Ka Nupepa Kuokoa, Volume I, Number 35, 26 July 1862 — HE KAAO NO KA POE ILIHUNE E NOHO ANA MA NU IOKA. [ARTICLE]

HE KAAO NO KA POE ILIHUNE E NOHO ANA MA NU IOKA.

(Unuhiia no ke Kuokoa.)

hi:lij 10. XYX A 1A MANAWA KOKE NO, HAI y J I i\ku la ui\ keiki Ahi nei, ia ku ana o ' r niakou i ke Aupuni Kamana, holo " K* īnakou iukn o kn uapo, a ku makou ilaila, olelo nku au i ke Kapena, " E hoi oe u kuu mnkuukune, olelo aku, e knli mai a hul;\ na makahiki elima; alaila, kii bou mai ka moku iu makou ; no ka mea, o ko makou munawu no ia e puka like ai." Ae mai no ke Knpena, o ko makou heie no ia a hiki i keknhi Hotele, ninau aku makou, " Heaha ka lu\na o keia Aupuni ? " Hai mai la na kumanina, 14 He Knmana ka hanu o keia Aupuni." Ninuu hou aku la makou i na kamaaina, " Aia i hea ka hale o ke Alii Kamana nona keia Aupuni ?" Hai mai no na knmnaina, 4i Aia iuka." O ko makou hele V, nku la no ia a hiki i ka hale o ke Alii Kailoana. ninau aku makou, " Auhea ke Alii 1 t i ?" Hai mai la na kamaaina, 44 Aia I I e ' e a^u I I n ku imua o A H ; K'nmana, ninau kau ?" Olelo aku la ke l kii mai nei lioi paha au ia oe, e hele ae e haluwai me na keiki malihini ekolu e ku mai la mawaho o ka hale." Kena mai la ua Alii nei, a O hoi a i ua poe keiki nei, olelo aku oe, e komo mai iloko nei." la manawa no, hele aku la nykou a ku imua o ua Alii nei, ia ia, a aloha mai no hoi keff*"n inakou me ka oluolu o na mauao o makou a pau. Ala ia hope iho, olelo mai la ua Alii nei, " Heaha ke kuleana o ko oukou hele ana mai nei ianei t" Oleio aku la makou, ** I hele mai nei makou i ka imi naauao." Olelo mai la ua Alii Kamana nei, 44 Eia ka hana o kuu Aupuni, lie Kamana, he Amara, he Kupa, a he hana lole, a me kekahi mau mea paahana naauao e ae, oio ka hana o kuu Aupuni, a ina e makemake oukou e komo iloko o ke kula e aoia'i i ka ike a me ka naauao ma

keia Oihana, ua pono, aia no nae ia oukou ke koho mai i ka oukou Oihana e makemake ai." Ua maikai ia i ka manao o ua poe i keiki nei, a hoonoho a ku la o Pama ia Ke- . oki, ma ke kula kahi e aoia'i ka Oihana KaI mana. Olelo aku la o Pama, " E Keoki, ke f noho la oe ma ke kula e aoia'i i ke Kamana, j mai pakike oe, e hoolohe no a pau na makaj hiki elima ; alaila, puka kakou." O ko laua i nei hele aku ia no ia a ke Aupuni Amara, I hoonoho aku la o Pama ia Keoni, a olelo ! aku la, " E Keoni, ke noho la oe ma ke ku- | la e uoia'i i ka Oihana Amara, mai pakike oe, e hoolohe no a pau na inakahiki elima ; i alaila, puka kakou." O ko ia nei hele akn i la no iaa hiki i ke Aupuni hana Lole, noho iho la keia. O ko lakou nei noho iho la no ■ ia a pau na makahiki elima, puka'ku la o ; Pama, a hoi aku la a ke Aupuni i noho ai o j Keoni, puloi mai la no hoi o Keoni, hoi pu | aku la luua nei a hiki i ke Aupuni 1 noho ai j o Keoki, puka mai la no hoi o Keoki, o ko ; lakou nei hoi aku la no ia a hiki i ka Hotele | a lakou i ninau ai mamua, noho iho la lakou nei ilaila e kali ana i ke ku mai o ka moku 0 Jakou i holo mai ai. A nui no na la a lakou