Ka Nupepa Kuokoa, Volume I, Number 25, 17 May 1862 — AHAOLELO HAWAII. Hale o ka Poeikohoia. [ARTICLE]

AHAOLELO HAWAII.

Hale o ka Poeikohoia.

(A',> V.: l. i .V. t 0 ll»'ltilu>iu mai o S. Kipi, ho Hoolio. Io ao iiko, o luHikuawnlo ana i no na lilo oka Ahaololoo koia makalnki. Holuholu aluaiu ma ko jvxi a hooholoia. Xoi mai o S. Kipi, e haawiia i ko Komite o ka halo i koia la, ua hooholoia. Holuholu mai o A. S. Nuuanu i ku Bi!a Kanawai ana i hoolaha'i ma ka la 0 o koia mahina. Noi mai o Knudsen. o hoolo ia Hila. Kokuaia. Kue nui o Loke i ka hoolo ia liila, no ka moa, wahi ana, he Kanawai ino loa iui kanawai kula i koia mnnawa. [kwpakiki o Kmulsen, ma kona mnnao m|ia, no ka mea, wahi nna, he nui na ilala i lilo mai na luna aku o Ilonolulu nei. A aole hoi ke dala i lilo i na luna o na apnna kuaaina, ua nui no ka hooj-»aajvnn. Ua balotaia no ka hoolo aku i ka Bila, a me ka ole, 16 no ka hoole, S ma ka ae, ua hooleia ka Hila i hapaiia mai eka luna o Hanalei. Noi mai o S. Kipi, e hapaiia na hana i hoopaneeia, a ua hooholoia. Hapaiia ka Olelo ae like e hookaawale ana i na eiala SO,OOO no na lilo o ka Ahaolelo no ka makahikl \9OZ. Haawua 1 ke Komito o ka Hale, noonoo ke Komite o ka Hale, a ua manao lakou he maikai kela Bila. Hoopiuia ke Komite ana o ka Hale. Noi inai o Balawina, e kakau pwpoeia kela Bila, a e helulielu ekoluia, ua hooholoia. Ma ke noi a S. Kipi, ua hooholo loaia kela olelo ae like no na lilo o keia kau Ahaolelo. Hoo{wneeia ka hana. La 9.—Mei 10.—Heluheluia ka mooh lo oka Hale a aponoia. Pule a pau. Heluhelu inai o Pomaikai, he jxilapala hoopii 137 inoa, e noi ana. E hoojxiuia ka auliau waiwai paa a waiwai lewa, mai na makua i hanauia iuui ka eha a ka umi k« iki. E hoopiiia ka auhau kino o na Pak»\ i 810,00. E hoololiia ka inalama o na mai ma ka Halemni i na V ilikini, waihoia ia j>auku ma ka pajm. Na pauku mua haawiia i na Koinite. No ka pau ana o na palajxila hoopii, nolaila, Kauoha mai ka Luna Hoomalu e hoike mai na Komite mau o ka Hale. Hoike mai oJ. I. I)ows«?tt o ke Komit<' wae i kohoia e noonoo i ka Bila Kanawni no ka hoololi ana i na hana i hoakakaia ma k«.« Kanawoi na ka Makai Nui o Oahu. a i ka Makai kiekie o ke Aupuni. Noi inai o S. Kipi o mahaloia ka ol».•!«> hoike a ia mau Komite, e waiho nna i ka hooponojK)no oua Bila la, na ke Komito (J ka Hale i keia la. Heluhelu mai o Moku, he olelo hoiiholo <» hoounaia na palapeila a na Luna o keia Ha. le i ko lakou inau aj)ana me ka uku ole. Waihoia ma ka papa. Hapaiia na hana i hoopaneeia. Komite ka hale no ka noonoo ana i ka Hila Kanawai e hoolilo nna i ka hana a ka Makai Nui o Oahu, a i ka Makai Kiekie o ke Aupuni. Noho o Pomaikai ina ka noho Luna Hoomalu, ua hooholoia e noonoo |*ikahiia na pauku a e hooholo pakahiia. Noi mai o Kaauwai e hooholoia ka pauku mua me ka hoololiia oka loelo Hawaii e like me ka olelo haole, hooholoia. 1 Noi mai o Kahookano, e hooholoia ka pauku 2 rne ka hoololi nae i ka oleio Hawaii a like me ka olelo haole, hooholoia. Ma ke noi a Dowsett, ua hooholoia, e hoololiia na hua ma ke poo oia Bila Kanawai, penei: *• E hoololi ana ina hana aka Makai Nui o ka Mokupuni o Oahu, a e ili maluna o ka Luna Makai Kiekie." Ma ke noi a Dowsett, ua hooholoia ia Bib rne na hoololi ana. Hoopauia ke Komite ana o ka Hale. N'oi raai o Dowsett, e heluhelu akoluia ka ; Bila, ua hooholoia. Aua hooholo loaia ia j Biia. Pau ka noonoo ana no na hana i hoo- . paneeia. Heluhelu mai ka Luoa Hoomalu, h« palapala na ke Kuhina Waiwai e hooili pu mai

