Ka Nupepa Kuokoa, Volume I, Number 31, 28 June 1862 — HE KAAO NO KA POE ILIHUNE E NOHO ANA MA NU IOKA. [ARTICLE]

HE KAAO NO KA POE ILIHUNE E NOHO ANA MA NU IOKA.

#\J nuk 'na n<> l.e Kuokou.\

lIKLI' 7

7 XA E HIKI 10 MAI K0 MAKUAHIrie i lnlo nei, huli af.* la ke alo o ke au- ' j>uni iimia. a ina e hoi aku ko makuahiel iluna, liuli 110 ke alo o ke aupuni ii i.". hlo uo nu Uunaka i holoholona, olelo keia i na kupuna ona, "Pehea Ia auanei k iknii e ike ai i na kanaka?" Olelo aku la im kupuna o ia nei, "He ike aku koe o kak.ni i na kanaka a me ua'lii o ke aupuni, ina k.iUou e heie a komo iloko o ka pa, kikeke aku oe ma ka puka, a i weheia mai auanei k i jiuka, a i nana aku auanei ike aku h" lio, heiioki, he miula, a me ka bipi,a ina au;iii''i oe e ike aku i kahi lio ino la, oia ke olii o na holoholona, ia ia ku make a me k- ula." I;i lakoii nae e olelo ana p'.?la, eia no lakou nes a j);ui iloko o ke kaalele kahi i noho ai, 01-'lo aku la o Eiki Peki i na kupuna ona,

•• ln.i paiia wau e hele, o kakou pu no paha kv lu-lo i " Olelo aku la na kupuna ona ia ia, •• O oe wale no ke hele, e Loi anamakou :i pau a pili me ko kino." Pela o Lipinelele, lioi i:o a ko papale, pela o Kamaaholo, hoi ni> a ko wawae, pela o Komokapapouli, hoi no a jiili ine ko kino, pela o Hainakalele, hoi ! >> a pili me ko kino, pela o Liolele, a me KnaK'le, hoi no laua a pili me ko kino, pela o Puapuainoali'le, hoi no a pili mo ko kino, o ke koena, puolo oe a paa, hookomo iloko o ka pikake o ko Puapuamoa. Ma ui hopo iho, o ka nalowale koke iho la no ia o ua mau kupuna nei ona, ua hoi a piii i ke kino o ia nei, o ko ia nei hele koke aku la no ia, aole i liuliu iki aku, hiki lieia ina ka puka o ka pa. ku keia malnila kikeke aku, a wt?he kokeia mai la ka puka o ka pa, a ike aku la keia elua kanaka e kuana ma o a maanei o ka puka o ka pa, i nana aku ka hana o ia nei, e ku inai ana he lio ilaimann, me ka hoki irula, a ine ka piula dala, ia ike nna'ku a ia nei i keia inau holoholona ano kam ihao, haupu iho la ko ia nei manao, e hoi hou e ninau aku i na kupuna ona, oleloaku keia, •• Kupanaha oloko o ka pa, he mau lio ilaimana, a he mau hoki gula, a me na piula t!ala."

01010 nku na kupuna ona ia ia, u 0 kahi iio inoino auanei la ea, oiu no ka haku o na hoU«holona a pau, ia ia ka make a me ke oht, oia kau e kii ai.*' O ko ia nei hele aku la m> u a komo iloko o ka pa, i nana'ku ka luma o ia nei, e hele mai ana ua wahi lio inoino wiwi nei, o'ko ia nei hele nku la no ia a lalau nm ka hulu o ka a«i, huki mai ia keia, uc ae la ua wahi lio nei, me ka olelo m:u, •• ile eha hoi paha au ia oe e huki nei, a hoaha kau i hele mai nei ?" Olelo aku la l»eia, •• I hole mai nei hoi paha au ia oe i lio hoi ih' no'u." Pane bou mai la ua wahi lio noi, '• Aia ka lio maikai o na iio, daimana, a owau nei la, he wahi lio inoino loa." lioopaa aku ia no keia, me ka olelo aku, •• O oo no ko'u lio, ina aole oe e ae mai, mako oo ia'u." ia manawa no, o ka uwe iho hi no ia o ua wahi iio nei, hookikina aku keia, mo ka 01010 aku, " Mai uwe oe, o make oe ia'u." Ma ia hope iho, ae aku la ua wahi !io uei i ku manao o Eiki Peiki, a olelo hou nm» la ua M*ahi lio nei, " O kii i ke knulawaha daimana, nie ka noho daimana, me ka palo daimana, a ioaa mai, e hooili iho i keia mau mea a pau iiuna o'u.'' Hana no keia e like me ka oielo a ua wahi iio nei, i nana'ku ka haim o ia nei i na lio daimana, ine na | hoki guia, a me na piula dala ana i ike ai I mamua, ua kua kanaka ae ia ua mau holohoiona nei n pau ioa. la manawa koke no, o ka huli ae Ia no ia o ke aio o ke aupuni iiuna, i nana aku ka hana o ia nei i ka pa o ka Hale Aiii o Pua Kose, maikai iauna oie mai, a o ke kulanakauhaie o ua aupuni nei, nui iauna ole, aole | e pau i ka heiuia, a pau ka nana ana a ia nei i ka mmkai o ke uupuni, huli ne Ia keia ! a kamaiiio pu me ua wahi iio nei, me kona oielo aku ia ia, " Eia no hoi he konaka no ko keia aupuni, hunaia e oe." Pane mai ia ua lio nei, " 1 hoikeia aku nei hoi paha i ko k koi inai, inu aoie au e hai aku, make au. M '• Olelo hou aku keia, " Pehea ia auanei ka