nei i noho ai ilaila, olelo aku la o Pama i kona mau hoa, " Pehea kakou, e hoi paha, e hele paha kakou e imi i Aupuni no kakou ?" Pane mai la kona mau hoa, " E hoi no paha kakou, 1 ike i na maka o na makua, a i ao aku hoi i ka liakou mea i imi ai a loaa." Hoole loa mai no ua keiki Alii nei, me ka olelo mai, | " E hele no kakou i ka imi Aupuni no kakou, a loaa, hoi kakou." Olelo hou mai la na keiki kuaaina, "I aha auanei ko kakoa pono o ka hele ana, aole a kakou ai, aole no hoi he mahuahua o ka kakou wahi dala ? " Oelelo hou aku no ua keiki Alii nei, " Hookahi no no a'u wahi dala a ko'u makua i haawi mai ai." Pane aku la ua mau keiki kuaaina nei, " Pela no hoi maua, elua maua, elua dala pakahi a ko maua mau makua i haawi mai ai." Hui ae la lakou nei i na wahi dala a lakou nei, a ekolu no hoi lakou nei, ekolu no hoi dala, hele lakou nei e kuai i ka ai, a me ka bipi, a loaa mai keia mau mea ai i o no ka hele ana. Hoomakaukau lakou nei no ka hele ana i ka imi Aupuni no iakou, ko lakou nei hele aku la no ia a hala mai ka palena o ke kulanakauhale, moe iho la lakou a ao ae, olelo aku la ua keiki Alii nei, iinua o na keiki kuaaina, " Heaha ka olua mea hou a ka olua mau kamu i haavyi mai ai ia olua ? " Olelo aku la kekahi, " Eia ka mea a ka'u kumu i haawi mai ai, he Noho.' 1 A hoike mai la no hoi ka lua, "Eia ka mea a ku'u kumu 1 haawi maiai, he Papakaukau." A o ia iho la no ka waiwai a ka nmua kumu 0 ka haawi ana mai ia maua. Kii aku la ua keiki Alii nei, a ka Noho o ke keiki kuaaina, huki ae la keia iluna, o ka lele aku la no ia o ka Noho me ua keiki Alii nei a liuliu, hoi iho la keia ku ana i ka honua. Olelo aku keia i ua keiki kuaaina nei nana ka Noho, " He mea maikai kau, loaa ko kakou alanui e hele ai." Kii hou aku la no ua keiki Alii nei a ka Papakaukau a ka iua o ke keiki kuaaina, huki ae la keia 1 ka pahu ume o ua Papakaukau nei, i nana iho ka hana, ahu ani mea ai o na ano a pau iloko o ka pahu ume o ua Papakaukau nei. Olelo hou aku la ua keiki Alii nei, i ua mau keki kuaaina nei, M He mau mea maikai ka olua i haawiia mai ai e ka olua mau kumu.* 1 £ haalele kakou i na mea ai a kakou na kamaaina, eia no ka ka iou <ti a me ka i-a iloko o ka pahu ume o ka Pa|>akaukau. Ia manawa no, hoomakaukau iho ia lakou nei no ka hele ana, hookomo aku la lakou nei i ka Papakaukau iloko o ua Noho nei, a komo aku la no hoi lakou nei, a noho like iho la iloko o ua Noho nei. la manawa koke no, huki ae la ua keiki Alii nei i ka Noho, o kc lakou nei le!e aku la no ia iloko o ua Nohe nei, i nana iho ka hana o lakou nei, he keu ka hoi keia o ka mea kupanaha i ka lele. A kapa iho la ua poe keiki imi naauao nei i ka inoa o ua Noho nei, •* O Noholele." Maa« nei kakou e waiho i ka nana ana i ka moolelo o ua poe keiki imi naauao nei; no ka mea, ua pau ka hai ana a Paina i ko lakou moolelo ia Eiki Peki. E hoi hou kakou maanei i ka mooleie no Eiki Peki, ia lele ana a lakou nei a liuliu ninau ae la keia i na kupuna ona, " Aoh« anei he Aupuni mamua aku nei o kakou ?'