ana me kana palapala hoike rr«a ki olelo Beritania a ehai mai ana, aia a k?ia pule ae hooiii m3i ke K».»pe ma ka oleio Ha\mii. Ma ke noi a S. Kipi. ua haawiia ka Palapala Hoike a ke Kuhina Waiwai. i ke Komite aiw*ai. Hoopaneeia ka hana. La 10.—Mei 12.—Halawai ma ka hona 10. Heluheluia ka moolelo a aponoia. Pule a ftiu. Heiuhelu mai o Kamaio, he palapala hoop:i no Kona Akau. e noi nna. 1. E aeia na paiapala kuai Kalevra. 2. E vi*eheia ke aw*a o Kaiiua. •4. E hookaawaleia i puu «hila e ke Aupuni, i rnea e kukulu ai i Halemai no Kona. 4. E hooknmwileia i puu daia no ka hana nri.n i H;ilepaahao, a Hale Hookoiokolo no Akau. o. h hoohanaia na Lawehala rna na Alanui. (>. K titta na laau ha!e, a me ka wahie o na Aina Aupuni. Haawiia ike Komi?e na pauku. Waihoia ma ka pnpa ka peiuku 4. 4 Heiuhelu inai o Pomaikai, he palapala h.iopii na na Kahuna lapaau Hau*aii,B9 inoa ma Honohilu nei, e noi ana. E aeia lakou e lawe i na palapala hookahuna i §.">,OO, a oi ae paha ka uku, a e uku hoi l;iko»i i 52,00 no ka Halemai o ka Moi Wahine. Ma kc noi a Kaakua, ua haawiia i ke Komite wao. La kohoia e ka Luna Hoomalu, o Kaakua, Kahookano, a ine Papaua. Heluhelu mai o Khoile. 4 ?, he palapala hoojui !io Honoluhi nei. 376 inoa, e noi ana, e hoololiia ke kanawai kula e noho nei.

PmuWu 1. Ke manao nei ko oukou poe hoopii, o lee Kanawai Kula e kauia nei. ua liemahenm ia, aole i kupono i ko Hawaii nei, nole hoi he mea e maemae ai ka hanauna e ulu mai nei, ka mea nui hoi e pono ai keia Lahuiknnakn. l'auku 2. Mamuli o ka heluheluia hna o ua Kannwai Kula nei, ke manao hou nei*ko oukou poe lioopii, hc mea npuka wale, a hoonoa wale hoi i ka hana paewaewa, ma ka hooponopono nna i na kula, a i ke dahi o na kula paha. ' Pauku 3. O na Kntolika o ka iNIoi i keia: wa e noho nei, aole lakou i emi malalo o ka! 20,000. Pauku i. Ma ko lakou dala ponoi, n ma i ka hana a ko lakou mau lima, ua kukulu lakou he mau hale kula, ma na wahi he le-! hulehu no, aun kokua mau Inkou i na ku- • mu kula iloko o na maknhiki he 20 a keu, | me ka hooluhi oleia o ke Aupuni. 1 Pauku 5. Mn na mea lako e holo mua aku ai ka pono o na kula, ua uuku loa ka ma-| knukau i ko oukou poe hoopii. Nolailn, ke noi haahaa nku nei ko oukou | poe hoopii, e hana hou ko oukou hui hano-[ hano i mea e hoopono|>ono hou ia'i ke Kana- i wai Kula ma na pauku malalo nei. 1. E komo i hookahi Katolika iloko o na i Lala Ekolu o ka Papa Hoonaauao. | 2. Ma na wahi a pau i lako na makua, e ' hoopauia ka huipu ana o na keiki kane me; na kaikamahine, iloko o ka hale kula hoo-j kahi. S \ 3. K hookaawaleia na kula o kela noao. 1 koia aoao e like me ka hiki, a me ka make-j make o na makua. 1. Na na makua no, n hope makua paha,| e koho i na kumuao o ka Inkou mau keiki. i 5. Ma na wahi a pau e loaa ana na keiki | he 20, a oi aku paha, no ka oihana pule hoo- i kalii, o aoia no na kula o kela aoao keia ao-l ao e uku likeia noloko mai o ka Waihona ! Waiwai o nn Kula. i

