Ka Nupepa Kuokoa, Volume I, Number 41, 6 September 1862 — Page 2

Ka Nupepa Kuokoa.

 

ka la 4 o Iulai. M. H. 1776, kipi iho la ko Amerika poe a lanakila iho la maluna o Beritania, hoolilo iho la lakou i ka la 4 o Iulai i la nui; i la e hoomanao ai, no ka mea, oia ka la i hoihoiia mai ai ka ea o ko lakou aina, ua mau no hoi ko lakou hoomanao ana ia la a hiki i keia manawa. Pela e hoomanao mau nei ke Aupuni Hawaii, i ka la 31 o Iulai: ka la i hoihoiia mai ai ka ea o ka aina, kau hou ai ka Hae Hawaii.

                Ua lanakila nae ko Ame rika maluna o ko Beritania ma ke kaua ana; aka, ua lanakila ke Aupuni o Hawaii maluna o Lord George Paulet, kekahi lunakaua o Beritania, ma ka mana o ka pule a ka poe haipule, malaila i hoihoiia mai ai ka ea o ka aina, i kau hou ai hoi ka Hae Hawaii; oia ke ano nui o kana mau olelo; he okoa na mea liilii aole hiki ke hai aku no ka pau pono ole. A pau ka haiolelo ana a L. H. Kapuaa, pule a pau, alaila, hele kela mea keia mea a hoomaha ma kona wahi iho, a hiki i ka hora elima o ke ahiahi, kani hou ka Pu, akoakoa hou mai makou e lohe i ka haiolelo a H. R. Nalau, a me J. M. Kake ; ke ano nui o ka laua mau olelo, e hai ana i ka mooolelo o ka noho alii ana o ka ohana a Kamehameha ; mai a Kamehameha I a hiki ia Kamehameha II., aole i noho pio; aka, i ka wa o Kamehameha III., ke Alii i loaa'i keia noho pio ana a me keia lilo ana o ke Aupuni i ka lima o na'lii Beritania. E like me ka manao o ke Akua o Kamehameha I., ka mea i lanakila ai ia maluna o na'Lii ekolu o Maui, Oahu, a me Kauai; pela i lanakila ai o Kamehameha III., ma ka mana o Iehova kona Akua.

                E like hoi me ka noho pio ana o ka Iseraela, i ka wa o Nebuzaneza ke'lii o Babulona, a me Ahasuero ke'lii o ko Pe resia a me ko Media ; o ka mana o ke Akua ko lakou mea i pakele ai, i hoi hou ai lakou i ko lakou aina. Pela i pakele ai ke Aupuni Hawaii, ma ka mana o ke Akua kiekie loa nana i hoihoi mai ka ea o ka aina, a i kau hou ai ka Hae Hawaii.

                E ola mau loa ka ohana Kamehameha. E mau ka noho alii ana. O ka pau keia o ka laua haiolelo ana. Pule a pau, hoi aku la na mea a pau ma ko lakou wahi iho, me ka lana o ka manao e loaa hou ka la e like me ia i ka M. H. 1863. E aloha i ke Kuokoa. Na na keiki o ka Ehu Hau i haku.

H. R. N. & M. N.

 

Ka Nupepa Kuokoa.

HONOLULU, SEPA. 6, 1862.

 

                O kapaia mai auanei makou he poe hookano, a he poe hukihuki hoi ; nolaila, ke lawe nei makou i kahi kowa o ko kakou Kilohana i wahi e kamailio ai me na hoa lulana o ka Elele waha ole. He nui no na leta e hiki mai nei no ko kakou pepa, e hiki ana paha i ka hane ri a oi ae, i kela pule, keia pule. A ina e paiia ua mau palapala la a pau, mahea la auanei kahi kowa kaawale e komo ai o na mea maikai e ae ? Ua maopopo no ia makou me ka olioli nui, ke kumu o ka hiki nui ana mai o na leta, mai na welau mai a pau o keia mau Mokupuni, oia no ke kaulana nui o ko kakou nupepa nei. Ke i mai nei o Davida Kaukaha, a me W. G. Maulili, i ka hemahema ka o na ninau a R. P. Heeia; a no ko makou manao ana, ua lawa na mea i kamailioia iho nei ; nolaila, ua waiho iki ia e makou a mahope aku nei e hoopuka'i. A pela no hoi makou i kapae ai i ko Beni manao no ia mea hookahi no. O J. D. Kaoliwai, a me J. W. Maluna, kekahi mau mea i kakau mai nei, no ia mea hookahi no. Ke palapala mai nei no hoi o J. W. K. Kapule, o Kalepolepo, Hilo, Hawaii, i ka hoomakaia ana o kekahi hana maikai ma ia Apana, a i ike pono mai ai no oukou i kana mau olelo; nolaila, ua pai iho makou i kona wahi manao penei:

                "Me ka lana o kuu manao ia oe, e puka ana ko'u manao ma kou kowa nui palahalaha, ka Alihikaua nani kaulana o ko Hawaii nei Hoku, ka Hae kowelo o na kai ewalu, ke kukini ahai lono o keia mau la, a me na manawa mahope aku. Akahi au a launa pu me oe, ka hoa olelo o na manao o kela hoa keia hoa o kaua, e noho mai la i ka iu o ka wela o ka la o Lahainaluna, a me na makani paio lua o Honolulu. Me oe kuu aloha pau ole, ka pua rose nani o keia Pae Aina, ka wahine moe ipo i kuu manao e noho nei. Eia kahi mea hou ma Kalepolepo, Waiakea, Hilo, Hawaii, ua lana ka manao o kekahi poe i ka mahiai hui, o na kane, a me na wahine, he hana maikai keia ma keia Apana o Hilo, ka lana ana o ka manao i ka mahiai, ke imi nei lakou i mea e pono ai ka noho ana, a i mea no hoi e loaa mai ai kahi waiwai ma keia hope aku. Eia na mea i hui i keia hana mahiai, K. Moo k., H. Hakau k., Keaka w., Paiaina w., Hapee w., hui na kane me na wahine, elima ko lakou nui; a ke paipai nei lakou i ka hana kupono ia lakou, me ka lana no nae o ko lakou manao. He ma-u ia wahi mea hou, o ka ike mai ka hoi o na kini makamaka o kaua e noho ana ma Hawaii, o Keawe; a hiki i Kauai, o Manokalanipo."

                He oluolu nui makou i ka lohe mai i na hana a pau e pili ana i ka pono a me ka maikai.

                Ua hookomoia mai iloko o ko makou Keena kekahi le ta, i kakau inoaia e P. M.

Kahinalua, e pane aku ana no na olelo a F. W. Kahakoiwaiakaneki maloko o ka Helu 47 o ka Pakipika ; o ahaina no la hoi ia ke pane aku ma ka pepa i paneia mai ai ? Ua kapae makou i ua palapala'la, a ia paha a ka wa kaawale o ka pepa, alaila hookomo.

                Ua loaa mai nei no hoi ia makou kekahi palapala na Mi. J. Y. Hoapili, kumukula o Keauhou, e pale ana ia G. W. Pilipo no na mea oiaio ole ona i hooili waleia'ku ai. A no ka mea hoi, he mea menemene mau ia makou ke kamailio inoia o ka poe maikai a pono no hoi, me ka hala ole; nolaila, ua pai iho makou i kana mau olelo i hai mai nei, a penei no ia:

                "Aloha oe:—No ka loaa ana mai ia'u o kekahi mau manao apiki, ma ka Helu 47 o ka Hoku Pakipika, e pili ana i ka inoa maikai o G. W. Pilipo, no kona lawe ana i na dala a na makua o Holualoa, a hoopukapuka i mea nona e waiwai ai, a ma ia moolelo hookahi no; ua oleloia no hoi, oia ke kumu i kanalua'i na kumukula, o ka lilo ana oia mau dala i ka maauauaia e ua G. W. Pilipo nei, a nele paha na kumu i ka uku oleia ma keia apana, o Kona Akau.

                Ke hoike aku nei au ia oukou ma ke akea, e na tausani o ka poe lawe Hoku Pakipika, e like me na mea a pau a oukou i ike ai ma ia Helu, no ua o G. W. Pilipo nei, a ua kakau inoaia " na Kumukula, o Kona Akau." Owau ponoi no e kakau nei i keia "manao hai oiaio aku," he Kumukula no Keauhou, aole au i hana iki i keia imi hala ia G. W. Pilipo, aole no hoi noloko ae o ke dala i hoomakaukau ia no ka Hale kula o Holualoa, ko'u uku i manao ai oukou, oia ke kumu i kanalua'i au, o maua, a o makou paha, mai manaoio i keia mau olelo, no ka mea, ua akaka no ia oukou, no ka auhau kula no ke ola o na kumu, aole no ke dala i manaoia i mea kukulu Hale kula, a no kuu kaumaha i ka inoa o ua palapala'la, " Kumukula," ke hai nei keia Kumukula ma ke akea, aole au i kakau i kela palapala, na lakou la ae no nae paha.

                Eia hoi kekahi, mahalo no au i ke poo o kela haiolelo ana ma ia Helu 47, mea wehewehe ; aka hoi, i na e nana'ku ma kona kino a hiki i ka huelo, me he mau iwi la o na heana, aole i kanu ia, he pelapela loa, a pela no paha oukou e-a ! Ua oki au maanei, ke wikiwiki mai nei hoi kahi puhi pu i ka hookani."

                Ua loaa mai ia makou he palapala na S. Kamakahiki, o Hana, Maui, e hai mai ana i ka nui o ka Raiki ma Keanae, Koolau, Maui. Heaha la ka mea o kekahi mau haole kalepa o Honolulu nei e hoouna ole aku nei i ka Raiki o Maui ?

