Ka Nupepa Kuokoa, Volume I, Number 46, 11 October 1862 — Page 1

Page PDF (1.52 MB)

KA

NUPEPA KUOKOA:

Ke Kilohana Pookela no ka Lahui Hawaii.

BUKE I.  HONOLULU, OKATOBA 11, 1862.  HELU 46.

 

He Wahi Olelo Kahea.

                Auhea oukou e ka poe e manao ana e lawe i ka NUPEPA KUOKOA, o ka poe nae e makemake ana e lawe hou i ka Pepa Kii Hawaii nei, aole o ka poe mua.

                Ina i lawe ka poe hou i keia Poaono ae i ka pepa, alaila, e uku mai no lakou i HAPALUA DALA, e hookaa mua mai no nae.

                Ma keia Poaono ae, a i ka pau ana o keia Buke mua, oia ka pule hope o ka M. H. 1862, e loaa no i kela mea keia mea ka pepa no ka hapalua.

                Mai kanalua oukou i ka lawe i keia pepa maikai, i lako mau i na nu hou a me na mea e ae e pili ana i ka hoonaauao.

                Ma ke kauoha a ka Ahahui Kuokoa.

 

He Kanikau Aloha

NO KA HAKU O HAWAII.

Aloha ka lani ka Haku o Hawaii.

Ke sila nui oi kelakela o ko Hawaii nei Aupuni,

Ka hoku malamalama o na moku,

Ke opu malumalu o na aina e malu ai,

Ka makia ka iho o ka honua e paa ai,

                Ua hala—e. Minamina wale.

 

He u he minamina he paumako ia oe,

I ka hele o ka hiwahiwa a kou poe alii,

O ka milimili aloha a kou lahui,

A ka poe puni alii mai ou kupuna mai,

He uwe helu mai o Iolani Kamehameha,

                Ua hala—e. Minamina wale.

 

I ka nalo o ka hiapo ua hala,

O ka mamo lani mai lalo mai,

Mai ka po mai ka mole o ka honua,

Mai ka makolukolu manoanoa o na'lii,

Na lakou i wawahi ka papa i haoa,

                Ua hala—e. Minamina wale.

 

Ka papa i ka pukoa i ka ale ula,

I ke ale lani enaena o na'lii,

He uwe kanikau mai o Emalani,

I ka minamina pau ole o ke kamalei,

O ka pua lei alii haule ole,

                Ua hala—e. Minamina wale.

 

Mai Hawaii o Keawe, a Maui o Kama,

Oahu o Kuihewa, a Kauai o Mano,

He mihi he kaumaha ia e noho nei,

I ka nele i ka lei alii lani hou,

O ka hooilina Moi oiaio,

                Ua hala—e. Minamina wale.

 

Mai na makua alii ou e noho nei,

He uwe he aloha i ka milimili,

I ka puni pau ole a makou,

A na Makaainana o ke Aupuni,

E upu wale ana no i ke aloha,

                Ua hala—e. Minamina wale.

 

I ka nawaliwali o ke alii hou,

O Kalani Kauikeaouli ka Haku,

O kou wa paha ia i hoolale ai,

I ka wehena o ke alaula hou,

Hiki mai ka la me ka malamalama,

                Ua hala—e. Minamina wale.

 

O liuliu o makaukau,

O ka huakai hele uhane lani,

E kali ana i ka la i mahana mai,

I hiki pono ae i ka hora ewalu,

Iho mai ka ua koko ke anuenue,

                Ua hala—e. Minamina wale.

 

Ka punohu ula i ka lewa,

Ke ka-pu-ku i ka honua,

O ke kahiko ia ua lani la,

Ke hele la ka uhane oia wale no,

Au iho nei makou aole oe,

                Ua hala—e. Minamina wale.

F. W. KAAWALOA.

Makaha, Waianae, Okatoba 2, 1862

 

                WILI RAIKI O HONOLULU.—Ke hoomau nei no ka hana ana o ka Wili Raiki ma Ulakoheo, a ke manao nei makou, aohe paha e poho na kanaka ke lawe ilaila i ko lakou raiki, e ihi ai i ka ili. He hookahi keneta no ka paona hookahi ; a ma ia mea no hoi e hiki ai ia kakou ponoi ke imi iho i ko kakou loaa, me ka hoopukapuka aku no hoi ia mea i waiwai no kakou. Na H. Prendergast ua Wili la, aia ia Mr. Hughson ka hana.

 

Na Nika Kauwa, a me na Haku o lakou.