Olelo mai la na kupuna, 44 He Aupuni no, o ke Aupuni o ke kaikamahine lauoho gula." Ninau hou aku la o Eiki Peki, " Po paha , keia la, hiki aku kakou ilaila ? " Olelo hou mai la na kupuna, " Aole e po keia la, i ka ! honi 4 paha o ke ahiahi o keia la, hiki aku kakou ilaila." I ko Eiki Peki lohe ana i keia mau olelo, olioli iho la keia, no ka maopopo loa o ko lakou manawa e hiki ai ilaila, a kokoke pau ka hora 4, hiki lakou nei ī ke Aupuni o ua kaikamahine lauoho gula nei, ku ana lakou nei i ke kuahiwi, lohe aku Ia ; lakou nei i ka leo kumakena o na makaai- | nana, a maopopo ia lakou nei he alii make ! ke kumu o ko lakou uwe ana, hele aku la i lakou nei a hiki i kekahi hale. Ninau aku | la o Eiki Peki i na kamaaina, " E uwe ana | oukou i ke aha ? " Hai mai la na kamaaina, | " E uwe ana makou i ko makou Alii Wahi- ! ne ua nalowale." Ninau hou aku ia o Eiki | Peki, " Owai ka inoa o ko oukou Alii WaI hine i nalowale ?" Hai aku la na kamaaina, | 41 O Mere Lauoho Gula." Ninau hou aku la | o Eiki Peki, " Ehia la i hala mai kona ma- ! nawa i nalowale ai ? " Hai mai la na kamaaina, " Akolu ae nei pule i hala, a o ka ha keia." Ninau hou aku la oEikiPeki.. " Heaha ke kumu o ka nalowale ana ?" Hai mai la no na kamaaina, " I hele i ka hookelekele waapā, a o ka nalowale no ka ia." A ua olelo no ka makuakane o ua kaikamahine nei, 44 Ina e loaa i ke kanaka e loaa'i o ke kane ia a ua kaikamahine nei, o na Aupun l f ehiku o ua kaikamahine nei, hlo pu no i ka j j mea e loaa'i." Uo maikai no ia i ka manao j | o Eiki Peki. j | Ma ia manawa koke no, komo aku la keia : iloko o ka Noholele, o ko lakou nei lele aku ; la no ia a hiki i ke kulanakaule, ike mai la ! ko ke kulanakauhale ia lakou nei, uwa ae la ka pihe no ke kanaka maikai o Eiki Peki, a aneane haunaele maoli ko ke kulanakauhale. | kui aku la ka lono o keia haunaele, a hiki i ka Hale Alii o Kini Gula, oia ka makuakane o ua kaikamahine nei i nalowale ai. A hoounaia kekahi mau keiki Alii, e hele a e nana i ke kumu o keia haunaele, holo aku la ua mau keiki Alii nei maluna o ke kaa kapu o ke kaikamahine Alii. Olelo aku la 0 Kini Gula i na keiki Alii, " I holo auanei olua a hiki i ke kulanakauhale, ina olua e ike he kanaka maikai, hooili ae olua iluna o ke kaa, a e hwe mai a hiki i ka Hale Alii nei." Ae aku la no ua mau keiki Alii nei, holo aku la ua mau keiki Alii nei a loaa o Eiki Peki ma me kona mau hoa, e hele mai ana, hooili ae la ua niau keiki Alii nei i ua poe kanaka maikai nei iluna o ke kaa, a hoio mai la lakou a hiki i ka Hale Alii, o ka pau no ia o ka haunaele o ke kulanakauhale, ia lakou nei nae i hiki ai i ka Hale Alii, iho iho la lakou nei inai luna iho o ke kaa a ku ilalo, ike mai lao Kini Gu!a ia lakou nei. Wehe keia i ka papale, aloha mai ia lakou "nei, wehe like ae la no hoi lakou nei i na