Ka Nupepa Kuokoa, Volume I, Number 39, 23 August 1862 — AHAOLELO HAWAII. Hale o ka Poeikohoia. [ARTICLE]

AHAOLELO HAWAII.

Hale o ka Poeikohoia.

La 68.—Acgats 13, 1862. Heluheiuia ka moolelo aponoia. Pule a pau. Hoike mai o Haiasi o ke Komite oaoa e : nooooo i ka Laikini e ae ana i ke kuai rama. ; Ua noonooia ka Bila, ma ke Komite o ka , Haie. a ua hooholoia oa Pauku e pili ana i : ka poe kuai kukaa. No na Pauku e piii ana - i ke kuai i ka ran» ma ke kakini, omole, a ' me ke galaai, noi mai o Balawina, i na e ae \ ia ia mau Pauku, alaila, e hoololiia ka he- . luhelu ana, a ma Honolulu wak nei no e ae ■ ia'i na polapala oia ano; kokuaia e Wilin*?

na, Kipi, a me Kauhane; kueia e Kapena Loke, Kimo Pelekane, Halasi, Kaauwai, Kaukua, Kamalo, a me Kahananui; a ua hooleia, he 14 ka poe i hoole, a he 11 ka : poe i ae. Hoopaneeia ka hana. La S9—Augate 14 Heluheluia ka moolelo aponoia. Pule a ipau. Hoike mai o Wilimana no ka Bila e ae ; ana i ke puhi rama ma keia Pae aina, e noi jana e waihoia ka Bila ina ka papa. Ua kajkau inoaia ka hoike e Mr. Wilimana, Kipi, Kaakua, ame Balawina. Kue o Knauwai a me Kapena Loke i ka hoike a ka hapa nui, 0 Halasi no kekahi o ke Komite i apono i ka waiho ana ika papa ika Bila; aka, aole nae i kulike loa kona manao me ka mea i hooakakaia ma na huaolelo o ka palapala hoike aka hapa nui oke Komite. Ua aponoia ka hoike a ka hapa nui o ke Kamite, a ua kauohaia hoi e pai ma na nupepa ma ka jo!elo Hawaii, a me ka olelo Beritania. i Eia malalo iho nei ka hoike a ka hapa- ! nui. I MCA O KA MEA HANOHANO. ) Ka Lu?ca Hoomalu. J Kou Komite, i haawiia'i ka Bila Kanawai, i"E ae ana i ka puhi ana i na wui ikaika." |Ke hoike aku nei makou, penei: | Ma na olelo mua oia Kanawai, ua oleloin, |penei: —" No ka mea, malaio o ke Kanawai I o ko ke ao nei, (ua maheleia ma ka olelo I Hawāii. ma ke Kanawai o ke Akua,) ua loaa 1 na kanaka o keia Aupuni i na pono o ka imi ana a me ka malama ana i ka waiwai, M a pela aku. •' E like hoi me ia Kanawai pela no ka pauku akahi o ke Kumukanawai 0 keia Aupuni, ua hoakakaia īa mau pono, a ua olelo ae, ua like ka noho nna o na kana;ka o ka Moi malalo o ke Kumukanawai a he mau pono ko lakou ī hiki ole ke kailiia a pela aku. "Ano ka mea, ona Kanawai a pau e papa ana i na kanaka a pau o keia Aupuni i ka lakou īmi ana a me ka malama ana i ka waiwai, he mau Kanawai ia i kue loa i ke Kumukanawai, a kue boi i ka hok> mua ana o keia Aupuni ika waiwai; Nolai--1 la, E hoohoioia." i He mau pauku eono iloko o keia Kana- | wai, a ke oieloia nei iloko o ia mau pnuku, \ e hiki no i ke Kuhina Kalaiaina, ke haawi aku i palapala ae T e puhi i ka Barani, Rama, : a wai ona e ae, i ka mea, \ mau mea paha, ' nana i noi mai ta ia; mamua ae o ka hoo- ; pukaia'na o ka palapala ae, e haawi mai i . ke Kuhina i pakapala hoopaa, e olelo ana, e ; hoike ae oa mea puhi wai ikaika la, i ke , Kuhina, oo ka nui o na wai ikaika ana ī ; hana ai; aole oia e kuai aku aoii na galani he ; aole hoi e kuai aku me ! kekahi mea e ae, aia wale no t ka mea i i ioaa ia ia ka palapala ae kuai kukaa a kuai j liiUi paha, a i kekahi mea paha' e hooili ana !ia wai ikaika mawaho o keia Aupuni. A e >' hakiia ina olelo o ua palapak hoopaa'ia, -