He Kapena Kipi maloko o kekahi Papu, e hoounauna'na i ka Nika e uhao i ka pu, o na Koa Aupuni mawaho mai me ko lakou mau pu. "Auwe! Massa, auwe!" peia ke kahea a na Nika. "Na pu mamua, na pu mahope! Auwe!"

 

HE MOOLELO

—NO NA—

NIKA KAUWA!

—A ME NA—

HAKU O LAKOU!

                Ke pai nei makou i keia pule i ke Kii o kekahi mau nika iloko o na pakaua, i ike mai ai ka poe e heluhelu ana i ke ano o ko lakou hana ino ia ana, a me ko lakou kauohaia ana e hana i na mea ma na wahi pilikia loa, e like me ke ki ana aku i ka pu i na koa aupuni ma kahi i maopopo, ina e ikea mai, o ka make no ka hopena.

                Ke hoike nei keia kii maluna ae nei i kekahi kipi e ku ana me ka pu panapana mahope aku o na nika, e kauoha ana ia laua e hoopiha i ka pukuniahi, oiai e hiolo mai ana na poka a na poe kipu akamai o ke aupuni, ma o a maanei o laua ; a elua wale no mea hiki ia laua ke hana, oia hoi o ka hoopiha i ka pu, a make mai i na poka a na koa aupuni e ki mai ana, a i ole ia, o ka make mai no hoi i na poka a ko laua haku e ku hooweliweli nei ma ko laua kua. I ka wa nae o laua i kauohaia aku ai e hoopiha i ka pu, pane mai kekahi o laua, " E ka Haku, heaha la ka maua pono e hana aku ai, no ka mea, he ahi o mua a me hope o maua." Ma ia manawa no ua kau kokeia ka pu ma ko laua poo, a ua haiia'ku ia laua, ina laua e pane hou mai, o ko laua manawa ia e hoounaia'i ma ke alauni hiki ole ke hoi hou mai ; a ua hooko koke no laua i ke kauoha a ko laua haku, a ia laua no e hookomo ana i ka pauda iloko o ka pu, o ke kuia like mai la no ia o laua a elua i na poka a na koa aupuni, a make iho laua a elua ; he keu a ka mainoino maoli o ka hana ino ia o keia poe mea uhane, i hoinoia no ka eleele ana paha o ko lakou ili ; pela mau no ka hana ino ia oia poe e na kanaka waiwai o ka Hema. Ua kuaiia'ku ka wahine mai kana kane aku, a o ke keiki hoi mai kona makua aku, a o ka puuwai hoi o ka makuahine, ua hoohakihakiia e na hana ume naau i hanaia'ku ia ia, a me na manao ana ma ke kailiia ana'ku o ka mea e omo ana i kona waiu.

                He mau la pokole no mamua'ku nei, ua puhiia kekahi hale i piha i na nika i ke ahi, ma Kalolina Hema kahi i hanaia'i o ia ino nui; he keu no hoi a ka poe menemene ole i ka hana ino aku. Eia kekahi, ina e pilikia ka haku o kekahi mau kauwa, aia hoi ua kuaiia lakou ma ke kudala ana, me he mau holoholona la, a ua ho-aia iloko o ka pa ; a no keia mau hana uko ole ka mea i kue mai ai o na moku aina o ka Akau i ka Hema, a na ia mea no hoi i hoohanau mai i ka noho ana kue iwaena o ke kaikaina a me ke kaikuaana, a o ka makuakane hoi me ke keiki.

                Ua kii'a na nekelo ma Aferika, a ilaila e kuai'a ai me na Alii oia mau wahi, no ka rama ka lole huluhulu a me na waiwai kalepa e ae, a loaa na haneri nika i kekahi kapena moku, alaila, o kona holo aku la no ia e kuai i na poe o ka Hema, ma ke Kulanakauhale o Nu Olina a me na wahi e ae no hoi o na moku aina o ka Hema ; aka, he pilikia nui no nae ke kau ana maluna oia poe ke hopuia lakou no ka hewa lawe nika, oia hoi he liia. Aka, o ka poe no nae a pau e hele ana ma ia oihana o ke kii nika i Aperika, he poe no i hele i ke koa a me ke akamai a hiki i ka panepoo o ka la hiki mai. O na moku oia poe e holo ai, ua hanaia a maikai loa, a he mau moku holo wale no, a ina e piha ka moku i ka nika, a hoi aku a hiki pono i kahi i manaoia'i alaila, ua puhi koke ia ka moku i ke ahi.

