Ka Nupepa Kuokoa, Volume I, Number 42, 13 September 1862 — Page 1

Page PDF (1.62 MB)

KA
NUPEPA KUOKOA:
Ke Kilohana Pookela no ka Lahui Hawaii.
BUKE I. HONOLULU, SEPATEMABA 13 1862. HELU 42.

 

He kanika u keia no ka
PRINCE ALBERT EDWARD KAUIKEAOULI KALEIOPAPA A KAMEAMEHA HAKU O HAWAII.

He Uhane he aloha keia nou,
E Kal
eiopapa he Inoa.
Ho aloha ka Uhane i ka hele ana,
Ka niau hookahi aohe lua,
Kui aku ka lono i na Paemoku,
O Kalanimealahaole ua hele,
Ka wehena ana mai o ke alaula,
Kahea o Ukali o Hokuloa,
E Kalani e,eiae ko ala,
O ke anuenue pio i ka lewa,
O ke alakoiula pii i ka Lani,
Ike e o Kane me Kanaloa,
Hoouna e mai i ka ua koko,
I kapa aahu no ka uhane,
I ka hele hookahi i ke ao ana,
I ka hora ewalu kakahiaka.

Ka makua Iolani ka mea aloha.
Ka uwe kanikau i ke keiki,
Hoapili o ka lai la e Kailua,
Huli haliu na maka o Kalani,
Nana i ka
uka la e Waiaha,
Oia uka anoano iuiu,
Auwe kuu lei kuu keiki,
Kuu mea minamina la e noho nei.

Ui ae Emalani ka makuahine,
Auhea iho nei kuu keiki,
Aia i ka Hale malumalu laukoa,
Hanaiakamalama la i Nuuanu,
Oia uka anoano mehameha,
Hoolau kanaka i ke keiki,
Hoapili o ka po kanaka ole,
O ka po ua nui o ka Hooilo,
Auwe kuu Lei kuu keiki,
Kuu mea minamina la e noho nei,

He uwe helu mai e Kalohelani,
Eia kuu mama he makua,
Pehea kaua i ka holo kaa?
I ka ua kuahine la e Manoa,
Auwe kuu Lei kuu keiki,

Kuu mea minamina la e noho nei.
He uwe haalou e Kapuaiwa,
Auwe kuu kama kuu minamina,
Ka Hiapo makamua a maua,
He pukaua Lani oe na Ahukai,
Auwe kuu Lei kuu keiki,

Kuu mea minamina e noho nei.
He uwe kanikau e K apiolani,
Aloha ino no kuu milimili,
Kuu Lei kuu Haku mea laha ole ,
Kuu mea minamina la e noho nei.
Ui ae k a makua aohe oe,
Ei aku nei paha i ka holo lio,
I ke kula la wela nopu e Kahua,
I ka nana Paikau a ke koa,
Huli haliu na maka o Kalani,
Auhea kuu Kaa nui Kalaunu,
E hoi i ka lai la e Nuuanu,
Kuu Hale malumalu lau o ke koa,
Auwe kuu Lei kuu milimili,
Kuu Haku,
kuu Lani,
mea laha ole.

AI HOOPAU.
Chorus, Halue, Hitue, Halue, Naio, Te fute na Faituna re. &c &c &c &c &c &c
Na na Keiki Koa ponoi o ka Moi i haku.
Hal e Alii, Sepatemaba 10, 1862.

He hale pau i ke ahi.