papale, o aloha aku la i ke Alii, ia manawa no, kukuluia mai la na noho, ninau aku la o Eiki Peki ia Kini Guia, " Heaha ka mea hou o ko oukou Aupuni ? " Olelo mai la ke Aiii, u O kuu kaikamahine, ua nalowaie." A olelo hou mai la ke Aiii, " Ina e loaa kuu kaikamahme i kekahi kanaka, lilo ia i wahine nana, a iilo pu no hoi ia ia na Aupuni ehiku. I ko ia nei iohe ana ia mau olelo a pau, olioli iho ia keia i ka lilo o ia mau Aupuni, ke ioaa ia ia nei kana kaikamahine. Olelo hou aku la o Eiki Peki imua o ke Alii, '• Heaha la hoi auanei ka hewa, aia no hoi paha i ka imi ana, ina hoi i loaa, iiio ke Aupuni ia*u, a i loaa ole hoi, oia iho la no." O ke kumu hoi ia o ko makou hiki ana mai! nei ianei, o ka imi Aupuni no makou, oia la ; 1 lohe oe. j I keia manawa a Eiki Peki e olelo ana { pela, nui loa ka hauoli o ka makuakane o ua j kaikamahine nei no kela olelo a Eiki Peki. j Olelo hou mai la o Kini Gula, u Haha la hoi | ka hewa, he naniia, ua maikai no hoi i kou; manao." A pau keia olelo ana, hoomakau-,; kau ka ahaaina, hele nui mai ka poe hano-< hano a pau o ke kulanakauhale, a piha loa ; ka Hale Alii; no ka mea, ma ia po iho no,; he po nui la, no ka hoike ana o ua Eiki Fe»; ki me kona mau hoa, a makaukaa na mea | ai, heie aku la lakou nei a noho pu iho ia i j ka papa aina, olelo mai la o Kini Gula, " E j ai hoi paha kakou." Olelo aku la o Eiki ( Peki, " He wahi ai no ka makou, he Lau- [

inaoua." Olelo hou mai la no o Kini Gula, %i Kupiinaha no ka oukou \\*ahi ai f o ka hoopa waie ae no ka i ke aleio, o ka maona no ia, pela hoi ke make wai, o ka hoopa wale ae 110 ka i ka puu kena ae Ia no ka inake wai." Ae aku no o Eiki Peki, me ka olelo aku, " O ka makou ai no keia o ka hele ana : mai nei, he mea luuluu ia makou ke lawe i; ka ai maoli, he luhi ka waha i ka nau ana." Olelo mai }a ka muli o Mere, " Owau paha ko makou e hele aku e hoao i ka ai ana i ! ka ai a na malihini." Ku ae la ua kaika- j mahine nei a hele aku la ma kahi a lakou s nei e noho ana, no ka nui no o ka makema- j ke la Eiki Peki, lalau iho la ua knikamahine j nei i ka lakou nei ai, a hoopa ae la keia ma | ke alelo, maona no, make wai keia, hoopa ae la keia i ka puu, kena no ka make wai, a pan ka ai ana, hoi lakou nei iloko o ka Hale Alii, hoomakaukauia kahi moe no lakou nei, moe iho la lakou nei a wanaao, hoala ana na manu daimana ia ia nei, 14 E ala ae hoi paha oe e Eiki Peki e moe nei, ua ao, eia ke pawai holoi maka me ke kawele." Ala ae keia kahi i ka lauoho a maikai, pela no hoi na manu gula, hoala ana i ke keiki Alii, oia hoi o Pama, a pela no hoi na manu dala, hoala ana i na keiki kuaaina, oia hoi o Keoki laua me Keoni, ia manawa, kahiko lakou nei ia lakou nei a maikai, he kapa daimana j ko Eiki Peki, a he kapa gula ko Pama, a o ko na keiki kuaaina kapa he dala. j (Aole i pau.) j