                No ka nui loa o na poe hele e lawe mai i na nika, nolaila, ua hoouna mai o Beritania Nui, a me Amerika i na moku manuwa e kiai i na moana e pili ana ia Aferika, a ua hopuhopu pinepineia na moku oia ano, a kakou no i lohe pinepine mai nei mamua'ku nei. A iloko iho nei no hoi o keia makahiki, ua liia kekahi Kapena moku ma Nu Ioka, no kona lawe ana mai i na nika, me ke kue nui hoi i na kanawai o Amerika Huipuia. Oia no na kumu hoopaapaa nui iwaena o na Luna Aupuni o Amerika Huipuia, mai ka wa mua loa mai a hiki wale mai i keia manawa. No ka mea, o ka waiwai nui o na haole o ka Hema, aia no ma ka nika, ka poe nana e lawelawe, a e paahana hoi i na aina mahi o ia apana o Amerika. He nui no ka poe nana i koi iloko o na Hale Ahaolelo o Amerika Huipuia e hoopau i ka hookauwa kuapaa ana i na nika, a ua nui no hoi ka poe nana i kue mai, a no ia mea, ua ala nui mai ka hoopaapaa a me ka noho ino ana iwaena o na poo aupuni, a nolaila mai no ka ino i ulu ai o keia kaua huliamahi ma ia aupuni nui o ka honua nei.

                O ka hoopai ana ma na mokuaina o ka Hema no ka poe e hoomahuka ana i na nika, oia no ka make ma ka liia'na iluna. O kekahi mau haku nika no nae, ua hana maikai no i ko lakou mau kauwa, a ua oluolu no ka noho ana i waena o ia poe, aka, he kakaikahi wale no nae ka poe i hana pela.

 

                LAUKANAKA. — Laukanaka mai nei kahakai i keia mau la i na holokahiki a me na haole, i ka hoi ana mai nei paha o na moku ua hele a piha i ka aila. Huki ka poe holokahiki i ka eke i ko lakou hiki ana mai nei i ka aina nei

 

HE WAHI KAAO

— NO—

KEAKA PEPA.

HELU 9.

                O KA PAU LOA MAI LA NO IA O ko Keaka Pepa manao ana i ka wahine, a uhi mai la ka pouli i kona manao, a o ka noho iho la ia me na makua, a po ua la nei, mai ia po a ao, o i kali mai ka wahine, aole hoi aku, manao iho la no keia, ua loohia no o Keaka Pepa i ka mea ana i kauoha aku ai. O ka noho iho la no ia o ua o Keaka Pepa, a ua like paha me ekolu mahina ka loihi, ku-kui ae la ka lono i ka hoi ana mai o Keaka Pepa ma ke kulanakauhale a puni. A lohe ae la ke kaikamahine Alii a Kini Geogi i ka hoi ana mai o Keaka Pepa, alaila, komo iho la ka manao iini iloko ona i kane o Keaka Pepa.

                A no ka poina ole o ka manao o ke kaikamahine Alii ia Keaka Pepa, olelo aku la oia i kona makuakane. " E kuu makua, e oluolu paha oe ke hai aku au i kuu manao koi pinepine iloko o'u ; e hiki ole ai no hoi i ka nui kino ke pale ae, a eia ua manao la. Ua nui loa mai kuu manao e koi ikaika ana ia Keaka Pepa i kane na'u, a oia iho la kahi manao ke ae mai oe." A lohe ka makuakane i keia mau olelo a ke kaikamahine, he mea maikai no ia i ka manao o Kini Geogi ka makua.

                Iloko no oia mau la kauoha ae la o Kini Geogi i kona mau alii a pau, a me na Kuhina, a i ko ke Aupuni hoi a pau. "E hoomakaukauia i ahaaina mare no kuu kaikamahine me Keaka Pepa, iloko o keia mau la." A lohe ia ae la ia mea imua o na'lii a me na Kuhina, a me ko ke Aupuni hoi a pau. Alaila, haiia aku la keia ahaaina imua o na makaainana e hoomakaukau iloko o na pule elua, a he mea hou no hoi ia ma ke kulanakauhale a puili, a hoomakaukau iho la no hoi kela a me keia mea no ka ahaaina o na'lii.

                E waiho iki kakou i ka olelo ana no ka ahaaina mare o na'lii, e kamailio kakou no Mele ka wahine a Keaka Pepa, ka mea nana oia i hoopakele i na make he nui a Debolo. Ia Keaka Pepa no i iho ai e ike i na makua mai ka puu hoomaha mai, e laa no hoi paha o uka o Nuuanu la a e laa no hoi o kai nei o ke kulanakauhale la, a pela no hoi kahi a Mele i noho ai iloko o ke anuanu koekoe a ka ua ki-puupuu, a me ka makani iniki ili he kiu, a me ka noho hoomanawanui ana i ka mehameha kanaka ole.