                Ke hai mai nei o B. E. S. Paholei, o Honohina, Hilo, Hawaii, i ka haule ana o Maila, kekahi kanaka o ia wahi i ka pali, a aneane e pilikia ; ua nui no ko makou olioli no kona pakele ana, a ua maikai no hoi ke kauoha ana mai, a ko makou makamaka, ka mea nona ka inoa maluna ae nei, e i ana, " E akahele ka hele ana ma kahi pali, o pilikia auanei."

                Ua hoouna mai nei o Kanehoalani o Kaaawa, Koolauloa, Oahu, e hoohalahala ana no ka papalua o na Luna Helu o ia wahi, a me ka helu papalua ia o ka waiwai; ina no ua hana io ia e like me kana e olelo mai nei, aia no kahi e hoopau ai ia mau pilikia imua o na Aha Kanawai.

                Ke palapala mai nei o J. D. Olelohaole, o Puueo, Hilo, Hawaii, no G. M. Koha, a no ka mea, ua nui a lawa na mea i oleloia iho nei no G. M. Koha; nolaila, ua hoomoe makou ia leta ma ka papa, me ka lawe iki mai no nae i ka wai ono a ka naulu, a penei no na olelo ana i hai mai nei :

                "Ua palua mai oe i kou haina, aole no i loaa, ina e pauaho oe, e waiho no pela. I ku no kau kaenaia, ina nau ponoi iho ka ninau, ina na hai mai, huli oe a moe okoa i ke kula a Kaehumoe. E kali a hoopuka aku au i na haina o na kui-nao haihai wale au i hoopuka mai nei ia'u. E ke hoa, ua nui kuu aloha ia oe e noke ia mai nei, aole au pela ia kaua. E hamau ana no au i ko'u waha, i ole e puka aku ka olelo pelapela, e like me kekahi poe e ae."

                He mau le ta kekahi i loaa mai nei na S. H. P. Kalawaiaopuna, e pane aku ana ia Kaikai, a me W. E. P. Daniela, e pane ana ia P. M. Kahinalua, ua heluhelu makou, a ua hooholo iho e waiho ma ka papa, a kahi manawa e aku paha hoopuka aku. He palapala hoohalahala ka D. W. M., no ka hoopuka oleia o kana mau mea i kakau mai ai i ka Pakipika, a penei no kekahi o kana mau olelo: " Ua kuhi au na ka Lahui Hawaii keia nupepa, oia ko'u mea i hoouna aku ai i ka'u mau palapala ma ia nupepa, aole ka! Eia ka na na haole ia nupepa, a o ke Kuokoa o ka ka Lahui Hawaii nupepa ia, o ke mele, a me ke kanikau, a me ke kaao, oia ua mea hikiwawe ke hoopukaia mai ma ka Pakipika nupepa haole. Aole ka'u mau palapala he mau mele, he mau kanikau, a he mau kaao, aole loa no, o ka hai ana i na manao maikai, oia ka mea i palapala ia'ku ai ma o ka Luna Hooponopono la, i mea e ku ai ka makemake o ka Lahui Hawaii, aole o ka hoopiha wale i na mea ano ole i ku ole i ka makemake o kanaka Hawaii. Pela mau no paha auanei e hoomoe pinepineia'i ke hoouna hou aku i na palapala ma o na'la, aohe mea apiki mai a koe aku, ka lilo pinepine i ka pepa a me ka uku leta.

                A nolaila, mai hoohalike oe e H. M. Wini me keia Luna Hoopuka nupepa ka apiki, pau kuhihewa i ka Hoku Pakipika, ka hoopiha i na opala i puhiia e ka makani, oia na mele, pela mau ko'u ike e noho nei. A nolaila, ua nui ka iini no ka puka ana ae o ke Kilohana Pookela o ka Lahui Hawaii, oia ka Nupepa Kuokoa, ua piha i na mea hou a ka manao e olioli ai, e hakoi ai ka puuwai, e anai ai ka maka i ka ike ana iho i na mea hou o na aina e.

                O ka noho ana o ke kuaaina, aia no a ike i na mea hou i hoikeia ma na nupepa, i ka puka ana mai o ka Pakipika, a me ke Kuokoa ma ko makou wahi, i ka nana ana iho i ko na kaikuaana, aohe nui o kona momona, a i kona kaikaina hoi, ua nui kona momona a me ka maikai, ua piha pono oloko i kona hua, i ke puhi ana iho i kona aila, ua piha pono ka ipu-hao a hu mawaho. He mau ia wahi luau o ka maneo ka paha o ko alelo, a i maneo ko alelo ia wahi luau e imi ae a loaa ka mea nana e pulehu a mo-a i ka lai o Kona."

                Ua mau iho la keia kamakamailio ana e na hoa o ka iu o ka la a me ka makani anu he Waiopua. Ua hana makou i keia i mea no e ikea maopopoia mai ai o ko makou makemake nui e pane aku i ka poe a pau e hooluhi ana ia lakou iho, me ke kakau ana mai ia makou; ua huli no hoi paha ka poe e kakau mai nei, i kahi pepa me ka inika, me ka luhi no, a ina makou e hai ole aku i ka hiki ana mai o ko lakou mau le ta io makou nei la, alaila, me he mea la, e hoowahawaha aku ana makou i na keiki kupa o keia paia paa. Me oukou ke aloha, a me makou hoi ka haihaipili pau ole o ke aloha mau loa.

