Ka Nupepa Kuokoa, Volume I, Number 29, 14 June 1862 — UMIUMI ULIULI [ARTICLE]

UMIUMI ULIULI

; Unuhiia uo hc Kunk<xi,\

n jAU(A AKl' NKI. E NOHO AXA (1 | [ k*'Lihi k:u;;j|;a waiwai loa, p<-mpu ko- ~ ij:i iji:ui ha!«.' maikai, o kona rr.au j>a, : hc irul i a tnc kf ilala ; o na moe a ino na noh«>, na uhiia i ko kilika niaikai loa, 0 konn mau kaa, ua liamoia 1 kc f, r ula a inaikai loa. O ka inou i apiki loa ni o ua kanaka iw'i, o ke aiiinahina o ka uiniuini ; nolaiJa. \vciiuvli k«> nana aku, a makau na wahiii'- o kona wahi ke hui aku i kona Come}>anc. Hc wahine lianohano e noho ana ma ia wahi. a elua ana mau kaikamahine, he inau wahino ui no lauu n elua. A nonoi aku o Umiumi Uliuli i ua wahin* 1 nei, e haawi mai i kekahi kaikainahine aua i wahine nana, a waiho aku no i ua wahine noi. aia no i kana kaikainahine o laua e haawi inai ai. 0 ua mau kaikamahine nn, olelo pinepine iho la laua, u Aole laua e m.are iki ana ia Umiumi Uliuli." A o ka laua mea e olelo aku ai, i mare ole kekahi o lana me ia, o nele auanei kekahi o laua i ka pomaikai i loaa i kekahi. (> ka oiaio inaoli i ka nana aku, he mea hilii ole i kekahi o laua ke manao e mare i ke kane. me ka Umiumi Uliuli, o ke kumu, ua loh<: laua, he nui vrale na wahine ana i marc ai mamua, aole nne he mea i ike i ko lakou wahi o ka nalowale ana. N*o ka inakemake loa o Umiumi Uliuli i nn'a no laua e makemake-ai ia ia ; nolaila, k«n aku ia i ka makualwue a rne na kaikamahine ana, a ine kekahi mau wahine e ae, e hele i kekahi hale ona i kuaaina, ilaila ko lakou wahi i noho ai a hala kekahi pule okua ; i na manawa a pau loa, he hana lealea wal" no ka lakou hana, o ka lnili holoholona, ho(»kani hila, hula a me ka ahaaina. Aole o lakou mea manao iki ae i ka hiamoe, no ka lilo o ko iakou inau po i na hana lealea a pau loa. (> ka pokole, ua iilo ko lakou manawa i ka lealea, a hoomaka iho la ka muli o ua mau kaikamahine nei e manao i ka Umiumi Uliuli, ana i makau loa ai, aole no uliuli loa, a o ke keonimana nona uo umiumi nei, he ohit)lu a me ke akahai. ĪMahope o ko lakou hoi ana, olelo aku ua kaikainahine nei i ka makuaiiiue, *• Ua pau kona manao ana e h.oole ia Umiumi Uliuli, i kane nana." A i ka wa pokole, ua mareia laua. Ilookahi malama mahope ilio o ko laua mare ana, olelo aku la o Umiumi Uhuli, i kana wahine, " K haalele ana au ia oe, a haia kekahi mau pule ; no ka mea, he hana ka'u ma kekuaaiua." Kauoha'ku ia i kana wahiiii', e hana i na mea iealea, a e kauoha 1 kona poe makamaka e hele mai, e like me kona makemake, a e malama ia lakou. i mea e nanea ai kona noho ana a hiki i koiala wa o hni mai ai. Oieio aku ua kane noi, 11 Eia na ki o na lu:::i lole." O ke ki keia o ka pnhu nui wai!io pi. e kauia nei no ka poehele niai, o keia no kuu pahu paa. kahi a'u e waiho ai i kuu tlala,. a o keia ki hoi, no kuu ipu poki gfula, a eia ke ki nui e heino ai na puka a jxiu loa, o keia wahi ki uuku, no ka lumi ia mahope loa o ka hale ilalo. Ke haawi aku nei au i ia oe, e wehe i na puka a pau loa, a e hana e like me kou makemake, koe nae keiawahi iunū ; e kuu mea aloha, mai noho oe a komo. a mai noho oe a ho-o i ke ki iloko o ka l.ikn, no ka honua a pau. Ina aole oe e hoolohe i keia wahi mea hookahi; nlaila, e knli oe i ke keu o na hoopai. Ae aku no keia i ka ae oiaio loa, a honi mai kela i ka wahine a hele aku la. I ka hala ana'ku o Umiumi Uliuli, aole i kali na makaiuaka o ka wahine. a kauohaia aku, no ko lakou makemake loa e ike i na mea maikai; no ka mea, aole lakou i hele i ka mare ana, no ko lakou hoowahawaha i ke ahinahina o kekahi mau umiuini. 