                Ia ia nei i noho ai i ua puu nei, aole iho la he kapa, ua aahu aku no i kahi kapa a pau i ka nohaehae, o ia noho oia nei a pau ka pono a ka makua, noho wale iho la no keia ; aka nae, o ke kino no oia nei oia mau no, a o ka helehelena nani no oia nei oia mau no. A eha paha la i koe ahaaina ua ahaaina mare nei, pau aku la i ka pii na wahine i uka i ka holoi lole, o ka wai holoi oia wahi aia i uka, aia i ka puu kahi i noho ai o Mele o lalo mai. Pii aku la na wahine a pau i ka holoi, a hiki i ua wai nei, holoi lakou a pau ka lole, hoi ka nui a pau o ka wahine, a koe iho la keia wahi wahine, o ka pii aku la no ia o ua wahi wahine nei a hiki iluna o ua wahi puu nei ; ike aku la keia i keia mea ula me he ahi la, iloko oia manawa, eehia mai la ua wahi wahine nei me ka makau nui, a pau iki ae la kona makau ana, hele aku la oia a kokoke ike aku la oia i keia wahine maikai loa, ana i ike ole ai mamua ae.

                Ike mai la o Mele i ka wahine, haawi mai la oia i ke aloha, a aloha aku la no hoi ka wahine. Ninau aku la ka wahine ia Mele, " Mahea mai nei oe a noho ianei?" I aku la o Mele, " Maanei mai nei no la, a o ka noho iho nei no ka ia o'u ia nei." I aku la o Mele i ka wahine me ka ninau aku, " I hea ae nei hoi oe a hoea mai nei ?" I aku la ka wahine ; " I pii mai nei hoi makou i ka holoi lole no ka la nui ae nei o na'lii o makou la." Ninau mai la o Mele, " Heaha ia la o na'lii o oukou ?" Olelo aku la ka wahine, " He ahaaina mare no ke kaikamahine Alii me Keaka Pepa, i kahi no i hele ai o Keaka Pepa a o ka noi ana ae nei no la, a o ka hoomakaukau koke no ia i ka ahaaina mare."

                A lohe o Mele i keia olelo a ka wahine, alaila, pane aku la o Mele " ka ! makemake ino ka ike ana i ka ahaaina mare o ko oukou wahi nei, aole paha i like me ka ahaaina o ko makou wahi ?" I aku la ka wahine ia Mele, "Ina paha o oe ka wahine a Keaka Pepa la, pono loa no la hoi ; no ka mea, aole he wahine ma o makou nei e like pu aku me oe." I aku la o Mele i ka wahine, " A hea ahaaina mare ua mau Alii la ?" I aku la ka wahine, " Eha la i koe, alaila, o ka mare no ia o ua mau Alii la," I hou aku la o Mele. " Makemake wale ka ike ana aku i ka ahaaina ?" I aku la ka wahine, " E iho hoi ha kaua, eia kahi kapa komo la." Ae aku la o Mele, o ka iho aku la no ia o laua nei a hiki i ke kulanakauhale, a hiki no hoi i ko laua nei hale me ke kane, Ninau mai la ke kane i ka wahine, " Nohea keia wahine maikai i loaa mai nei ia oe?"