 

NA MEA HOU O HAWAII NEI.

                LOIO KUHINA.—Ma keia pule aku nei, ua oluolu ka Moi e koho ia Charles Coffin Harris, Esq., (Halasi Loio) i Loio Kuhina no keia Aupuni, ua holo aku nei oia ma Hawaii, no kekahi mau hana pili i kana Oihana. Ua kupono no ia ma ia wahi.

               

                Ua makaukau ka Hale hoomaemae kopaa o Honolulu e hana i kana hana, ua paa kona ipuhao nui i ke kukuluia, a me kona pukauwahi nui. Ua lehulehu no hoi na kanaka e hana nei ma ia wahi. Pomaikai kakou i keia kumu waiwai hou i hoouluia iwaena o kakou.

               

                E hoolewaia'na ka mea aloha nuiia i make aku nei, ka Mea Kiekie, ke Alii, Prince ALBERT EDWARD KAUIKEAOULI LEIOPAPA A KAMEHAMEHA, ma ka la Sabati ae nei. O ka ohana Alii, na Kuhina, na'Lii o ko ka Moi Aha Kukamalu, na Luna Aupuni, na Alii Koa, a me ka poe no e pili ana ilaila, ka poe i kauohaia e hele aku ia hoolewa ana.

 

                PIPI MOMONA.—Aole no hoi o kanamai o ka momona o ka pipi o Mi. H. Konawela a me William Dufena, ma ka aoao Hikina iho o ka Hale Kuai o Daimana ma, ma ke Alanui Alii. Emi no ke kumukuai, a momona no hoi, ke hele la a kahe ka hinu i Ainaike. E hele no e ka lehulehu ilaila, i ikemaka iho no, a i pau ai hoi kuhihewa i ka wai o ka Liula.

 

                HALE HANA PIULA.—Ina e makemake ana ka lehulehu, e loaa ia lakou ka Piula Ohe Wai maikai, e aho no e naue ilaila e ike ai i ka Piula Wai maikai, ma ka Hale Hana Piula o Kimo Hana Piula, (James O'Donnell.) Aia malaila e lawa ai ka makemake o kela a me keia mea e imi ana i Ohe Wai Piula no lakou me ka uku oluolu loa.

 

                Ua hui ae na makaainana o ka Moi ma ka Hale Hookolokolo, na kanaka a me na haole ; o ke kumu hoi o ia hui ana, oia no ka noonoo ana i mau olelo e hoike aku ai i ka Moi, i ko lakou aloha a me ka minamina no hoi a me ke kaumaha pu me laua iloko o keia ho ra o ko laua kaumaha ana. Ua kohoia he mau Komite nana e noonoo i ua mau olelo la, ma ke awakea o ka Poaha iho nei, a ma ka hora 12 o nehinehi, ua hoike mai ua Komite la i na olelo a lakou i hoomakaukau ai, a ua aponoia no hoi. Ua kohoia o W. L. Green, E. O. Hall, W. L. Moehonua a me J. H. Moku; elua haole, a elua hoi kanaka maoli, na lakou e lawe aku i ka olelo a i ke Kuhina Kalaiaina, a nana hoi e waiho aku imua o na Moi.

 

                Ua maopopo no paha i ka lehulehu ka haalele ana o na Kuhina mamua aku nei; aka, ua waiho waleia mai no lakou e noho ma ka oihana, a hiki i ka wa e koho houia'i o na Kuhina. Ma ia hope iho, ua oluolu ka Moi e haawi i ke koho ana o na Kuhina i ka Mea Kiekie, ke Alii L. Kamehameha. No ka poino e ana iho nei o ke Alii, nolaila, aole i kohoia na Kuhina hou a hiki wale mai i keia la.

 

                Na Maika Sobe kekahi leta i hiki mai io makou nei, e hai mai ana i ke kuhihewa o kekahi mau wahine i na Kii, me ka manao he kanaka maoli, a e hai pu mai ana no hoi i ka mahalo o na kanaka lawe pepa o kona apana i ka Nupepa Kuokoa, a penei hoi kana mau olelo :

                "He nui ka olioli a me ka hauoli o na kanaka maoli o ko'u Apana, i ke Kuokoa, no na olelo hoonaauao a ka poe akamai, me na Kii o na aina e, a me na mea momona he nui wale o ka papaaina o ke Kuokoa, " E ola ka Nupepa Kuokoa."