pono, eiu no ka hoi he aupuni maikni no ko kuu makuahine, hunaia mai e oe?" Olelo aku ua lio nei, " I huna hoi paha au ia oe, no kuu makau i ko makuihme, o make hoi auanei au." ia manawa koke no, kua kanaka an la ua wahi lio nei, a hele pu aku la laua nei a hiki i kahi i ku ai o ke Kaalele, komo aku la laua nei iloko, a o ko laua nei leie aku ia no ia a komo iloko o ka pa o ka Hale Alii, ike mai la na'lii a me na koa, a aloha n>ai la lakou ia ia nei. Ia \va no. kani na pu aloha, a pau ia, hoomakaukauia he ahaaina, ai lakou nei me na'lii o ua aupuni nei. a pau ka ai ana, me he mea la i paia ae na maka o lakou nei, i nana iho ka hana aole na mea ai, oluna o ka papa aina, ku ana na omole waina, a me na kiaha, iiuna o ka papakaukau. ninini lakou nei iloko o na kiaha, kike na kiaha o lakou nei a pau, inu iho la me ka olioli o ka naau.

Ma ia hope iho, ku inai la ua Alii nei i hele pu aku ai me ke Kaalele, a olelo mai la, 44 0 ka makou iho la no ia la, o ke aloha wale no, aia no na pono a pau i ko makuahiue." Ao ka malama wale iho la no ka makou i ke aupuni o ko makuahine, ua maikai ia mau olelo a pau īmua o ua keiki nei; alaila, olelo aku la ua keiki nei imua o ke Kuhina o kona makuahine, " Eia ka pono o ka mau o ka maikai o ke aupuni, i kanaka maoli wale no, aole o ka hoolilo i holoholona na kanaka, oia ka pau o ko'u manao." Ina au i hele a hoi hou mai, a ina ua lilo hou na kanaka i holoholona, pau loa oukou ia'u i ka luku koke ia, o ka mau ia o ka maikai o ua aupuni;nsi, a hiki i ka hopena. Alaila pau ka noho pu ana o lakou nei, a hoomakaukau lakou nei e hele ilaila, |iau ka hele ana o lakou nei ma ke Kaalele, hoi no ke Kaa a ka Ipukukui noho. Huki ae la keia i ka Noholele, a noho iho la lakou nei me na kupuna ona iloko o ka Noholele, o ko lakou nei lele aku la no ia a waenakonu o ka lewa, ninau keia i na kupuna ona, " Owai la ke aupuni mamua aku o kakou ?" Pane mai la na kupuna ona, " O ke aupuni ona Ilio." A o ka inoa o ua mau ilio nei, he aupuni (laimana, me.ke aupuni gula, a me ke aupuni ilala, olelo aku la ua keiki nei, "He Ilio ka ke Aii oia mau aupuni ?" Ae mai la na kupuna ona.

