Ka Nupepa Kuokoa, Volume I, Number 45, 4 October 1862 — MOOLELO HAWAII [ARTICLE]

MOOLELO HAWAII

i j | lIKLU 4. j ! JYo lc ku ana mai o Va?iekoiiva. > I Hiki mai o Vanekouva i Hawaii nei, i ka j | la 3 o ka malnma o Mamki, M. H. 1792. j 1 Hc 14 makahiki ia mahope mai o ke ku ana ' | mai o Lono; ma Kealakekua kahi i hiki niai • ai, aole nae i ku ka moku, kalewa wale no. | iNinau aku Ia o Vanekouva ia Kaianiopuu, | iii make nae oia, o Kainehameha nae ke aiii j | nuihope ona. Holo aku la o Vanekouva ma | ; Oahu, a ku ma Wmkiki, a malaila aku a ku I ma Kauai. Ike oia ia Kaumualii, he kama- ; lii wale no oia ia manawa. j Hoike oia malaila i ke ahi kaolele, maha- i ! Io nui na kanaka me ka makau. Holo oia j malaiia aku a i ka aoao komohana akau o | Amerika. 1 keia ku mua ana mai o Vane- j kouvo, aole laua i halawai me Kamehameha. Ehia niea hou a Vanekouva i lawe mai ai ! ma keia hiki ana mai ona, he mau lole ula j elua, ua mahalo nuiia keia mau lole. 'oke ! Kupuohi, a o kekahi ua kapaia o Kekualapu, | no ka ula o ka lole kela inoa i kapaia'ku ai. J Olelo o Vanekouva i keia ku rnun ana ] mai ona, ua emi loa na kanaka a mc na'lii, | aole e nui e ltke ine ka wa i hiki inua mai ai o Lono. I ka holo ana o na moku o Va- | nekouva mai Hawaii aku a Oahu, hoio oia {a ku ma Waikiki; aka, o kekahi moku ona | holo aku la ia ma ka aoao akau o Oahu, a | malaila i pepehiia'i ke alii moku, a ine ka j mea a-o hoku. Eia ka moolelo no ka make i ana o na haole. [ I ka hoio ana o ua moku la ma Kooiau i i Oahu, ike ae la na knnaka i keia mea nui j kupanaha loa, kopa aku la na kanaka e kaihea'na penei: "Kapuko-a nuie neeaeneie! j Holo ka moku makai, hele hoi na kanaka | mauka, e hele hooho ai, Ka mea nui e! Ka | inea nui e! " A kokoke e hiki i Waimea ; |aia ia wahi ma ka noao akau o Waialaa. | A hiki ae la i waho ponoi o Waimea, hoomakaukau iho la na kanaka o ka inokn i na | paha wai, a i mau mea eha kekahi na lakou, j i mau pahi, a hookuu iho la \ ka waa-pelu-jpeiu o lakou iioko o ke kai, a holo mai !a i uka o Waimea. 0 ka waika mea i maaao nui ai lakou e hoio ai i uka, ua kokoke paha e pau ka wa»; Aole i kuuia ka heleuma o ka moku, e ka iewa wale ana no; Holo mai la iakou a pau i uka o Woimea, ukohi ibo la ua poe haole nei i ka nuku o ka muliwai, a no ka awaawa o ka wai hookoni hele aku la lakou i kahi e ono ai ka wai. Hoau heie aka la lakoa i na pahu a lakou, , pela no ka hana ana a hala ioa iuka o ka muiiwai. Okuhi iho b a piha na pahu, hoau ae la kekahi poe haole ma ka muiiwai, a o ua mau haole ia maaka kai a māke > ioa. ia na mau haole ia a hiki i kahi paapu o kanaka, alaila manao iho la na ka-