E ka Nupepa Kuokoa e:—Aloha oe:
            Eia mai kahi nu hou e hai aku nei ia oukou, e o'u mau makamaka mai Ha waii, a Niihau, eia ua mea hou la a'u i ike ai i ka la 7 o Sep., oia ka la Sabati, ma ka hora 4 o ke ahiahi. Ua pau ka hale o Keawe i ke ahi; aka, ua pau no iwaho na moena, a me na umeke poi, a me na mea liilii no a pau loa. Eia ke kumu i pau pono ai, o ka lehulehu ana mai o na makamaka, me ka hu mai o ko lakou aloha, i na mea pilikia. Eia ke hai aku nei au i ke kumu o ka pau ana o keia hale i ke ahi.
            Oia no ka hoowalea i na keiki i ke puhi paka, a lilo ia i kumu hoomahui loa o na keiki a kakou i ke puhi, a me ka nau paka, a me ka hoounauna naaupo o na makua i na keiki e puhi i ka paka, e o lala paka, e lomi i ka paka, he nui na kumu e alakai nei na makua iloko o ka naaupo. Ke hai aku nei au i ka inoa o keia kaikamahine, ua hala na makahiki 5 a me ka hapa, o ke ano o keia kaikamahine, he lolo a me ka a-a, o kona inoa o Kaualua (w,) ma Punaluu, Kaneohe. Ke papa aku nei au ia kakou e na makua, ua ike ae la no paha kakou i na olelo maluna no na keiki, pela no kakou e hoomanao ai ua like na keiki me ka momi maikai loa. E alakai kakou i na keiki iloko o na kula i kumu e ike ai ; aka, o ka makau ia Iehova, oia ka mole o ka naauao.
K aneohe, Koolaupoko, Oahu, Sept. 10, 1862.

Na moku hao Aupuni, ma ka Muliwai Misisipi.
HE MOOLELO
NO
 KA HOOUKA
KAUA
A NA
AUMOKU AUPUNI ME NA MOKU KIPI
MA KA
 M
ULIWAI MISISIPI.