A o keia hoi kokahi. Ke noi aku nei ko; oukou poe hoopii, ke oluolu mai kooukoui Hale Hanohano, e hoomau i ke kokua ihaa-; wiia iho nei no ke kula o Ahuimanu, aeī honkaawale hoi i mau dah\ kokua noke kula j o 1). \Valsh ma Honolulu nei i keia wa, a i\ , aoia hoi iloko o na mnkahiki elua i hala iho! nei, na keiki kane he 30 a keu, mn ka olelo| Boritania. ! No keia mau kumu hoopii a ko oukou hoopii. ke waiho aku nei nuikou i ko makou mahalo, a me ko makou aloha, no oukou a pau. : Heluhelu mai o Kaapa, he palapala hoo-; pii uo Hilo 140 inoa, e noi ana, e hoonoaia; na i*a ma ke awa o Hilo, koe ka. i-a kapu a; na Konohiki. i Ma ko noi a Kipi, un waihoia ma ka papa. Heluhelu mai o Nuuanu, he palapala hoo- j pii mai Hanalei mai, he 41 inoa, e noi ana,| e hoonoaia ka halihaliana o na kanaka me ka uku ole i ke poo leta. Haawiia » ke Komite no na Hana Hou. Heluhelu mai o Makaioulu, he pnlapala! hoopii no Puna T 107 inoa, e noi ana. 1. E htx>pauia na Loio Aupuni mai Ha- ; wnii a Kauai. j 2. Koe no nae ka Loio Aupuni o Oahu,; oia no ka Loio nui no ke Aupuni o Hawaii nei. ' 3. E hoololi Uou ia ka pauku k:\ua wai »o I na aie ilihune, a « hoohanaia uapoe la. 4. E hoopauia ka auhau Lio Kea. ! Haawiia ua pauku i na Komite. ! Hoike mai o Knudsen, no ke Komite o ke Koho Ana. No ka hoopii ku-e ia Kahalewai, ] ua hooholo ka hapanui o ke Komite, e hoo-S pauia o Kahalewai, e like me ka palapala ! hoopii, a e koho houia i Lunamakaainana j no ka Apana Koho o Koolauloa. O ka hapa uuku o ia Komiie, manao e waihoia ma ka i