1 ko lakou wa i hiki ai iloko o ka hale, holoholo lakou ina o maanei e uana ai i na mea maikai. A mahoe iho, komo lakou iloko o na lumi kakau, kahi a lakou i makahehi loa'i i na mea inaikai oloko; ke koki, ka noho. na papaknukau, a me na aniani, o keia mau mea a pu, ua hoonaniia me ke dala, a iloko o ke auiani, ike lakou ia lakou iho, mai ke poo a na wawae. O ka pokole, aole he mea e like ni o ka maikai tne na mea a lakou i ik» ai;

a nohiia. nole i ne!* 1 ko hikou n;ah;iUt i ko iak'i'i ninknip.īika i kona poinaikni. Aka, i k«-ia inauawu a pau loa, lie kaawa- , ie ko ia nei manno 110 ka iakou ia mau oielo maiiaio; no ka mea, o kauuui aiui kona manao e ike i na mea oloko o ka lumi a ke kane i papa aku ai. Xo ka ikaika loa o kona inanao e ike i keia iumi i papaia ; noiaila, aole ona manao i ka hewa o ka haalele ana i kona noe makamaka, iiele akn koia ma ke alapii e ilio ai i ua lumi nei, a no ka wikiwiki ioa, ekolu ona pakeie ana mai haule ilaio a haki ka ai. I kona hiki ana'ku i ka puka o ua lumi nei, noiio iki iho Ia keia e noonoo i ka mea a ke kane i kauoha iho ai; i ka olelo ana iho, aole ia e hoonele ana i kai:a oleio ina ia e hooiohe ole. No kona makemake ioa e ike i na mea oloko o ua iumi nei, hooholo iho ia ia i kona manao e ike inamua o na mea apau ; alaiia, hookonm aku la keia me ka lima haaiuiu i ke ki i ka iaka, a hemo ae la ua puka nei, a no ka paa o na puka aniani: nolaila, ike ole aku ai keia i na mea oloko, a ia wehe ana'ku ike iiio ia keia ua oki loa ka papa hele i ke koko, a me ke kino kupapau o kekahi mau wahine e wailio ana, o na wahine keia a ua 'oUmiumi Uliuii i mare ai mamua, a ua pepeliiia a make. 1 kona ike ana i keia inea, kokoke ia e hina no ka nui o ka makau, a o ke ki ana e paa ana, haule iho la iluna o ka papahele. I ka pau iki ana ae o kona makau, lalau iho keia i ua ki nei, ki i ka puka a paa, hoi a loko o kona luini e noho ai, a pau ae la la kekahi pihoihoi; a mahope iho, hele keia a ka lumi a na makamaka e noho ana ; aka, aole nae he hiki ia ia ke hana ia mea, no kn nui loa o kona makau i ka mea ana i ike ai, a i kona ike ana iho, ua okiloa ke ki i ke koko, no ka haule ana, aholoi īho ia ia, elua a ekolu paha, i mea e pau ai; aka, oia mau no o ke koko e like me mamua, anai iho la ia me ka pohaku uinihepa, a me ke one ; aole nae he pau iki, oia mau 110 e like me inanuia ; uo ka mea, he mana ko ua ki nei, a he aikane ia na Umiumi Uiiuli, ina e pau ae ke koko o kekahi aoao, puka hou mai no ma kekahi aoao. I ke ahiahi 110 o ia la, hoi mai o Umiumi Uliuii, me ka olelo mai, ia ia i hele aku ai a liuliu iki aku, halawai ia me kekahi kanaka maiuna o ka lio, nana i oieio mai ia ia, ua