Ua pai iho makou i keia la i ke kii o na moku i hoouka'i ma ka muliwai Misisipi; o ia no hoi kekahi o na kaua weliweli loa i hooukaia mawaena o na moku, a ma ka opu hoi o ka moana.
            E ike mai oukou i ke Kii a makou i pai iho ai, oia no ka helehelena o na Moku Hao kaua o ke Aupuni e hooholoia nei ma ka Muliwai Misisipi, i mea e kaua aku ai, a e lawe ai hoi i na kulanakauhale Kipi. He poe moku mahu wale no lakou a pau, a o ka moku nui me ka hae e kau ana, e kolo ana ia i kekahi moku i hoopihaia me ka ai na na Koa Aupuni. Ua uhiia ia moku mai o a o me ka hao ; a nolaila, o na poka a pau a na Papu Kipi e ki mai la, aole no he hoopoino iki mai ia ia, no ke komo ole iloko. He hiki no hoi ia oukou ke ike ae i ka haule o na poka ma na aoao a pau ona, a iloko o ka wai.
            Ma ka hora 1 o ka wanaao, a ia hoi ua hoomakaukauia na moku kaua a pau o ka Akau, e ku ana mawaho mai o ka papu Jackson a me ka papu St Phillip, o ia na papu nana e pale mai ke komo ana iloko o Nu Olina, e holo aku iloko me ka hoouka aku hoi i na pakaua i haiia'e la maluna. Iloko nae oia mau minute o ka hoomakaukau ana, ua hiki ole i na huaolelo ke hoakaka'e i ka manao iloko o ka naau, o kela a me keia mea o na koa, no ka mea, ua maopopo no he hoouka nui weliweli ke hooukaia'na e lakou iloko o na minute pokole ma ia hope mai.
            Ma ka ho ra elua, kauia ka hoailona no ka holo ana o na moku e hoouka aku i na papu ; aka, no kekahi pilikia i ike mua oleia, ua hikiwawe ole ka holo ana mai o ka puali alua o na moku, a ua nanahili no hoi ia poe, a no ka mea hoi, ua loihi ko lakou alanui, nolaila, ua aua iki makou i ka holo e ana, a ia, a hala e lakou mamua. Ma ka hora 3, puka mai ka mahina, me ka maikai nui, e kiola ana i kona malamalama iluna o ke kino o na moku, a me na papu hoi; a he 30 minute ma ia hope mai, aia hoi ua ike poiuiuia'ku ke ahi hoailona a na kipi, me ko lakou ho-a mai i ke ahi nui i ike ponoia mai ai ko makou kulana. Ma ia wa koke no, hoomaka na puali moku o ka Akau e holo aku me ka ikaika nui, no ka mea, ua kuupauia ka mahu o na moku a pau, a o na puuwai hoi o na mea a pau o luna o ua moku la e kapalili nui ana, me ke kali malie i ka hiki mai o ka wa e hoomaka'i i na hana a ka make.
            He 20 ponoi minute mamua'ku o ka hora 4, ki mua mai na kipi mai ka papu St Phillip. Ma ia manawa, huki like ae la na moku a pau i ko lakou mau hae Amerika iluna o ko lakou mau kia, a ua kauia no hoi na kia a pau o na moku i ka hae. Kauohaia'e la na luna puhi mahu e kuupau i ka holo o na moku, a ia manawa, hoomaka aku na moku aupuni e holo aku me he la iloko o ka waha ponoi o ka make; a i ke kokoke ana'ku hoomaka koke no na moku me na poka poha e ki aku, a lele aku la na poka me ka ahai aku i ka make i kahi a lakou e hiki aku ai. He elima minute mamua iho o ka hora 4, hoomaka ke ki pu ana o na moku aupuni i na papu, a ki mai no hoi na papu me ka hiki wawe loa, lele nui ae la no hoi na poka a me na hunahuna pauda, e hoopiha ana i na wahi a pau e pili ana i na mea e make ai. A aole no hoi o kanamai o ua mea he weliweli ia wa ; no ka mea, e ki mai ana no na papu kipi, a me na moku mahu pu no hoi he 13, a me ka papu lana kekahi o Lusiana, a e kiola nui mai ana no hoi i na mea weliweli e make ai; aka, aole no nae he emi hope mai o na moku aupuni, holo aku no lakou imua me ka wiwo ole. Aole no hoi o na pu o na papu, a me na moku kipi na mea weliweli wale, aka, o na lana i ho-aia i ke ahi, oia no ia mea e weliweli nui ai. Ho-aia mai la ua mau lana nei i ke ahi, a hoopuniia mai la i pau na moku aupuni i ke ahi, a no ko lakou akamai no i ke pale ana'ku no i ua mau moku la ke kumu o ka pakele ana i ke ahi o na moku aupuni; aka, kaua aku no ka aoao akau me ka ikaika, a aole no i liuliu hoomaka mai ana na poka kipi e kamolamola, ua hoomau mai no nae i ka hoouka me ke koa no. O ka moku kaulana a ikaika no hoi ma keia hoouka ana, oia no ka Varuna, he eono moku kaua kipi i pio ia ia, a ua pau no lakou a pau i ke pio, a oiai oia e hoouka ana i ka hiku o na moku, o kona piho iho la no ia. Ua ki no nae oia i kona mau pu a hiki no i kona piho ana, a ua ola mahunehune mai kona poe kanaka, aole no he wahi mea i koe mai, o na wahi kapa wale mai no i ka ili kai koe iho me lakou. Malamalama mai la ka aoao o ka muliwai, mai uka a hiki i kai, i ka aa ia o na moku kipi i pau i ke ahi. I ke piho ana o ka Varuna e welo ana no kona mau hae ma na eheu o ka makani. He hookahi hora a me 20 minute ka loihi o kona ki pu ana, a komo ai na moku manuwa iloko o Nu Olina. Ma ka hora elima o kakahiaka, he 11 ka nui o na moku kipi e aaia ana e ke ahi ma ke kapa o ka muliwai; a holo loa'ku no hoi na moku aupuni a ma kahi ku moku e ku ai ; aka, ia lakou no i hiki ai ilaila, aia hoi e puka mai ana ka moku hao kipi Lusiana, a ki pu mai la i ka Richmond moku o ka akau, ia wa alualu koke aku no o Misisipi, a holo aku la ua moku kipi la a ku ia ma kapa muliwai, a lele aku la na kanaka o luna iuka a holo aku la. Ee aku la na koa o ka moku Misisipi i luna o ua moku la ; aka, i ka ike ana iho e piho ana ua moku nei, a ua pau no hoi i ke ahi; nolaila, ua haalele koke lakou i ua moku la. A lanakila iho la ka Akau ma ia hoouka ana, a lilo hoi o Nu Olina i ke Aupuni. A i pio ai hoi na moku a me na kulanakauhale kipi a pau e pili ana ma ia muliwai; kumakena no hoi ua mea he make ma ia kaua ana.

H E WAHI KAAO
 NO
KEAK A PEPA.
HE LU 5.