Ma ke noi a K.aakua'. ua laweia na olelo ho ke elua a na Komiie, a na ke Komiie o ka hale e noonoo ī ke'u la. Hoohoioia. Komise no rja Aha He-okoiokol". Hoike mai o Halasi, i ka manao oia Komite no na olelo ma ka hai olelo a ka Moi īmua o na Hale Ahaoleio ma ka la i weheia'i o keia Kau. E hai mai ana e hapai keia Kau i ka noonoo mua ana no na pauku hoololi o ke Kumukanawai, na keia Hale e noonoo i keia la. Hooholoia. Hoike mai o Halasi no ka Bila Kanawai pae ana ike kuai Kalewa. Manao ka hapa uuku e waiho ia Bila ma ka papa. Oka liapanui hoi, apono ia Bila. Xoi mai o Kipi, e iawe mai ka Haie i' na oielo hoike a e'ua oia Komite. Kue o Wilimana, wahi ana he mea hoopau manawa \rale iho no. No ka mea, ua hooholoia no mamua e ke Knu Ahaolelo i hala. aua hooleia eka Hale o na'lii. Nolaiia. he makehewa ka hoonui wale iho no i na lilo. Kue o Halnsi me ke kokua i ko Wilimana T no ka hewa o na olelo a pau oia Biia, inai inua a hiki ika pau ana; nolaiia, he makehewa; ka noonoo ana no ia Bila. Hoike mai o Kipi. he mana Kaulike ko na Lunamakaainana a pau. nolaila, he pono ke waihoia i ke Komite o ka Hale ka noor\oo, a i na ua hemahema ia Bila, alaiia, he hiki no i ka Hale ke hooloii, e like ine ko iakou manao ana he pono. Ma ke noi a Dowsett, ua hooholoia e hoihoiia ka oielo hoike a ke Komite no na Aha Hookolokolo, a ua Kauohaia lakou e hoomakaukau i Bila Kanawai. Kupono no ka ae ana i ka Bila maauauwa. Hapaiia na hana i hoopaneeia. Komite ka Hale. No ka noonoo ana ina olelo hoike elua a ke Komite no ke Koho Ana, no ka hoopii e kue ana ia A. M. Kahalewai, ka inea i kohoia i Lunamakaainana no ka apana o Koolauloa, Oahu. Nolio o Papaua ma ka noho L. Hoomalu. Elua hora ka hoopaapaa ana no ka apono ana, a me ka waiho ina ka papa, o ka olelo hoike a ke Komite no ke koho ana, a ma ia hope ua aponoia ka olelohoike a ka hapanui oia Komite, a ua hoopauia ke Komite ana o ka Hale, a ua hoopauia ka noho ana o A. M. Kahalewai i Lunamakaainana no Koolauloa, no ka paewaewa o ka hana ana ina ka la koho balota i hala'ku nei. Hoike mai ka Luna Hoomalu, he palapala na ke Kuhina o ko na Aina e, e hooili mai ana i kana hoike alua makahiki aole i paiia. Ma ke noi a Halasi, e haawiia i ke Komite oko na Aina e. Hooholoia. Ma ke noi a Wilimana, ua hooholoia e haawi i ke Komite o ko na Aina e, a e puiia, a hoike mai i kekahi la hou aku. Heluhelu hou mai ka Luna Hoomalu, he palapala na ka mea Hanolmno, R. C. Wyilie, ma kona ano Kakauolelo Kaua, e hooili pu mai ana i ka Hoike alua Makahiki o ka Oihana Kaua. Haawiia i na Komite o ia Oihana.

Kohoia o Moku e ka Luua Hoomalu, e nolio nia ke Komite mau, ma kahi i hakahaka ma ka hoopauia'na o A. M. Kahalewai. Hoopnneeia kf\ hann. La 11.—Mei 13.—Heluheluia ka moolelo a aj>onoia. Pule a pau, lloohiki ka Luna Hooinalu ia Kauhane ka Lunamakaainana no Kau, Hawaii, a noho oia ma ka noho Lunamakaainana. Heluhelu mai o Balawina, he palapala hoopii no Honolulu. e noi ana e hoopauia ke kuai ana oka bipi ika la Sabati. Haawiia i ke Komite, Heluhelu mai o Kahananui, he palapala hoopii no Honolulu e noi ana, e hooeiniia ka uku mai ka Moi a me na Luna Aupuni no a pau. E hooemiia ka uku o na Lunamakaainana. £ kue ana ike Kanawai hookamakama, e aeia na Kahunapule e haawai i ka laau, a e lapaau i ka poe mai. Aole e ae i ke puhi rama o Hawaii nei. Heluhelu mai o Pomaikai, he palapala hoopii no iMoanalua. apana o Honolulu, 70 inoa, e noi ana i na mea he nui wale, haawiia ike Komite kekahi mau pauku. Hoomoeia kekahi ma ka }xi pa. Heluhelu mai o Manini, he palapala hoopii no Waianae e noi ana. E hooemiia ka uku o na Luna Aupuni; E hooemiia ka uku o ka auhau lio, no ke poo a i ole ia ma ka hapahaneri. E aeia ke puhi rama ma Hawaii nei a pela'ku. Haawiia ike Komite. Heluheiu mai o Barenaba» he palapala hoopii no Lahaina, 53 inoa. E kue ana ia Balawiua, a me Kahookano i ka noho ana ma ka noho Lunamakaainana, no ka pono ole o ke koho ana. Haawiia i ke Komite no ke Koho Ana. Heluhelu mai o Kaapa, he palapala hoopii no Honolulu, e noi ana, e kohoia i mau Makai hou, a e ukuia e like me mamua. Haawiia i ke Komite. Pau na palapaiu hoopii, Kaheaia ka hoike a na Komite mau. Hoike mai o Kaakua i kona manao e hoololi i ka pauku 186 a ke Kanawai Kivila. Hoolaha mai o Kipi i kona manao e hoike mai i kekahi Bila„ e hoopau ana i ka auhau ilio. Hoolaha mai o Wepa no ka hoololi ana i ka pauku 517 o na Kanawai Kivib. Ma ke noi a Kipi (?) Hapaiia na hana i hoopaneeia.