Aia nae iakou ia, ke kii 'la ia Hoku, i ke kaikamahine a Mahina, ua hookuii lakou a pau ia ia, a ua liio aku na waiwai o ke aupuni, hookahi waie no i koē, o na onohi, a ina e lilo aku, o ka pau ae ia no ia, aole nae i loaa, oieio aku la ua keiki nei i na kupuna onn, •' Ina paha e iilo aku na onohi, pehea la ka pono, o ka make no paha ia. M Ae mai Ia na kupuna ona, "Pela io no." O ko lakou nei lele aku ia no ia, eia na ieie ana a lakou nei, o ka iele i ka makani, o ka lele i ka manu, i nana iho ka hana o Eiki Peki ma o a maanei o ka noho, aole o kanamai o ka lele o iakou nei, a hiki i ka hora eha o ke ahiahi. hiki lakou nei i ke aupuni o Hoku, ke kaikamahine a Mahina. Ia lakou nei i haule ai i ka honua. hoi ae ia no ka Noholeie o ia nei a uuku, puolo keia a paa, ho-o keia iloko o ka pakeke o ka Puapuamoa o ia nei, o ko ia n?i iho aku la no ia a hikī i ke kulanakauhale, uwa ka pihe i ke kanaka maikai o ia nei, iho aku ia keia a kahakai, ua pao mai ua ilio nei mai ke aupuni mai ona, a ike mai Ia ua ilio nei ia Eiki Peki, hookua kanaka ae la keia, inana aku ka hana o ia nei, he kanaka maikai ua iiio nei, oleio aku la keia i na kupuna ona. " Eia no hoi ha ua ilio nei ia. he kanaka maikai no." Oleio mai no na kupuna ona, " 0 ke kino kanaka ia o ua iiio nei, o Lauka." Pii mai ia ua iho nei mai kai mai, uwa ae la ka pihe no ke kanaka maikai o ua iiio nei, uwa aku no hoi ka pihe mauka nei, no ke ku a ke kanaka maikai o ia nei, a hui iaua nei i kahi hookahi, aloha mai ia o Lauka ia ia nei, aloha hoi paha oe e Eiki Peki, aloha aku no hoi keia. j Ma ia hope iho, noonoo iho lt* o Eiki Peki iioko ona me ka oieio iho, u I hea ia hoi kaI hi i ioaa'i ko ? u inoa i keia wahi ilio ?" la i wa no, iauna pu iho la iaua nei me be mau hoa aloha ia, o ko laua nei pii aku ia no ia i kahi o ua kaikamahioe nei, oieio aku ia ua ilio nei ia Eiki Peki, •• He wahine hoi paha ka'u e hookuii nei, ua hookuli iho nei au i kuu aupuni, a me na waiwai a pau, a o kuu mau onohi waie no koe. M Oiaio aku o Eiki

Peki. '• Pehea auanei ka pono ? " Pan»* hou mai ia ua wahi i!io nei, •' Ina hoi paha y loaa ia oe, owau mamua, a mahope oe, he kanakn maikai hoi oe." Olelo aku la » Eiki Peki, : 4t Pehea la nuanei c pono ai īa oe ke moe e inamua ; no ka mea, he ilio oe. a he kanaka hoi au." Ma ia hope 'iho, olelo inai la ua ilio nei, ;"Eia hoi paha o'u mau aupuni ekolu, oia , ka'u uku ia oe. a o ko'u ola noi kau e hoo--1 pakele ae." Lilo iho la keia mau olelo aka ;ilio i inea maikai i ka manao o Eiki Peki, a ninau aku keia i ua wahi ilio nei, " Aia i i hea kahi i noho ai o ua kaikainahine nei." : Olelo mai la ua ilio noi, •* Aia la i uka, aole paha auanei kaua e hiki i uka poeleele e. v ; Olelo hou aku o Eiki Peki, " E wehe kaua ■inakamaa dairnana o kaua, a e hookomo ;mai i na Kamaaholo o kaua, 1 hikiwaweaku i kaua." Olelo mai la na ilio nei, " Aole o'u j Kamaaholo." Pane hou aku o Eiki Pelii, Auhea ka hoi kou mana : no ka mea, ua jloaa hoi ia oe na aupuni ekolu, oia hoi, ke laupuni daimana, ke aupuni gula. a me ke jaupuni dala," Hoole loa mai ua ilio nei, me jka olelo mai, " Aole o'u mana." j la manawa koke no, uouhi ae la o Eiki j Peki i na Knmaaholo ona, a haawi aku keia jhookahi i ua ilio nei, a honkahi 110 hoi ia ia jnei, i loa no hoi ia laua nei a komo i ua mau | Kamaaholo nei, o ka holo aku la no ia o laua S nei, o ka holo, o ka lele, uwa ae la ka pihe ja na kanaka o ke kulanakauhale, i ua mea o !ka holo a me ka lele, a aneane haunaele ke Ikaona. Lohe aku la ua kaikamahine nei i |keia pihe e uwa nei me ka leo nui, hele aku ;ua kaikamahine nei imua o kona makunhi|ne, me ka olelo aku, " E Alahina, kupanaha | keia pihe e uwa nui mai nei o ke kulanakaui hale." Olelo mai la kona makuahine, "He S pono paha e kena'ku oe i kekahi mau kahu ou e hele e nana i ke kumu o keia pihe uwa | nui o ke kulanakaule." | (,lole i pau.)