            A LOHE IHO LA O KEAKA PEPA i ka inoa o ka wahine, ia manawa, hoomanao ae la oia i ka inoa o ka makuahine, a uwe iho la. Ninau mai la ka wahine ; " Heaha keia waimaka ou e uwe nei ? " Hai aku la o Keaka Pepa, " E uwe ae ana wau i kuu makuahine, no ka like pu ana o kou inoa me kona, nolaila, hu ae nei ko'u aloha."
            Ia laua nei no e kamailio ana, kukuku ana na mea ai ma ke alo o laua nei, na ke alelo no o Debolo i lawe mai, a he mea mau loa no hoi ia. Ia ike ana aku o Keaka Pepa, i iho la ia ; " Kupanaha keia mau mea ai, aole i ikeia'ku nei ke kanaka nana i lawe mai nei," I aku la o Mele ia Keaka Pepa, " e paina kaua," ae mai la o Keaka Pepa, ai iho la laua nei, oia no hoi ka aina ahiahi, a pau ka ai ana a laua nei, hoea mai la keia mau huihui poo he umi, me na poi wai holoi kekahi, a me na kawele kekahi, a me na omole waiala kekahi, a me na kahi lauoho kekahi, o kekahi mau poo hoi; hoomaemae ae la ia loko o ka hale a me kahi moe, o keia mau poo i oleloia'e la maluna, oia no na poo o Debolo.
            I ko Keaka Pepa ike ana aku, lumilumi ia iho la kona manao ikaika e ka makau nui, no ka mea, wahi ana, aole ia i ike iki i kekahi ano kanaka, a holoholona hoi; i hana ai e like pu me keia. I ka hiki mua ana mai nae o ua mau poo nei, haawi like mai la lakou i ke aloha i ke kaikamahine—me ka pane like mai no o na poo a pau, a me ka imo like no hoi o na maka. Nolaila, he mea weliweli loa ia i ko Keaka Pepa mau maka.
            I a manawa, hoomaka mai la ua mau poo nei i ka hana ana e like me ka lakou hana. A pau ka lakou hana ana, o ka pau nui aku la no ia i ka hoi i ko lakou wahi, a koe wale iho la no hoi o laua nei, hoomakaukau iho la laua nei e moe ; moe laua nei a ao ae la, i ke kakahiaka nui, hoala ana ua mau poo nei ia laua nei, ala ae la no hoi laua nei. Ua makaukau ke pa wai holoi maka, a me na mea a pau no ka hoonani ana.
            A pau no hoi ka lakou hana ana, o ka hoi aku la no ia. Hele ae la laua nei a luna o na noho hoo luliluli, ilaila kahi o laua nei i hihinalua ai. Ia manawa, kukuku ana na mea ai o ka aina kakahiaka ma na alo o laua nei, ai iho la no hoi laua nei, a pau ka ai ana, hiki hou mai la ua mau poo nei me na lako no ka holoi ana. A pau ka ai ana, me ka hoomaemae ana a ua mau poo nei, a pau aku la lakou i ka hoi, a koe wale iho la no o laua nei wale no.
            Ia manawa, olelo aku la ka wahine ia Keaka Pepa, me ke a-o a-o pono aku i kahi e pono ai ia Keaka Pepa ka hele ana. Olelo aku la ia penei: " O hele e ike i ko hoa pepa, no ka mea, o ka la hookahi keia i koe, i hele aku oe ea! a hiki i ka puka o ka hale, wehe aku no auanei oe i ke pani , a hemo ke pani, nana aku no oe ma ka aoao ma Ewa la ; aia no malaila kahi i hiamoe ai, aole e ala, aia no ke ala a loaa i ka mea e loaa ai e like me oe, a ina i hoala oe, e kii oe a kekahi pauku laau nui, kaikai ae no auanei oe me kou ikaika a pau, a hahau pono iho iluna o ke poo. Akahi auanei au hahau ana, alua, akolu, aole no auanei e nalo ke ala e kikookoo ana la, alaila, manao iho no oe ua ala, alaila, kahea iho oe me ka ikaika penei : " Ka-ha-ha! Hooluhiluhi iki ana oe ia'u e Debolo e hooluhiluhi ai!! E kuhi ana paha oe he hapa mana ko'u!!! A e laa la!!!! Make oe ia'u, aole ou wahi e pakele ai!!!!! A ina auanei