Ma ke noi a Kaakua, ua Komite ka Hale no ka noono<> n:v\ i iia oielo hoike a ke Komite no na Aha Hookolokolo. no ka mea, e pili ana i na hooioii o ke Kumukanawai. e iike me na mea a ka Moi i hoopuka mai ai ma kana haio'elo i ka wene anaia iho nei o keia Kau Ahaoklo. Noho o Barenaha ma ka noho Luna Hoomalu. Heluhelu mai ke Kakauoielo i na olelo hoike a ke Komite no na Aha Hookoiokolo. Hooholoia na ke Komite o ka Hale e lawe mai i ka olelo hoike a ke Konuee me kekahi hooloii uuku. Hoopauia ke Komiie ana o ka Haie. Hoi ka Luna Hoomalu ma kona noho, a ua hooholoia ka oielo hoike a ke Komite o ka Haie. Heluheiuia na puku hoololi o ke kumu Kanawai, ma ka olelo Beritania meJ\a olelo Hawaii, no Halasi, me Hikikoke. Ma ke noi a Dowsett, e hapaiia ka noonoo ana no ka hoololi o ke Kumukanawai, a ua heluhelu aluaia ma ke poo, a ua haawiia i na Komite Wae eiima, ua hooholoia. Kohoia o Halasi, Dowsett, Knudsen, Kipi, a me Kanuwai. Noi mai o Halasi, e huipuia ka Luna Hoomalu ma ia Komite. Kue o Wilimana, wahi ana he hiki no i na mea elima ke hana me ka lawa oia Komite. Ku mai o Dowsett, a hai inai, " He mea uuku paha i ka manao o ka Luna o Nawiiiwili, ka hoololi ana i ke Kumukanawai. No ka mea, ina kana olelo, he inakehewa ka noonoo loihi ana ia mea, aole no hoi he kumu. Ua olelo no hoi oia he hiki no ina Koite eliina ke hana me ke kaumaha ole."

Ku mai o Halasi, a hoopuka mai i kana mea i noi mai ai, o ka Luna Hooinalu kekahi ma ia Komite ; no ka mea, wahi ana, he mea nui ka noonoo ana, i ka hoololi o ke Kumukanawai. Hooholoia, e lilo ka Luna Hooinalu keknhi ma ia Ivomite Wae. Nolaila, eono ka nui o ua Komite Wae la. Hoopaneeia ka hana. La 12.—Mei 14.—Heluheluia ka moolelo a aponoia. Pule a pau. Heluhelu mai o Moku he palapala hoopii no Puna, Hawaii. E kue ana i ke kohoia ana o Makaioulu. Haawiia i ke Komite no ke Koho Ana. Heluhelu mai o Moku he palapala hoopii no Kaanapali, 59 inoa,e noi ana. E hoopauia ka auhau Lio Kea. E lapaau na misionari, me ka palapala ae mai n kp K'uhina Kalaiaina. E kue ana ika hoololi oke kumu Kanawai. Haawiia i ke Komite. Heluhelu mai o Pomaikai he palapala hoopii no Honolulu, 271 inoa, e noiana. E hooemiia ka uku ona Luna Aupuni. E hoopauia ke Kanawai Hookamakama. E auhau ia na Lio, Hoki, lakake, ma ka auha waiwai. E hoonoaia ke kii ana i na Inau i na misionari. E hookapuia ke puhi rama ma Hawaii nei. Haawiia i ke Komiie. Noho o Wilimana ma ka noho Luna Hoomalu. Heluhelu mai o Wepa he pnlapala hoopii no Honolulu, 221 inoa, e noi ana. 1. I elua wale no Lunakanawia apana o Oahu nei, a i hookahi Lunakanawai Kanpuni. 2. E hooleia ke ku ana mai o Kilauea, me ka hoolei i ka ukana i ka la Sabati, a me na moku holo pili aina e ae. 3. E hooemiia na la hana o na Holokahiki i 24 hora, aole ewalu la e like me keia manawa. 4. E hookapuia ka maauauwa a me ke kuai i ka la Sabati. 5. E hoehoe wale na waapa, me ka uku ole ika Laikini. 6. Eae i ka maauauwa. 7. E hoole ike puhi ana oka rama. S. E hoopauia ke Kanawai Hookamakama. 9. E hooemiia ka uku ona Luna Aupuni. 10. I elima Keneta wale no ka uku ona Luna Helu. 11. I hapalua ka auhau Lio, i hapaha ko ka Piula.

