aka,' 0 kona poe makaainana, hoolei īho la lakou 1 ko lakou kino ma kona wawae, a hai aku i na mea i lianaia ma kona aoao. Aole no ona huli iki, hapai lakou ia ia a hiki i ka Hale Alii, Kalaunuia. No ka ikaika loa o kona manao e hele e huli i ka Manu Uliuli; nolaila, kohoia i poe nana e malama ke Aupuni i kona manawa e hele ai; a i kekahi po, liele oia me ka ike oleia e kekahi mea. O ke aikane a Kini Kamana, no ka hiki ole ia ia ke hoO]iau i kamea a Sousio i hana'i; nolaila, manao ia e hele e halawai pu laua, a e imi i mea e hoi; ai ka Moi a kona ano mau. } 1 kona hiki ana'ku a hai aku la i kona ma-' nao olelomai kela, " Hookahi wale nomea ■ e loaa'i ia ia, o ka mareia ona me ke kaika-; mahine papakema ana." Manao iho la keia ! aole e olelo hou aku, no ka ike ana'ku i ka' pupukn loa o Kulikone; aka, aole nae ona manao e hele me ke ko ole o kekahi mea. A hala kekahi manawa i ka hoopaapaa ; a: hooholo iho la laua, e hoihoiia o Kulikone a; i kahi o ka Moi, ilaila e noho ai a hala he ! mau mahina, malia iloko o ia manawa e ma-1 nao ke Alii e mare ; alaila, hookua kanaka | hou aku ua luahine nei. j O Sousio a me Kulikone, hele laua i ka ; Mokupuni o ka Moi knne ana, a hiki lakou , nei a pau ilaila. Ekolu hoopa ana i kalaau mana, hoi hou keia e like me mamun, o ka inanao wale no e mare me Kulikone, kokoke | e pupule. la wa hookahi no, o Folo!ina, ua ; hoano e ia i ke kapa o ke kaikamahine kua-! aina, e hele ana i kana huakai i kekahi ma-! nawa ma ka lio, i kekahi manawa malalo, a : i kekahi manawa ma ke kai. i kekahi mana-| wa ma ka aina. I kekahi wa, makau ia i ka hele ma keia aoao, o kaa auanei ka Moi aloha ana ma kela aoao. I kekahi la, noho keia ina kekahi inapuna wai e holoi ai i na j wawae ona, ia wa hele mai ana he wuhi luahine uuku, a olelo mai la, " E aha ana oe | maanei, e kuu kaikamahine wahine maikni, 0 oe hookahi wale no ? " " Makuahine mai-: kai, n Pela aku ka Moi Wahine opio, 41 He j nui ko'u lehulehu; 110 ka mea, ke kaliia nei au meke kauinaha oluolu ole, a me ke kaunui." I keia mau olelo, piha ae la na maka: 1 ka waimaka. Me kou opiopio no, ua loaa ■ koke no oe i ka pilikia, e kuu kaikamahine, mai knumaha oe, e hai pololei mai oe ia"u i |kekumuo kou kaumaha. Hai aku la ka ;Moi Wahine opio i ke kumu o ke Kaao. j Ku ae la ua wahi luahine nei a pololei, o |ke ano e ae la no ia o na maka, a kua wnhi- | ne opiopio maikai. A olelo mai la, " E Foj lolina hoohahke ole ia, o ka Moi au e imi i nei, aole he manu i keia wa, ua hoihoiia e | Sousio, kuu kaikuaana a ke ano mua, aia ;«oi kona Aupuni kahii noho ai." Mai luwe hou oe, e hiki aku ana no oe, a e ko ana kou makemake. Eia na hua eha, wahi oe ke hiki i kou manawa e makemake ai, a j e loaa ia oe ke kokua e iike me kou manao; ! pau ae la keia olelo ana, nalowale aku ia ua iuahine nei. Hookomo iho ia keia i oa hua. a hele aku j la ma ke Aupuni o Kini Kamana. Heie keia • a ewalu ao, ewaiu po, hiki keia ma ke kuinu o kekahi kuahiwi kiekie loa, ua puni i ka iwi, anoka nihinihi loa, aole hiki ia ia ke huki aku me ka hauie ole. Mahope iho o kona hoao ana me ka hiki ole, maoao iho la keia e inoe inalaila a make; me he aha aia