e pane mai, alaila, o ke ala ka hoi ia, ia olua aku no hoi ia kamailio ana." A pau ke kamailio ana a ka wahine, he mea mahalo nui loa ia no ko Keaka Pepa mau maka. Pane hou aku la ka wahine ia Keaka Pepa, " O hele ! e hoopaa'e i na mea a'u i kuhikuhi aku nei ia oe; a ina i poina ia oe kekahi, alaila, make mai no oe ia Debolo.'' Ku ae la no hoi o Keaka Pepa a hele aku la. A hiki aku la keia i ka hale o Debolo, wehe mai la keia i ke pani o ka puka, a ki-ei aku la keia iloko, a ike aku la keia i keia mea e waiho mai ana i ano like me ke ope, kii aku la keia a ka laau nui, kaikai ae la keia a hahau iho la ma ke poo, kaikai hou ae la no keia a hahau hou iho la me ka ikaika loa, a hahau hou keia, onioni ae la o ua o Debolo, i ka ha o ka hahau ana ki-koo-koo ae la o ua o Debolo, a manao iho la keia ua ala. Pane iho la keia me ka ikaika loa-" Ka haha ! hooluhiluhi iki ana oe ia'u e hoo, luhiluhi ai! Ua kuhi paha oe he hapa mana ko'u ? E laa la !! Make oe ia'u, aole ou wahi e pakele ai ?
            Pane ae la o Debolo " Alia hoi au e make, e make hoi auanei au, aole hoi auanei e loaa ia oe a'u mau kaikamahine maikai." Pane aku la o Keaka Pepa, " Aole! e make oe ." " Aole ! alia hoi au e make," wahi a Debolo. I aku la o Debolo ia Keaka Pepa, "Aia ko'u make ia oe a pau keia wahi puu one e ku iho la ma ka puka la, alaila, make au ia oe, a ina i pau ole ia oe make oe ia'u."
            Huli aku la ua wahi Keaka Pepa nei, i nana aku ka hana i ua wahi puu one nei he uuku loa, a i kona manao ana hookahi no kope ana o ka pau no ia. Ka hele aku la no ia o ua o Keaka Pepa nei a kope ae la i ua wahi puu one nei, oi ae la no ua wahi puu one nei ku no e like me mamua, oi noke wale keia i ke kope a aohe noho a pau iki. Oi hana wale keia a luhi hoi aku la keia a hiki i ka hale, ninau mai la ka wahine, " Pehea mai la ua hana nei a olua ?" Hai aku la keia, " Hele aku nei no hoi a'u e ike me kau i olelo mai ai ia'u, a ala no hoi hana aku nei no hoi a'u e like me kau i olelo mai ai ia'u.'' Olelo mai nei kela, " Alia hoi au e make, e make e hoi auanei au aole e loaa a'u mau kaikamahine maikai ia oe, a kuhikuhi mai nei i kahi puu one e waiho ana ma ka puka la, e eli ka wau a papu, alaila ia make. Oi noke wale mai nei a'u a aohe noho a pau iki, kope ae no ku ae la no, oi noke mai nei a'u a luhi hoi mai nei au."
            I aku la ka wahine, " e noho kaua a puka mai ka mea ai, ai kaua a maona, alaila, hele a hiki i kahi e waiho ia o ua wahi puu one la, kahea iho no oe penei. O keia wahi puu one la e nalowale loa : alaila, kii hou aku no oe a i ua o Debolo hahau hou no i ka laau i ala." Noho iho la no hoi laua nei a hiki ana no hoi na mea ai, ai laua nei a maona. Olelo mai la no ka wahine. " O hele," ae aku la no hoi o Keaka Pepa. " Ae! o ka hele aku la no ia a hiki i ua wahi nei e waiho ana kahi puu one, kahea iho la keia, " O keia wahi puu one la e nalowale loa."
            I nana aku ka hana o ua o Keaka Pepa. aole ua wahi puu one nei. Lalau iho la keia i ka pauku laau a hoomoe iho la i ka hahau ana me ka ikaika loa iluna o Debolo, a puoho mai la o Debolo, pane iho la o Keaka Pepa, " Ka u-a hooluhiluhi iki ana oe ia'u e hooluhiluhi ai, e kuhi ana paha oe he hapa mana ko'u ; e laa la, make oe ia'u, aole ou wahi e pakele ai." Pane mai la o Debolo ia Keaka Pepa, " Alia hoi au e make, e make hoi auanei au, aole e loaa a'u mau kaikamahine maikai ia oe." Pane aku la o Keaka Pepa, " Aole oe e ola ; e make ana oe ia'u."