Haawiia i na Komite, waihoia kekahi mau pauku ma ka papn. Kaheaia na hoike a ke Komite mau. Hoike mai o Knudsen no ke Komite no ke Koho Ana. e noi ana, aia a ka la apopo.hoike mai no ka hoopii no na Luna inai Lahaina, a me Puna, Hawaii mai. Heluhelu mua mai o Kaakua, i ka hoololi ana i manao ai no ka Pauku IS6 o ke Kanawai Kivila. Ma ke noi a Wiiemana, ua hooholoia, e heluhelu aluaia na olelo hoololi ma ke poo, a e Komite ka Hale no keia Bila i keia la. Hoolaha mai o Kaakua i kona manao, e waiho mai i Bila imua o ka Hale, e hoololi ana i ka Auhau Lio me ka Auhau Kaa, rqa ka Auhau Waiwai. Ma ke noi a Kaakua, ua kapaeia na rula, a ua heluhelu mua ia no ia niana\ra. Ma ke noi a Knudsen, ua hooholoia, e heluhelu aluaia ina ke poo. Noi mai o Knudsen, a ua hooholoia, e haawriia i ke Komile Wae. A ua kohoia o Knudsen, Kaauwai, a me Kaakua. Hoakaka mai o Dowsert i kona manao, e hookuuia oia niai kona noho ana i Komne no ka noonoo ana i ka hoololi i ke Kumukanawai; no ka m«i, aole loa no ona makeniake e hoololiia ke kauwahi mea uuku o ke Kumukanawai. Kue o Halasi a me Kaauwai, i ka hookuu ana ia Dowrse«, mai kona noho ana ma ia Komite. A ua hoohoio ka. Luna Hoomaiu mamu ii

0 Hab?i a nie Kaauwai. o h'X»kuuia o Dows*?tr. He'iuhelu mai ka Luna Hoomaiu. he pt\iapala no ka Hale o na'iii mai. no na mea e pīli ana i ka olelo no na liio o ka Ahaoieio e noho nei. e heoloii ana i ke poo o ua olelo aeiike la. E kohoia nae i mau Komite %vae. nana e Kuka me kekahi o na Hoa o ka Hale ona 'Lii Noi mai o Dowsett, a ua hoonoioia e hooleia ka hooloii ana i ke poo o ia Bila. a ua Kohoia o Dowselt, Kipi. me Kaauwai i mau Komiie e Kuka i ke ano o ka hooioli ana ma kepoo. Hoike mai o Nuuanu he Bila Kanawai no ka haalele ona mea mare. Waihoia ma ka papa. Ma ke noi a Kaakua, ua hapaiia na hana 1 hoopaneeia. Noho o Kapihe ma ka noho Luna Hoomalu. Komite ka Hale no ka Bila Kanawai a Kaakua, e hooioli ana i ka mana oke koho ana ina Luna Alanui, i na makaainana. Hookahi hora ka hoopaapaa ana no ia Bila. Ma ke noi a Wepa, ua waihoia ia Bila ma ka papa. pau ke Komite ana o ka Hale. aponoia ka oielo hoike a ke Komite. Hoomoeia ka Bila a Kaakua ma ka papa. Hoopaneeia ka imna.