hooponoponoia ka hana ana me kona hiki ole aku ilaila, a oielo mai ia ka wahine i na mea a pau loa ana e inanao ana, i mea no iala e piliwi ai, ua piha ia i ka olioii no kona hoi koke ana mai. I kakahiaka ana'e, nonoi aku ke kane i na ki, a haawi aku keia, a no ka hiki ole ia ia ke huna i kona makau; nolaila. maopopo e ke kumu ia Umiumi Uliuli, " Pehea keia ? " Wahi a Umiumi Uliuli. Aole anei ke ki o ka lumi i ka hale ilalo ? " " Aole olaila ? " i\ ta aku ka wahine. " Ua waiho ka paha au iluna o kuu pikaukau komo kapa." •'A mahope oe iiaawi mai ia'u." peia'ku o Umiumi Uiiuii. A mahope iho o ka hele ana o ua wahine nei i o a ianei a hala kekahi mauawa, me he mea la e huli io ana, a ma ia hope iho, haawi aku la ia i ua ki nei i kana kane. Nana iho la ia me ka huhu, a pane aku, " Xohea mai keia koko oluna o ke ki ? " Pane aku ka wahine, " Nohea la, aele au i ike." la mnnawa koke no, hele ae la ua wahine nei a keokeo e like me ka uhi moe. Olelo aku ke kaue me ke kuoo, " Aole io anei oe i ike ? Aka, ua ike no au, ua hele oe i kn lumi o ka hale ilalo. A heaha la hoi, no kou makeinake loa i keia lumi; nolaila, e lawe ana oe i kou wahi me kela poe wahine au i ike ai ilaila." Ua kokoke loa ka wahine e inake no ka makau, kukuli iho la ia a noi akii i kana kane, i hookahi tausani manawa e knlamai ikonahewa, a e hoopoina ia ia, ao ke ano kanikau, a me ka maikai ke nana'ku, ina ua hehee maoii ka puuwai ia ia, ina aoie i like ka paakiki me ka pohaku. He mea ole ia ia Umiumi Uliuli, eia wale no kana mea o fea olelo ana aku, ".E make ana oe iloko o keia minute. w 44 Auwe! " pela iho ua wahine nei, " Ina he make ko'u, e haawi mai oe i wahi manawa no\i e pule aku ai. M «Ke haawi aku nei," pela'ku ua kanaka hana ino nei. I ka wa o Umiumi Uliuli i haalele iho ai oia \vale no, kahea aku ia keia i ke kaikuaana, a mahope iho o ka hai ana aku he hapa

wak* n<) o ka hapiiia hom ka ioihi kona manawa e ola aj, •• E kuikuaana. An>.\" O ka inoa keia o ke kaikuaana, " E holo oe a luna o ko To\ve!a. a nana aku i o'u mau kaikunan? : no ka mea.ua ole'o mai e hele ir.ai ana e ike ia'u i keia ia. ina o- ike aku. •• peahi aku oe e ho!o wikiwiki loa mai." Pii keia e iike me kona kauoiia, a noho iho ia keia me ka haaluhi i na miuute a pau ioa ana e kahea aku ai," '• E kuu kaikuaana, e Ane, ke ike aku la nae paha oe i kekahi inea e hele inai ana ?" A pane mai ia keknikuaana, 44 O ka la wale no ka'u e ike nei, a o ke'hu o ka iepo, a me ka uiiuli o ka uiauu." Ia manawa, helo mai la o Umiumi Uliuli ; me ka pa.hi nui ina kona iima, a kahea aku 'me ka leo nui ioa, 41 E iho koke inai oe, o kii aku au ia oe." Pane mai la ka wahine, i " I hookahi minulo i koe, ke noi aku nei au jia oe." A kahea hou aku keia i ke kaikuaiana, " E kuu kaikuaana, e Ane, aohe anei ou ike aku i kekahi mea e liele mai ana ? " ;A pane mai ke kaikuaana, 44 Hookahi wale | no a'u mea e ike nei, o ka La, a o ke'hu o ka ; !lepo, a me ka uliuli o ka maauu." Ia ma- ; ;nawa, kahea hou aku o Umiumi Uiiuli, '" Ive olelo aku nei au ia oe, e iho koke mai i j | keia manawa no, a ina i ole, kii aku au ia | ! oe a ]awe mai." Pane mai la kana wahine,! 