la Ua manao ana ae i nahua i haawiia mai ai ia īa, kike iho la ia hookahi. a ioaa ia ia eha uinii hookonio iho !a ia eiua ma na wawae, a elua ma na lima, a pii aku me ka luhi ole ; i ka wa i hiki aku ai iluna, loaa hou ka pilikia, oka iho ana iialo. O ke awaawa he aniani, he kanaono tau«ani a oi aku na wahine e nana'na ia lakou iloko o ke aniani; 110 ka mea, he iiiki ia lakou ke ike e like me ko lakou makemake, aoie no hoi i hapa mai na kane ; no ka mea, ua olioli pu lakou i ke aniani. i Aole loa no he mea hookahi i hiki iki iluna 4 0 kela kuahiwi kiekie mamua ; a i ko lakou manawa i ike mai ai ia Fololina iluna, hooho i mai la lakou me ka huhu, " E hele ana la ! 1 hea keia wahine lapuwale ? Hookahi no j hehi ana mai i koe, pau loa ke aniani o ka-1 kou ika nahaha." Hoaa iho fa ua j\Joi Wa-1 hine nei, wahi hou iho la keia hookahi hua, hoea mai ana elua Manu-ku, me ke kaa, aole i emo, nui kupono ae la a komo iho la keia iloko; a iho maiie aku la lakou nei, a olelo aku la o Fololina, 44 E a'u mau wahi nikane uuku, e lawe oukou ia'u a hiki i kahi o Kini Kamana." Aole i hoomaha iki ua mau Manu-ku nei i ka po a me ke ao, a hiki i ko lakou hiki ana i na puka pa o ke kulanakauhale. Puka mai la o Fololina iwaho o ke kaa, a honi aku la iua mau wahi manu nei. Kapalili mai la kona puuwai i ke koino ana'ku iloko. Ua hoano e keia ina papalina ona ī mea e ike ole ia ui, a nīnaū aku ia 1 ka poe 0 k£la aina i kahi ona e ike aku ai i ka JMoi. Akaaka mai la kekahi poe, me ka olelo mai, " Ike i ke Alii, a ha-ha ! heaha kau hana me ke Alii ? E hele oe ma kahi e, a e holoi i kou papalina, aohe maikai o kou mau maka e ike aku ai i ke Alii.'' Aole keia i pane j aku, a ninau hou aku la no keia i kekahi poe e ae, i kahi ona e ike aku ai i ke Alii. Olelo mai lakou, 4 ' E hele mai ana iloko o ka halepule i ka la apopo, e mare ana me Kulikone." Manao iho la o Fololina e make ana ia, hele koke aku la keia i kahi e e moe ai, a kakahiaka ae, hele keia i ka halepule. O ke Alii mai mamua, a mahope mai o Kulikone, ua kahikoia a nani, a no ka pupuka loa, makau keia, 44 Owai oe? " Wahi a Kulikone. Ia Fololina i hookokoke mai nei 1 kuu kino maikai a me kuu noho Gula. 44 0 Miki Soulona ko'u inoa, a he loihi ko'u wahi i hele mai nei e kuai aku ia oe i kekahi | mau mea maikai." Hookomo iho la keia i j ka lima ona iloko o ka eke, a unuhi ae la i j na apo lima gula a Kini Kamana i haawi j aku ai. Hooho iho la o Kulikone, 44 Aole | anei oe e lawe i elima hapaha ?" Olelo aku \ 0 Fololina, 44 E hoike aku oe i ka poe i ike j 1 kona kumukuai, alaila kaua olelo." Lawe I aku la o Kulikone, a hoike aku la i ke Alii, I akaka iho la ia ia, o na mea ana i haawi ai j no Fololina ; a nolaila, aole ia i pane koke | nmi. , | A mahope iho, olelo mai la ke Alii, " 0 keia mau apo lima, ua like ke kumukuai me kuu Aupuni a pau, ua kuhi au hookahiwale no paa e like me ia ma ka honua nei; aka, ua ike nae au i ko laua pili." Noho iho la 0 Kulikone iluna o ka noho Alii, pupuka maoli ke nana aku. Ninau mai ia Fololina, ] l4 Ehia la dala me ka hoemi ole, au e lawe ] ai no na apo lima." Pane aku la o Fololina, j 44 Aole e hiki ia oe ke uku niai ia'u me ia ; | eia nne ka'u ia oe, ina oe e ae mai ia'u e moe ! iloko o ka lumi kupinai, (wawalo) o ke Alii. | 1 hookahi po ; alaila, lilo ia oe." 44 Hiki no j ia'u," pela aku o Kulikone ; a no ka piha loa ! i ka olioli, hu ka aka, a ke-ke na niho, ua like ka loihi me ke kea o ka puaa makanahelehele. He pono paha ke hoakaka aku maanei, i ka wa o ka Moi e noho Manu Uliuli ana, ua hai aku oia ia Fololina i ka lumi ktipinai, no : ke akamai loa o ka hana ana ; nolaila, ina ! no he uuku loa ka leo, loheia no e ke Aiii i kona wa e moe ana iloko o kona lumi, a no ko Fololina manao e hai aku i kona hoopunipuni; oolaila, aohe mea pono e ae. Hookomoia o ia iloko o laila e Kulikone. a hoomakm iho la o ia e nuku aku i ke ao ana ae, aole nae he lohe iki o ke Alii, mai kona aloha ana ia Fo!oiina, mai laila mai kona hiamoe ole ; nolaila, i na po a pau ■ ana e makemake ai e hiamoe, inu ia ika ' Opiuma, i mea nona e hiamoe ai. t (Aoi« i pa«.)