 

                PAILATA HOU.—Ma keia pule iho nei, ua hookohuia o Kapena Mclntyre o ka Mokumahu Pele, i Pailata no ke Awa o Honolulu nei; ua lohe mai makou ma keia hookohu ana, ua kapaeia o Kapena James, ko kakou makamaka aloha, nana i au iho nei ke kai ehuehu o Mamala. He Pailaka ia i mahalo nui ia e na Kalepa a pau, a me kekahi poe e ae no hoi o keia Kulanakauhale Alii, o keia mau pae moku o ka Polunesia nei. Aka, ua manao no paha na poo aupuni, he pono ka lakou i hana iho nei; a nolaila, ua pono iho la no ; no ka mea, o lakou no kai ike i ka mea kupono e hana'i ma ko lakou mau oihana. Ua nui nae ko makou minamina i ke kapaeia o ka mea i ike pono ia ke kupono ke hana ia mea, a na haole kalepa no e hooioa mai ai, mai o no a o.

 

Na Palapala.

 

Ke Koilipi e hina ewalu ai

O P. M. KAHINALUA.

E ka Nupepa Kuokoa e; Aloha oe:

                Aia ma kou Helu 40, o ka la 30 o Aug. i kaa hope ae nei me kona nani ke nana iho, aia malaila a'u i ike iho ai : na olelo pane ehaeha a kuu hoa ili ulaula a koko Hawaii, i pane ae ai imua o ke akea, a me na haina loaa o na ninau palapala. E kuhi ana a'u e hai mai ana kuu hoa i na haina, me ka owili pu ole i na hua nioi walania o Pakaa ; eia ka e owili pu mai ana i na olelo walania. I ko'u ike ana iho i na olelo i kauia me kuu hoomaopopo pu iho no hoi, me he mea la he hao enaena la na olelo pane, me kuu hilinai aku no nae i na olelo i kauia. Ke hai oluolu aku nei au ia oe e Kahinalua, ua mahaloia no kekahi mau haina, a o kekahi aole. Ua maopopo no ia'u, a he mea makehewa paha ia'u ke ninau aku ia oe e Kahinalua. I loaa ponoi no anei ia oe? Ua maopopo no ia'u aole oe i hilinai ma kou akamai a noiau ma ia mau ninau ; aka ua hilinai oe i ko hai akamai, i kaena ae ai oe ma ke akea i ka haina o kekahi mau ninau. Nolaila, eia ka mea hai aku ia oe, E makilo aku oe e ke kanaka Kahinalua e pono ai. Eia keia, e pane mai ana oe ia'u, a me na hoa Lahainaluna i ka hooio a me ka liki, a i kuu kike ninau wale aku no ia Heeia, me ka loaa ole o ka Heeia. Eia ka mea pane aku malaila ; I aha la hoi o Heeia i ninau mai ai i ka ninau "Owili pauda" ia G. M. Koha, a me ka poe Lahainaluna me ka loaa ole o ka G. M. Koha mau ninau ?

                Eia hoi, aole au i ninau aku ia oe ; aka, hai wale mai no oe. I aha no la hoi oe i hai ole ai i na ninau a G, M. Koha ; no ka mea, he kanaka makemake hoi oe e hai wale aku i na ninau? Ma ko hai ana i na haiina o na ninau, aole i pololei loa ka olelo Beritania, a me ko hai ana mai i ka haina o ka ninau eha. Ua unuhi mai oe i ka haina oia ninau ma ka olelo Latina a hiki aku i ka olelo Hawaii; auhea la hoi ka olelo Beritania ? Nolaila, ke hai aku nei a'u ia oe i ka haina o ko ninau, a me kuu hoouna pu aku i na kukuna o ka la, e olinolino ai ou mau maka, e huli ai ko alo ilalo o ke kiowai, a o ka aleale o ka wai kau e ike.

                Paure J. D. Ilaha as plo Cousta o to mayre per fayre un aze?

                Haina. He olelo Rukini keia, penei ka olele Hawaii.

                Aloha oe e J. D. Ilaha, ua naauao paha oe, aohe mea i koe aku.

                Eia iho hoi na ninau, a nau hoi e hai ae i ke akea i ike mai ai ou mau hoa Lahainaluna, penei no lakou :

                1. Mai ke kanaka kaua hea mai o ka wa kahiko i loaa'i ka inoa o kekahi hale, Maratoka ?

                2. Ma ke kumu o ka pali hea i ku ai kekahi hale hooluu ili o na holoholona, o Dodona ?

                3. Owai ka inoa mua o kekahi kulanakauhale Toledo, a i ka wa hea i kapaia'i ma ka olelo Hebera ka makuahine o ka lahuikanaka ?

                4. Heaha ke ano Kii a Latadeoma i kakau ai maluna o ka pohaku ma bala, a heaha ke ano o ka wai hooluu?

                5. Kakau iho la o Amagelodama maluna o kekahi o na mea paakiki i na ano lau o ka nahelehele, heaha ke ano lau laau ana i kakau hope ai ?

                6. Heaha ke ano Kii a Gomedela i hoohehee ai, a heaha o na mea paakiki ana i hoohehee ai ?

                7. Heaha ke ano hua iloko o ka Palapala a Hometeluzemala i kakau aku ai ia Latadeoma, pehea ka loihi o ka waiho ana a wepa ia i ka wepa?