1 " Ke iho aku nei au, e iho io aku ana au, i; ! keia minnle hookahi no." i' ! Alaila, kahea hou aku keia, " E kuu kai-: 1 kuaana, e Ane, aohe anei ou ike aku i keka- ■ hi mea e hele mai ana ? " A pane mai konai I kaikuaana, 44 Ke ike aku nei au i ke ku oka ] ie-a o ka lepo ma ka hema. Manao anei oe,o! kou mau kaikunane ia." " Auwe ! e kuu kai-1 kaina aloha, he pua hipa wale no ka'u e ike| nei." u Aole anei oe e iho mai? " Pela'ku o j Umiumi Uliuli, me ka huhu loa. Pane hou{ mai leana wahine, " I hookahi wale no minu-j te i koe." ' A ia wa no, kahea hou aku keia i kana | kahea hookahi i koe, 41 E kuu kaikuaana, e | Ane ! e kuu kaikuaana, e Ane—e ! aole anei ou ike aku i kekahi mea e hele maiana?" ! Pane aku ke kaikuaana, 44 Ke ike aku nei ! au, elua kanaka e liolo mai ana maluna o na ; iLio, aia no nae i kahi mamao loa e holomai' ■nei." A pane ae la ua kaikaina nei, 44 Aloha I ke Akua, a me o ! u mau kaikunane, epeahi ; | aku oe e holo wikiwiki loa mai." I ke kahea iliou ana aku a Umiumi Uliuli, a no ka ikai ika ioa o ka leo ; nolaila, aneane naueue loa | | ka hale. | Hele mai la ua wahine nei me ke kuwelu 5 jo ka lauoho. a me ka helelei o na waimaka, ! |a kukuli aku imua o ke kane, a noi aku ia 1 | ia, e hoopakele i kona ola, a hooki mai kela i i me ka olelo mai, 44 0 keia mau mea a pau | loa, aohe pono ; no ka mea, e make ana no 1 i oe." A hopu iho la ia i ka lauoho, a kaikai; I ae i ka pahi e oki aku i kona poo. A nonoi 1 |hou aku ua wahine nei, i wahi minute hoo-l ; kahi nona e pule ai. Olelo aku o Umiumi; [ Uliuli, 44 Aole au e haawi hou ia oe i manai wa hou ; no ka mea, ua nui loa ka manawa ! ; i loaa ia oe." A hapai ae la i ka lima iluna,' hne ka manao e hou aku ī ka pahi, ia mana- ! I wa, lohe aku la keia i ka halulu o ka pukao* jkapa, a lilo iho la ia mea, i mea no Uini* ! umi Uliuli e kakali ai a ikeia'ku ka mea e' |helemaiana. : i A hemo mai la ka puka, a ike aku la ia i jelua Alii Koa e komo mai ana, me na pahi e 1 ; paa ana ma ko laua lima, a ike maepaopo! |aku !a o Uuihiumi Uiiuii, o na kaikunane \ keia o ka wahine. a hoomaka aku keia e ho- | lo; aka, mamua o ka hala ana o na kapuai | he iwakalua, ua loaa koke aku ia i na kaikuinane o ka wahine, a houia i ka pahi,a haule iho la kona kino make ma ko laua mau wawae. 0 ua wahine nei, ua kokoke loa elike fco-( na make me ko ke kane ; nolaila,aole e hikiī | ia ia ke aia koke ae, a aloha aku paha i kona I j mau kaikunane. aole no nae i loihi loa kona | waiho ana pela; a pohala ae, a no ka hooili-1 ;naoleouao Umiumi Uliuli ; nolaila, ua( j hooholoia ku olelo e lilo kona waiwai a pau! | loa no kana wahine. j j A ma ia hope ibo, maheie ae la keia i ka { | waiwai a haawi aku i kona kaikuaana. o ka l I makana ia o koaa la mare, aole i loihi loa I | iho, mare ke kaikuaana i kekahi Keonimana; | i aloha ia ia, aole e kala. \ U keknhi mau dala t haawiia i mea e jai i Komisi«a Kapena no na kaikunane; aj s o fce koena iho, haawi oia na kekahi Keoni--

ir.:m-a maikni ana i nian l ai mahope iho, a na kona ohiolu hoi i lioopoina ka ka Umimi l-H'.ih ir.au iiana ino. J. \V.