Ka Nupepa Kuokoa, Volume I, Number 44, 27 September 1862 — MOOLELO HAWAII. [ARTICLE]

MOOLELO HAWAII.

lIELU 3. No ke ku ana mai o na moku ma Haioaii nei, mahope viai o Lono, a hiki ia Vanekouva. Lohe ae la na kanaka o na aina naauao i ka make ana o Kapena Kuke, aole holo hou mai na moku ia manawa, no ka mea, ua kuhi he lokoino maoli na kanaka o Hawaii nei. A i ke kau i ke alii ia Kamehameha, alaila, holo mai kekahi, a ike lakou i ka lokomaikai oia alii, alaila, ku mai la lakou a kuai aku a kuai mai me ka malu. Ma ia hope mai, aole makau iki na moku ke ku mai ma Hawaii nei; no ka mea, ua ike pono lakou i ka lokomaikai o ke alii a me na kanaka. Eia na inoa o na moku i ku mai ma Kealakekua ia mau makahiki. O na inoa ia o I ko Hawaii nei i kapa aku ai, okoa no na inoa | a ka haole. Ua ku mai elua moku, o 010 ka inoa oia mau moku, oia na moku i loaa . mua mai ai ka lei i Hawaii nei. A ku hou j mai kekahi moku inahope mai o laua, o Ka- ; nikani ka inoa, oia ka moku i loaa mai ai ka j pahi okioki i Hawaii nei, a mahope iho ona, I ku hou mai ia moku, ua kApaia kona inoa | ma ia ku ana mai o Kapilipākela. | A mahope ona ku mai o Alomakani, a ma- : hope ona ku mai o Kane, a mahope ona ku I mai o Koki, a mahope ona ku mai o Palau- | nu, a mahope ona ku mai o Kapilimaka, a j mahope ona ku mai ai-o Vanekouva. Ma . Kealakekua «-ale no kahi i ku mai ai keia ■ poe moku ; ku mai no hoi kekahi mau moku ma Kauai, ma Oahu, a me Maui hoi kekahi; aole i paa na inoa i kapaia'i e ko Hawaii nei. 0 kekahi mau moku i ku mai ma Maui ia ! mau makahiki o Eleanom ka inoa, a o 010-1 1 hana kekahi mea maluna iho oia moku. I | ka malama o Feb. ke ku ana mai oia mau | moku, i ka M. H. 1790; ma Honuaula kahi | i ku mua mai ai ka moku. A lohe iho la na'lii e noho ana ma Olowalu, o Kalola me kana kane, o Kaopuiki, ua ku mai la ma Honuaula ka moku haole, makemake ae la o Kaopuiki e holo e ike ia moku, pae ae la no j ia mauka o Honuaula ; a po iho kii malu aku la ia i ka Waapa e aihue, o Kaopuiki a me ! kona mau kanaka. He)o aku )a hkou a kokoke i ka moku, e lana ana ka wmapa o ka moku, ua n&kinakiia, ua ke Viai waapa o ka moku, oki ae la lakeu i ke kaula o ka waapa, aole ! i ike mai ka poe o ka moku. A i ko lakou koe ana, ala ae la ke kiai waapa, kahea aku la kai **aapa i ko lakou poe kanaka, aoie ke \eh* mai. akik, laku o Kaopoiki i ka baoie e pepelii. a pepehiia ibo b ke kiai fraap» a sube Ao la. Wawahiia tbo la ka waapa, paa ae k be kui i ka ohiiia i makao, a t bt kekahi. Ahiīia, hM maī b o Kaofaiki roa i Olowa!a. ae ka mm he peonikai i a Sakwi t ai. Ahila. lohe aln la lakM' «a lanaia o H<maauk. oo ka Ulo aoa o ka wa»|M. a a»e ka eaake aaa o ka haok. A tttke ihe h WaAi kaaaka ao Waiiuku, i hele i Honnaula i ka. sn, ku t \ ka pu.