alnila, e hoopaiia kn nioa nana i hakiia. Ho dala, kv kumu kuai no k;\ pnlnjxila ao. Ma kn Pauku 5, ua ololoia he inan hoopai ina kn uku d«la. a mn ka uku dala a me ka hoopaahao kekuhi, no ka lunva puhi \>*ai ikaika me Va itwa oW o ka pnlapala mamua. a me o ka lua o ia h*nva ana. Ma na oleio ma ke poo o keia Kanawai, aole no i hootuaopojx>ia i ko oukou Komire, i ke nno 0 ka pili aua o ke Kanaumi o ko ke ao nei. a o ke Kanawni o ke Akua paha, ma ke puhi ana i na w.ii ikmka ; aole no hoi i maopopo ia inakou, mahoj>o iho o ka noonoo nui ana i ke Kumukanawai. i kahi e hiki ai ke manaoia ua ae ia ua like ka pono o ka pnhi i na wai iknika me na jx)no o ke ola, u ine ka noho keakea ole ia mai. Aka, ke manno nei ko oukou Komite, ua hiki no i ka Aha Kiekie e noonoo a e hooholo no ka pono a me ka pono ole o keia inea, ko hapaiia; a nolaila, ke waiho nei makou ia kumu mai nao, a e noonoo wale no makou i ke ano maoli o ka Bila, me ke kuhikuhi no nae i kekahi mnu hua helu i loan ma ka Oihana Dute, e pili ana i ka nui o na wai iknika i imiia mauka nei. ' Malaila ua ikea, ua imiia iloko 0 keia Aupuni, ma ka M. H. 1961, 5,652 galani wni ikxiika, a o ke dute i ohiia maluna o ia mau gnlani. $3 no ke galani hookahi, ua like ia .me $35,956. Ake manao nei makou, OWa i)ui o na wai ikaika e wnihoia nei ma na hale paapaa oke Aupuni, ua like ia me na ;dala $14,000. ! Ma ka Bila e noonoo ia nei, aole no i kau .ia i kekahi dute kuloko maluna 0 na wni iikaika i hnnnia a i imiia maloko o ke Aupu•ni; a ma ke kuai ana i na paiapaia ae \\-ale no e loaa'i kekahi data no ka waihona. j Aole makou i manao ua makemnke ka IpOē nana i hoopuka i keia Bila,e hoomahuaihua i ka inu ana o na wai ikaika ilokoo keia j Aupuni ; a ke lana nei ko makou manao, e 4 emi ana ka inu ana o ia mau mea, oiai eemi ' noi na moku okohola ma na awa 0 keia ; Pae Ainn. ' No ia mau hua helu ame na kumu eae i hoikein maluna; nolaila, ke mnnao nei ke Komite, ina e hookiekie ia ka uku no ka palapaia ae puhi wai ikaika, i mea e emi ole ai >na ioaa oke Aupuni; aiaila, e lilo auanei «ka Bila i mea ole ;no ka mea, he kumu ia e | kiekie ai ke kumu kuai o koonei wni ikaika } ke laweia'ku mawaho o keia Aupuni, mamua ,ae o ke kumukuai o ko na aina e; a nolailo. |e lilo ole ko onei. Eia wale no ke ano e ae e loaa'i i dala no ;ke Aupuni, mamuli o ke puhi ana i na wai I ikaika ; 1 ke knu ana i na auhau maluna o i kela a me keia galani i hanaia ; a ke manao ! nei ko oukou Komite, aole no e ohi ana ia nuhau ina e hoopukaia na palapala ae no ke;la a me keia wnhi, malaioo keia kanawai, 1 ke ole e hooholoia he mau luna he nui wale | nana e kiai a e ohi no ia auhau ; a o ka uku [ no ia mau luna, e