            I mai la o Debolo, "alia au e make, aia kuu make ia oe a pau kela wahi moku ululaau ia oe i ke oki, alaila, make au ia oe." Nana aku la o ua Keaka Pepa i ua wahi ululaau nei, he uuku loa elima no mau wahi kumu, o ka hele aku la no ia o ua Keaka Pepa a imi i ua wahi ululaau nei, o ka hoano ae la no ia o ua Keaka Pepa nei e pau no ia ia. O ke oki aku la no ia, hina aku la no ka laau, a mea ala mai la no ku; o-i noke keia i ke oki a luhi maoli, hoi aku la keia a hiki i ka hale. Ninau mai la ka wahine, " Pehea mai la ua hana nei a olua ? " Olelo aku la o Keaka Pepa, " Hele aku nei no hoi au a hiki i kahi puu one ; kahea no hoi au e like me kau mea i olelo mai ai, a ua pau ua wahi puu one nei, hele aku la no hoi au me ka pauku laau a hahau iho la i ke poo puoho ae la, a olelo iho la no hoi au e make. Olelo mai ana kela " e make auanei hoi au, aole e loaa ia oe a'u mau kaikamahine maikai." Olelo hou mai nei; aia ka make ona ia'u a pau kahi ululaau i ka hina ilalo. Ko'u hele aku nei no hoi ia a ua wahi ululaau la, elima wale no mau wahi kumu laau, hoano iho la no hoi au no ka uuku, i oki aku nei ko'u hana, hina aku la no a ala mai la no ; a oki aku la no a moku, ala mai la no; o i oki mai nei au a luhi, hoi okoa mai nei.
            I aku la ka wahine ia Keaka Pepa, o hele a hiki i ua wahi ululaau la, kahea iho no oe, " O keia wahi ululaaau la e nalowale loa." Ae aku la no hoi o Keaka Pepa " Ae, " o ka hele aku ia no ia oia nei a hiki i ua wahi ululaau nei, kahea iho la keia penei: " O keia wahi ululaau la e nalowale loa ;'' o ka nalowale aku la no hoi ia o ua wahi ululaau nei. O ka hoi aku la no ia o ua Keaka Pepa a hiki i ka hale, no ka mea, ua ahiahi; Ninau mai la ka wahine, " Pehea mai la ? " Olelo aku la o Keaka Pepa, " Ua nalowale ua wahi ululaau la."
            Noho iho la laua nei a hiki mai la na mea ai, ai iho la laua nei, a pau ka ai ana, hiki mai la na poo umi me ka lakou mau mea hoonani no laua nei, hana no hoi lakou a pau, hoi lakou i ko lakou wahi. Hoomakaukau iho la laua nei no ka moe ana, moe iho la laua nei a ao, hiki ana no ua mau poo nei, hana no hoi lakou i ka lakou hana mau, a hoi lakou kukuku ana na mea ai, ai iho la laua nei a maona, hiki hou mai la ua mau poo nei hana no hoi lakou e like me ka lakou hana mau. A pau lakou i ka hoi, olelo aku la ka wahine ia Keaka Pepa, " O hele e ike hou i ko hoa pepa, no ka mea, ua pau kou make ana ua loaa ia ia oe iloko o na la a olua i olelo ai, o hele," ae aku la no o Keaka Pepa, " Ae."
            Hele aku la no hoi keia a lalau iho la i ka pauku laau, hele aku la keia a komo iloko o ka hale, kaikai ae la iluna i ua pauka laau nei a hahau iho la ia Debolo, a puoho ae la ka hiamoe, pane iho la o Keaka Pepa, " Hoo luhi ana oe ia'u e hooluhiluhi ai, kuhi paha oe he hapa mana ko'u, e laa la, make oe ia'u, aole ou wahi e pakele ai ?" I nana aku ka hana o ua o Debolo i ua wahi moku laau nei, aohe ku mai. I aku la o Debolo ia Keaka Pepa, " Alia au e make, e make hoi auanei a'u aolo e loaa a'u mau kaikamahine maikai ia oe." i aku la o Keaka Pepa ia Debolo,