                8. Owai ke kanaka kahiko i hoomakaia'i ka hoomana ana aku o na kanaka ia ia, a i ka la hea ka hoomana ana?

                He ma'u iho la no ia, o ko komo hou ole paha i Roma ma ke Aupuni Hawaii. Ke noi aku nei au ia oe, a me ou mau pokii e hai mai. Ke hoi nei ke keiki o ka la wela o Hoolailai, ke kani mai la ka bele. No ke keiki o ka Uwapo ke aloha, i ka ike aku i ka hoe kaiue o ka huelo boti.
J. D. ILAHA.

Honolulu, Oahu, Sep t. 8, 1862.

 

Ko ka Haku o Hawaii Ponoi.

                E like me ka lawe ana'ku o ka Mea Mana Loa i ko kakou Haku, pela kakou e lawe mai ai i ke kaomi pumehana o kona aloha, a hoopaa ma ko kakou mau puuwai me ke kaumaha, a hiki i ka wa e luheleleiia ai kakou. He mea minamina ka laweia'na o ka kakou Milimili mai ko kakou alo aku ; aka, aole e hiki ia kakou ke aua aku, oiai ua laweia'ku no ia e kona Mea nana i hana.

                Nolaila, ke kauohia aku nei na lala a pau o ka PUALI KOA LIO PUALU, i kapaia, "Ko ka Haku o Hawaii Ponoi." E hoomanao i wahi KANIKAU nona, ke oluolu nae oukou. Eia kekahi, e aahu oukou i ko oukou mau lole paikau, me ka hoomanao hoi i na hua e kau ana ma ko oukou mau papale, me ka ninau iho, " Nawai la auanei kakou e luhelelei?" Aloha ino ko kakou Haku.

J. KAAUKAI.

 

Ke koena naaupo o ka Lahui Hawaii.

E Ka Nupepa Kuokoa e; Aloha oe:

                Ke oluolu nei kuu manao, me ke kanalua ole, he hiki paha ia oe ke lawe aku i na hua olelo i kauia maluna, imua o na pua lilia nani o ke kihapai Hawaii; a imua ae hoi o na Anetelope maka hihiu o ka nahelehele, a iwaena hoi o na keiki papa o ko kaua aina hanau nei, me ka lana a me ka oili hikilele o kuu manao, he mau hoa kailiili lakou no'u i kahi mea iki.

                Maluna o keia mau eheu lele a me keia lupe, eia la ! eia la !! ke hoomakaukau nei au i wahi no ke poo o kuu manao e moe ai, a ke liki nei hoi au ia'u iho, i na kaula e paa'i au ma ke kumu o keia eheu, a e lele pu aku ai kuu manao me na lulu lima o ke aloha, i kahi i noho ai o ka poe e hele huikau ana iwaena o ke au ia Kamehameha I.

                O ka poe e hele huikau nei i ka wa i hala, i ka wa hoi o na kupuna o kakou, oia hoi ke au ia Kamehameha I., ka mea ia ia ka noho Moi mua o ke Aupuni Hawaii, oia ka poe e launa wale ana, a me ka olelo wale ana, a me ka hoohiki ino ana i ka inoa maikai o kekahi, ma kekahi lala o na hana a na kupuna o kakou, he koena naaupo ia i oleloia, e koe ana iwaena o ko kakou lahui nei; no ka mea, ke ike nei au a ke hoomaopopo nei no hoi; o ua koena naaupo nei, he kipuka keia e pahele ana i na hoalauna a me na hoaloha, he kumu hoi e ulu nui ai ka laau o ka malu like ole iwaena o ko kakou Aupuni; no ka mea, ma ko kakou noonoo maoli ana a me ka hooiaio ana ia noonoo, alaila, e loaa mai iloko o keia, o na koena naaupo o keia lahui i hookumuia e ka aoao mua o keia Aupuni, he mau kumu paha ia e pono ai ke hoolilo paha kakou i pualei nani paha ia na kakou e malama ai, na ka poe opiopio iloko o keia wa naauao, ka wa hoi o ko kakou Moi ilihia, Alexanedero Liholiho; ka wa hoi i hoikeia mai ai ia kakou na heluna pau ole o kela ano keia ano i pa telilionaia ka oi ana i ko ka wa i naue ae mai o kakou aku ; alaila, he lana kuu manao me ka ulu mahiehie maikai, e kaliia ka huaolelo kuikahi a malu like mawaena o na kanaka elua a lehulehu wale aku paha, i na koena naaupo o keia lahui ; no ka mea, i na i mai kekahi kanaka, a o kekahi wahine paha, a i ole ia he kamalii paha i ike i ka haku i na olelo e lealea ai ka pepeiao o ka poe e hoolohe ana i kona olelo ana, he mai kona, he mau akua hoounauna mai a mea mai, me ka haku i na olelo e kohu ai kana hana, a i ka lohe ana o keia poe hoolohe he mau akua hoounauna ko mea, he pule anaana ka o mea, alaila, e ike auanei kakou ua pau ka huaolelo kuikahi mawaena o mea a me ka lehulehu o ka poe e hoolohe ana i ka leo o keia mai; o ke kue aku la no ia me ka makau o make wahi a lakou, aole e kipa i ka hale, aole hoi e kamailio pu me ia o make auanei mahope aku. Eia ka ninau ; aole anei o keia kekahi koena hupo, naaupo iloko o keia lahui ? I kuu manao ana me ka oiaio, oiai o kekahi koena no keia i lilo ai hoi keia koena i kipuka pahele i na hoaloha a me na makamaka, e like me ke pahele ma ka lima o ka mea kuhea manu, e like me ka mea mai i imi ai i mau olelo e hei ai ka lehulehu ia ia, a pela hoi ka mea kuhea manu i imi ai i mea e paa'i ka manu ma ke pahele a ka mea kuhea manu.