0 Keoho ka iooa, a elua kanaka i paa ma ka moku, no Honuaulai kekahi, a no Olowalu kekahi. Oia paha ka mea nana ika poe nana i aihue ka waapa, a me ka pepehi ana i ka haole. A pau ke kaua ana, alaila, holo mai ia ua moku ia, a ku iho la i Olowalu i ke ahiahi. A i ke kakahiaka aoa ae kapo iho la o Kalola, kau iho ia i ke kanawai, aoie auwaa holo i kai, o ka mea e holo i ka moku, e puhiia i ke ahi, oia. ka oku o ke kanawai, he Mauumae ka iooa o ua kanawai nei. A ekolu la i kapu ai, a i ka ha o ka la noa ke kanawai; alaila, holo aku la na waa he nui loa i ua moku haole la e kuai, no Lahaina kekahi, no Lanai kekahi, no Kaanapali kekahi. Paapu lalo oka moku ika auwaa,. aole lakou i ike ke hoomakaukau nei na haole e ki i ka pu, eia ka lakou mea i ike iai, ina e holo ka waa mamua a mahope, e pehi lakou i ka pohaku. Alaila, akoakoa ae la ka auwaa mawaena, | nana ae la lakou i ke kuai ana ; alaila, holo mai o Oakakane a pii aku la iluna o ka moku, aku iho lsr ia ma ka palekai; alaila, ki iho la na pu o ua moku la, pau iho la na kanaka i ka make, a pau iho la i ka holo ilalo oka moana na kino i make. 1 mai o Olohana, he mea ike makaia, nui loa ka poe 1 make ; Alaila, holo aku la ua moku la, o ka aina awakea ia. I hoolouia ika makau ka poe i poholo ilalo a pae aku i uka, ahu iho la i kahakai. Ika la hookolokolo, e halawai ai ke Kapena o ua moku la me ka poe i make ia ia. Na ka Lunakanawai Kiekie e hoomaopopo mai i ka pono a me ka hewa o ia hana ana. Holo ua moku la ma Hawaii, a hiki pu aku la me kahi inoku uuku ; malaila ko Olohana hele ana mauka, a i kona makemake ana e hoi i ka moku, aole e hiki, ua paa ia Kamehameha. Eia ka mea i paa'i oia, o ka makemake ana o Kamehameha i ke kanaka ili keokeo, a o kona makau ana kekahi o hai aku o Olohana i ke pio ana o ka moku kiakahi, no ka mea, ia la no, ua make ia moku ia Kamehameha. Ua .malama no o Kamehameha ia ia me ka lokomaif kai.

j JSo la make ana o hekahi moku ia Kamee- | iamoku. j Oka hoomaau, oia ke kumu i make ai; 1 jko Kameeiamoku kui ana i keknhi haole, i ia manawa, hahauia oia i ke kaula e ka halole, oia kona mea i hoomaau ai. I iho la oia, " ina e loaa ia'u kekahi moku, make ia'u." Ma Kaupulehu no kona wahi i noho ai, a ike aku la ia i ka moku, he wahi kiakahi, alaila, manao ae la ia e pepehi, ia manawa, kena koke ae la oia i kona mau kanaka, " hapaiia ae na waa o kakou, e kii kakou e pepehi i ka moku haole," hapaiia ae jla na waa, a holo aku la lakou a pi'ii i ka moku. O na inoa o ka poe kanaka, o Mauki, o Kuaiwa, o Kuahiku, Manohili, o Naluhi, o Auhuole, o Pee, a me kekahi poe e ae he uui wale, a he mau hoahanau no kekahi no ke alii; o Kalaukoa, o Manukoa, o Kanuha, o Keakaokalani, na lakou i pepehi i na haole 0 ke alii moku no ke ono, kena ae la ke alii e lalau i ua mau haole la, me ke kena'ku e make ; a o ka make iho la no ia o ua poe haole la, a nolaila, ola mahunehune ae !a o Aikake mai ko lakou liina'e. Malamaia o Aikake e Kamehameha, malama no hoi oia 1 ka moku me ka manao a kiiia mai, hoihoi aku.