                Pane aku la ka wahine, " He malihini, aole i ike i keia wahi, i kuu pii ana aku nei i ka holoi lole me ka wahine, o ia holoi o makou a pau mai lakou i ka hoi, a koe aku no o wau, o ko'u pii aku la no ia a hiki iluna o ka puu ike aku la au ia iala, he mea e ka wahine maikai, o ko maua iho mai nei no ia i kai nei, a no ka makemake kekahi e ike i ka mare ana o na'lii o kakou." Olelo aku la ka wahine ia Mele, " Eia no kou kala." A holo ae la ia mea ia Mele, halii mai la ka wahine ia loko o ka hale a pau, a ahiahi hoomakaukau lakou no ka paina ana, ai lakou nei a maona, hoi iho lakou nei e moe, o ia moe o lakou nei a waenakonu o ka po, puoho ae la ka wahine i nana mai ka hana ma ke kala o Mele, e ku ana na papakaukau i uhiia me na pale Gula, a me na noho paipai, a me na mea ano e he nui loa, a o ka nani o Mele, o ia no ke kukui o loko o ka hale o lakou nei. Hoala aku la ka wahine i ke. kane, " Eia nei e moe nei e! e ala ae paha oe, e ike i keia mau mea nani, a ano hou i ka ike ana." Ala ae la no hoi ke kane, a nana aku la oia, a he mea hou no hoi ia ia laua i ka ike ana aku. Moe lakou nei a ao, ala ae la lakou nei, a hoomakaukau ka wahine kamaaina, a me ke kane i na wahi mea ai o ka aina kakahiaka. A makaukau na mea ai, paina lakou nei a maona, alaila, hele aku la ke kane i ka mahiai, a o ka wahine hoi i ke kui lei no Mele. Ia laua i hele ai, a koe iho la o Mele wale no ko loko o ka hale o lakou nei, alaila, kapakapa ae la oia penei : " E-a ! o keia hale e nalo ae ia, a o kuu hale aniani la e kuu mai, a me na pono no a pau oloko." He manawa ole ia o ua hale aniani nei ku ana ilalo nei, a he mea hou no hoi ia ma ia Aupuni, aole i laha i na'lii olaila.

                Oia ako lei o kahi wahine kamaaina a hoi mai, ike mai la oia i keia mea nui anapanapa e ku ana, he hale nae ke ano, a ike aku la no ia ia Mele e noho mai ana no iloko a me na mea a pau maloko, ua pau wale no i ka ikeia'ku mawaho ke nana aku. Ia manawa, kau mai la ka manao weliweli i ka wahine, a no ka hiki ole ia ia ke hoi aku i ka hale, no ka mea, ua kau mai maluna ona ka manao e hiki ole ai ia ia ke hoi i ka hale, a nolaila, aole ae la ka hale i maa ia ia. O ka huli hou aku la no ia o ke alo hele e huli i ke kane, a loaa ke kane, i aku la ka wahine i ke kane, "Kupanaha kela mea nui e ku la i ka hale o kaua, o kahi hale nae aole iho la ia, a he mea nui ia e ku la, a anapanapa hoi, a o ka wahine malihini, aia no iloko a me na mea a pau, a he ike waleia aku no ke nana aku ia oloko o ua hale la."

                I mai la ke kane, "E hoi hoi ha kaua," ae aku la ka wahine, a o ka-u hoi aku la no ia a kokoke laua nei, noho iho la laua nei nana pono i ua hale nei, a hoi aku la laua me ka hoomakau, a ike mai la o Mele ia laua nei, wehe ae la oia i na puka a kahea mai la ia laua nei, komo aku la laua nei iloko, ia hele ana aku o laua nei hina iho la laua no ka nui o ke eehia i kau iho maluna o laua, a ike mai la o Mele he ano makau ko laua, kahea mai la oia, " Hele mai hoi! mai makau olua." A o ka pau ae la no ia o ko laua makau ana, a o ka hele aku la no ia a noho pu me Mele, a o ka laua hana ia manawa, o ka nana ma o a maanei o ka hale, i na mea ano e he nui wale.

(Aole i pau)

 

Kaikamahine Kahu Nene.

                E noho ana kekahi Alii wahine i kekahi manawa, ua make ke kane, a waiho iho me ka wahine, he kaikamahine maikai loa. I ka manawa o ua kaikamahine nei e ulu ae ana, hoopalauia me ke keiki a ka moi o kauwahi aku ; i ka manawa o ua kaikamahine nei e mare ai, he mea pono ia ia, e hele i kahi o ke kane; nolaila, hoakoakoa ae la ka makuahine i na mea kumu kuai pii loa no kona hele ana, no ka mea, ua nui loa kona aloha ia ia. Hoouna pu aku la ka makuahine i kahu no ke kaikamahine, a me na lio elua no ko laua hele ana. O Falada ka inoa o ka lio o kana kaikamahine, he lio olelo. Mamua aku o ko laua hele ana, lawe ka makuahine i ke kaikamahine a loko o ka lumi, o-oki ae la ua makuahine nei i ka lima ona, a kahe iho ekolu kulu koko iluna o ka hainaka, a haawi aku i ke kaikamahine me ka olelo aku, " E ka'u kaikamahine aloha, e malama pono loa oe i keia mea, oia kou mea nana e kokua i kou manawa pilikia." Mahope iho, ee ae la laua nei iluna o ka lio, a holo aku i kahi o ke kane i hoopalauia ai. Ia laua i holo ai a hala paha hookahi hora, makewai loa iho la keia, a olelo aku i kona