like ana ia me ka puu dala jokoa e loaa nei i ke Aupuni, mamuli o na ; wai ikaika. ! Ua oleloia e kekahi poe, ina e \raiho mai Ika mea puhi wai ikaika i ka palapala hooi pna. e hoohiki ana oia e hoike pololei i ka | nui 0 na wai ikaikn i hooliloia maloko 0 keia ! Aupuni; alaila, e kau ia ka auhau no keia a me keia galani, oia hoi ke dute kuloko. I ko makou manao, o ka poe puhi ramn, aole no I i oi aku ko lakou hoopono me ka poiolei 0 ka |hana, mamua oe 0 ka poe kalepa, a ina he ; pono kela manao iioko o ka Bila : alaiia, he. aha ia auanei ka hewn ke ae aku i ka poe ; kalepa e hoike ae i na wniwai a pau a lakou | i iawe mai ai mai na aina e, a e uku hoi i ke idute iloko o ka waihona dala o ke Aupuni, a | ina pela, e hoopnu loa ia na lilo no na Luna j Dute, na Kiai Awa, am€ ka Oihana Dute. j Aka, ke manao nei ke Komūe, e poho aua|nei ke Aupuni ke hana peln ; no ka rnea, ua ; kiekie ke dute, a ua nui na pilikia o ke Au--1 puni e noho nei, no ka uuku o ke dab. Eia hoi kekahi kumu e kue ai makou 1 i keia Bila : 00 ka maopopo ole o ka pilikia e ! hooholoia'i. Ua nui na hana loaa e ae, e hiki ke hapai ia, e ka poe mea dala, me ka Ipilikia ole oka lahui a me ka hoemi ole i na loaa oke Aupuni. Ke olelo ia nei ka Ipoe e kokua ana i keia Bila, ua mahuahua Ina mea i lilo i mea ol« ma na aina o ka j poe puhi Kopaa, he mau mea hoi e hoolilo ana 1 waiwai, ke hooholoia keia Bila. Iko imakou manao, ina he oiaio ia oielo, alaila, !ua noi muaia ka poe mahi ko i pono no la|kou ; aka, ua ike lea kekahi poe o ko oukou i Komite, he makemake ok» keia pono e na ; Ona o kekahi mau aina mahi ko nui iioko 0 ; keia Aupuni. Eia wale no ke kumu hookahi i koe e : paipaiia nei e ka poe i makemake i keia Biia, oia hoi no ka nui 0 ke Ki e uiu nei ma keia | Pae Aina, a he mea waiwai ia ke aeia ke puhi ina wai ikaika. Ke manao nei ko | oukou Komite, o keia kumu waiwai, o ke ■ Ki, ua haanou wale ia. !rm e kukuluia he ; hale puhi rama, aoie nae be hale nui, e pau koke an& ke Ki mai o a o, iloleo 0 na roile 9 puni ana ua hale'la. He mau makahiki ka uiu ana o ke Ki, a 00, a he nui a kaumaha kooa kino, kupono ote ke lawe oia kahi loihi. O ke kumu nui i loaa i ko oukou Komite, e hoole ai i ka hooholo ana o keia Bila, om no ka ona, na hewa, aa Karaima t a

m ike, #» hoomahwahui.i ni r. k*ia iahoi. V* iaob kf fm!ji ani i na «"ni īkaika u.ri k«ja wahi k"ia wahi Awpum, j ina na r * i malamain a 1 kaa palenaw c ke* Kanawai. oia lik*- no, i ko inakou manao. No ia rnau kumu i hniia maluna,, noiaiia, kf manao ko oukou Komire. e wiiihoia k*>ia Hila ma ka papn. H. A. Widf.*ana, S. Kipi. D. D. Bal4wi>m. J. H. Kaaki a. Eia iho ka hoike a ka hajna noku o ko{ Kom»tr. ——