nik;\ " Li na knnaku \ ka (x»h:iku, o k.uiaka o Kapeloaiuku kaan inon, nou aku J,i hi i ka fx>hak». a pa i ka auwae o Uekahi hank n hiua ia i lalo. ; A ike n:i kanaka o kehi knpa us\ hina ka haolo ilalo. n.ilioio nni la lakou nm keia ka{xi p [>epohi i ua iiaoie. iV}x?hi iho la na . kanaka, a uwe ae la ua niau haolo la no ka : !eha, i iho la kekahi kanaka, " Ka ! ko uwe ; <ae nei, he Uanaka no ka }>;\ha, kainoa he akua i ke alohilohi o na inaka !" IV{xhi ihoi j la na kanaka ia laua n make. I ae la kekahi kanaka, '• K akahele ka pepehi mai o oukou , i ke akua, o Lonoikaualii na. he akua, ua \ make aku la o Lononui i Hawaii, koe mai 1 iiiei o Lonoikaualii, o Pekeku nui ikatku na, \ 9 [ jheakua. M i Pepehiia iho la ua inau haole la a make, • noholo aku \a ka poe e hoau ana \ na pahu a ilakou ma kela kapa o ka muliwai, holo aku ;la a hiki i ka waa-pelupelu o lakou, panee j aku la 1 kai. A hiki aku la na kanaka, ee ;ae la na haole i koe iiuna o ka waa-peluj)elu, I ja holo iki aku la no, a liuliu, ki mai la i na! 'pu a lakou, aoie he hoe aku, lana wale inai i | la no makai aku. } Nana mai ia kela poe o iakou iluna oka iinoku, a ike mai la ua make kekahi poe o llakou, hoololi pouo mai ia ka ihu o ka inoku I iuka o Waimea, a ki mai la na pu o ka mo- , ku. laela na kanaka, 44 lleha la keia mea Je o-e-o-e mainei?" I mai la hoi kekahi, ! j' 4 Kainoa hoi he one a, he mea n\ake, o ka ( | a inai no hoi paha ia Ja, pau loa ka aina,! pakele piha kakou i ka make ana iho nei o keia inau akua, o ka noho mai la ia iuka nei, pau loa kakou i ka make. Ki mai Ja ua moku nei i ka pu, mai ka la a po, a nalowale j aku la. ! | Hoi hou mai Ia o Vanekouva i Hawaii | jnei, mai ka aoao Komohana Akau o Ameri-| Ika mai, a ku oia i Kawaihae, i ka la 14 o *Feberuari, \kaM. H. 1793. Nonoi ikaika |aku na kanaka ia Vanekouva i pu, i pauda, hoole o Vanekouva, aoie e kuai ia mau mea. Ua makemakeia ia mau mea eko Hawaii nei ia inanawa; no ka mea, he manawa kaua ia, oia hoi ke kaua ana i iilo ai ke Aupuni o Hawaii nei ia Kamehameha I. I keia ku ana mai o Vanekouva, o ka iua hoi ia ; halawai laua me Kamehameha, a haawi inai o Vanekouva i na bipi ia Kamehameha. Ua lawe mai oia ia mau bipi mai Moneterei mai, he awa ia aia ma Menko. Ua mahaloia kela poe bipi e ko Ha»vaii nei, no ke ano e, a m knpaia ka inoa, "He Pu-| aa-bipi." Oia ka hoomaka ana mai o na bipi e hoiohoio hihiu nei nia Waimea i keia manawa, a Maunakea. Holo o Vanekouva mai Kawaihae aku, a i ka ia 22 o Foberuari, ku ma Kealakekua. Hana iokomaikai o Kamehaineha ia Vanekouva, a launa pu me ia, no ka wai ole ma Kealakekua, laweia na pahu wai o Vanekouva e na kanaka ma keia a ma keia wahi, ukuhiia i ka wai ono a piha a hoihoiia'ku i ka moku, o ka uku, he mau iniha o ka hao. Olelo ao mai la o Vanekouva ia Kamehameha e hooki i ke kaua ana, a e noho iauna me nalii o Maui, a me Oahu, aka, aole i maopopo kona ae aku. Haawi o Vanekouva i mau iole inaikai ia Kamehameha, haawi o Kamehameha i aahu hulu manu no ke alii o Beritania. 1 ka la 8 o Maraki, holo o Vanekouva mai Keaiake■kua aku, a i ka la 12 o ia maiama, ku no raa |Lahaina, ike o Vanekouva ia Kahekili, he ielemakuie oia ; oielo ao raai o Vauekouva ia I ia e hooki i ke kaua aku ia Kainehameha, a |e iauna pu me ia, makekewa ia oielo ao ana Ja Vanekouva. | Holo o Vanekoura mai Lahaina aku a |Oahu, a i ka ia 20 o Maraki, ku noma Wai- , kiki. O Kaiaikupuie ke aiit o Oahu ia maI oawa ; Ninau o Vanekouva i ke alii ika poe | nana i pepehi i ke kamaua a me ka mea ao hoku oia Waimea, ma ka aoao o Waiaiua, ja kena'e la ke aiii e hailuku i ua poe la. | Holo akn o Vanekaura ma Kauai, a malaila aku holo hou oia ma ka aoao komohaxt& akau o Amehka. Hoi bou mai oo o Vanekouva i Hawaii nei mai ka aoao Komohana Akau o Amenka mai, a hoea enai ma kai aku o Hilo i ka ia 9 f o lanuan M. H. 1794; oia ke koiu o kooa | holo ana mai i keia Pae Aina. Aole oia i l komo iioko o ke awa ; no ka mea, e pa ana ka uiuau nui ia nianawa, he raakani pono i ole ia ke ku ka moktt ma ia awa.

K aiv\ o KaneHamohA m:\ > *.\ m.inmwi. Hoi > aku os.\ innliun o lr\ w\n, a cv ,tku i:t m:iiana o Li mok:r. a hal.iwii n • \\ nie \ vxn*»ko«v;\. Uolo pu o K-.uwoluuu-h ; me \ anokouva malnna o kona moku, a ku ma Kealakekua. ma Wa aouo o lHsna a mo Kau kn holo an.i. a ku k; moku i ka ia 1J o ka inaiama. Haawi o VaiH'kotiva ia Kamehameha i mau i»ipi hou, a i mau hip*\ , hou no hou ua makemako nui no ho\ o Ka»meh.uneha ia mau mea. Iko mai ia o Vanekouva ua mahuahua iki ae na pu kau poohiwi a Kamehamelia, aka, |ao!e i malama (wnu na koa ia Kamehamelia ; 1 ka po amo ke no ; no ka mea. h<- mea inau no ia i ko Hawnu' nei poe nlii mai ka ; \vji kahiko mai, i hookahi kanaka nana e ki:ai i ke alii i ka po, ua kapaia ua kanaka la ;he kiai ]>00. No \n hemnhemn o Kameha- , meha, ao mai la o Vanekouva ia ia, i mai la, . 41 E malama oe ina koa, e hoonoho pipa ia inkou, e moe knhi pnpa i ka po, e ala kekahi :}vapa e kiai mai ia oe, a }>cla no i ke co, a 'pela no e m«\lama ai ia oe i na la a pau o ! kou ola ana." Aao mai la o Vanekouva i na kanaka o Kamehameha i ka paikau. (i pau.)