                Nolaila, auhea oukou e na hoehu kupa iloko o keia lahui, ka poe ake akamai a me ka poe noiau, e noho ana i mau hokuhele ma na kihi o keia Aupuni.

                Ke hai aku nei au imua o oukou, me ka iini o kuu manao, o oukou paha kekahi i ike i keia mau mea he koena naaupo iloko o ko kakou nei; no ka mea, aia ko oukou mau kukuna e hoomalamalama ana ma na palena o ko oukou mau ala hele, e ike okoa ia ana ko lakou mau kino a me ko lakou mau ano hoi. Nolaila, auhea oukou e o'u mau hoaloha, o'u mau hoa hoi e noho ana malalo iho o ka inoa nui, Lahui Hawaii, ka poe e kikohukohu ana i na kiko o ka koena naaupo. Ke hai kauaheahe aku nei au imua o oukou me ke kanalua ole, e poino ana ka inoa o keia lahui ia oukou, ke hoopau ole oukou i ka aoao mua i hoomakaukauia'i e ko kakou mau kupuna i hala'ku; e pau ana hoi ka malu like a me ka poho lokahi ana o keia lahui, ke hoomauia keia hana ino; aka, eia ka mea pohihihi maoli ma keia noonoo ana, aole o ka poe i pili pegana wale no kai lilo i mau kumu e mahuahua'i ka ino iloko o keia mau mea ; aka, o ka poe ake akamai kekahi kai manao he oiaio keia mau mea i hana naaupoia. Nolaila, auhea oukou e o'u mau hoaloha, o'u mau makamaka hoi iloko o keia lahui ili ulaula, ke pane maikai aku nei au imua o oukou, ka inoa o ke au ia Kamehameha I, ua hala ia, ua hala hoi na hoomana ano ole oia manawa, eia hoi kakou i ka wa naauao, ka wa e kau nei na heluna he nui o na pomaikai i loaa ia kakou; nolaila, eia ka pane hope ia kakou e o'u mau makamaka, e aho e pau ia manao ana pela. Me ke aloha i ka Nupepa Kuokoa. Ke hoi nei no ko Halehui keiki, ke aneane aku la e lawe o Lehua i ka la.
JOHN WAIOHINU.

Kulahui, Waioli, Kauai, Aug. 16, 1862.

 

                Aia a keia pule ae, alaila pai makou i ka Bila Haawina o ke Aupuni, a ka Ahaolelo i hooholo iho nei.

 

No ka Puuwai.

 

E ka Nupepa Kuokoa e; Aloha oe:

                Ua ulu mahiehie mai ko'u manao e waiho aku i keia mau wahi huaolelo e kau kehakeha ae nei maluna, oia hoi keia: "No ka Puuwai." Iloko o kou kino nui, a puipui hoi, a nau ia e lawe aku, a hoolaha iho iwaena o ka Lahui o kaua e noho mai nei. O keia mea o ka Puuwai, he mea keia i hoonoho pakahiia mai iwaena o na kanaka a pau, mai ka poe kiekie a hiki aku i ke peke, a ke peke no a ka Luukea, a mai ka poe kino nui puipui hoi a hiki aku i ka poe kino olala a wiwi hoi, ka pili ana o keia mea o ka puuwai. Aka, aole iwaena wale o na kanaka keia mea o ka puuwai, a neleia la hoi iwaena o na holoholona, aole, ua pili mai no ia lakou keia mea o ka puuwai. Mai na holoholona laka a i na holoholona hihiu e hele ana ma ka ili hualala o ka Honua, ka loaa ana o keia mea o ka puuwai, pela no hoi na manu e lele hoolai ana ma ka lewa, ua loaa no hoi ia lakou keia haawina hookahi o ka puuwai. Nolaila, eia ka ninau, o ka Puuwai, heaha la ia? Aole like o ka manao o na kanaka kahiko o Hawaii nei no keia mea o ka puuwai, manao mai lakou he wai maloko oia mea, nolaila kona inoa. Aka, ua hoike mai o Hareve, kekahi kanaka naauao o Beritania, i ka makahiki o ka Haku 1820, i kona manao no ka holo ana o ke koko maloko o ke kino. Hoike mai la oia penei. "O ka puuwai ke kumu o ke koko, a i ka u-pa ana o kekahi aoao, holo ke koko maloko o ke Akemama, a manamana malaila, a pili pu me na manamana makalii o ke kani-a-i e u-pa ana i ka makani; malaila i ano houia'i ke koko, a lilo ka mea eleele i ulaula, a hoi hou mai ma na aa liilii i huiia i eha aa, ua kapaia Na koko akemama. Komo iho la keia koko hou a maikai ma ka pepeiao hema o ka puuwai, u-pa koke iho la ia, a komo ke koko iloko o ka opu hema, u-pa ka opu hema, a holo ke koko iloko o ke aa lapuu, a malaila aku ma na aa eleele e manamana aku ai ma ke kino a puni. He makalii loa na manamana, aole i ike makaia, alaila, huli hou ke koko ma na aa koko a kahe malie mai a hiki i ka pepeiao akau o ka puuwai, maluna mai kekahi a malalo aku kekahi. He koko eleele keia a komo iloko o ka pepeiao, a kahe ke koko maloko o ka opu akau, u-pa iho la ia a holo hou aku ke koko ma ke akemama." Pela ka hoike ana mai a Hareve, aole nae i apoia e na kanaka naauao oia manawa, hoole kekahi poe me ka manao lokoino ia ia ; aka, ma ia manawa, elua makahiki a keu, ua kaulana ia mea, a ua heluia o Hareve me ka poe akamai. Aka, he hana nui ka ka puuwai maloko o ke kino o ke kanaka. Ua manaoia he 33 paona koko ma ke kino o ke kanaka, a he 75 u-pa ana i ka minute hookahi, a hookahi aunake koko e piha ai ka puuwai i ka u-pa hookahi ana, a elua minute a me hapa ka poai ana o ke koko, he 24 poai ana i ka hora hookahi, a he 576 poai ana i ka la hookahi a me ka po. He ikaika loa ka opu hema i ka u-pa ana ; i mai la kekahi poe naauao, ua like me ke kaikai ana o na pouna he 100,000; aka, aole i akaka lea keia, eia nae he ikaika loa no.

                Ua wahiia ka ka puuwai i ka wahi uaua a paa loa, aole puka e komo ai kekahi mea, he aalele kona, oia ka mea e lawe a ike koko nona, puka ia aalele ma ke kumu o ke aalele lapuu, a hoomanamanaia ma ka puuwai, a ua hoihoiia keia koko maloko o ka pepeiao akau. He mau pani no hoi keia puuwai. Aia ma ke kumu o ke aalele lapuu keia mau pani, he a-a-pu paha ke ano ; nolaila i kapaia'i lakou Na pani a-a-pu. Aia hoi kekahi mau pani a-a-pu ma ke kumu o ke akemama, ua like me ko ke aalele lapuu. O ka hana a keia mau pani ua like ia me ka haku o ka pauma.

                He mau aalele ko ka puuwai, eia kekahi mau manamana o ke aalele lapuu, o ka mua, elua aalele no ka puuwai, o ka lua, oia ke aalele pokole, a manamana oia i elua, o ka oa akau, a me ka iwilei akau, o ke kolu, oia ke oa hema ; a o ka ha, ka iwilei hema. O ke aalele oa, no ke poo ia, ma ke aalele iwilei e hele ai ke koko ma na lima a manamana liilii malaila, o kekahi manamana ma ka pulima, aole e nui ka io maluna, oia ka mea e hiki pono ai ke kaha, i akaka'i ka pana ana o ka puuwai, e hiki hoi ke kaha ma ke kauwahi o ke kino. I ka pana wikiwiki ana o ka puuwai, no ka wela paha ia, ina e wikiwiki loa ka pana ana, he kapalili paha ia, a ina paha ua akahele a nawaliwali, ina e akaka ua kokoke e pau ka upa ana o ka puuwai a kokoke make. Aka, ina e manao kakou e ike pono i ke ano o ka puuwai, e pono ia kakou ke kii aku i kekahi holoholona, he Kao paha, a he Puaa paha, a nana pono, no ka mea, ua like ia me ko ke kanaka.

                E malama pono nae i ke oki ana, o pokole na aa, a i nana ponoia a maopopo na mea mawaho; alaila, kaha iho. E nana oe i kahi e oku ana ma kekahi aoao, a e kaha iho mai ka pepeiao a hala ilalo; alaila, e kaha i ka lua o na opu, e like meia, a e holoi i ka wai a ua makaukau. Ma keia mau mea, ua ike kakou i ka hana a ka puuwai maloko o ko kakou kino, a me ke akamai o ka mea nana i hana i ko kakou kino. Me ka mahalo i ka Nupepa Kuokoa. E aloha auanei, ke hoi nei ko ka la wela keiki e luu i ka wai olu o ia kula. KALALAUPUNAAKEONAONA.

Lahainaluna, Maui, Au g. 25, 1862.